Lögberg - 30.07.1925, Blaðsíða 2

Bto. Z
LÖGBERG FIMTUDAGINN,
30. JÚLÍ, 1925.
Fimtíu ára landnámsafmæli Islendinga
Eftir J. T. Thorson.
'Fimtíu ára landnámsafms&lis
íslendinga í Ameríku var minst
jí ræðu er J. T. Thorson forstöðu-
maður lagadeildar háskólans í
Manitoba-fylki hélt á fjölmennum
fundi Rotary Klubbs manna er
haldinn var í Fort Garry hótelinu
16. þ. m. Mælti Mr. Thorson á
þessa leið:
Fyrir tveimur vikum síðan áttu
félagar þessa klúbbs því láni að
fagna að hlusta á áhrifajpikla
ræðu, er TrUema/i dómari hélt um
sjö árunum, sem íslendingar vöru
búsettir í Norður-Ameriku. Það
verður yfirlætislaus saga og laus
við málskrúð og mælskuflug þó
mér væri sú gáfa veitt heldur
blátt áfram frásaga um athafnir
knúðar frám af óbilandi vilja,
þrátt fyrir erfiðleika og skort.
Útlitið á árinu 1870.
Menn fóru fyrst að hugsa og
tala um útflutning frá íslandi um
árið 1870. Framtíðin l>ar var þá
“eining í Canada“ (canadián j ískyggileg, verslunarástand vont
unity). Hann talaði um það spurs-j og ókyrð í félags og stjórnmálum,
mál að nokkru leyti frá hagfræði- því íslendingar áttu þá'í hinu
legu sjónarmiði. Canada eins og pólitíska stríði sínu við Dani út af
hann sýndi fram á er skift í fjóra j kröfum sínum um sjálfstjórn og
hluti frá hagfræðilegu sjónar- verslunarfrelsi. Á þeim tíma átti
miði. Strandfylkin, Ontario og sér stað útflutningur mikill frá
Quebec, Sléttufylikn og British j Evrópulöndunum og til Ameríku,
Columbia. Hverjum þessara hluta sérstaklega til Bandaríkjanna. Af
hefir verið brugðið um síngirni og útflutnin&i þeim höfðu íslending-
því hefir verií^haldið fram, að frá ar haft spurn og kveikt útfararþrá
hagfnæðilegu sjónarmiði þá geti | í sumum til þess að leita gæfunn-
hinn upprunalegi grundvöllur fyr- ar í hinu nýja landi.
ir fylkjasambundinu í Canada ekki Árið 1871 fóru nokkrir menn af
staðiist. Trueman dómari andmælti jslandi til Ameríku og settust að
þeirri staðhæfingu og benti á á- ^ Washington eyjunni nálægt Mil-
stæðurnar fyrir því að Canada, waukee j Wisconsin. Næsta ár
þrátt fyrir hinar hagfræðilegu á- f6ru jg fslendingar eftir því sem
stæður, sem óneitanlega ættu sér j eg fæ næsf komist, vestur um haf
stað þá ætti þjóðin að þroska ein- Qg settust að í Milwaukee og
ingarsamband sitt og hann benti grendinni. Þeim féll vel í hinu
á með snild mælsku sinnar að, nýja heimkynni sínu. Vinnu var
menn ættu að yfirstíga erfiðleik- næga ag fa vjg iðnaðarstofnanir,
ana og grafa ágreininginn til vel"; kaupgj,aíd gott og þeir höfðu nóg
ferðar þjóðarheildarinnar. ■ fyrir sig að leggja. Það sem þeir
í dag langar mig til þes® að tala! kvörtuðu aðallega yfir var hitinn.
enn einu sinni um eining Canada Vongóðir eru þeir í bréfum þeim,
þjóðarinnar, en frá nokkuð öðru er þeir rituðu til vina og ætt-
sjónarmiðh fbúar Canada pru i manna á íslandi. Þeir sögðu þeim
komnir frá ýmsum löndum, Frakk- fra að í þessu nýja landi gætu
landi, Bretlandi og öðrum löndum. þeir lagt meiri peninga til síðu á
Erum vér Sð sameina það fólk í einum mánuði en þeir hefðu get-
eina canadiska þjóð? j að á heilu ári heima, þeir minnast
Leyfið mér að taka eitt fram í og á í bréfum sínum hve vel að
foyrjun. Það skal viðurkent að Norðmönnum ihafi gengið og að
þjóðernisleg eining þarf ekki að þeir hefðu tekið á móti sér eins
vera aflgiðing af samkynja trúar- og bræður og látið í ljósi þá von
skoðunum, uppruna og máli, og sína að þeim mætti farnast eins
höfum vér fyrir oss dæmi hér í Vel og Norðmönnum og að í Ame-
Canada, sem sannar þá staðhæf- rfku megi rísa upp nýtt ísland með
ingu. Þjóðernið canadiska er, og kirkjum, skólum og dagblöðum, er
verður tvíþætt, — þeir sem þeir sjálfir eigi.
franskt mál mæla og ensku talandi Arið 1873 hófst útflutningurinn
fólk. Friður og eining Canada fyrjr aivöru og fluttu það ár um
þjóðarinnar er undir því kominn fslendingar vestur um haf og
að vér séum fúsir á að viðurkenna ienfu j Quebec 25. ágúst. Landar
þann sannleika frá réttarins og þeirra, sem áður voru komnir
sögunnar sjónarmiði. höfðu séð þeim fyrir vistum hjá
Afstaða innfæddra Frakká í bændum í Wisconsin svo þeir
fólk, sem hvorki hafði verkfæri,
vinnudýr eða peninga til þess að
kaupa þau fyrir. Þegar að járn-
brautarvinnunni var lokið þá var
ekiki sjáanlegt að um neina franv
gekk engisprettu plágan yfir, gras-
vöxtur allur var eyðilagður svo,
að það sást ekki stingandi strá,
uppskera öll á sömu leið, svo hjá
hungursneyð varð ekki komist ef
haMsvinnu væri að ræða. Skoðan-j fólik þetta hefði sest að í Winni
ir manna voru 4íka skiftar, Sumirj peg. Það var dálítil von fyrir það
vil^u halda^ baráttunni þar áfram,
aðrir töluðu um að leita sér fram-
tíðarhælis í Nova Scotia, þar sem
þeir héldu að lífsskilyrðin væru
betri. Undir öllum kringumstæð-
um sögðu þeir, verðum við nær
sjónum þar og ættlandinu kæra og
þeir litu svo á, að verslunarsam-
böndum væri auðveldara að ná við
ísland frá Nova Scotia en Norður
Ontario. íslendingar er til Banda-
ríkjanna fóru voru líka að leita
sér eftir hagkvæmu nýlendusvæði.
Margir þeirra hugsuðu um Wis-
consin, aðrir fcöfðu haldið lengra
vestur til Iowa og Nebraska. Þeir
höfðu jafnvel farið í landkönnun-
arferð norður meðKyrrahafsströnd
inni alla leið til Alaska,*sem Banda-
ríkin voru nýbúin að kaupa af
Rússum. Veturinn 1874 varð til-
finnanlega eWiður og áhyggjur
þess uxu enn meira um vorið 1875.
Var þá fólk á Íslaídi varað við að
flytja vestur þar til að þeir sem
vestur voru fluttir hefðu fundið
hagkvæmt nýlendusvæði.
Álitleg landsvæðL
Um vorið 1875 benti sjórnin í
Canada á að vesturströndin á
Winnipegvatni í Manitoba, sem
þá hafði nýlega gengið' í fykja-
sambandið mundi vera heppilegt
nýlendusvæði fyrir íslendinga og
ibauðst til að setja til síðu handa
þeim landsvæði meðfram vatninu
sem væri 50 mílur á lengd og 12
mílur á breidd veita þeim land-
tö>kurétt þar og kosta ferð þeirra
þangað. Þrír menn voru kosnir til
þess að fara og skoða nýlendu-
svæði þetta óg 16. júlí 1875, fyrir
fimtíu árum i dag, komu þessir
þrír menn, ásamt öðrum þremur
er slógust í ferðina með þeim til
Winnipeg og voru þeir fyrstr fs-
lendingar, sem stigu hér fætl.
að lifa véturinn af á hinu nýja
landnámssvæði. Þar voru dýr í
skógunum, fiskur í vatninu og svo
átti það kost á að kaupa dálítið af
matvöru fyrir fé er það fékk að
láni hjá istjórninni í Canada.
Menn komu sér áaman um að
allir, sem nokkuð gátu fengið að
gera skyldu verða eftir í Winni-
peg. En hinir allir, 200 að tölu á-
kváðu að láta fyrirberast úti í ó-
bygðunum. Flatbotnaðir ibátar 16
fet á breidd og 32 fet á lengd voru
fengnir,til fararinnar og á þá var
■hlaðið fólkinu og farangri þess og
15. október var ýtt frá landi og út
á miðja ána, þar sem straumurinn
var þyngstur og ferðin eftir
Rauðaránni hafin.-Virðið þið fyrir
ykkur þetta fólk. Það er komið
langt fram í október mánuð. Næt-
urnar orðnar kaldar og veturinn í
aðsigi. bátarnir opnir, hlaðnir
mönnum,, konum og börnum reka
fyrir straumi árinnar og rekast við
og við á grynningarnar. Hugsið
ykkur bátana veltast á flúðunum
og lítið í anda hópinn þennan, þar
sem hann krýpur í þögulli bæn á
árbakkanum við sunnudagsguðs-
þjónustu. Hugsið um vonir og ótta
fólksins sem vissi að það átti að
engu að hverfa, og varð að lenda
undirbúningslaust með veturinn
fyrir dyrum úti í óbygðum. Eftir
tíma komust bátarnir ofan að ár
mynninu þar sem gufuibátar er
Hudsoms’ Bay félagð átti mætti
þeim og flutti þá í eftirtogi þang-
að sem bærinn Gimli stendur nú.
Það tók fólkið sex daga að komast
frá Winnipeg og til lendingarstað-
arins, sem eru sexítu mílur vegar.
Erfiðleikar og J>röng.
Gimli varð þeim ekki paradís
þann vetur. Daginn eftir að þeix’
lentu var snjódrífa mikil með
Þeir fóru á báti'ofan Rauðarúna frosthörku. Þarna Ivar þá fólk
og lentu nálægt stað þeim er
Gimli þorp stendur nú á. LancV
könnunarmönnum leist vel á land-
svæði þetta. Vatnið var fult af
fiski, landið gott og ekki nærri
því eins miklum iskógi vaxið og
landið i Ontario, víða í skóginum
voru stórir iblettir grasi vaxnir,
vel fallnir til heysláttar. Þetta
pláss var því valið sem hið ákjós-
anlegasta fyrir framtíðarheimili
íslendinga í þessu Aýja landi.
Canada er alveg sérstök sem er pætu kynst landbúnaðaraðferðUm
þeirra séreign og frábrugðin af- j,gr) ^ ^llan línufélagið, sem! Landkönnunarmennirnir færðu
stöðu allra annara flokka að und- f]utti þá vestur hafði afhent þeim j löndum sínum gleðifréttirnar og
anteknum Bretum. Sú afstaða farbréf til ' Norður-Ontario og þeir réðu við sig að flytja tafar-
þeirra ætti að vera friðhelg og á hafði Ontario-stjórnin borgað far
hana ættu engar brygður að vera þeirra frá Quebec og til stöðva
bornar á neinn ihátt. Eg tel þessa þeirra í Norður-Ontario, sem þeir
aðstöðu canadiska þjóðernisins, ^ttu að fara. Afleiðingarnar urðu
sem sjálfsagða. í dag vil eg því þær að aðeins fimtíu úr þessum
tala um fólk það í Canada, semijjþpj fóru til Milwaukee, hinir
hvorki er af frönsku, eða bresku eitthundrað og tíu voru sendir til
bergi brotij. Að hve miklu leyti Rosseau, smábæjar við Moskoga-
hefir það samlagast þjóðinni? vatnið. Þar.hófst hin fyrsta bygð
Mesti fjöldi af fólki hefir flutt ( isiendinga \ Canada. Land var
hingað inn frá Evrópu uns nú fyr- þejm veitt án endurgjarlds, en það! því hefði ekki vertð séð,fyrir
laust búferlum
Seint á hausftinu 1875 hófst
flutnihgurinn að austan og til
hinná nýju heimkynna. Bygðirnar
í Ontario voru yfirgefnar með
öllu. Loggakofarnir og alt annað
sem ekki var >bráðnauðsynlegt að
hafa með sér á ferðalaginu var
skilið eftir. Ferð þessa hefði fólk-
ið ekki getað tekist á hendyr ef
ir skemstu. Við þurfum á dugandi voru fáir þeirra aðeins, sem gátu
innflytjendum að halda til að „otið þess og tekið sér heimlisrétt-
byggja slétturnar og við þurfum arl<jnd. Flestir hinna réðust í vega-
á mönnum að halda til að byggja j vinnu, en vintia var stopul að vetr-
járnbrautirnar og framleiða auð inum og kaupgjald lágt $16.00 um
þann úr skauti jarðarinnar, sem mánuðinn. Matvara öll var dýr og
hún er svo rík af. Við þurftum á j frekar lítið um hana og vetúrinn
mannafla að halda ogkærðum okk-j kaldur. Þann sama Vetur hurfu og
ur lítið um hvaðan hann kom og margir frá stöðvum þeim er þeir I
mennirnir komu eins lengi og þeirj höfðu tekið sér bólfestu á í Mil-1
waukee því kringuipstæðurnar
höfðu breyst þar. Bankahrunið,
sem þar varð 1873 hafði haft at-
vinnudeyfð í för með sér og útlitið
þar með atvinnu því ekki álitlegt.
Árið eftir, 1874 fór innflutning-
voru hraustir og heilbrigðir. Fram
farirnar í Canada hafa verið geysi
miklar á siðastliðnum fimtíu ár-
um. Starffsþrek frumbyggjanna
bresku og frá öðrum löndum hefir
fært Canada út úr eyðimörkinni
og tengt hana við umheiminn. En urinn frá l^landi vaxandi. Það ár
framfarirnar hafa aukið viðfangs-
efnin. Er hið innflutta fólk og hin
innfæddu börn þess líkleg til þess
að sameinast þjóðinni? Hefir
stefna vor í innflutningsmálum í
liðinni tíð, veirið með öllu for-
svaranleg? Það hefir verið sagt,
að 48 af hundraði af fbúum Mani-
toba fylkis væru , af öðrum eir
bresika stofninum. Hvar stöndum
vér?
Áður en vér svörum þeirri spurn-
ingu ,þá látum oss athuga hvað
sumt þetta útlenda fólk hefir af-
kastað. Mig langar til að minnast
komu 360 manns beint frá íslandi
Quebec og fóru þeir allir til
Norður-Ontario. Ekki samt til
bygðar þeirrar, aem þar hafði
myndast árið áður, því hún hafði
fljótlega gengið úr sér. Ffestir þess
ara nýkomnu manna fóru til Kin-
mount, bæjar sem var hérumbil 100
mílur í norðaustur frá borginni
Toronto og út frá járnbrautarsam-
böndum, sem þá voru. 1 Kinmount
fengu mennirnir vinnu við járn-
brautarlagningu og var þeim borg-
uð 90 cents á dag.
Stjórnin lét byggja sex íbúðar
á einn flokk þess við yður í dag—j hús úr bjálkum fyrir þá og fjöl-
það eru íslendingar. Ekki sökum j skyldur þeirra. Tvö hin stærstu
þess að þeirra hlutskifti hafi ver-j þeirra voru 70 fet á lengd og 20
ið erfiðara en annara, því saga á breidd, en hin hálfu minni. í
þeirra er aðeins einn kapítuli i þessum húsakynnum, sem voru ó-
frumbyggjasögu þessa fylkis. Eg nóg varð fólkið að ihýrast vetrar-
minnist þeirra sérstaklega í dag, langt. Vinna var stopul og mat-
sökum þess að á morgun eru fim-; vara öll dýr og þrátt fyrir nokkurn
tíu ár liðin síðan að fynstu ís-; styrk frá því opinbera þá varð
lendingarnir komu til Winnipeg. j fólkið að líða skort. Börn dóu mórg
Þeir hafa samið sig vel að landi j um veturinn aðallega af kulda og
og landsiðum í Norður-Ameríku, skorti á viðunanlegum húsakynn-
sem þeir fundu fjögur hundruð j um og fæðu.
árum áður en Christopher Colum-j í>að var nú orðið ljóst, að land-
bus kom hér við land. Leifur Eiríks svæði það í Norður-Ontario er
son, sonur Eiríks rauða kom til, þeir höfðu sest að á var ekki fyrir »handa börnunum var alt annað en
Afneríicu í byrjun elleftu aldar frá heitna landið — ísland hið nýja,
íslensku bygðinni á vesturströnd er þeir höfðu séð í draumum sín-
Grænlands. ! um. Framtíðarvonirnar um ís-
Eg bið yður þvi að hafa biðlund lenska bygð þar var næsta lítil.
ferðakostnaði því 'flest af því var
peningalaust. AIls voru í þeim
hópi er það hauist flutti vestur 250
manns frá Ohtario og fór sá hóp-
ur Duluth veginn því þá var engin
járnbraut komin til Winnipeg.
í Duluth bættust allmargii* í
hópinn, sem komu þangað með
járnbraut frá Milwaukee. Var svo
haldið þaðan til Fishers Landing
við Rauðarána, en þaðan fór fólk-
ið með bátum til Winnipeg, er var
á leið þeirra til fyrirheitna lands-
ins. Eg vildi mælast til að þér í
anda fylgduð Islendingunum á
þessari ferð þeirra, hugrökkum, manna, stjórnin sendi hjálp undir
þetta komið út í óbygðir í byrjun
vetrar skýlislaust, að undantekn-
um nokkrum tjöldum er það hafði
með sér og matarforða af mjög
skornum skamti. Bjálkahús var ó-
hjákvæmilegt að byggja tafarlaust
en var samt ekki auðgert. Það
hafði hvorki Uxa né hesta til þess
að draga trjábolina saman og
varð því að gjöra það sjálft, er.
samt bygði það þrjátíu bjálkahús
þá um veturinn og var eitt þeirra
notað fyrir skólahús. Þess er vert
að geta að á þeim skóla var enska
kend þá um veturinn. Veturinn
var fólkinu tilfinnanlega erfiður.
Matvará öll var dýr og lítið um
hana. Vegir vjoru engir og því
enginn kostur að ná í matvöru, þó
hana hefði einhverstaðar yerið að
fá. Veiði í vatninu var lítil og þó
fiskur hefði verið nægur, þá voru
mennirnir ekki vanir að fiska upp
um ís og það var ekki dropi til af
mjólk handa börnunum. Fólkið sá
ekki fyrir annað en hugnursnejcjð
og það varð óttáslegiíi. Marglr
fóru í burtu þá um veturinn. Einn
þriðji af beim sem eftir voru dóu
af harðrftti. Á einu heimili dóu
sjö börn af níu, isem þar áttu
heima og var þetta ægileg byrjun
lifsins í Nýja «íslandi *— landi
hinna farsælu. Engin orð geta lýst
fyrir yður eymd þeirri, sem fólkið
varð að ganga í gegnum um vet-
urinn, kulda, hungri, veikindum
og dauða.
Sú eldraun gleymist aldrei þeim.
sem í gegnum hana urðu að ganga.
Með vorinu vöknuðu vonir
vongóðum og trúarstyrkum á hand-
leiðslu iskaparans. Á þessari ferð
var framtíðarlandið nýja skírt og
nefnt Nýja ísland og af biturleik
örlaganna var þorpinu, senr það
landnám siyndaði valið nafnið
Gimli og þeir sem eru kunnugir
goðafræði Norðurlanda vita ef til
vill að samkvæmt Eddu þá voru
þrjú heimkynni ákveðin þeim
dauðu. Hel var bústaður þeirra,
sem á sóttarsæng dóu og þeirra,
sem við lítinn orðstír lifðu hér í
lífi. Valhöll var bústaður víking-
anna eftir dauðann og þeirra, sem
'á vígvöllum féllu og Gimli búistað-
ur guðanna, ihelgastur þeirra allra
þar sem vitringar og þeir er guð-
irnir kusu nutu sæluvistar.
Hópur þessi kom til Winnipeg
eftir miðjan október. Það hafði
verið ákveðið að þrír menn færu
uhi sumarið á undan aðalhópnum
til nýlendusvæðisins nýja til þess
að heyja fjrrir kúm þeim, sem
stjórnin hafði Iofað að láta fólkið
fá til afnota. Það hafði þó farist
fyrir og voru það mikil vonbrigði
fyrir innflytjendurna, því tilhugs.
unin að þurfa að vera vetrarlangt
án þess að hafa dropa af nýmjólk
glæsileg, svo var veturinn fyrir
dyrum og var því úr vöndu að
ráða. óhugsandi var að ílengjast
eins og ísa leysti. 29 kýr voru
fluttar inn og þeim skift á meðal
foúendanna og urðu þó þrjár til
fjórar fjöl'gkyldur að skifta nyt-
inni úr einni kú á milli sín. Sum-
arið færði fólkinu nýjar vonir
dálitlir akurblettir voru plægðir
og korni sáð í þá. Sumarið 1876
fluttist um 1200 manns inn frá ís.
landi og flest af því fór til nýlend-
unnar á vesturströnd Winnipeg-
vatns Qg tóku sér lönd víðsvegar
um landnámssvæði það er sett
hafð verið til síðu og fóru að búa
sig undir veturinn. Þrautasaga
þessa fólks er enn ekki á endr,
skráð, sumarið 1876 var vætu-
sumar pg varð því erfitt um hey-
föng og sáðakra brugðust nálega
með öllu. Um haustið kom bólan
upp á meðal þess, hafði hún borist
inn með einum innflytjendanum.
í fyrstu skiftu menn sér lítið af
veikinni — þektu hana ekki og
þar yar ekki völ á lækni. Afleið-
ngarnar urðu þær, að hún ibreidd-
ist út um alla bygðina eins og æð-
andi eldur og jafnvel út fyrir
hana til Indíána bygðar, sem þar
var fyrir norðan. Þegar ástandið
í bygðinni fréttist var læknis-
hjálp send tafarlaust og bygðin
öll sett í sóttvörð og í þeim var
hún þar til í júlí mánuði árið eftir.
Um veturinn dóu- á annað hundr-
Á meðal Indíánanna var bólan
jafnvel ennþá skæðari, því í smá-
þorpi þar sem 200 Indíánar bjuggu
komst ekki einn einasti lífis af og
var þorp það brent til kaldra kola
samkvæmt stjórnarskipan.
Vetur þann dóu margir íslend-
ingar í Nýja íslandi auk þeirra,
sem úr bólunni létust, úr skyrbjúg
og öðsum kvillum, því lítið var um
holla fæðu eins og fyrri* veturinn,
en þrátt fyrir hina geigvænlegu
bóluveiki, var síðari veturinn ekki
eins ægilegur og sá fyrri.
Sumarið 1877 var hagstætt og
glæddi vonarneista í hjörtum ný-
byggjanna. Þegar að sóttvörður-
inn var afnuminn fóru margir úr
bygðinni til þess að leita sér at-
vinnu annarsstaðar. Þeir sem
heima voru unnu á löndum sínum.
Talsvert mikið af skógi hafði þeg-
ar verið rutt af löndunum og land
plægt. Nautgripum hafði fjölgað
og slægjur nægar. Á því ári var
fyrsta hveiti malað, sem
þar var ræktað í nýlendunni. Upp-
skera af öðrum korntegundum var
fremur góð. Veturinn næsti var
mildur og nýlendumenn urðu ekíki
fyrir neinum óhöppum. Bjartari
framtíð virtist vera í aðsigi. Erf-
iðleikarnir voru samt ekki vfir-
stígnir. Sumurin 1878 og 79 voru
vætusöm, löndin voru of blaut til
isáninga og heyafli manna lítill
svo nautgripir manna sultu um
veturinn. Margir af nýlendu-
mönnum fóru að verða vonlitlir
um framtíð Nýja íslands og út-
flutningur úr nýlendunni hófst.
íslensku bygðirnar í Pembina og
Cavalier Counties hófust haustið
1878 og óx innflutningur þangað
á árunum þar á eftir.
Útflutningur frá Nýja lslandi.
Árið 1880 kom flóð í Nýja ís-
landi, Winniþegvatn var óvana-
lega hátt um vorið og svo kom
rigninga sumar. Seint um haustið
flóði vatnið yfir bakkana og inn í
bjálkahúsin, sem á vatnsbakkanum
stóðu svo að fólk hélst ekki við í
þeim. Hey-lanir manna tók alveg
út. Þegar flóðið fjaraði komu
vétrarfrostin, sem menn urðu að
sætta sig við að fóðra búpening
sinn á frosnu heyi þann vetur.
Árið 1881 h’ófst almennur út-
flutningur úr bygðinni. Þaðan
hófst bygð-hinnar auðsælu Argyle
ibygðar í Manitoba og fjöldi flutti
til bygðanna í Norður Dakota.
Þannig liðu hin sjö mögru ár
íslensku bygðanna í Ameríku frá
1871—1880. Þau voru erfið ár —
ár erfiðleika, þrauta, kulda, hung-
urs, veikinda drepsótta og dauða,
en þeirra beið betri framtíð. Saga
mín er nú bráðum á enda, og1 eg
ætla ekki að þreyta yður með fleii i
þrautafrásögum. Þið þekkið allir
erfiðleikana, sem frumbyggjarnir
áttu við að stríða, að einhverju
leyti.
Þó að margir yfirgæfu Nýja
ísland á árunum 1878 og til 1881
þá voru skörð þeirra fylt með nýj-
um innflytjendum frá íslandi, sem
hélt áfram stöðugt fram í lok síð-
ustu aldar. Síðan hefir hann verið
strjáll. Það er erfitt að vita með
vissu hvað margir íslendingar
hafa hingað flutt, en eg held að
mér sé óhætt að segja að í Ame-
ríku séu á milli 30 og 40 þúsund
íslendingar, eða menn og konur
af íslensku bergi brotin og meiri
hluti þeirra í Canada.
f öllum bréfum, sem fyrstu
brautryðjendurnir íslensku skrif-
uðu heiri^ til ættjarðarinnar vafi-
ein hugsun, sem þeir lögðu aðal-
áhersluna á, hugsun, sem eg hefi
leitást við að draga í ljós nefni-
lega þá þrá, að mynda hér nýtt
ísland í Ameríku, þar sem allir
fslendingar sem hingað vildu
koma, gætu búið í friði og ánægju
án þess að slíta,böndin sem knýttu
þá við ættlandið. Þeir gjörðu sér
ekki grein þá fyrir að byggjá upp
þetta land, eða að mynda hér nýtt
þjóðerni og nýja þjóð. Bygð þeirra
í Vestunheimi var í þeirra huga
partur af íslandi, og þeir hugsuðu
«ér að vera og verða íslendingar,
halda við máli sínu, siðum og
þjóðareinkennum. Með þetta fyTÍr
augum settu þeir á stofn skóla
sina, kirkjur og blöð. En það þráða
takmark hefir mishepnast, eins
og það hlaut að gjöra.
Það var ekki rúm í Nýja ís-
landi fyrir alla þá, sem komu,
menn þráðu stærra umhverfi og
meiri tækifæri en þar buðust.
Nýja íslahd hefir færst vestur
bæði í Canada og Bandarikjunum
alla leið vestur á Kyrrahafsströnd.
Yfirleitt hefir þeim farnast vel að
baki mögru áranna bafa feitu árin
komið. Hin upphaflega einangrun.
arstefna þeirra hefir verið yfir-
gefin og þeir hafa leitast við að
taka sinn fulla þátt í hlunnindum
og réttindum þeim er þetta nýja
land býður. í landlbúnaði, iðnaði,
verslun og hinum lærðu stöðum
hafa þeii' sótt sigurvænlega fram.
Þeir ihafa ekki gleymt hverju þeir
eiga þau hin bættu tækifæri að
þakika. Þeir hafa leitast við að
taka isinn þátt í sl^yldum þeim,
sem borgararétturinn leggur mönn
um á herðar, eins og þeir hafa
notiö hlunnin'da þeirra er hann
veitir. Évað vel þeim hefir tekist
það, er ekki fyrir mife að dæma
um. Mætti eg samt benda á að jrfir
þúsund íslendingar buðu sig fram
til herþjónustu þegar stríðið skall
á og um 125 þeirra létu lífið.
Nýja Island heldur enn nafni
sínu, hjá íslenska fólkinu, sem þar
býr, og hjá hinum eldri íslending-
um. Bygðin hefir vaixið yfir erfið-
leika frumbýáingsáranna og þraut-
ir, .— hefir stækkað og þroskast.
Hún er enn stærsta íslpnska bygð-
in í Ameríku og fólkið, sem þar
býr sæmilega efnum búið og á-
nægt.
Sumir íslendingar í Ameríku
halda enn í hina upprunalegu hug-
mynd uní^ íslenska einangrun en
flestir þeirrá eru að tapa hinum
íslensku séreinkennum |sínum
ílvort að það er æskilegt eða ekki,
um það eru deildar meiningar.
Hitt er engu siður satt að svo er
það.
Eg hefi nú næstum lokið máli
mínu. Eg hefi reynt að segja yður
frá frumíbýlíngsárum íslendinga
í Ameríku — reynt að taka yður
með mér og Iáta yður að einhverju
leytj finna til hríða þeirra, isem
fólk þetta hefir orðið að ganga í
gegnum til þe%s að festa rætur í
þjóðlífi þessa Iands. Leyfið mér að
benda á eitt atriði í sambandi við
þetta fólk. Á fimtíu árum héfir
einn fimti partur af íslensku þjóð-
inni flust til Canada og fest þar
rætur. Flestir þeirra hafa reynst
hér góðir borgarar og hvað þá
snertir þá hafa þeir isamið sig bæði
fljótt og vel að siðiim þessa lands.
Þeir hafa helgað Canada sjálfa
sig og starf ^itt, og tekið sinn
part í að byggja up,p hina cana-
disku þjóð. Hví ættum við að halda
að aðrir útlendingar í þessu
Iandi muni ekki gjöra hið sapjta?
. iSvo þegar maður athugar mynd-
un þjóðarinnar canadisku af hin-
um mi'smunandi þjóðarbrotum,
sem hér er saman komin, þá vil eg
mælast til þess að þér hugsið um
hvað hinir mismunandi útlendu
mannflokkar hafa nú þegar komið
til leiðar, áform þeirra og fram-
tíðarvonir, baráttu þeirra og sigur.
Rómaborg var ekki bygð á einum
degi. Það sem að fyrri innflytj-
endur gerðu, geta þeir sem síðar
koma líka gjört. Samsteypuspurs-
málið er ekki auðvelt, en fram )úr
því verðum við að ráða ef við
viljum mynda h^r eina þjóð. 1
samban,di við þá tilraun bið eg
yður að sý*a skilning og hafa
þolinmæði með hinu nýinnflutta
fólki hvort heldur á meðal þess
er um að ræða iðnaðarmenn, fiski-
menn eða daglaunamenn, hvort
heldur að það er sprottið af engil-
saxneskum stofni, skandinaviskum
germönsikum, eða slavneskum.
Hver og einn hefir sitt innlegg að
færa. Innflytjendurnir, sem nú
eru að koma eru efnið óunna, sem
framtíðararborgarar þessarar
þjóðar verða mótaðir úr.
Frá íslandi.
Þjóðlegar hannyrðir.
Norðmaður einn isem vel er að
sér í lista- og menningarsögu,
kom hér í sumar sem leið. Hann
dvaldi hér aðeins skamma stund,
fór nokkuð um Suðurland og skoð-
aði það helsta sem hér er að sjá
í bænum og nágrenni hans.
Af öllu því, sem fyrir augu hans
ba’r, úti og inni, var hann lang-
hrifnastur af Þjóðminjasafninu.
Fann hann mjög til þess, hve verk-
leg menning og þjóðleg nútímalist
er hér fáskrúðug og gloppótt, bor-
ið saman við smekk þann og menri-
ingu, sem andaði móti áhorfand-
anum á Þjóðmihjasa'fni voru.
Þarna eigið þið fjársjóð, sagði
hann við Reykvíkingana, sem enn
er einkennilega lítið notaður.
Mikið af hinum þjóðlegu sér-
kennum vorum, sem varðveist hef-
ir .gegnum aldir hefir geymst í
vörslum kvemþjóðaninnar. Konurn'
ar hafa haldið þjóðbúningnum.
SÞað sem þjóðlegast er á sveita-
heimilunum er flest unnið í hönd-
um kvenna.
Þó er svo nú að á handavinnu-
og heimilisiðnaðarsýningum, sem
haldnar eru hér á landi, ber meiri
partur af hannyrðum kvenfólksins
og haridavinnu engan minsta vott
um það, að vinnan sé af íslenskum
toga ispunnin. ■— Jafnvel þar sem
konur leggja mikla vinnu í að gera
vönduð veggteppi, taka þær oft
einskisnýtar útlendar fyrirmynd-
ir. Stíls þess og þjóðlega smekks,
sem til er í fornum áklæðum og
annari gamalli vinnu, gætir þar
ekki vitundar ögn nema endrum
og sinnum. —
Hér vantar leiðbeiningar.
Islensku konurnar þurfa að
leggja leið sína á Þjóðminjasafn-
ið. Þær þurfa að varðveita hinn
þjóðlega' stíl í hannyrðum sínum.
Þær konur, sem eiga koist á að
koma á Þjóðminjasafnið, og hann-
yrðum unna, þ^er eiga að koma
þangað oft.
Húsakynni safnsins eru að* vísu
phentug ennþá. En ef kvenþjóðin
verður iðin við að grafa þaðan
fyrirmyndir í hannyrðir sínar,
stuðla þær líka að því, að safninu
verður meiri gaumur gefinn. Þeg-
ar áhugi fyrir velferð safnsins
eykst, vex von um bætt húsakynni.
En hugsa þarf um isveitakon-
urnar, sem eigi eiga’ kost á að sjá
safnið. Handa þeim þarf að gefa
út myndabækur, með öllu því, sem
best getur stuðlað að bættum
simekk og stílmenning.
Með því gefst allri þjóðinni t
kostur á, að hafa not af menning-
arsjóði Þjóðminjasafnsins.
Stúdentsprófi va'r lokið í gær.
Gengu 41 undir prófið, þár af 15
utan skóla, en tveir þeirra gengu
frá prófi, svo að stúdentarnir
verða 39 sem bætast við 1 ár. —
Skólauppsögn mun fara fram næst-
komandi þriðjudag.
Jón Jacobsson fyrv. landsbóka-
vörður anda'ðist í gær að heimili
sínu ihér í bænum eftir langa van-
heilsu.
Frú Katrín Ma'gnússon fékk
slag í fyrramorgun þar sem hún
var að vinna úti í garði sínum og
liggur rúmföst síðan. Var lítils-
háttar á batavegi í gær.
í Winnipeg því í þeim bæ voru þá að manns úr bólunni, nærri einn
n?eð mér á meðan að eg leitast við Landið var alt þakið skógi og aðeins nokkur hundruð íbúar og. maður af hverjum tíu, sem þar
að segja ykkur söguna af fyrstu erfitt að ryðja það og rækta, fyrir ástæður þar slæmar. Á, því ári voru.
ÞVÍ AÐ KAUPA “TIRES”
YÐAR MEÐ PÓSTI?
NtJ getið þér fengið keypta Partridge ^Quality”
Tires hér í yðar eigin bæ, fyrir minna verS, en.
meS pósti. Þér getiS skoSaS þá hér og valiS þá,
Nsem ySur be^t líkar í búS vorri, án óvissu og án alls
dréttar.
^Hver einasti af þessurn Tires, ber meS sér
Partridge ábyrgS. Þeir eru framúrskarandi hald-
, góSir og bregSast aldrei trausti nokkurs manns.
Seldir hjá
lfæ PARTRIDGE OUALITY" 7íro‘5'/i^
~W. T. Kilgour, Baldur, Man. Anderson Bros., Glenboro, Man.
T. Olafsson, Arborg, Man. K. Oiafsson, Riverton, Man.
H. SigurSsson, Arnes, Man. J. M. Tessier, Cypress River, Man.
Lundar Trading Co., Lundar, Man.
,/