Lögberg - 29.05.1930, Blaðsíða 4

Bls. 12.
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 29. MAÍ 1930.
Til athugunar
Efti dr. Th. Thordarson.
Hér í Bandaríkjunum hefir til
skamms tíma allur þorri manna
verið öldungis ófróður um ís-
land. Fáeinir hafa að vísu vitað,
að til væri eylenda með því nafni
einhvers staðar í norðurhöfum,
en talið víst, að hún væri þakin
ísum og bygð af Skrælingjum.
Nafnið höfðu þeir.séð á landa-
bréfum og í landfræðibókum al-
þýðuskólanna, og þess getið, að
land þetta væri undir yfiráðum
Dana. Aðra fræðslu höfðu þeir
enga fengið um það efni, og þau
rit, er til voru á ensku máli, er
oinkum voru ferðasögur þeirra,
er til íslands höfðu komið, lásu
fáir eða engir.
En þetta hefir nokkuð breyzt
hin síðari árin, síðan samgöngur
urðu greiðari og ferðir erlendra
manna til íslands miklu tíðari en
áður. Nú er svo komið, að iðu-
lega sjást greinir um ísland í
hérlendum blöðum og enda stöku
sinnum í merkum tímaritum, er
vakið hafa nokkurt athygli meðal
hérlendra manna, þó því fari
fjarri, að það hafi enn vakið al-
menna eftirtekt, og enn má svo
að orði kveða, að allur fjöldi
líandamanna viti lítið eða ekkert
um ísland; þess er heldur ekki að
vænta, að meira hafi áunnist í
því efni á svo skömmum tíma,
þegar þess er einnig gætt, að flest
það, sem hér í landi hefir verið
ritað nýlega um ísland í blöðum
og tímaritum, hefir, að undan-
teknum sárfáum tímaritagerin-
um, verið mjög léttvægt, og þess
vegna, líkt og auglýsingar
skipafélaganna, ekki vakið neina
almenna eftirtekt, enda sumt af
því borið töluverðan keim af aug-.
lýsingaskrumi. Þó eru til stöku
greinir um ísland í hérlendum
blöðum sanngjarnar og vel ritað-
ar; má þar til telja eina, er birt-
ist í mörgum stórblöðum Banda-
ríkjanna sunnudaginn 20. apríl,
eftir Earl Hanson, sem ferðaðist
um ísland árið 1927 og er mörg-
um íslendingum að góðu kunnur;
hún er einkar vel rituð, hlutdrægn-
islaus og sannsöguleg, og lýsir
staðgóðri þekkingu höfundar á
landi og þjóð.
Það mun naumast orka tví-
mælis, að þau 30 ár, sem nú eru
liðin af tuttugustu öldinni, séu
hið atburðaríkasta og atorkumesta
tímabil í sögu íslendinga. Þrátt
fyrir alla vora marg-lofuðu frægð
í fornöld, gerðist ekkert þli — að
undantekinni bókmentastarfsemi
þjóðarinnar—sem á nokkurn hátt
geti komist í samanburð við þá
bylting, er orðið hefir á högum
og háttum þjóðarinnar hin síð-
ustu árin. Breytingar þær og
framfarir, er orðið hafa hjá flest-
um siðmenningarþjóðum heims-
ins á þessu tímabili eru svo mikl-
ar að undrum sætir, en þó að lík-
mdum hvergi eins stórkostlegar
cg á íslandi. Leyst úr einangr-
unarkreppu, sem áður gerði því
nær ókleif öll viðskifti við aðrar
þjóðir, er íslenzka þjóðin nú í
fullkomnu nýtízkui-sambandi við
allan heim. Meða síma og loft-
skeytum berast fregnir og alt
annað, er þau tæki flytja, innan
lands og utan; með hraðskreiðum
eimskipum ferðast menn daglega
Iandshornanna milli eða til ann-
ara landa. Með bilum ferðast
menn nú að sumarlagi um mikinn
hluta landsins, og fara það á fá-
um klukustundum, sem áður var
margra daga ferð.
Ágætar akbrautir eru víða lagð-
ar, og þær aukast óðfluga ár frá
ári. Allar ár á fjölförnum vegum
eru brúaðar, og brúm fjölgar ár-
le?a. Loftför eru fá og loftfarir
ekki enn mjög tíðar, en þó að til-
tölu við fólksfjölda ekki ótíðari
en í sumum öðrum löndum Norð-
urálfunnar. Þannig má kalla, að
samgöngur allar, nema í afskekt-
ustu héruðum landsins, séu ger-
breyttar frá því, sem þær voru
fyrir síðustu aldamót. Þessar miklu
samgöngubætur eru að sjálfsögðu
grndvöllur þeirra framfara, sem
orðnar eru á lífskjörum þjóðar-
innar. Samfara samgöngubótum
hefir verzlun 'aukist 'svo ört, að
fádæmum sætir, og það er nú
mjög í frásögur fært að íslend-
ingar, að tiltölu við fólksfjölda,
reki meiri verzlun við önnur lönd,
en nokkur önnur þjóð í heimi, og
það hefir vakið töluverða eftir-
tekt hér í landi, því að Banda-
menn eru fljótir að sjá verzlun-
argildi annara þjóða. Aðrir at-
vinnuvegir íslendinga hafa tekið
framförum að sama skapi, semj
verzlunin, sérstaklega sjávarút-í
vegur, sem nú er hin helzta auðs-|
uppspretta þjóðarinnar. í stað'
hinna fornu róðrarbáta, er lítt!
voru hæfir til sjósóknar, er núi
korninn tmikill floti, botnvörpu-
skipa og vélbáta, með fullkomn-
um nýtízku útbúnaði og fær í
flestan sjó, og að dómi þeirra út-
lendinga, er Ikynst ’hafa íslenzk-
um sjómönnum, eru þeir flestum
öðrum sjómönnum fremri að lag-
virkni, atorku og áræði. — Hinn
þriðji helzti atvinnuvegur þjóð-
arinnar: landbúnaðurinn, er enn,
þrátt fyrir margar og miklar um-
bætur, miklu arðminni en sjávar-
útvegurinn, og valda því margir
og miklir erfiðleikar, er bóndinn
á við að stríða, sumir þess eðlis,
að ekki verður bót á ráðin eins og
ófrjór jarðvegur, sem illa borgar
jarðræktarskostnað, og oft og
tíðum óhagstætt veðráttufar. En
það, sem mest háir landbúnaði á
íslandi, eins og reyndar hér í
landi og víðar, er vinnufólksekl-
an, sem þar kvað vera orðin svo
mikil, að margur bóndi verður að
brjótast áfram sem einyrki, eða
því sem næst. En þrátt fyrir alla
erfiðleika, hefir landbúnaðurinn
tekið miklum framförum, mikið
land hefir verið sléttað, engjar
stórum bættar með áveitu, tún
ræktuð miklu betur en áður, og
matjurtagarðar gefa víða góðan
arð, þar sem engir voru áður. —
Kvikfjárrækt, sem forðum var
aðal-lífsstofn landsmanna og víð-
ast hörmulega bágborin, er nú
stunduð af mikilli alúð og stað-
góðri þekkingu, er menn afla sér
á góðum búnaðarskólum innan-
lands og utan, og nokkur kúabú
eru komin á stofn, ere gefa mikl-
ar og góðar afurðir.
Stóraukin framleiðsla og marg-
faldar afurðir lands og sjávar,
hafa svo bætt efnahag þjóðarinn-
ar, að kalla má að hún hafi hafist
frá örbirgð til velmegunar á tæp-
um mannsaldri, og samfara þvi
hefir líkamlegur aðúnaður og
lífskjör manna tekið þeim stakka-
skiftum, að furðu sætir, sem
einna glöggast má sjá á þeim
breytingum, er orðið hafaá hí-
býlum manna. Margt hefir ver-
ið ritað um íslenzka bæi og þó
einkum um hina alkunnu bað-
stofu, og margt og mikið hefir
henni af ýmsum verið talið til
gildis; en því verður þó naumast
með sanngirni neitað, að hún var
oft og einatt mjög óvistleg sakir
þrengsla, kulda og óþrifnaðar, og
lítil eftirsjá, þó flestar þeirra
líði undir lok, enda kvað þeim nú
óðum fækka. Steinsteypuhús,
rúmgóð, hituð og þrifleg, eru nú
víða reist í stað torfbæjanna
gömlu.
Eitt af því, sem lengst um olli
mestum óþægindum í híbýlum
manna á íslandi, var eldiviðar-
leysi. Það var oft af skornum
skamti, sem eldhúsið hafði undir
pottinn, og þess var enginn kost-
ur, upp til sveita, að brenna neinu
til þess að hita hús í grimmustu
vetrarveðrum. En nú er öldin
önnur. 1 sumum héruðum geta
nú flestir eða allir hitað hús sín
þegar þörf er á, og á allmörgum
bóndabæjum er rafmagn nú not-
að til hitunar. En það sem mark-
verðast er við híbýlahitun á ís-
landi, og sýnir hve úrræðagóð
þjóðin er, þegar í nauðir rekur,
er það tiltæki hennar, að nota
heitt vatn úr hverum og laugum
til þess að hita hús sín. Þar
sem hverir eru í nánd, hafa nú
margir bóndabæir veitt heita
vatninu í hús með þeim umbúð-
um, sem alment eru hafðar við
vatnshitun, og sá hitagjafi kost-
ar ekkert, eftir það að honum er
eitt sinn komið vel fyrir. En sér-
staklega er þó hitun Reykjavíkur
eftirtektarverð. Eins og mörg-
um hér vestra mun kunnugt, eru
laugar nokkrar í grend við
Reykjavík, sem bærinn notaði
lengi til þvota og sundlaug var
gerð þar fyrir mörgum árum.
Bærinn notaði kol og mó mest til
hitunar,. var það mjög kostnað-
arsamt, og að öðru leyti ekki
annmarkalaust. Hverir voru eng-
ir í nánd og vatnið í laugunum
LIMITED
Envelope Manufacturers and
Paper Dealers
Established 1876
Congratulates the Icelandic Race on the
Occasion of the Millennial Celebration
of the Icelandic Parliament
T
Envelopes Made in Winnipeg
of lítið og ekki nógu heitt til
þess að tiltækilegt væri að veita
því í bæinn til hitunar. Þá fundu
verkfræðingar það, að líkindi
væru til að heitt vatn væri neð-
anjarðar í nánd við laugarnar.
Brunnar voru boraðir og vatn
var fengið mikið og töluvert heit-
ara en laugavatnið. Þykir nú lík-
legt, að þar megi fá svo mikið
heitt vatn, að nægi til að hita
bæ, hálfu stærri en Reykjavík er
nú. Mörg bændabýli og öll kaup-
tún landsins hafa nú rafmagn til
ljósa og allvíða einnig til hitun-
ar, en sem vinnuafl er það lítið
notað, því iðnaður er enn ekki
hafinn í landinu svo teljandi sé.
Að andlegri menningu hefir
þjóðin auðvitað vaxið tiltölulega,
því að til hennar eiga allar verk-
legar framfarir rót sína að rekja.
Skólar eru margir af ýmsu tægi,
vel sóttir og standa fyllilega
jafnfætis skólum annara menn-
ingarþjóða. Margir fara árlega
til annar landa til þess að full-
komna nám sitt, einkum í þeim
námsgreinum, sem ekki er enn
unt að kenna til hlítar í æðri
skólum landsins, og landið á nú
nokkra ágæta fræðimenn í vís-
indagreinum, sem til skamms
tíma máttu heita óþektar á ís-
landi. Sérstaklega eru eftirtekt-
arverðar hinar miklu framfarir í
heilsufræði og læknislist. Þjóð-
in á nú mrga ágæta lækna.
Heilsuhæli og sjúkrahús eru mörg
og flest í bezta lagi að öllum út-
búnaði; landfarssóttum er út-
rýmt með árvekni og atorku, og
nianndauði er nú að tiltölu minni
á íslandi en í flestum öðrum lönd-
um Norðurálfunnar.
Listir og íþróttir, sem áður
voru að heita mátti ókunnar á
íslandi, hafa nú á fám árum
lifnað og náð ótrúlegum þroska.
Þjóðin á nú tiltölulega marga á-
gæta listamenn, og er þegar orðin
Bandamönnum og sumum öðrum
stórþjóðum hlutfallslega fremri í
listrænni starfsemi. íþróttir
stundar æskulýður landsins víða
af miklu kappi og er þegar orð-
inn þar í mörgum greinum eng-
inn eftirbátur annara þjóða.
Heimsstyrjöldin mikla og af-
leiðingar hennar, höfðu sem
kunnugt er, svo djúptæk áhrif á
huga og hagi Norðurálfuþjóða,
að ráðlag þeirra flestra fór mjög
á ringulreið. Þau áhrif voru að
vísu ekki eins átakanleg á Norð-
urlöndum og í öðrum löndum álf-
unnar, og að líkindum minst á
íslandi, en þó nægileg til þess að
ríða baggamuninn á byltingar-
hug þjóðarinnar í stjórnmálum.
Eins og sumar aðrar Norðurálfu-
þjóðir, er þá fengu fult frelsi,
voru íslendingar lítt undir það
búnir að taka við fullri sjálf-
stjórn, og því ehgin furða þó ým-
islegt hafi gengið nokkuð skrykkj-
ótt í stjórnarstörfum þeirra, síð-
an þeir fengu fullveldi. Hitt er
miklu fremur aðdáunarvert, hve
vel þeir hafa farið með sjálf-
stæði sitt eftir margra alda á-
þján og óstjórn, svo að þeir hafa
til þessa séð stjórn sinni far-
borða stórslysalaust. Að sjálf-
sögðu er stjórn þeirra enn ekki á
öruggum grundvelli og enn ekki
unt að segja, hvort hún muni
eflast að eindrægni, eða sundr-
ung verði henni að fótakefli.
Stjórnmálasundrung er bersýni-
lega mikil í landinu. fhaldsmenn,
afturhaldsmenn, jafnaðarmenn,
sameignamenn o. fl. stjórnmála-
flokkar berjast þar hver fyrir
sínum áhugamálum; enda “bols-
arnir rússnesku munu þar eiga
allmikil ítök í hugum manna, og
talið er að allmargir hinna yngri
nianna á íslandi álíti stjórnar-
fyrirkomulag Rússanna hið bezta
í heimi. Allur stjórnmálaglund-
roði á það skylt við illgresið, að
hann þrífst bezt í jarðvegi ný-
græðingsins, og því er ekkert
undur, þó hans gæti mjög í hin-
(framh. á 14. bls.)
\
friendly firm towards the
Logberg^ wishes to offer
the heartiest congratula-
tions to the Icelandic na-
tionality in connection
with the Millennial Cele-
bration of the Icelandic
Parliament.
ARNAÐAROSKIR
HIÐ UNGA BRITISH COL.UMBIA FYLKI, flytur hér með
íslenzku þjóðinni sínar innBegustu hamingjuóskir í tilefni af
þúsund ára afmæli Alþingis. Megi hugrekki það og máttur,
sem einkent hefir þjóðina á liðnum öldum verða blikvitar hennar í
framtíðinni. Megin íslenzka þjóðin, ásamt vorri ungu vestrænu þjóð,
bergja af lindum þess bezta úr fortíðinni til uppörfunar í þroskabaráttu
ókominna ára.
S. F. TOLMIE,
forsætísráðgjafi