Lögberg - 16.01.1930, Side 2

Ble. 2.
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 16. JANÚAR 1930
Athugasemd við bókafregn
Jóhannesar Eiríkssonar
Lögberg 5. des. s. 1. birtir ofur-
litla grein eftir Jóhannes Eiríksson.
Fjallar hún um skáldsoguna
“ííróðir Ylfing,” eftir Friðrik Ás-
mundsson Brekkan. Telur hann
bókina fróðlega, en ó'þarflega langa
og alls ekki skemtilega. Finnur
hann það henni helzt til foráttu,
hvernig lifsferill söguhetjunnar
Bróður Ylfing er þar rakinn.
Og eftir j)eim skilningi sem grein-
arhöfundurinn leggur í þann sögu-
feril, verður Bróðir Ylfing hvorki
meira né minna en víkingur af
verstu tegund, er blóðug öxin verði
alt í öllu,—blóthundur hjá blót-
mönnum, galdrakarl hjá völvum og
seiðkonum, guðníðingur, svikari í
sínu eigin liði, fyrirlitlegur morð-
ingi er myröir varnarlaust gama'-
menni. —Alt þetta sameinað í einni
persónu, sem var upprunalega guðs-
J>jónn.
Að Bróðir Ylfing hafi uppruna-
lega verið guðsþjónn, á J. E. lík-
lega við þann munklifnað, sem hann
var tekinn í sem óvita barn, og hafði
aldrei af öðru að segja í uppvext-
inum en þeim meinlætalifnaði sem
munkareglunum fylgdi. — lemja
sjálfan sig með stálhöröum hnúta-
svipum á berann líkamann, og
kvelja sig i lús og óþrifnaði. Þetta
var meginreglan, ýmsra þeirra ein-
setumunka, er ekki gátu samþýðst
r.einum heiðarlegum félagsskap.
En i klaustrunum gátu þeir heilögu
bræður hjálpast að þvi að lemja
hver annan, voru þá oft ósvikin
högg er þeir veittu hver öðrum i
þeirri viðureign;—og þá litlu bætt
um þrifnaðinn í þeim hibýlum.
Þegar hinn mannvænlegi ungi
maður hefir fengið nokkurn þroska
til slrkra guðræknisiðkana, sem hér
hefir verið getið, er hann tekinn
inn í munkaregluna af fósturföður
sínum, einum hinna heilögu bræðra,
er helgað hafði sig einverunni í
þjónustu guðs. Við það hefir hann
svarið þann dýra eið, að helga guði
iíf sitt i hans þjónustu, sem hann
hefir þó hvergi rofið, við breyttur
athafnaskoðanir, síðar, að því er
ráða má af sögunni.
Sjálfsagt hafa margir þessara
manna er fylgt hafa þessum kat-
ólsku munkareglum — verið góðir
menn. En að þeir hafi verið guðs-
þjónar öðrum frernur, nær engri
átt. Sú veglega viðurkenning, að
kallast guðsþjónn,—eða guðsþjón-
ar,—getur ekki átt við neina sér-
staka stétt mannfélagsins, eða trú-
arathöfn. Því þjónusta guðs er
vinna, sem unnin er í innilegri sam-
úð til allra manna og dýra,—rétta
hluta þeirra, sem verða fyrir of-
beldisfullum yfirgangi óhlutvandra
manna. Að vera þeim drengur i
raun, sem megna sín lítils eða ekk-
ert, en eiga við bág kjör að búa, —
það er unnið í anda lærimeistarans
frá Nazaret.
Því verður það miklu meira í
samræmi við þjónustu Guðs, að
Bróðir Ylfing kastar meinlætasvip-
unni, en tekur upp öxina, og gengur
i félag við óspak, er þeir setja sér
það markmið, að verja löndin um-
hverfis Eystrasalt fyrir ágangi
annara vikinga, sem lágu þar fyrir
i leynivogum og víkum, en gerðu
svo þaðan áhlaup á landsbygðina,
er minst varði, og oft þar sem minst
var fyrir vörnin. — Drápu þá sem
reyndu að verja eignir sinar og
skyldulið, skildu svo við bygðirnar
í eldrústum. Þetta er sú lýsing sem
fornsögur vorar gefa af víkingalífi
þeirra tima, sem Jóh. E. segir að
ekki verði umlbætt af Brekkan eða
nokkrum öðrum.
Það takmark þeirra félaga, Óspaks
og Bróður Ylfing, að frelsa þess-
ar ánauðugu þjóðir frá þeim hörm-
ungum, sem yfir þeim vofðu og
þær um langan aldur höfðu orðið
að líða, var í fylzta skilningi mann-
úðarverk, og ef svo mætti að orði
kveða, í þjónustu hins algóða guðs.
Þó segir Jóhannes að Bróðir Ylfing
hafi verið vikingur af verstu tegund.
Hvernig skildi hann geta heimfært
það?
Má kalla, að Brekkan hafi með
þessu fordæmi þeirra félaga, bæti
mikið um þá lýsingu, sem fornsög-
ur vorar hafa gefið af herskap og
ránshætti fornaldarþjóðanna. Nú er
saga Brekkans að mestu leyti skáld-
skapur, — Skulum við segja. — En
allur góður skáldskapur hefir í sér
mikið sannleiksgildi fólgið, er fylli-
lega má segja um þá sögu.
En Bróðir var blóthundur,—seg-
ir Jóhannes. Ekki sé eg hvað lagt
verður upp úr slíku ákvæði, í hverri
eiginlegri merkingu það getur ver-
ið. Mætti helzt draga þá ályktun
út frá því, að hann algjörlega mis-
skilji þau helgitákn Ásatrúarinnar,
sem Bróðir hefir tekið upp, í stað
hinna fáránlegu sjálfspyndinga,
sem honum áður voru innblásin,
sem guði þóknanleg athöfn, — en
voru i hinni mestu mótsetning við
hina hreinu fornhelgu Ásatrú, og
sem mörgum hefir orðið það á að
misskilja.
Það er auðsætt, að þegar kristnin
er viðtekin, og hinum helgu tákn-
um Asatrúarmanna er kastað af
stalli, og goðin eru svívirt í orði,
eins og sjá má af vísu Hjalta, eru
hin fornu blót ekiki einungis talin
fánýt og heimskulé&, heldur jafnvel
óguðleg; við það fá þau algjör-
lega ranga merkingu i hugum krist-
inna manna, sem verður öfug við
það sem þau höfðu upprunalega
fengið. Þar af er það runnið, að
þau orð er þykja ljót, eru kölluð
blótsyrði óg blótsamir þeir, sem
þau viðhafa. Þessi ranga merking
orðsins, er sprottin af siíkum mis-
skilningi á hinni helgu athöfn Ása-
trúarmanna í blótinu, það er fórn-
inni, sem þeir færðu guðum sínum,
er fylgdi alvöruþrungin lotning
fyrir guðdóminum. Líkneski guð-
anna er aðeins tá'kn hinna ósýnilegu
guða, um nálægð þeirra í tilbeiðsl-
ur.ni, og kemur fram í sömu merk-
ir.gu, sem guðsdýrkun kristinna
manna, í þeirra helgiathöfn. Annar
skilningur verður ekki lagður i at-
höfn blótsins. Orðið blót hefir
sömu merkingu sem fóm, sem er
mikilvægt skilyrði til samfélags við
guð, hjá kristnum mönnum sem
heiðnum,—þó á mismunandi hátt.
Asatrúarmenn færa sjálfir guðun-
um fórnina. En í kristninni er það
guð, sem færir mönnunum fórnina
í dauða sonarins, til friðþægingar
fyrir þeirra misgjörðir, — þó með
því móti, að þeir meðtaki hana í
trúnni. Þessi fórnin er það full-
komnari, að hún er ein, algild fyrir
alla tíma, og er bygð á miklu hag-
feldari grundvelli en fórnir mann-
anna. En í báðum þessum trúar-
brögðum gildir sama ákvæðið um
ástandið eftir dauðann, fyrir breytni
manna í þessu lífi. Þó var i kristn-
inni öllu meiri áherzla lögð á trú-
aratriðið, sem ekki átti sér stað í
hinum frjálsa helgidómi heiðninnar.
En eins og kristnin var boðuð
hvervetna fram eftir öldunum, var
farið með hana eftir hugþótta hvers
eins er með það erindi fór. Bland-
aðist hún því ýmsum hjákátlegum
mannasetningum, sem voru fjærri
hinni fögru og hreinu lífsstefnu
lærimeistarans, sem hún er kend
við, og því næsta ólík því, sem hann
kendi hana sínum lærisveinum. Og
á tíundu og elleftu öld mátti hún
að mestu heita ókunn, ekki einungis
alþýðu manna, heídur öllum fjölda
hinna lærðu, er ekki voru nærri
allir svo læsir, að þeir kæmust fram
úr þeim helgu ritum kristindóms-
ins, að þeir hefðu þeirra nokkur
not. Enda voru þær bækur í hönd-
um örfárra manna, er héldu þeim
lokuðum fyrir öllum fjölda þeirra,
sem eitthvað kunni þó í máli sem
þær voru ritaðar á.
Það væri engin furða, um þann
mann, sem kæmi fram úr meinlæta-
klefa þeirrar kristni er þar hefir
verið kend, þótt hann yrði nokkuð
hvumsa við, að kynnast hinu frjálsa
og einfalda trúarlífi hinnar nor-
rænu goðatrúar, er hinir “heilögu
bræður” töldu vera fjandsamlegt
guði og öllu heilögu,—en sjá þá af
eigin staðreynd hversu þeirri trú
var þó siðferðislega miklu betur
farið, en því öníurlega fargi, er
hann óvitandi hafði undirgefist að
MALDEN ELEVATOR
COMYANY LIMITED
StjórnarleyfJ og ábyrgB. ABatekrifstofa: Grain Exchange, Winnipeg.
StocJís - Bonds r Mines - Grain
Vér höfum skrifstofur í öllum helztu borgum t Vestur-Canada, og einka
simasamband vi8 alla hveiti- og stock-markaði og bjóðum þvt viðsklfta-
vinum vorum hina beztu afgreiðslu. Hveitikaup íyrir aðra eru höndluð
með sömu varfærni og hygglndum, eins og stocks og bonds. Leitið upp-
lýsinga hjá hvaða banka sem er.
t.
Komiat í samband við rdOsmann vom á þeirrl skrifstofu,
sem noest yður er.
Winnipeg
Regina
Moose Jaw
Swift Current
Saskatoon
Calgary
Brandon
Rosetown
Guli Lake
Assiniboia
Herbert
Weyburn
Biggar
Indian Head
Prince Albert
Tofield
Edmonton
Kerrobert
Til að vera vlss, skriíið á yðar Bills of lading: "Advise Malden
Elevator Company, Limited, Grain Exchange, Winnipeg."
halda í sitíni bernskutrú, og álitið
hið eina sanna sáluhjálparatriði.
Það getur sízt talist ólíklegt um
norrænan hetjuson, að hann mætti
vera það eðallyndur, að honum al-
gjörlega féllust hendur með þau
sáluhjálparmeðul er hann þá hefir
fundið, að voru þó engin heilbrigð-
ismeðul, hvorki fyrir sjálfan sig né
aðra, og slept þeim ásetningi, að
boða slíkt erindi í hinum ókristnaða
hluta írlands, þar sem miklu hreinna
og heilbrigðara trúarlíf var ríkjandi
fyrir. Þetta var manndómsbragð,
sem hæfði sönnu göfugmenni, að
slíta sig upp frá rótgrónum vana
óheilbrigðrar lífsskoðunar, og taka
upp þann kostinn, er honum betur
hæfði, að skríða. nú ekki lengur sem
maðkur í mold fyrir auðvirðilegustu
mannasetningum og ofstækisfullum
trúarákvæðum, en ganga frá þeim
óskelfdur, að drengskaparheiti for-
feðranna í hinni dáðríku lífsskoðun
þeirra, og skeyta engu hinum voða-
legustu hótunum hinna “heilögu
bræðra” fyrir slíka ofdirfsku.
Hér hefir Bróðir Ylfing gengið
í gegnum hina ægilegustu eldraun
í sínum straumhvörfum, sem fáir
eða engir hafa vogað sér í þá daga,
eins og trúarákvæði katólsku kirkj-
unnar voru þá stíluð, þeim sem
nokkuð brugðu út af fyrirskipun-
um hennar heilögu valdhafa.
Það er auðsætt að Bróðir hefir
verið afburðamaður,—engu síður
að sálarþreki en karlmensku. Hann
hefir sýnt frábært sjálfstæði í sín-
um hamskiftum, og ósleitilega fvlgt
sinni sannfæringu í þeim breyting-
um, sem verið hafa á sterkustu rök-
um bygðar. Það hefir yerið sann-
færing hans, að hann gerði rétt í
því að taka þá lífsstefnu, er hann
þekti heilbrigðasta, en kasta munka-
kuflinuni, sem átti að einkenna
hann sem guðsþjón. Fyrir þetta
fær hann þá viðurkenningu, að
kallast guðníðingur. Það var 50O
árum síðar, að Lúter fekk sama
niðingsnafnið, fyrir sínar skoðana-
breytingar, er hann kastaði af sér
munkakápunni. En hann var fædd-
ur í fyllingu tírnans, og var upp-
lýstari en Bróðir, og hann hafði
aðgang að hinum helgu ritum krist-
indómsins, var læs og gat haldið
sér að þeim. Hvorugur þeirra hafði
þó nítt guð eða lastað hann á nokk-
urn hátt, a. m. k. eru engar heim-
ildir fyrir því. En að Bróðir hafi
gleymt guði er hann varð ástfang-
inn af hinni fögru og glæsilegu
drotningu írlands, er ofur skiljan-
legt, því fæstir munu fara að sökkva
sér niður í guðlegar hugleiðingar
er þeir fyrir alvöru verða fyrir
örvaskeytum ástarinnar.
Annað atriði er líka rétt hjá Jó-
hannesi, að hann telur Bróður Ýlf-
ing svikara í sínu eigin liði, er hann
skaut jarlinn úr Orkneyjum spjóti í
gegnum í Brjánsbardaga, en þeir
voru þar samliðar móti Brjáni, og
keptu um sömu konuna og konung-
dóm á írlandi. Auðvitað, má telja
slíkt óhæfuverk. En það var ást-
in, sem var honum alt í öllu, og frá
henni varð ekki vikið um hársbreidd.
En ástin getur verið óbilgjörn, og
komið fram í miklu ósvinnlegra
gervi, en í þessu tilfelli, og má
rekja þann feril óslitinn veg niður
til vorra daga og aftur í fornsögu
gyðinga. Flest okkar, sem haft
höfum þá helgu bók með höndum,
þekkjum frásöguna um Davíð, þeg-
ar hann leit konu Úríasar. Skip-
aði hann svo fyrir, að Úrías væri
settur þar í fylking móti óvinasveit-
ur.um, er mest var hættan fyrir, svo
hann hlyti að falla. Þetta hreif, og
Úrías féll við góðan orðstír, einn
hans bezti liðsmaður. En Davíð
tók konuna. Fyrir þetta tiltæki
fekk hann harðvítugar átölur—og
grét, því hann var viðkvæmur, og
hefir haft það til að vera eðallynd-
ur, þó ástin yrði honum þarna ofur-
efli. En svo hefir þessi fornkon-
ungur verið kallaður guðsmaður, og
má það vera rétt, frá einhverju
öðru sjónarmiði en því níðings-
verki, sem hann vann á liðsmanni
sínum, sem var langtum ódrengi-
legra verk, en það sem Bróðir vann
á jarlinum, sem var honum óvin-
veittur. Því Sigurður jarl var her-
skár víkingur, er herjaði á saklaus-
ar þjóðir, sem Bróðir var einmitt
viðbúinn að verja með Óspaki fé-
laga sínum, hvar sem þeir máttu
því viðkoma. Þetta dæmi, sem hér
hefir verið bent á, sýnir það glögt,
að verri svikari í sínu eigin liði en
Bróðir var í þessu óhappaverki,—
hefir þó fundist.
Þetta tilfelli, sem hér hefir verið
tilfært, er það eina, sem Bróður
verður talið til ámælis, af því sem
Jóhannes tileinkar honum, og telur
honum til óhæfu.
En Bróðir varð blótmaður, þ. e.
færði guðunum fórnir, er hann
hafði skift um trúarskoðanir, og
hann leitaði frétta til fjölkyngis-
manna. Skildi nokkur geta kallað
Ingólf Arnarson blóthund, án þess
að blygðast sín fyrir? Var hann
þó blótmaður mikill, sem Land-
náma tilfærir. “Þenna vetur (S74)
gekk Ingólfur að blóti miklu, og
leitaði sér heilla um forlög sín.
Fréttin vísaði honum til íslands.”
Vinnan yar mér kval-
ræði, nú hefi eg
ánœgju af henni
Þetta Segir Mr. M. Weiss, Eftir,
Að Hafa Brúkað Dodd’s
Kidney Pills.
Winnipeg, Man. 15. jan. (Einkaskeyti)
'T mörg ár hefi eg þjáðst af nýrna-
veiki,” segir Mr. M. Weiss, 899 Aber-
deen Ave., Winnipeg, Man. “Hvert
sinn sem eg fekk kvef fékk eg lika
bakverk og blöðrusjúkdðm, sem orsak-
aði mikil ðþægindi. Við þessu hafa
Dodd’s Kidney Pills reynst mér betur
en nokkurt annað meðal, sem eg hefi
reynt."
“Nfl hefi eg ánægju af vinnunni, en
tók út þrautir með henni áður en eg
reyndi Dodd’s Kidney Pills. Eg er viss
um að þeir, sem hafa nýmaveiki fá
heilsubðt, ef þeir reyna Dodd's Kidney
Pills.
pað eru þessu líkir vitnisburðir, sem
hafa aflað Dood’s Kidney Pills þess á-
lits, sem þær njðta og viðhaldur þvt.
Dood’s Kidney Pills eru eingöngu
nýrnameðal. Fást hjá öllum lyfsölum
og hjá The Dodd's Medicine Co., Ltd.,
Toronto 2, Ont.
Alheimsmál
Novial og esperantó.
Og mundi ekki sá maður bera nið-
ingsnafn hjá hverjum sönnum ís-
lendingi er kallaði Helga magra
guðníðing? “Hann trúði á Krist en
hét á Þór til sjófara og harðræða.
Þá er Helgi sá ísland, gekk hann
til frétta við Þór hvar land skyldi
taka, en fréttin vísaði honum norð-
ur um landið,” segir Landnáma.
Eða mundi nokkur leyfa sér að
kalla íngimund gamla galdrakarl
hjá völvum og seiðkonum? Hann
leitar þó frétta um hlut þann, er
hann týndi úr pússi sínu, hjá fjöl-
kunnugum Finnum. Hvort það
voru karlar eða konur, sem fóru
þeim hamförum, sem þar er getið,
varöar minstu eða engu. Það, sem
hér er sagt af þessum landnáms-
skörungum íslands, sameinast hjá
BróSur Ylfing í hans lífsferli.
En svo telur Jóhannes, að Bróð-
ir hafi verið fyrirlitlegur morðingi
er myrðir varnarlaust gamalmenni.
Það getur ekki verið að öllu leyti
rétt, að Brjánn hafi verið varnar-
laus, þegar Bróðir hjó af honum
höfuðið. Njála getur þess, að fátt
manna hafi verið eftir hjá skjald-
borginni. En hvað örugt það lið
hafi verið til varnar er þar stóð eftir
verður ekki um sagt. En fyrirlit-
legur er Bróðir alls ekki fyrir það
víg. Hann hefir löngu áður orð-
ið ástfanginn af hinni ungu og
fögru drotningu og þau hvort af
öðru. En svo hefir Brjánn kon-
ungur gift sér hana, henni nauð-
ugt og notað sér það vald, er hann
hafði yfir föður hennar, að hann
var hans yfirkonungur, og ráðhag-
inn varð að samþykkja, hversu ó-
geðfeldur sem henni hlaut hann að
verða, jafnvel andstyggilegur hinni
fegurstu konu á unga aldri að gift-
ast örvasa gamalmenni, hversu á-
gætur konungur, sem hann hafi þótt,
—sem er lika óvíst að hann hafi
verið. Sú frásögn, sem tekin er til
marks um ágæti þessa konungs er
svo ónákvæm, að ekkert verður af
henni ráðið um það atriði. En fyr-
irlitlegur mætti Brjánn fremur kall-
ast fyrir sitt tiltæki gagnvart hinni
ungu drotningu, heldur en nokkuru
sinni Bróðir, er hann lét öxina
ganga á honum milli bols og höf-
uðs.
Það er auðsætt, að frásögnin af
Brjánsbardaga og það sem af Bróð-
ur er sagt, muni komin til íslands
með Þorsteini Síðu-Hallssyni er
var í bardaganum, og dvaldi síðan
með Kerþjálfaði eftir bardagann.
En þar hefir Bróður fráleitt verið
borin vel sagan, er hann varð bana-
maður Brjáns og fyrir það verið
hataður af hans mönnum, sem létu
sér það sæma, að murka úr honum
lífið á níðingslegasta hátt. Og lík-
lega engu betur farið með orðstír
inn að honum látnum. En Þor-
steinn hefir tekið þær frásagnir eins
og þær bárust honum, og engu þar
bætt við. Af likri rót mun það
runnið, hvernig Kormlöðu drotn-
ingu er borin þar sagan.
Eins og sýnt hefir verið hér að
framan, hefir það ekki verið að á-
stæðulausu, þótt drottning hafi orð-
ið beisk í huga. hinum aldraða kon-
ungi, er svo var ófyrirleitinn í ásta-
málum, gagnvart henni, að hneppa
hana í grimmilegustu ánauð til sam-
fara sig sig, þótt á drotningarstól
væri. En Bróðir leysir ástmey sína
úr þeim álögum, og fórnar fyrir
það lífi sínu. Þangað horfir hin
stórláta drottning, þar sem níðing-
arnir kvelja úr honum lífið. Og
hún kýs heldur að deyja með elsk-
huga sínum, en að hafa lifað í eftir-
læti með Brjáni, sem fangaður fugl
í búri. Þar býður hún harðhentum
örlögum birginn, er hún steypir sér
fram af svölunum, að fótum ást-
vinar síns. Og þau deyja i þeirri
sælufullu meðvitund, að hafa elák-
að hvort annað, sem göfugum elsk-
endum hæfði.
Sagan endar sorglega, en fyrir
það verður hún stórbrotnari, því
hún er prýðisvel sögð. Hún má
kallast stórskáldleg, fróðleg og á-
hrifamikil . Og fyrir það, er hún
skemtileg.
Ritað á nýársdag 1930.
Magnús Sigurðsson á Storð.
Otto Jespersen heitir prófessor
einn danskur. Hann er málfræð-
ingur mikill og þó einkum hljóð-
fræðingur. Stendur hann i fremstu
röð vísindanna á því sviði og er
frægur um allan hinn mentaða
heim. Munu og margir íslending-
ar íkannast við einhver rit hans, t.
d. enskunámsbók hans. — Hitt mun
mönnum siður kunnugt um, að hann
hefir árum saman fengist mikið við
ýmis alþjóðleg hjálparmál. Hann
var fyrst esperantisti,—ef migminn-
ir rétt—en þegar idistar klofnuðu
frá árið 1907, fylti hann þann flokk.
Hann tjáir sig þó aldrei hafa verið
ánægðan með ido, og nú fyrir
skömmu sagði hann skilið við það
og kom fram með nýtt mál, sem
hann nefnir novial. Hefir hann
ritað um það á ýmsum tungumál-
um, m. a. á dönsku. Ritling þann
hefir stúdentafræðslan danska gef-
ið út í ritsafni sínu “Kultur og
Videnskab.” Hann heitir “Et
Verdenssprog” þHeimsmál).
Bók þessi hefst með greinargerð
á þvi, við hvað sé átt með orðinu
heimsmál. Kveður O. J. það vera
tilbúið mál (\>. e. a. s. ekki þjóð-
tunga eins og t. d. íslenzka eða
enska), sem engin þjóð eigi annari
fremur, en sé notað í viðskiftum
öllum milli manna af ólíkum tung-
um, þegar þeirra eigin mál hrökkva
eigi til. Heimsmál þetta sé því að-
eins hjálparmál.
Þessu næst telur O. J. upp nokk-
ur þau atriði, sem gera þörfina
fyrir svona mál meiri og tilfinii-
anlegri með hverjum degi: bættar
samgöngur og aukin viðskifti milli
manna. Vöxtur útvarpsins sé þar
og mikill liður. Annars liggur þetta
svo í augum uppi, að engin ástæða
virðist til að þreyta lesendurna á
lengra máli um það.
Það er skoðun sumra manna, að
best myndi að gera einhverja þjóð-
tungu að hjálparmáli. Hyggja
þeir, að slíkt geti komið að fullum
notum. Þessu hrindir O. J., og
þykir það helst valda, að aldrei
myndi nást samkomulag um að
gefa einni sérstakri þjóð þau geysi-
miklu og einstæðu forréttindi, sem
því hlytu að fylgja, að gera mál
hennar að allsherjarmáli. Svo sé
lika allar þjóðtungur margfalt örð-
ugri til náms en tilbúið mál þyrfti
að vera. Sama megi segja um ýmis
dauð mál, s. s. latínu.
Þá kemur kafli, þar sem O. J.
hrekur ýmsar mótbárur gegn til-
búnu hjálparmáli. Sú er fyrst, að
slíkt mál verði jafnan líflaust. I
því sambandi bendir O. J. á það,
að í öllum málum sé árlega búinn til
mesti sægur nýyrða, og þá ættu þau
engu að síður að vera líflaus, en þau
öðlist líf jafnskjótt og menn taki
að nota þau. Sama sé með tilbúið
mál, sé það haganlega saman sett.
Önnur mótbáran er það, að fram-
burður manna á slíku máli verði
jafnan mjög ólíkur: Englendingar
og Frakkar myndu aldrei bera sömu
orðin fram á sama hátt. I þessu
kveður O. J. litinn sannleik, og
þakkar það mjög hinni nýju hljóð-
fræði. Jafnframt því hljóti fram-
burður í tilbúnu hjálparmáli að vera
ákaflega auðveldur, enda geti eng-
inn stimplað annan með nafni út-
lendings eða viðvanings, þótt hann
tali með eitthvað öðrum málblæ i
stöku atriðum. Auk þess heflist
slíkar ójöfnur fljótt af viðkynn-
ingu manna af ýmsum þjóðum.
Fundir idista og esperantista hafi
lika ótvirætt sannað tilhæfuleysi
þessarar mótbáru.
O. J. segir, að lakar sé að eiga
við það, ef málið hafi eitthvað í
byggingu sinni, sem sumum þjóð-
um sé ótamt, því að það verði þeim
stöðug hneykslunarhella. Sem dæmi
nefnir hann hve þolfallið í esper-
anto verði Englendingum erfitt
(Að vísu er þolfall til í ensiku, svo
að dæmið er skrítiðj. En fram hjá
öllu sliku mætti þó sneiða með því
að hafa málið nógu einfalt.
Hættu telur O. J. á því, að menn
taki ýmsar venjur úr móðurmáli
sinu upp í hjálparmálið og komi
þess vegna sérstakur svipur á það
eftir því hverrar þjóðar maður fari
með það. Þetta hverfi þó að mestu
við aukna þekkingu og skilning á
eðli tungumála. Sjálfur kveðst
hann hafa fengið bréf hundruðum
saman á ýmsum hjálparmálum, og
sé ómögulegt að sjá af málblæ
flestra þeirra hvaðan þau séu kom-
in.
Þá segja menn, að tilbúið mál
geti aldrei orðið eins gott og þjóð-
tunga. Þetta hyggur O. J. satt vera,
en þá beri að gæta þess, að tilbúna
málið sé aðeins hjálparmál. Það sé
þess vegna ósanngjarnt að heimta
eins mikið af því og móðurmáli
sinu, nema þá eins og útlendingar
tali það, en þar hljóti tilbúna mál-
ið að Ibcra af, þvi að það sé auð-
veldara.
Sú er siðasta mótbáran, að þótt
allir menn á jörðunni töluðu nú
sama mál, myndi gamla sagan end-
urtaka sig og það greinast sundur
í margvisleg mál. Þetta segir O. J.
mestu fjarstæðu, því að það geti
einungis átt sér stað vegna einangr-
unar, og meðan hjálparmálið sé not-
að i milliþjóðaskiftúm myndi það
alls ekki kvíslast í ýms mál eða mál-
lýskur.
Að þessari greinargerð lokinni
kemur stutt yfirlit yfir sögu tilbú-
inna mála. Er þar minst á ýms
hjálparmál, s. s. volapúk, esperanto,
ido, og occidental, og öllum fundið
eitthvað til foráttu. Verður getið
um sumt af þvi síðar.
Þá kemur mállýsing nýja málsins
og lokum nókkurir leskaflar á því.
Þar eru meðal annars þýðingar á
kafla úr bæklingnum sjálfum og
“Nýju fötunum keisarans” eftir H.
C. Andersen.
Fimm eru þau atriði, sem O. J.
telur einkum novial til gildis fram
yfir önnur hjálparmál. Þau skuiu
nú tekin og borin saman við esper-
anto, því að bæði er það mál nokk-
uð kunnugt hérlendum mönnum og
svo segir O. J. að nú sé “auðvelt
að sjá að það er fjarri því að vera
fullkomið.” Skal nú lagt undir
dóm lesendanna hvort þessara
tveggja hjálparmála er “fullkomn-
ara.”
1. “Stafrofið er eins auðvelt og
unt er.” Stafirnir eru 23. En ekki
er fylgt reglu þeirri, sem dr. Zam-
enhof setti í máli sinu, esperanto:
einn stafur fyrir hvert hljóð. Sýn-
ist þessi undantekning í novial lítt
til bóta. Aftur á móti mun okkur
Islendingum þykja gott að losna
við tvö blisturhljóð, sem esperanto
hefir umfram novial, þvi að nóg
finst ökkur eftir samt. En ekki
finnur O. J. það að stafrofinu í
esperanto, heldur hitt, að þar skul:
vera merki yfir nokkurum stöfum.
“Ekkert hefir unnið heimsmáls-
hugsuninni jafnmikið tjón,” segir
hann. Ekki má hún við miklu og
ekki á hún marga óvini sé þetta
satt.
2. “Sömu reglur gilda um beyg-
ingu (tölu, kyn og fall) fornafna
og annara orða.” Þetta á sér líka
að miklu leyti stað í esperanto.
3. “Einföld og eðlileg sagnbeyg-
ing með fáum myndum og með
hjálparorðum í samræmi við stefn-
una ( sögulegri þróun Evrópumál-
anna okkar.” En nákvæmur sam-
anburður sýnir, að esperanto er ein-
mitt í þessum efnum einfaldara og
betra en novial. I esperanto enda
allar sagnir á i í nafnhætti. Má
bæta þeim staf aftan við hvaða
orðstofn sem er, ef hugsunin leyfir
þar sögn. Nútíð endar á as famas)
þátíð á is þamis), framtíð á os
famos) og skildagatíð á us (amusj.
—Boðháttur endar á u ('amu). — í
raun og veru eru ekki fleiri tíðir
til í esperanto en þetta, en til að ná
hugsuninni, sem í hinum felst er
notuð hjálparsögnin esti fað vera)
og lýsingarhátturinn. Hjálparsögn-
in getur beygst á sama hátt og aðrar
sagnir. Með þessu næst miklu
meiri nákvæmni en í íslenzku og
flestum öðrum málum, en venju-
lega eru ósamsettu tíðirnar látnar
nægja, miklu oftar en i íslenzku.
Eins er líka hægt að mynda nafn-
orð af lýsingarhættinum með því
að setja endastaf nafnorða í stað-
inn fyrir endastaf lýsingarorða:
amanto=maður sem elskar, aminto
; maður, sem hefir elskað, amonto=
j =maður, sem mun elska. í novial
er aðeins hægt að mynda nafnorð
með nútíðarmerking. Sama er að
stgja um atviksorðin. “Eg kem
gangandi” er i novial “me veni
irantim,” og á esperanto “mi venas
irante.”
4. “Orðmyndunarreglurnar gera
málið liprara og eðlilegra en stirfin
rökfestan i ido og reglulegra en
occidental er.” O. J. nefnir hér
ekki esperanto, en þar sem hann tel-
ur það standa ido að ibaki er dóm-
ur hans auðsær. Má og lengi um
það deila, hvort eitt mál sé öðru
liprara. Hitt ættu allir þeir að vita,
sem eitthvað hafa lesið og skrifað
á esperanto, að þar er unt að sýna
svo mikla lipurð og hárfín blæ-
brigði, að afarörðugt er að ná þeim
Sýrur í maganum
orsaka Meltingarleysi
Læknar segja að nálega nlu tíundu
hlutar af magaveiki, gasi í maganum,
meltingarleysi og öðru slíku orsakist af
öhollum sýrum í maganum. Hin fin-
gerða himna innan I maganum særist
og það tefur fyrir meltingunni og það
orsakar þessi miklu óþægindi, sem þeir
allir kannast svo vel við, sem við
meltingarleysi hafa átt að striða.
Tilbúin meltingarlyf er ekki nauð-
synlegt að nota þegar þannig stendur
á, og geta þau jaínvel orðið til tjöns.
Reynið að láta þau eiga sig, en fáið í
þess stað í lyfjabúðinni, eða öðrum
göðum búðum, þar sem meðul eru
seld Bisurated Magnesia og takið inn
eina teskeið af duftinu, i vatni, eða
Hiórar töflur eftir máltiðir. pað kemur
i veg fyrir að óhollar sýrur myndist,
eyðir gasi og heldur meltingarfærun-
um í lagi. Bisurated Magnesia, (töfl-
ur eða duft, aldrei vökvi) er skaðlaust
og bragðgott og reynist ágætlega. pús-
undir manna nota það og þurfa þá
ekki að óttast að þeir geti ekki melt
matinn.
í þýSingu. Sumum esperanto-þýS-
ingum er líka viSbrugSiS. Þannig
segir ekki ómerkari málfræSingur
en Collinson prófessor, aS þýSing
dr. Zamenhofs á Hamlet muni vera
sú besta, sem til er. Hinu ber sízt
aS neita, aS novial mun líka vera
lipurt mál þótt ekki sé gott aö full-
yrSa um þaS eftir lestur aSeins
fárra síSa. En þaS brýtur eina
mikilvægustu regluna, sem verSur
aS gilda í hverju tilbúnu hjálpar-
máli: ÞaS er ekki reglulegt. Al-
staSar eru undantekningar.
5. Ekkert beygingar- eSa orS-
myndunarefni er tekið af handa-
hófi.” O. J. ásakar esperanto mjög
fyrir þetta handahófsval ýmissa
orSmynda, en um slíkt má léngi
deila. Jespersen virSist miSa mál
sitt mest viS vísindamenn. AlþýSu-
mennina, sem lítinn tíma hafa til
tungumálanáms, hirSir hann minna
um. En einmitt þeim er hvaS mest
þörfin á hjálparmáli, auSveldu og
lipru, en til þess þarf þaS aS vera
reglulegt og sjálfu sér samkvæmt.
Öllum þessum kröfum fullnægir
esperanto, en novial ékki nema
sumum.
Þó er eftir ónefndur einn af
kostum esperanto, og það sá, sem
ef til vill hefir hvaö mest stuSlaS
aS útbreiSsIu þessu. Og hann er
alls ekki til í novial. O. J. segir
sjálfur: “En jafnframt er þaS
sýnilegt, aS slíkt hjálparmál getur
aldrei orSiS nokkurum manni mál
hjartans á sama hátt og móSurmál-
iS er það, .... þaS getur aldrei
losnað viS að hafa eitthvað óskáld-
legt og jarSbundið yfir sér.”
ÞaS niá vel vera að þetta sé rétt
um novial. En það er rangt að því
er esperanto viSvíkur. ÞaS mál er
upphaflega boriS fram af brennandi
hjarta eins hins mesta mannvinar,
til þess að hjálpa smælingjunum,
olnbogabömunum, og gera jarSlíf-
ið betra og fegurra. Þetta er sú
hugsjón, sem andar blæþýtt eða
j)rumar týrammt i hverri einustu
ritsmlð dr. Zamenhofs. Esperanto
er vaxiS upp úr þessum jarSvegi
og ber þess menjar. Andi bræSra-
lags og jafnréttis fylgir því stöSugt.
Úr því hafa margir góðir drengir
um víSa veröld teygað þyrstum sál-
um sínum lífsmagn. Þar hafa þeir
fundiS starfsviS fyrir krafta sína,
er þeir hafa viljaö leggja fram
sambræðrum sínum til heilla.
Novial er gersneytt svona hug-
sjón. Og það tjáir ekkert að segja,
að hægt sé aS skapa hana. Hún
er alls ekki til frá höfundarins
hendi. Hún getur þess vegna aldrei
orSið samgróin málinu. Þaþ á að
þjóna efnislegum hagnaSi mann-
anna einum. ÞaS getur esperanto
líka gert alt eins vel. En novia!
hefir ekkert fram aS bjóSa mótj
andlegum auðæfum þess. Novial
er mál heilans eins, esperanto mál
bæði heila og hjarta. Og þá er ekki
líklegt aS þeir menn—karlar og kon-
ur— sem sjá ögn út fyrir eigin tún-
garð og hugsa ofurlítiS um velferð
annara en sjálfra sín, verSi ler.gi
að ráSa viS sig hvoru málinu þeir
eigi aS ljá liðsinni. Og með fylgi
slíkra manna er hverju málefni best
borgið í bráð og lengd.
Ól. Þ. Kristjánsson.
Rosedale Kol
Lump $12.00 Stove $11.00
FORD COKE $15.50 Ton
SCRANfON HARDKOL
POCA LUMP og
CANMORE BRICQUETS
Thomas Jackson & Sons
370 COLONY ST. PHONE: 37 021