Lögberg - 28.01.1932, Qupperneq 7

»
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 28. JANÚAR 1932.
Rls. 1
Baskar
Strengleikar þeirra og dansar.
Vestast í Pyreneafjöllum, þar
sem þau teygjast niður að At-
lantshafi, eiga Baskar heima,
þessi einkennilega þjóð, sem eng-
inn veit hvar er upprunnin, og
mælir á tungu, sem er ólík öllum
öðrum.
Hér eru fjöllin ekki brött og há
og snævi þakin. Háfjöllin blána
í fjarska. Hér eru þau brosandi
fögur og landið alt líkist mál-
verki, þar sem penslinum hefir
verið dýft í sólskin.
En landið er eilgi aðeins fagurt.
íbúarnir, hinir lífsglöðu og fjör-
Ugu Baskar, hafa einnig á sér
hrífandi skáldsagna blæ. — Þeir
hafa geymt alda gamla siði og
venjur, eldri heldur en rakið verð-
ur.
Um tungumál sitt segja Bask-
ar, að það sé sama tungumálið o'g
vorir fyrstu foreldrar töluðu. En
þjóðsaga er það, að Baskar séu
afkomendur þeirrar þjóða, sem
bygði Atlantis, landið, sem sökk í
sæ.
Baskar eru sjálfir sannfærðir
um það, að þeir ætti að geta rakið
ættir sínar alla leið til sköpunar
mannsins. Ljósast dæmi þess er
svar baskiska bóndans til aðals-
mannsins Montmorency, er hann
var að gorta af ætt sinni, sem
hann gat rakið í marga liðu:
“Vér Baskar reiknum ekki eftir
tímalengd.” Þetta var bein af-
leiðing af því, að þjóðflokkurinn
telur sig hafa verið til alt frá
sköpun heimsins.
En það er bezt að sleppa um-
mælunum um aldingarðinn Eden
o!g hið sokkna Atlantis. Sagan
hefir nóg að geyma af merkileg
um sannindum um þessa þjóð.
Rithöfundurinn Strabon segir
frá þjóðflokki, sem hann nefnir
Ibera. Segir hann, að þeir hafi
átt heima á skaga þeim, sem eftir
þ,eim var nefndur Ibería, áður en
Keltar lögðu hann undir sig. Með-
fram ánni Ebro — sem einnig
dregur nafn af þessum þjóðflokki
— stóðu Iberar á allháu menning-
arstiígi. Strabon skiftir þeim í
þrjá flokka, sem hann nefnir iler-
geta, cantabra og vascona.
Það er nú nokkurn veginn á-
reiðanlegt, að vasconar eru for-
feður þess þjóðflokks, sem nú
nefnist Baskar.
Strabon segir enn þá: “Þegar
tungl var í fyllingu, söfnuðust
vasconar saman um nætur, ásamt
fjölskyldum sínum, til þess að
dýrka nafnlausan guð með söngv-
um og dönsum.” Með þessu er það
sannað, að dansinn var einn liður
í !guðsdýrkun þeirra.
Og maður þarf ekki að dvelja
lengi meðal Baska til þess að sjá.
að dansinn er stór þáttur í lífi
þeirra—andlegu lífi. Dansinn hjá
þeim er ólíkur dansi annara þjóða.
Hann byggist ekki á fögrum
hreyfingum, né því að kitla girnd-
ir manna. Hann hefir sýnilega á
sér einhvern helgisvip.
Fram undir 1800 tóku prest-
arnir þátt í dansinum. Og á viss-
um stöðum eru énn dansaðir
“Féte-JDieu”-dansar á föstunni,
feuði til lofs. Mörgum kann að
virðast það einkennilegt, en þeg-
ar maður sér alvöruna hjá þeim,
sem dansa og hinum, sem horfa á,
bá verður manni það fljótt ljóst,
að í dansinum er en!gin léttúð,
heldur eru þeir helgiathöfn, sem
upptök sín einhvers staðar
á
lengst fram í öldum.
Þegar maður sér í fyrsta sinn
á pálmasunnudag prestinn leika
hinn alkunna knattleik Baska,
“pelote”, ásamt söfnuðinum fyr-
ir framan kirkju sína, finst manni
eitthvað athugavert við það, en
skilur þó brátt, að hér er um
helgiathöfn að ræða, o!g að henni
svipar nokkuð til hinna fornu
Olympsleika í Grikklan'di.
Hjá Böskum eru dansarnir stór
Pattur í lífi og lifnaðarháttum.
Dansarnir eru hvorttveggja í senn,
sjónleikar og strengleikar, og
elzta form þeirra er í vestustu
héruðunum, þeim, sem næst eru
Frakklandi.
Sá dans, sem tíðastur er, er “le
Saut basque”, íagur og fríður
dans. Eins og flestir baskiskir
dansar, er hann sti'ginn af karl-
mönnum einum. Um tuttugu hóp-
ar stíga dansinn, og hefir hver
hópur ákveðið hlutverk.
Oft sér maður á helgikvöldum
dans þenna stiginn á strætum og
þjóðvegum. Þetta er hringdans,
líkt og vikivakar, o!g geta eins
margir tekið þátt í honum og
vilja. Venjulegast situr pípuleik-
arinn utan við veginn, umkringd-
ur af ungum blómarósum, sem
horfa aðdáunaraugum á piltana
sem dansa. Það er svo með þenn-
an dans, að hann er ekki stiginn
eftir neinum vissum reglum. Hver
dansandi reynir, eins o'g honum er
unt, að gera hann eins fagran og
hægt er, og dregur því dansinn
nokkurn dám af því, hvað dans-
mennirnir eru uppfinningasamir,
en jafnframt er hann barnslega
sakleysislegur.
Einn dansinn nefnist “klypp-
dans”, en hann er nú að verða úr-
eltur eins og “polka” o'g “hopsa”
annars staðar, og sést nú varla
neinn æskumaður dansa hann. En
í sumum veitingahúsum uppi til
sveita, er hann enn stiginn, sér-
staklega á kvöldin, þegar vínið fer
að svífa á menn. Þá verða gaml-
ir menn ungir í annað sinn. í fyrri
hluta dansins mætast menn með
klyppuna á. lofti og berja þeim
saman. En í seinni hluta dansins
taka menn örmum saman í kross og
sttíJb viss dansspor milli klyppa.
sem lagðir eru á jörðina (eða
gólfið).
“Frandolen” er .dans, sem ungir
menn stíga eingöngu og í löngum
röðum. Þeim dansi fylgir sá sið-
ur, að bundinn er klútur þvert yf-
ir andlit hvers dansanda. Skipa
menn sér svo í fylkingar, stí'ga
fram, mætast, snarsnúast hverjir
um aðra, “fara í keðju”, og er
þetta ekki ólíkt gömlu vikivökun-
um.
Meðan á föstunni stendur (sér-
staklega á “kjöthátíðinni”) stíga
ungir menn dans, er nefnist “le
danse de volants”. Eru þeir í lit-
klæðum oð með blaktandi mislit
bönd utan á sér. Af því dregur
dansinn nafn. Mennirnir, sem
dansa, hafa prik eða staf í hönd-
um og slá þeim saman eftir vissu
hljómfalli.
Einn dans ,er þar merkilegur
að því leyti, að hann á sér sína
sögu hér á landi líka. Hjá Bösk-
um er hann kallaður “hænudans-
inn”, en hjá oss, “að slá köttinn
úr tunnunni.” Hjá Böskum fer
þessi dans fram á þann hátt, að
menn taka sér sverð eða barefli í
hönd. Á víðavangi er settur kassi
með hænu í, og er lítið op á lok-
inu, svo að hænan getur stungið
höfðinu þar upp úr. Nú dansa
ungu mennirnir í kring um kass-
ann. Hefir hver sverð á lofti, og
þeim, sem tekst að höggva haus-
inn af hænunni, þegar hún sting-
ur honum upp um gættina, er sig-
urvegari.
Svo er það “glasdansinn”. —
Þennan dans dansar Zamalzain.
Zamalzain er bezti dansmaðurinn.
Hann er klæddur litklæðum og
hefir nokkurs konar kórónu á
höfði. Um mjaðmir sér ber hann
“krinolinu” og er hún í likingu
við hest. Er því loku skotið fyrir
það, að dansandinn geti séð nið-
ur á fætur sér. En nú á hann að
dansa fram og aftur, hring eftir
hring, og nálgast alt af glas fult
af vatni, sem sett er mitt á dans-
svæðið. — Og þegar hann kemur
að glasinu, sem hann sér ekki, á
hann að hoppa upp á það, standa
þar á öðrum fæti og rétta hinn
frá sér. Standa svo um stund, og
j hoppa svo ofan af glasinu aftur.
án þess að það hallist eða neitt
skvettist út úr því, og halda á-
fram dansinum.
Meðal dansa Baska má nefna
“Djöfladansinn” svo kallaða. —
Hann er gerður til þess að draga
dár að hinum vonda og gera hann
hlægilegan í augum manna. Þessi
dans hefir sína sérstöku þýð-
ingu í helgisiða athöfninni.
Eins og fyr er sagt, dansa aðal-
lega karlmenn þessa dansa. —
Stundum taka þó konur þátt í
dönsunum, en þær eru algerle'ga
utanveltu. Þó eru þessir dansar
í augum annara Norðurálfumanna
lang-fallegastir, þegar þeir eru
stignir af ungum stúlkum, sér-
staklega þegar þær eru að sækja
vatn, hvíla sig á leiðinni og stí'ga
svo dansinn. Þá er yfir þeim og
dansinum sá hrifningarblær og sú
unaðskend, er gerir skömm öllu
okkar dansdútli, sem er afnám
hinnar fögru listar. —
Dansar Baskanna eru marg-
breytilegir eftir héruðum, en all-
ir hafa þeir hið sama til brunns
að bera, að vera eitt stærsta
menningarmeðal í þjóðlifi þeirra.
En þó fer Böskum nú sem öðrum,
að þeir draga dám af þeim, sem
nærri búa.
Það er venja hjá Böskum, að
þe'gar drengur er orðinn tíu ára
gamall, fer hann að æfa þá dansa
er hann hefir séð fyrir sér frá
barnæsku. Og þessir dansar eru
fyrir honum eins og glímur og
leikfimi hér — eiga að gera hann
hraustan, fiman og áræðinn.
Því er það, að á síðkvöldum
safnast saman, helzt jafnaldra
drengir, og stíga dans. Einhver
fullorðinn stjórnar æfingum þeirra
og fara þær venjulega fram á
víðavangi, eða þá í húsagörðum
og innanhúss. Fari þær fram í
húsagarði, er kveikt á kertum.
sem stun'gið' er á húsveggina í
kring. Bera þau daufa, gula birtu
yfir söfnuðin, en þó er nógu^bjart
til þess að kennari barnanna sjái
alt er fram vindur, og geti stjórn-
að fótataki barnanna, hvernig þau
eiga að bera fæturna, hvenær á að
setja fjaðurmagn í ristina, hvern-
ig fótle’ggurinn á að mæta öklan-
um o. s. frv. Utan við danssvið-
ið situr drengur og syngur hárri
röddu undir danslagið. Fatist
honum, eða dansöndunum, er fitj-
að upp á nýju, því að þetta er al-
vara og þetta er list.
Svo eru líka strengleikar Bask-
anna — leikar, sem þeir sýna hvar
sem er, á þjóðvegum og í þorpum,
upp til fjalla o!g inst til dala.
Svipar þeim enn til vikivakanna.
Það eru þjóðkvæði sungin og
dönsuð.
í þjóðkvæði Baskanna er mik-
inn fróðleik að sækja um uppruna
og samruna kvæða og dansa. —
Mgbl.
hvítleit, líkt og rjómi. Rauðan í
kjötinu á að hafa kissiberja lit og
vera blönduð fitu.
Lakara kjöt er oft keypt vegna
þess það fæst fyrir minna verð.
Það er líka kjörkaupssala á kjöti.
Maður er lánssamur, ef maður
fær það sem maður borígar fyrir.
í lakara kjöti er tiltölulega
mikið af vatni, en lítið af fituefn-
um. Húsmæðurnar finna oft að
þetta ódýra kjöt minkar svo sem
um þriðjung við suðuna og er þurt
og seigt. Ef það, sem soðijð er, er
ekki, alt borðað strax, en á svo að
nota það kalt, þá er það slæmt og
óaðgengilegt. Þegar öllu er á
botninn hvolft, þá verður þetta
kjöt í raun og veru dýrara held-
ur en dýrara kjötið, o!g miklu óað-
gengilegra.
En bezta kjöt kostar meira en
það lakara rétt eins og beztu egg
kosta meira en þau lakari, og No.
1 hveiti meira en No. 2 eða No. 3,
Aðal næringarefnið í kjöti og
mjólk, er afar þýðingarmikið, þe!g-j
Það
KAUPIÐ ÁVALT
LUMBER
hjá
THE EMPIRE SASH & DOOR CO. LTD.
HENRY AVE. EAST. - - WINNIPEG, MAN.
Yard Orfice: 6th Floor, Bank oí Haniilton Chambers.
ar um manneldi er að ræða.
er sama efni og í vövunum og
blóðsellunum. Þær eyðast með ó-
trúlegum hraða við hvert hjarta-
slag, og sú eyðsla verður að bæt-
ast upp, ef vel á að fara.
Á hjartað er lögð meiri vinna,
heldur en nokkurn annan hluta
líkamans. Það mundi slitna upp
á örstuttum tíma, ef það fengi
ekki þá næringu, sem því er nauð-
synleg, en hana er að finna í
flokkuðu kjöti.
R. A. McLoughry, V.S..
Dom. Live Stock Branch.
Flokkun kjöts
Sala á flokkuðu kjöti hefir tek-
ið miklum og skjótum vexti, vegna
þess að fólk geti reitt sig á hana,
og vegna þess að læknastéttin
hefir mælt með henni og sömuleið-
is embættismenn heilbrigðisdeild-
ar stjórnarinnar o!g sérfræðingar,
og einnig spítalar og heilsuhæli.
Gildi þessarar aðferðar er líka
viðurkent af helztu kjötsölum og
hin tvö miklu járnbraútarkerfi í
Canada tiltaka nú flokkað kjöt í
samningum sínum og ekkert ann-
að er notað af þeim.
Það sem þarf til þess að kjöt
geti verið verulega gott, er:
1. Að það sé mjúkt, af vel öldum
ungum gripum af góðu kyni, og
það hafi verið í kæliklefa hæfi-
lega lengi. Skrokkur af ársgöml-
um grip þarf að vera eina viku
í kæliklefa, þar sem hitinn er
rétt ofan við frostmark.
2. Bragðið fæst með því, að ala
gripi af góðu kyni á kornmat.
Sömu korntegundir eru notað-
ar, eins og vér notum við morg-
unverðinn.
3. Næringargildið kemur frá korn-
tegundunum og öðru bezta fóðri,
svo sem alfalfa, og smára, sem
skepnunum er gefið.
4. Öllum heilbrigðisreglum er ná-
kvæmlega fylgt. Sérstakur em-
bættisstimpill er settur á kjöt-
ið, sem er trygging fyrir því,
að gripurinn hafi verið heil-
brigður. Eftir að slátrað hefir
verið, er allrar marúðar gætt
með alla meðferð á kjötinu.
| Flokkunarstimpillinn er trygg-
ing fyrir því, hvaða tegundar kjöt-
ið er. Að eins skrokkar af ungum
góðum gripum, eru flokkaðir.
Fitan verður að vera föst í sér og
Frá ýmsum tímum
(Að mestu lausl. þýtt.)
AÐ GÁ TIL VEÐURS.
Eitt hið fyrsta, sem flugmaður-
inn lærir, er að meta 'gildi gömlu
máltækjanna sjómannsins um út-
lit lofts og lagar. í huga hans fær
vindur, tungl og stjörnur nýja
þýðingu. Veðurspár verða honum
mikilsverð vísindi. Leiðbeiningar
fær hann um orsakir skýja, mynd-
un þeirra, lögun og litbrigði. Til
dæmis: Rauðleit ský að kvöldi
dags spá !góðu veðri; en roðuð
ský við dagrenning benda til hins
gagnstæða; gráleitt morgunloft
lofar góðviðri, eða séu skýin þá
gisin og mjúkleg, benda þau á
heillavænle'gt veðurlag; en dökk-
brydd og soraleg ský boða storm.
Oftast má reiða sig á það, að því
voðfeldari og þelalegri sem skýin
eru, þess minni líkindi eru um
hvassviðri, en séu þau aftur á
móti harðleit og grug!gug til að
sjá, eru það sönn merki þess að
óveður er í bitgerð. — Slíkar veð-
urspár af útliti skýja, eru ótelj-
andi, en geyma oft gullin ráð
þeim, er loftfáki þeysir.
Þvílíka spádóma hafa íslend-
ingar iðkað frá fyrstu tíð; þeir
litu til veðurs að kvöldi dags, er
hverfandi sól roðaði skýjadrög á
vesturlofti, og varð þá að orði:
“Kvöldroðinn bætir — en morgun-
roðinn vætir.” O'g þeir kváðu:
“Þegar í heiði sólin sest
á sjálfa Kyndilmessu,
snjóa vænta máttu mest,
maður, upp frá þessu.”
telst sá í Prague í Bæheimi,
byrjaði árið 1348.
MoskVa háskólann stofnaði El-
ízabet Rússadrotning árið 1755, en
tæpum hundrað árum seinna lét
Alexander fyrsti setja á stofn há-
skólann í Pétursborg.
Elzti háskólinn á Spáni er í Sala-
manca, stofnaður árið 1240.
En það var ekki fyr en tvö
hundruð o!g fjörutíu árum seinna,
að Danir fundu sáran til fáfræði
sinnar, og settu því á stofn há-
skóla sinn í Kaupmannahöfn árið
1479.
Vilhjálmur prins af Óraníu
(hinn þögli) setti Hollendinga til
i skóla er hann stofnaði í
Einn af fræg-
um sonum þess skóla er Grotius
sá, sem nefndur er “faðir alþjóða-
laganna..
Þrenningarskólinn í Dyflinni á
írlandi var löggiltur með konungs-
skjali árið 1591.
En Skotinn varð þó ögn á undan
með sinn hásóla í Edinborg sem
árið 1582 fékk stofnskrá hjá James
IV. konungi á Skotlandi.
Við Jagielle skólann í Cracow á
Póllandi fékk Copernicus mentun
sína. Þann skóla lét Kazimiers
konungur, hinn mikli, setja á stofn
1364, en starfrækslufé var skól-
anum lagt til árið 1400 af Jagielle.
hvers nafn skólinn nú ber.
er böðunarpolla bæð»í húsum sínum
og á opinberum stöðum, urðu Eng-
lendingar alt til 1830 að notast
við baðstampa, og fyrsti slíkur
baðstampur bauð Ameríkumönn-
um þjónustu sína árið 1842.
, ment
í
Leyden árið 1575.
KONAN BROSIR:
“Á morgni menningarinnar varð
húsfaðirinn, er vetur fór í hönd,
að hleypa í sig móði til svaðilfara
veiðinnai', sem mjög var óviss og
endaði jafnvel oft með slysförum.
í undirvitund karlmannsins leyn-
ist enn hrollurinn við hinni köldu
árstíð, sem gerir hann þögulan og
þungúinn á fyrstu frostnóttum
haustsins, eða hann hefir alt á
hornum sér með þvergirðingshætti
og þrætugirni.
“En konan er þá sem 'glaðlegust
og reynir að hamla önuglyndi
-bónda síns frá að brjótast út, með
því að brosa góðlátlega við fram-
tíðinni. Þegar líður að nýári, er
hrollurinn í huga bondans horfinn
og lætur ekki á sér bæra aftur
fyr en með lauffalli að hausti.”
—Þessari kenning heldur fram
hinn frægi franski heimspeking-
ur, IProf. Anatole Urbane.
HEIMILIÐ.
Meir en tvö þúsund ár þurfti
til þess að koma lagi á heimilið,—
segir fræðaþulur einn. Og finnist
þér of seint gangi að fullkomna
fjarsýnið (television), þá hug-
leiddu það, að eitt þúsund niu
hundruð áttatíu og þrjú ár hlupu
fem hjá manninum meðan hann
var að læra þá list að hita vatn
til heimilisþarfa að nýmóðins sið.
Edison, Bell, Benjamín Franklin
og rómverskan heiðursmann, Ser-
gius Orata að nafni, sem uppi var
um 100 f. Kr., má telja framarlega
í hópi þeirra, sem unnið hafa að
fullkomnun heimilisþæginda nú-
tímans.
í hinni fornu Pompeii-borg á It-
alíu, er í hraunflóð frá Vesúvíusi
sökk árið 79, en nú hefir verið
grafin úr rústum, notuðu menn
gler í glu!gga sína, en þó varð
Ríkarður II. Englandskonungur á
fjórtándu öld, að senda út um alt
land eftir gleri til viðgjörðar á
gluggum eins kastala. Jafnve)
seint á seytjándu Öld var í öllum
bæjum á ítalíu, að Genoa undan-
tekinni, bréf notað í Igluggarúður.
Og öldum saman var á glerið litið
sem munaðarvöru, alt til vorra
tíma að heita má.
Orata, Rómverjinn áður nefndi,
fann upp aðferð, sem nefndist
“hypocaust”, til að hita með bú-
staði Forn-Rómverja og leiða heitt
vatn í bað-stofur þeirra gegn um
pípur. — Þótt Rómverjar hefðu
NVR BÍLAHRINGUR
kemur á markaðinn í vor.
Norskur maður, Andersen að
nafni, hefir fundið upp nýjan bíl-
hring, sem sérfræðingar ætla að
brátt muni ryðja sér til rúms,*
vegna kosta þeirra, sem hann hef-
ir fram yfir eldri hringana.
Það væri í rauninni réttara að
kalla þetta bílhjól, heldur en bíl-
hring, því að uppgötvunin er í þvi
fól’gin, að tveimur stáldiskum,
sem mynda hjólið, er hvolft sam-
an, og upp á rönd þeirra er svo
smeygt loftfyltum gúmmíhólk
Eftir því sem sagt er, verður
framleiðsla þessara hringa um
helmingi ódýrari heldur en hinna
venjulegu hringa. Þessir nýju
hringar hafa verið reyndir á al-
menningsbílum, venjulegum flutn-
ingsbílum, og vörubílum, og hafa
þeir reynst ágætlega, bæði um
endingu og fjaðurmagn.
Nú hefir verið stofaað hlutafé-
lag í Noregi og Svíþjóð, til þess
að framleiða hringa þessa í stór-
um stíl, og er búist við, að fyrsta
framleiðslan komi á markaðinn í
vor. Félagið hefir tekið einka-
leyfi á hringum þessum í öllum
helztu löndum Nofðurálfu, Can-
ada, Bandaríkjum, Suður-Amer-
íku, Afríku, Ástralíu, Indlandi,
Japan og Kína. — Mgbl.
— Nei, maður veit
hamingja er, fyr en
giftur.
— Er þér alvara?
— Já— en þá er
seinan!
ekki hvað
maður er
það um
ALDUR HÁSKÓLANNA.
Avia háskólinn á ítalíu, er elzt-
ur talinn. Hann var stofnaður
fimtíu sumrum áður en Ingólfur
steig fæti á Arnarhól, eða árið
825, og gerði það Lothaire, son-
arsonur Karlamagnúsar konungs
hins mikla. Fimta maí 1925 hélt
skólinn ellefta aldarafmæli sitt
með mikilli viðhöfn.
Annar í röðinni er talinn Ox-
ford háskólinn á Englandi, er Al-j
fred konungur lét á laggir setja j
árið 872; er hann því líka eldri en
íslandsbygð. — En hartnær f jög-
ur hundruð árum seinna, eða 1257,1
hóf Hugo biskup í Ely skólastarf
í Cambridge.
Nokkru fyr var Parísarhásólinn
á Frakklandi settur á fót af Phil-
ip konungi II, eða eitthvað um
árið 1200.
Elzti háskólinn 1 þýzka ríkinu

DUSTLESS
COALAND COKE
Chemically Treated in Our Own Yard
Phone 87 308
THREE
LINES
D.D.WOOD & SONS LIMITED
Warming Winnipeg Homes Since “82”
**1