Lögberg - 30.07.1925, Qupperneq 5

LÍXJBERG FEMTUDAGINN,
30. JÚLl, 1925.
Bla. B
legum samgöngum við umheiminn.
Grænlendingar sjálfir virðast ekki
hafa átt haffær skip þeir hijfðu
ekki í landi sínu efnivið til að
byggja þau. Eftir að Grænlending-
ar höfðu af fúsum vilja gengið
Noregskonungi á hönd um miðja
13. öld var verslunin 1294 gerð að
einskonar konunglegri einokun.
Eftir það hefir alt verslunarsam-
band verið í því fólgið að kon-
ungsskipið “Knorr'’ frá Björgvin
sigldi til Grænlands, oft svo að
mörg ár liðu milli ferða. Þessi
“Knorr” fórst, og auk þess vantaði
konungsvaldið oft fé til þess að
gera hann út, og því kom 'það
fyrir, að svo liðu langir tímar, að
ekki kom skip til Grænlands.
jVTenn hafa hugsað sér þá skýr-
ingu á endalokum norrænu 'bygð-
anna, að stórstreymi Eskimóa hafi
flætt inn í Suður-Grænland, bor-
ið Norðurlandabúana ofurliði og
útrýmt þeim. En mér virðist það
ósennilegt. Það er í fyrsta lagi
víist, að Eskimóar voru í Græn-
landi og þá líka í Suður-Græn-
landi, löngu áður en hinir fyrstu
íslendingar komu þangað. í öðru
lagi hafa Eskimóar hvergi verið
herskáir; jafnvel ekki á norður-
strönd Ameríku, þar sem Indíánar
oft réðust á þá og rændu þá. Það
má vera að stundum hafi slegið
í bardaga með Eskimóum og ís-
lendingum, og þá einkum vegna
þess að hinir síðarnefndu hafi
ibeitt harðýðgi við frumbyggjana,
sem þeir hugðu vætti og tröll, sem
í sögunum eru ekki kallaðir annað
en tröll eða skrælingjar, og þá
sennilegt að Eskimóarnir hafi
varið sig eða hefnt sín. En þeir
höfðu engin skilyrði til að geta
útrýmt þeim. Þeir eru ekki “a
fighting race.”
lEftir að uppgröftur kirkjugarðs
ins á Herjólfsnesi hefir veitt oss
svo óvænta fræðslu um lífskjör
á síðustu tímum hinna norrænu
bygð, þá hlýtur sú ágiskun að
vera úr sögunni um aldur og æfi,
að Eskimóarnir hafi útrýmt kyn-
frændum vorum. Það þarf hvorki
stríð eða yfirgang til þess að
skýra það, hvernig svo lítið og
veiklað þjóðfélag líður undir lok,
og þessir veaslings einangruðu og
máttþrotnu Grænlendingar hafa
víst ekki látið svo ófriðlega, að
það hafi getað freistað Eskimó-
anna til árása, jafnvel þótt þeir
hefðu verið herskáir í eðli. Og
ekki verður séð að þeir hafi getað
unnið neitt við að ráðast á þá.
(Próf. Nansen sýnir því næst
fram á, að engar ástæður séu til
að halda að veðrátta hafi versn-
að <svo mjög í Grænlandi á 14. og
15. öld, að það hafi gert út af við
norrænu nýlendurnar, en þeirri
skoðun hafa sumir hallast að).
Vér vitum að Grænlendingar
lifðu á kvikfjárrækt, á dýraveið-
um og fiskveiðum. Fæstir þeirra
hafa vitað hvað korn var og það
er sýnt, að það muni aldrei hafa
verið flutt inn svo nokkru neiri.
Það kolvetni, sem þeir þurftu að
fá í daglegri fæðu sinni, fengu
þeir í mjólkinni, og þeir átu líka
dálítið af grænmeti, t. d. hvannir,
ýmsar mosategundir og ber (mest-
krækiber). Þeir höfðu sauðfé og
geitur og dálítið af nautgripum.
Þeir námu land inn af fjörðunum
og reistu þar bæi <sína, til þess að
geta heyjað handa fénaði sínum.
En á þessu ráði var sá galli, að
vænlegra var að búa út við haf-
ströndina til fiksiveiða og sela-
dráps.'
Þegar nú samgöngur við um-
heiminn tóku að leggjast niður á
14. öld og stöðugt varð örðugra
að auka kvikfjár- og nautgripa
stofninn eða endurnýja hann eftir
hallæri, þá hefir búnaði Græn-
lendinga hrakað, þeir hafa stöð-
ugt orðið háðari fiskiveiðum og
sela- og hvaladrápi og lífið inni í
fjörðunum hefir orðið örðugra
með hverju ári. En til veiða skör-
uðu Eskimóar fram úr þeim. Kaj-
akar þeirra voru léttir og þeir
höfðu harpúna með blöðrum. Það
er því sennilegt, að að minsta
kosti nokkur hluti norrænu íbú-
anna hafi lært af Eskimóum og
smámNsaman tekið þeirra lifnað-
arháttu upp, blandað blóði við
þá og flust út að hafinu, þar sem
auðveldara var að afla sér viður-
væris. Og við blóðblöndun hafa
afkomendur þeirra orðið Eskimó-
ar, meðan hinir sem eftir urðu
inni í fjörðunum, áttu stöðugt
erfiðara með að fleyta sér fram.
Þannig hefir mér virst eðlileg-
ast að skýra endalok hinna fornu
norsk-íslensku bygða á Grænlandi.
Því er nú haldið fram, að grafar-
rannsóknirnar í Herjólfsnesi af-
sanni þessa skýringu, þar sem þær
ekki hafi leitt í ljós bein áhrif af
Eskimóa-menningunni. Fötin eru
að mestu leyti al-evrópsk að sniði
cg hauskúpur þær, sem fundist
hafa, bera engin einkenni blóð-
blöndunar norræna kynsins við
Eskimóa.
En þessar mótbárur virðast mér
lítt sannfærandi. Þar sem ka-
þólska kirkjan taldi það ófyrirgef-
anlega synd að blanda blóði *við
heiðingja eða taka upp þeirra
lifnaðarháttu, þá væri fásinna að
ætla að allir norrænir Grænlend-
ingar hafi gerst Eskimóar og gifst
inn í ættir þessara heiðingja og
trölla. Það hafa áreiðanlega verið
margir, sem buðu neyðinni byrg-
inn Og héldu trygð við forna siði
og trú. Og þeir hafa einmitt haft
öll 'skilyrði til þess að geta bjarg-
a<st í lengstu lög úti á Herjólfs-
nesi, því það lá út við haíið og þar
var gott til fiskiveiða. En grafa-
rannsóknirnar sýna greinilega,
að ■ lífskjör þespara síðustu nor-
rænu Grænlendinga hafa farið
hríðversnandi.
Mér virðist það fyllilega óhugs-
andi, að meiri hluti norræna kyns-
ins hafi ekki, eftir að bústofninn
tók að minka og engin ráð voru
til að auka hann, tekið upp lifn-
aðarháttu Eskimóa, þegar sýnt var
hve þeir sköruðu fram úr til
hvers konar veiða á sjónum, svo
ágætan útbúnað, sem þeir höfðu.
Áreiðanlega hafa það einkum ver-
ið hinir hygnustu, sterkustu og
ötulustu, sem það hafa gert. Þegar
þeir áttu ekki annars úrkost en
að velja milli banns kirkjunnar og
lífsins, þá hafa þeir kolsið hið
eíðara. En þegar þeir höfðu tekið
upp lifnaðarháttu Eskimóa og
lært af þeim, þá hafa þeir líka
blandað blóði við þá og í næsta
ættlið hafa börnin verið Eskimóar
og talað eskimósku, eins og nú á
tímum jafnan verður þegar Danir
og Eskimóar giftast. Eftir nokkra
mannsaldra hefir svo hið norræna
ætterni gleymst að fullu og áhrif
hinnar norsk-íslensku menningar
hafa smám saman máðst ýt.
Vörður 20. júní ‘25.
Œfiatriði.
Valgcrðnr pórólfsdóttir.
Fyrir 2—3 árum birtist í blaðinu
“Free Press”, hér í Winnipeg, mynd
af aldraðri konu, Valgerði Þórólfs
dóttir, að 532 Beverley St. Mynd-
inni fylgdi nokkur umsögn um starf-
semi hennar. Vel hefSi mjmdin mátt
bera yflrskiftina: Mslenzk iöju-
semi”. Gamla konan sat viö rokk-
inn sinn, aS vanalegri vinnu. ÞaS
var samt meira en iSjan ein, sem þar
kom í ljós. Sá sem horfSi á andlits-
myndina, sagSi blátt áfram viS sjálf
an sig: “Þetta er islenzk sómakona.”
Nú er störfum hennar lokiS hér á
jörSu. 1 hárri elli, á þriSja ári yfir
nírætt, var hún kölluð héSan 15. dag
maímánaSar síSastliSinn.
ValgerSur sáluga var fædd aS
ÁrnagerSi í FáskrúSsfirSi í SuSur-
Múlasýslu á Islandi, 27. dag rióvem
bermánaSar áriS 1832. Þar bjuggu
foreldrar hennar allan sinn búskap.
FaSir hennar var Þórólfur Jóns-
son; var miklum hæfileikum gædd-
ur, því þrátt fyrir skort allrar skóla-
mentunar, var hann sveitungum sín-
um önnur hönd og ráSunautur í
hverju sem var, enda var hann
hreppstjóri -í FáskrúSsfirSi í 20 ár.
Til hans var leitað, ef eitthvaS var
aS manni eSa skepnu, eSa ef eitthvaS
fór úr lagi, sem gera yrSi'viS. Hann
var smiSur bæSi á tré og járn og
'börn, sem náSu fi(llorSinsaldri:
Richard, ValgerSi, Elízabetu og Jó-
hann. Hinn síSasttaldi dó er hann
var 21 árs og var hans sárt saknaS
af ættingjum og vinum, sökum ljúf-
mensku hans og hinna miklu hæfi-
leika, sem hann var gæddur, því hann
var hinn mesti snillingur í höndun-
um og óvanalega gott mannsefni.
ValgerSur sáluga ólst upp hjá for-
eldrum sínum í ÁrnagerSi þar til hún
giftist fyrri manni sínum, Vigfúsi
Eiríkssyni, og settust þau aS fyrsta
áriS hjá foreldrum hans aS Brim-
nesi í sömu sveit. ÞaSan fluttu þau
aS Vattarnesi í ReySarfirSi, til ÞórS
ar bróSur hans, dvöldu þau þar tvö
ár, og fluttu þá aS KolfreyjustaS í
FáskrúSsfirSi, til sóknarprestsins þar
séra Ólafs IndriSasonar. ÞaS ár losn
aSi jörSin Litla-BreiSavík í ReySar-
firSi. Fengu þau haria til ábúSar
og bjuggu þar eins lengi og dagar
hans entust.
Þau hjónin eignuSust 9 börn. Tvö
þeirra dóu í æsku, Þórunn og Bjarni.
\{ þeim, sem náSu fullorSinsaldri,
eru nú dáin þrjú: Eiríkur, SigvíSur
Elísabet og SigurSur. Á lífi eru:
Þórólfur, Þórunn, Jóhanna, Jóhann
og Vigfúsina.
Seinni maSur ValgerSar var Páll
Jónsson, og voru þeir bræSrasvnir,
hann og fyrri maSur hennar. Þau
eignuSust þrjú börn, sem öli eru
lífi: Jón, Jóhann og Vigfús. Flutt-
ust þau ásamt börnum sínum og sum-
um börnum hennar frá fyrra hjóna-
bandi tii Canada áriS 1900. Hafa
þau dvaliS hér í Winnipeg síSan
EkkjumaSurinn Páll, nú hrurnur af
elli, hefir veriS alblindur í 20 ár, en
bíSur þo.linmóSur lausnarstuhdar-
innar.
Mest’an hluta æfi sinnar var Val-
gerður viS góða heilsu, að því und-
anteknu, aS öll hin síSari árin liafSi
hún meiri og minni erfiSleika af gigt.
SíSustu 9 vikurnar var hún í rúm-
inu. ÞaS var aS eins ellin, sem var
aS yfirbuga hana. Smátt og smátt
færSist húmiS yfir, þangaS til siS-
asta jarSarljósiS var sloknaS. “í
friSi legst eg fyrir,” mátti hún segjá.
ValgerSur sál. var ágæitis kona,
ein af þessum hreinlunduSu sæmd-
arkonum, sem ekki vijja vamm sitt
vita í neinu. HemiliS var hennar
aSal-starfsheimur, enda lá hún þar
aldrei á HSi sínu. Þar leysti hún af
hendi dagsverkiS rneS samvizkusemi
og snild. Fyrir velferS þess, fyrir
vellíSan manns og barna. lagSi hún
fúslega alt í sölurnar. Þar naut sín<
glfaSlyndi hennar og greind og gest
risni. Bóklestur var henni hin mesta
enn fremur bókbindari. Vefari var unun, enda hafSi hún svo góSa sjón,
hann hinn bezti, er þar þektist, smíS-
aSi líka vefstólana sjálfur. ViSur-
jkenningu fyrir nytsemdarstarf sitt,
aS hún gat til hárrar elli lesiS gler-
augnalaust. Barnatrú sinni hélt hún
óskertri æfina út. ÞaS verSur meS
laufum búin
og blómskrauti.
Horfin er ættar
hæsta prýði —
óskadóttir,
sem aldur langan
geislum stráSi
af gnægS síns hjarta.
Hún er í sölum —
hröpuS stjarna.
Æfin löng var
og auSug dygSa,
hartnær hundraS ár,
hjartans þakkir.
Kældi ei elli
andans glóSir;
síung, sumarkær
Hlýjan frá hjarta
úr höndum streymdi;
brunnu eldar
í augna djúpi;
svipur sólarhýr;
sæmdi < enni
sigurkóróna
silfur-hára.
0
öllu unnir þú,
sem æfi fegrar;
léttir löngum spor
lítilmagna.
Sást því lífs þíns
á síSsta degi
brautir farnar
í blómum glitra.
Sælt er það land,
er sinna meSal
sona og dytra
slíka telur.
AuSugra mörgum,
þótt eigi hrósi
námum gulls
eSa glæstra steina.
KveSjur vinaval
vandar hlýjar;
frændur glitblóma
flétta kransa.
Börn og ástvinir
aörir blessa
nafn þitt, ValgerSur,
vel er unniS.
Lands þíns vættir
í lotning krjúpa;
lýsa minninga
leiftur fcígur.
Veit eg fagna þér
og vélkomna bjóða
Bergþóra, Unnur
og aSrar slíkar.
Richard Beck.
í þarfir sveitunga sinna og annara, ^ sanni sagt, aS hún rækti garSinn
lilaut hann meS því aS vera feæmdur ’sinn vel, reitinn, sem guS hafSi falið
heiSursmerki frá konungi Danmerk- hcnni aS annast. Hún varpaSi
ur. MeSvitundin um þaS, aS hafa geislum á leiS samferSafóIksins.
getaS rétt einum og öSrum hjálpar-| Allir sem þektu hana, minnast henn-
höud, mun samf safa veriö honum ar meS hlýleik og viröingu.
meira viröi en heiSurinn.
Kona Þólólfsí, móöjr ValgerSar,
var Þorunn Richardsdóttir Long.
Var hún gáfuö kona og manni sín-
um samhent i allri hjálpsemi. Sami
myndarskapurinn var á þá höndina
sem hina, svo til þeirra hjóna var
leitaS í margvíslegum þörfum. Þór-
ólfur og Þórunn eignuðust fjögur
‘.‘Þú móSir blíSa, milda sál,
sv<? margur viS þitt kærleiksbál
sig vermdi í kulda lífsins;
svo hfeit og sönn og trygg og trú,
mót táli heimsins stríddir þú
og leiöst svo inn til lífsins.”
R. .Vf
ð
ÞaðSemMiiin "agið Hefir Afreka
i
Til bœnda í Vesturlandinu!
0
HVEITIBAMLAG yðar innan fylkjanna, hefir nú starfað fyrir yður í ár.
Meirihluti yðar eru félagar þess og eruð upp með yður af því.
Áður en langt um líður, væntum vér þess, að þér teljist allir til sam-
Iagsins, því hver einasti bóndi Vesturlandsins hagnast af starfræislu þess. .
Þér hafið kent heiminum það, hve skyn'samlegt og arðvænlegt það er, að bænd-
ur ,selji sjálfip uppskeru sína samkvæmt samstarfsaðferðinni, í stað gömlu
samkepni-aðferðanna, og ef bóndinn vill verða fulls verðs aðnjótandi, þá
verður hann að læra að selja vöru sína sjálfur. ' '
Hveitisamlag það, er þér hafið sett á fót og stafrækt er í yðar þágu, var
stofnað undir erfiðum kringumstæðum. öll hugsanleg gögn, er líkleg þóttu
til að gera málið tortryggilegt í augum bænda, voru notuð. Þess gerist ekki
þörf að framkvæmdarstjórar þessa félagsskapar.yðar, fari að endurtaka þær
hinar mörgu og ramefldu ástæður, sem voldug samtök færðu fram gegn þess-
ari nýju hreyfingu, frá því er samlagið fór að selja korntegundir yðar.
Allar slíkar árásir hafa brugðist og halda áfram að bregðast, eftir þvf
sem samlaginu vex fiskur um hrygg. Andstaðan smáminkar unz það verður
alment viðurkent að þér hafið eigi aðeins fullan réfct til að selja vöru ýðar
í sameiningu, heldur einnig að slíkt sé márgfalt ábatavænlegra, en að sélja
þær kornkaupmönnum, er láta sig það engu skifta, hvert verð að bóndinn
fær fyrir uppskeru sína.
Fyrir tilstilli samllagsins, gerðu þeir bændur, er undirskrifuðu samning-
ana í fyrra, það kleift að senda samlagshveiti úr öllum pörtum Vesturlands-
ins.
Samlagsmeðlimir hafa sannað, að hveitiframleiðendur geta self
hveitið sjálfir við betra verði, með samtökum, en nokkrir aðrir einstakir menn
gátu gert. '
Þér fenguð frá samlaginu $1.00 fyrir mælinn þegar hveitið var sent, en
létuð verja afganginum til að annast um fceglubundna sölu, í ðtað þess að
fleygja öllu hveitinu skilyrðislaust á markaðinn.
Þér fenguð einnig 85 cents á mælinn í marz til þess að starfrækja sán-
inguna. Og önnur 20 cents á mælinn' hafa verið send út, samtials um fim-'
tán miljónir daga, til þess að standast kostnað af kornslættinum.
Með enga aðra tryggingu en samlagið, hafa meðlimir gegnum það
losnað við tap það, er þeir áður sættu er þeir neyddust til a,ð selja á lágum
márkaði til að fá allra nauðsynlegustu starfrækslupeninga.
ÖHu þessu fékk samlag yðar til vegar komið, og hafði þó ekki umráð yfir
nema sem svaraði 45% af markaðshveiti í Vestur-Canada. Þrátt fyrir alla
örðugleika og hinn breytilega markað, hélt samlagið starfi sínu áfram jafnt
og þétt og seldi vöru sína truflunarlaust.
Með umrá.ð yfir 75% af Vestur Canada hveiti mundi samlag yðar verðá
sem traust skjaldborð. Ef helmingur samlagsmanna fengi einn nýjan samn-
ing hver, mundi samlag yðar fá þessi umráð.
THE INTERPROVINCIAL WHEAT POOL. '
VALGERDUR hóRÖLFSDÓTTlR
AuSn er í skóg
þá eikin hæsta
fellur aS mold,
er fyrri gnæföi
tignust viS himinn;
hló viö sólu
Nokkrar hringhendur.
um Kyrrahafsströndina, tileinkað-
ar lestrarfélaginu Jóni Trausta,
Blaine Wash.
Ströndin fríða laðar lýð
ljósaprýði um nætur
og í hlíðum Iblika blíð
blómin þýðu Jætur.
Gyllir hæðir. grund og sjá
geislum klæðist fínum,
sólar flæða öldur á
aftanklæðum þínum.
I
Nóttin varma vinahót
vökvar hvarmi Ijósum,
breiðir arma opna mót
aftan bjarma ró<sum.
Litlu síðar Iætur þá
ljósin fríðu skína
Stara blíðar stjörnur á
stolta prýði þína.
Rökkurglætu reifuð þá
rísa lætur prúðan
er hún sæti sínu frá
sendir næturskrúðan.
Leika og hossa um loftin blá
ljósafossa traðir,
eins og blossi æsku frá
ótal kosáá raðir.
Ljósafána lægði lit
loft af blánar degi.
Silfurrnána geislaglit
gylti Ránar vegi.
Skuggamyndir flýja frá,
fram sér vindur dagur
ljósatinda líður á
ljómi yndis-fagur.
Röðulfágað rósaskraut
rís á háu beðij
blómið smáa lágt í laut
lyftist þá af gleði.
Greinir hátt um gleði brag
glymur kátt í runni
fuglar sáttir sumardag
syngja náttúrunni.
Fagna véit eg flesta því,
fjallasveitin hlýja,
þú, sem breytir elli í
æskureiti nýja.
Eftir langan liðinn dag
lúnum fangið býður.
Signir vanga um sólaríag
svipur angurblíður.
Þig ef brestur þrek og fjör
þegar verst á stendur,
þú skalt festa þínum knör
þar við vestur strendur.
Hræðstu ei þó hamist dröfn
hafðu á vegi gætur.
Síðan fleyið heim í höfn
hægt þú sveigja lætur.
Vek ófeiminn vinabönd
vart þér gleymist sýnum
fjallaheimur! fagra strönd!
faðmi geym mig þínum.
Svanborg Jónasson.
Fyrir nokkru urðu hjón^n Od-tný
og K. T. Sen, <sem nú éiga heima í
Amoy í Kína fyrir þeirri sorg, að
missa eldri son sinn Erlend Ring-
hwa Sen. Var hann bitinn af hundi
Sárið gréri fljótt, eftir þvi sem
séð varð, en eftir sex vikur tók
það sig upp aftur og kom blóð-
eitrun í það, og dó hann eftir einn
sólarhring.
WONDERLAND.
Það mun óhætt mega þuliyrða,
að sjaldan eða aldrei hafi betri
og tilkomumeiri myndir verið
sýndar á Wonderland leikhúsinu,
en þær, fjem sýndar eru seinni
part yfirstandandi viku og þrjá
fyrstu dagana af þeirri næstu.
Þrjá síðustu dagana af þessari
viku sýnir leikhúsið myndina
“Wages of Virtue,” með Gloria
Swanson í aðalhlutverkinu. En á
mánu, þriðju og miðvikudag í
næstu viku, verður sýnd myndin
“Dangerous Money,” þar sem
Bebe Daniels leikur veigamesta
þáttinn.
Fjölmennið á Wonderland, því
þar eru ávalt úrvals myndir.
Séra Brynjólfur Jónsson á ól-
afsvðllum liggur veikur hér í
bænum og er þungt haldinn.
Swcdish-American Line
f
f
f
f
f
f
HALIFAX eða NEW YORK
Ss Drottingham REYKJAVIK Ss Stockholm
2. og 3. farrými ISLANDI 2. og 3. farrými
Á þriðja farrými $122.50.
Fáið farbréf yðar hjá næsta umboðsmanni,
eða hjá
t
Swedish-American Line
470 Main Street, WINNIPEG, Phone A-4266
a A. A AA A A A
y y
I
I
f
f
f
f
t
f
f
f
Framúrskarandi kjörkaup á fyrirmyndar
RAF-ELDAVÉLUM
The Beach
Sigur raffrœðingsins!
Draumur húsmóðurinnar rætist!
FULLRAR STÆRÐAR CABINET RAFELDAVÉL
með sérstökum umbótum
þrátt fyrir það. ,
The Beach er etórkostlega fögur rafvél. Og það sem er meira um vert, hún meira en jafnast á yið allar aðrar vélar á
markaðinum, hvað viðvíkur þægindum.
Skarar að einu leyti fratn úr öllum öðrum
Hún hefir hitunaráhald, sem kemur hitanum á hástig á skemri tíma en mínútu —- engin vandræða bið eftir fullum
hita. The Beach rafeldavélin er árangurinn af margra mánaða umbótatilraunum. vUlir stálpartarnir eru enameleraðir,
fuses og snúningsáhöld öll auðveld í meðförum. Bökunarhólfið á engan sinp líka, og sama er að segja um hólfið, þar sem
halda má mat og ílátum heitum. '
Eldavél þessi er ai fullri <stærð, með geymslu og hitunarhólf og fyrirtaks bökunarofn. Stórfagur og gagnlegur munur
fyrir hvert einasfca eldhús. Þegar tekið er tillit til þess að eldavél þessi kostar ekki nema $125,00 þá má það undrum
sæta, hversu afar fullkomin hún er.
T. EATON C°
LIMITED
|