Lögberg - 12.01.1933, Page 1

46. ARGANGUR
WINNIPEG, MAN., FlMTUDAGINNp 12. JANÚAR 1933
NÚMER2
Þingrof á írlandi.
De Valera hefir rofið þing Frí-
ríkisins írska og ákveðið að almenn-
ar kosningar skuli fram fara hinn
24. þ.m. De Valera hefir ekki
meiri hluta þingsins af sinum eigin
flokksmönnum, en hefir stuðst við
verkamenn þá tíu mánuði, sem hann
hefir setið að völdum. Er sá flokk-
ur að vísu fámennur á þinginu, en
nægilega margmennur þó, til að
halda De Valera og hans flokk við
völdin. Nú sá stjórnin sér ekki
annað fært en lækka laun stjórnar-
þjóna, en því - voru verkamanna
þingmennirnir mótfallnir og hótuðu
að fella stjórnina ef hún hætti ekki
við þessa launalækkun. Sá stjórn-
:n Þá fyrir sín endalok, en tók þann
kost að rjúfa þingið og efna strax
td nýrra kosninga. Eru kosningar
þessar sóttar af miklu kappi, eins
°g við er að búast, því írar eru
kappsmenn miklir, eins og kunnugt
er. Far áð auki eru tveir aðal
þingflokkarnir jafnir mjög að
styrkleika, en nú ríður á þvi fyrir
hvern um sig að komast fram úr
hinum. Fyrverandi forsætisráð-
herra, William T. Cosgrave, sækir
fast fram gegn De Valera, og má
nú ekki á milli sjá, hverjum betur
kann að veita. En svo er verka-
mannaflokkurinn þar á milli og það
getur riðið mikið á honum, þó hann
sé fámennur, eins og hefir sýnt
sið síðustu tíu mánuðina. En hvor-
ugur flokkurinn sýnist geta vel reitt
sig á þann flokk. Hann skildi við
stjórnarflokkinn og blöðin fluttu
þær fréttir, að hann myndi fylgja
Cosgrave. Svo koma aðrar fréttir,
sem segja að verkamerm muni
fylgja De Valera, því hann bjóði
betur og vilji nú hætta við kaup-
lækkunina.
Bennett þögull
Það gengur hvorki né rekur með
skiftin á nautgripunutn frá Canada
og olíunni frá Rússlandi, sem svo
mikið hefir verið talað um nú síð-
i'stu. vikurnar, og sem sagt var frá
• Lögbergi í siðustu viku. Þessi
vöruskifti geta ekki farið fratn nema
með samþykki stjórnarinnar og með
bennar aðstoð . Hvað eftir annað
hefir verið sagt að Bennett ætlaði
að gefa út einhverja yfirlýsingu
þessu máli viðvíkjandi, en það er ó-
gert enn. Það er talið svona nokk-
urnveginn sjálfsagt, að Bennett vilji
ekkert við þetta eiga, en þori hins
vegar naumast að aftaka það með
öllu, að þessi viðskifti megi eiga sér
stað. Bændur og bændablöð leggja
fast að stjórninni, að Iáta þetta mál
hafa framgang. Virðist því sem
Bennett hafi hér Ient i nokkurs kon-
ar viðskiftakreppu,” sem hann eigi
okki hægt með að komast úr. Nokk-
uð er það, að hann hefir enn ekki
sagt neitt ákveðið um það, hvað hann
æt]i að gera í þessu máli.
Fáar byggingar á árinu
1932.
A árinu sem leið námu bygging-
arleyfin, sem út voru gefin í Win-
niPeg, aðeins $2,130,000. Sumt af
Pessu eru bara viðgerðir. Alls voru
hygð 144 íbúðarhús og ein bygging,
'íe»h körtuð er ‘apartment block,”
en svð' lítd að hún kostaði aðeins
$4.500. Árið 1931 námu bygging-
arIeyfin alls $4,396,000. Voru þá
bygð 416 íbúðarhús og sex “apart-
nu nt blocks. ’ Á þessu síðasta ári
hcfir því verið meir en helmingl
minna gert að byggingu í Winni-
peg heldur en árið áður, og þótti þó
lítið þá. Það var jafnvel bygt enn
minna á þessu síðasta ári, heldur en
á stríðsárunum, og muna margir,
hve lítið þótti um byggingavinnu þá.
Það er því ekki furða, þó menn,
sem vinna við byggingar, hafi haft
htið að gera á þessu liðna ári.
CALVIN COOLIDGE
fyrverandi forseti Bandaríkjanna, er lézt að heimili sínu í
Northampton, hinn 5. janúar, 1933.
Calvin Coolidge
Fyrverandi forseti Bandaríkjanna,
Calvin Coolidge, andaðist að heimili
sínu i Northampton, Mass., hinn 5.
þ. m. Hann var sextugur að aldri.
| Hjartabilun var hans banamein.
j Dauða hans bar mjög óvænt að
höndum. Það hafði lítið borið á því,
að heilsa hans væri biluð. Hann
hafði verið á skrifstofu sinni um
morguninn, en fór heim um hádeg-
isbil, eitthvað lasinn, en gerði litið
úr því. Þegar hann kom heim fór
hann inn í svefnherbergi sitt og
lagðist fyrir. Kona hans var ekki
heima, en kom heim fáum minútum
síðar og fór þegar inn til hans. Þá
var hann dáinn Skrifari hans,
•Harry Ross, var líka í húsinu, en
ekki í sama herbergi og Mr. Cool-
idge. Hann var einsamall þegar
hann dó.
Calvin Coolidge var fæddur i Ply-
mouth, Vt. 4. júlí 1872. Faðir hans
var bóndi og smákaupmaður og
. vandist.Calvin því bæði bændavinnu
og búðarstörfum á unglingsárum
sínum. Hann gekk mentaveginn og
varð lögfræðingur, en fór að gefa
sig við opinberum málum um alda-
mótin. Hann fór hægt af stað, en
náði jafnan kosningu, og 1920 var
hann kosinn varaforseti Bandarikj-
anna og tók við forseta-embætti
1923, þegar Harding forseti dó.
Forseti var hann kosinn 1924. Tal-
ið er víst að honum hefði verið auð-
velt að nú endurkosningu 1928. En
árið áður gaf hann út þann stutta
boðskap til þjóðar sinnar, sem fleyg-
ur varð, ekki aðeins um Bandaríkin
heldur miklu víðar: “I do not
choose to run for president in 1928.”
(Eg kýs ekki að sækja um forseta-
embættiö 1928). Siðan 4. marz,
1929 hefir hann verið i Northamp-
ton, Mass., og látið litið á sér bera,
en það helzt að skrifa greinar fyrir
tímarit, og er sagt að hann hafi
fengið hærri ritlaun heldur en nokk-
ur annar maður.
Hér verður ekki dænit um Calvin
Coolidge, sem stjórnmálamann. Sag-
an gerir það á sínum tíma. Enn eru
dómarnir um hann mjög misjafnir.
Enginn mun neita honum um það,
að hann hafi verið mikill vitsmuna-
maður og að hann hafi alla æfi ver-
ið mikill lánsmaður. En ef til vill
var það hann rnesta lán, að sækja
ekki um forsetaembættið 1928.
Enn ein fanga uppreisn
Það' er nú farið að gerast nokkuð
oft hér í Canada, að fangarnir í hin-
um stærri fangelsum, geri uppreisn
og berjist við fangaverðina og reyni
á þann hátt að brjótast undan ok-
inu, sem fangavistinni hlýtur ávalt
að vera samfara. Ef til vill er það
þó ekki ávalt ásetningur fanganna,
þegar þeir taka sig saman um að
ráðast á fangaverðina, að brjóta
sér braut til frelsis, heldur hitt að
láta í ljós óánægju sína út af fanga-
vistinni og krefjast betri meðferðar
og meiri þæginda.
Ein slík uppreisn átti sér stað í
Dorchester, N. B. á laugardaginn
var. Þar er stórt fangelsi, og voru
þar þá 476 fangar. Ekki nema um
300 af þeim tóku þó þátt í uppreisn-
inni eða bardaganum við fangaverð-
ina, sem voru aðeins 40. Stóð bar-
daginn yfir einar fimm klukku-
stundir áður en fangaverðirnir
höfðu stilt til friðár eða skakkað
leikinn. Leit lengi út fyrir að það
mundi ekki hepnast, enda var hér
ójafn leikur hvað liösafla snertir.
En fangaverðirnir voru ólíkt betur
útbúnir og höfðu sumir þeirra að
minsta kosti, skammbyssur og önn-
ur vopn. Þar að auki voru þeir ekki
með öllu óviðbúnir, því kvisast
hafði hvað tilstæði, einum tveimur
klukkustundum áður en bardaginn
byrjaði. I þessari viðureign særðust
fimm fangar, sumir mikið að sagt
er, og fangelsið var illa útleikið að
bardaganum loknum, gluggar flestir
brotnir og flest annaS, sem brotið
varð. Veðrið var kalt og norðan
stormur og var því meir en litið ó-
notalegt i byggingunni, að þessum
leik loknum. Ekki er annars getið
en þar.hafi verið kyrt síðan. Hver
orsökin i raun og veru er, vita menn
ekki enn. ----------
Háskólamálið
Rannsókn þess máls er nú rétt að
verða lokið. Væntanlega kemur
skýrsla rannsóknarnefndarinnar áð-
ur en langt líður.
England eftir þúsund ár
Flestir munu kannast við Dean
Inge, kirkjuhöfðingja einn á Eng-
landi. “Dean” mætti vel þýða á ís-
lenzku með orðinti prófastur, og það
gerir Geir Zoega. Hann segir mik-
ið og margt af því töluvert öðruvísi
heldur en menn eiga að venjast.
Fyrir skömmu ílutti prófasturinn
ræðu í London þar sem umtalsefnið
var: England eftir þúsund ár. Gerði
hann ráð fyrir, a'ð fólkstalan þar
mundi þá verða aðeins 20,000,000,
eða helmingi lægri heldur en nú, og
að fólkið mundi þá flest lifa í smá-
bæjum eða þorpum.
“Eðlisfræðingar og stjörnufræð-
ingar segja oss, að það sé ekkert
sjáanlega því til fyrirstöðu að þessi j
hnöftur verði bygður af mönnum
enn i miljón ár, en hvort þeir menn í
verða nokkuð líkir oss, eða þekkjan- j
legir sem menn, það er bágt að j
segja,” segir prófasturinn.
“Það getur vel verið að London
verði sokkin hundruð fet í sjó eftir
30,000 ár, og þess er von, að ein-1
hverntíma komi önnur ísöld, sem ef j
til vill gerir þessar eyjar mönnum J
óbyggilegar.
Ekki lield eg að það komi fyrir, j
að við förum nokkurntíma að stofna1
nýlendur á Marz eða Venus, eða að 1
við flytjum okkur nokkuð burt af j
þessari jörðu. Það er alt of kalt á j
Marz. Eg held ekki að margir hafi
mikla trú á þessunr síkjum eða
skurðum, sem einhver hugvitssamur
Bandaríkjamaður sá þar.
Ilvað Venus snertir, er ástæða til
að ætla, að sá hnöttur sé allur undir
vatni. Við gætum kannske tekið þar
heitt og þægilegt bað, áður en-£Ítt-
hvert illhveli'ð rifi mann í sig. Þar
að auki er alveg ómögulegt að kom-
ast þangað.”
Prófasturinn sagði enn fremur að
mennirnir hefðu ekkert þroskast,
hvað gáfnahæfileika snertir síðan
þeir fundu upp á því, að nota verk-
færi. Hauskúpur af mönnum, sem
fundist hafa, og eru 40,000 ára
gamlar, sýndu a'ð heilabúið þar, er
eins mikið, eins og i okkar eigin
hauskúpum. Breytingarnar, sem á
hefðu orðið, bentu flestar á aftur-
för, kjálkarnir væru veikbygðari og
mennirnir hefðu orðið sköllóttir. Ef
til vill sjá menn ekki né heyra eins
vel, eins og vilimennirnir. Við erum
ekki eins lyktnæmir og við höfum
tapað klónum og einnig því, að vera
allir kafloðnir.
Japanar ráðaál á Kínverja
Hinn 1. þ. m. réðust Japanar á
hafnarbæinn Shanhaikwan, sem er
innan hins reglulega Kínaveldis, rétt
norður undir Manchuria, en utan
hins forna Kína-múrs. Eftir því
sem fréttirnar segja, tóku Japanar
borgina án mjög mikillar fyrirstöðu,
en þó varð þar einhver töluverður
bardagi á borgarstrætunum og
nokkrir Kínverjar féllu.. Höfðu
Japanar loftför á sveimi yfir borg-
inni, hernum til aðstoðar, og herskip
úti fyrir til að hjúlpa til ef á þyrfti
að halda. Er nú stutt að fara fyrir
her Japana, að komast inn í Jehol
héraðið í Norður-Kína og er álitið
að þeir hafi hug á að ná nokkrum
yfirráðum þar. Þó fréttirnar frá
Kina, séu nú, eins og vanalega,
nokkuð óljósar, þá sýnist ekki
mikill efi á því, að Japanar veiti
þeim nú allan yfirgang, sem þeir
mega, og taka þjóðbandalagið lítið
til greina. —--------
De Pachmann
Hinn heimsfrægi píanóleikari
Vladimir De Pachmann andaðist í
Rómaborg 84 ára garnall, hinn 6.
þessa mánaðar. Hann var rúss-
neskur, fæddur i Odessa. Fór
hann víða og var talinn einn með á-
gætustu píanóleikurum í heimi. Fyr-
ir sjö árum kom hann til Winnipeg
og þótti ekki minna til hans koma
hér en annarsstaðar.
Aldarafmæli Björn-
stjerne Björnsons
Eftir prófessor Richard Beck.
Meðal brautryðjenda hinnar
norsku þjóðar á öldinni sem leið,
skipar Björnstjerne Björnson önd-
vegið. Hann er jafn víðfrægur, sem
óvenju f jölhæft skáld og áhrifamik-
ill þjóðskörungur. Hinn 8 desember
síðastliðinn héldu Norðmenn,
heima og erlendis, hátíðlegt aldar-
afmæli hans, því að þá voru hundrað
ár liðin siðan þessi óskmögur þjóðar
sinnar var í heiminn borinn. í sam-
vinnu við f jölda félaga og opinberra
stofnana hafði ríkisstjórnin norska
undirbúið vegleg hátiðahöld, sem
hófust 4. desember og náðu hámarki
sínu á fæðingardegi skáldjöfursins.
Er það fagurt vitni þess hver itök
hann á í hugum þjóðar sinnar, að
aldarafmælisins átti að minnast í
hverju einasta skólahúsi í Noregi, i
sveitum sem borgum." Vakti það
auðsjáanlega fyrir hlutaðeigendum,
að halda sem eftirminnilegast á lofti,
norskum æskulýð til hvatningar,
göfugu dæmi Björnsons, er helgaði
líf sitt og þáttamargt starf siðferð-
islegri, stjórnmálalcgri og andlegri
framför hinnar norsku þjóðar. \rar
það hvorutveggja i senn : verðskukl-
aður heiður skáldinu og hagsýn
stjórnvizka.
Fjarri fer þó, að hátíðahöldin i
tilefni af aldarafmæli Björnsons
væru bundin við Noreg einan.
Annarsstaðar á Norðurlöndum og
viðsvegar á meginlandi Evrópu var
hundrað ára afmælisdagur lians há-
tíðlegur haldinn. Og vart þarf að
taka það fram, að Norðmenn í Vest-
urheimi, bæði í Bandaríkjum og
Canada, heiðruðu minningu skáld-
konungs sins og frelsishetju sent
slíkunt andans höfðingja sæmdi. A
þessum aldarhvörfum í sögu Björn-
sons heiðra þjóðirnar hann eigi að-
eins, sem þjóðskáld ög þjóðskörung,
heldur jafnframt sem leiðtoga í al-
þjóðamálum, því að hollra áhrifa
hans gætti í mörgurn löndum heims.
Hlýir og lífgandi straumar frá hon-
um bárust til íslands stranda, og
sáðkorn hans féllu þar ekki á grýtta
jörð.
ý£fi Björnsons var .svipmikil og
dáðarik. Saga hans heillar lesand-
ann og göfgar. Hann var sonur
sveitaprests í Noregi austanverðum,
en forfeður hans höfðu bændur ver-
ið í marga'tettliði. Hann var fædd-
ur á prestssetri efst uppi i Dofra-
fjöllum; þar er hrikafagurt um að
litast, en kalt i veðri. snautt að
gróðri og stormasamt. En slíkt um-
hverfi herðir skapið og stælir taug-
arnar; og bernskustöðvarnar settu
mark sitt á Björnson. Þegar hann
var sex ára a'ð aldri, flutti klerkur
faðir hans í einhverja af allra feg-
urstu sveitum Noregs, Raumsdal á
vesturströndinni; hafði f jölbreytt
fegurð landslagsins* á þeim slóðum
djúp og varanleg ábrif á Björnson.
Á þeim árum þegar unglingssálin er
næmust fyrir utanaðkomandi áhrif-
unr hafði hann þannig komist undir
töfravald bæði hins stórfelda og
blíða í náttúrufegurð Noregs, en
dýrð hennar hefir hann ódauðlega
gert í kvæðum sínum og söngvum.
t Raumsdal komst Björnson i náin
kynni við norska bændur, lærði mál
þeirra, varð gagnkunnugur sagna-
auðlegð þeirra, lífi þeirra og hugs-
unarhætti. Og upp af þeim nánti
samvistum spruttu hinar snildar-
legu sveitalífssögur skáldsins, er
lýsa svo fagurlega, og þó harla rétti-
jega, hversdagslífi bændafólksins
norska.
Frá því á tólfta ári og þangað til
á sautjánda áði gekk Björnson á
latínuskólann í Molde. Hann gat
sér litinnn orðstir sem námsmaður,
en las margt bóka og fylgdist vel
með því, sent var a'ð gerast í heim-
inum. Hann var sjálfkjörinn for-
ingi skólabræðra sinna og þá þegar
ótrauður verjandi hins minni mátt-
ar. Það er einnig athyglisvert, að
hann stofnaði skrifað skólablað, sent
bar nafnið “Frelsið.” Björnson
framtiðarinnar, málsvara allra kúg-
aðra, frelsis- og framfara-frömuð
þjóðar sinnar, má glögt sjá í athöfn-
um hans á skólaárunum.
Björnson lauk stúdentsprófi 1852,
en hætti að því loknu við að ganga
háskólaveginn. Bókmentahneigð
hans var nú glaðvöknuð, sneri hann
því baki við embættisnámi og kaus
þyrnum stráSa braut rithöfundarins
og blaðamannsins. Fullur eldmóðs,
varpaði hann sér þegar út í hring-
iðu stjórnmálanna, og brátt var
hann orðinn starfsmaÖur surnra á-
hrifamestu blaðanna norsku.
Það var stúdentamót nokkurt,
fjörugt og fjölsótt, i Uppsölum,
hinni frægu háskólaborg Svíþjóðar,
sem leysti til fullnustu úr læðing
skáldið í Björnson. Fyrir vekjandi
áhrif þaðan ritaði hann fyrsta leik-
rit sitt á örstuttum tíma 1856. Lif-
andi straumi skáldgáfu hans var þar
með hrundið úr stíflum. Næsta
sumar kom út fyrsta sveitalífssaga
hans, “Sigrún á Sunnuhvoli,” sem
margir íslendingar hafa eflaust les-
ið, og lagði hún traustan grundvöll
að ritfrægð höfundarins. Og þaðan
af, að kalla má til æfiloka, skrifaði
hann hvert merkisritið á fætur öðru,
þó misjöfn séu þau, að vonum, að
snild og bókmentagildi.
Það yrði langt mál, ef rekja ætti
spor Björnsons; hann kom svo afar
viða við sögu. Hér veröur aðeins
bent á nokkur aðalstörf hans, litast
um af hæstu tindunum, en ekld
skygnst niður i dalina. Árin 1857-
59 var hann leikhússtjóri í Björgvin
og samtímis ritstjóri hins merka
blaðs “Bergensposten.” Þar í borg
kyntist hann og kvæntist leikkon-
unni Karolinu Reimers, ágætiskonu
að mannkostum og hæfileikum; er
hún ennþá á lífi, nýkomin á nítug-
asta og áttunda aldursár, en þó vel
hress. Samlíf þeirra hjónanna var
hið ástúðlegasta. Með eftirbreytnis-
verðri alúð og ríkum skilningi á
snilligáfu manns síns. var frú
Björnson skáldinu hinn ákjósanleg-
asti förnautur um meir en hálfrar
aldar skeið, hlúði að honum og
hvatti hann til stórræða. Á þessu
ári þegar vér krýnum Björnson
verðskulduðum heiðurssveig, látum
oss ekki gleyma henni, sem stóð
skáldinu við hlið, þegar kaldast
næddi um hann, henni, sem átti
stærri hlut í ávaxtaríkum afrekum
hans heldur en margan grunar.
Henni hefði skáldið sjálft síst viljað
láta gleyma, því að hann fléttaði
henni þennan sigræna ljóðsveig:
“Með mér er ein af þeim málmi
gjörð
fvr mig að fórnaði' hún öllu á jörð,
já, hún, sem hló, er mitt fleyið flatti,
né fölnaði’. er gein yfir sjórinn
bratti,
já, hún, sem lét milli ljósra arma
mig lifsylinn þekkja og trúar-
varma.”,
(Stgr. Th. þýddi)
Frá 1859 til 1860 var Björnson í
ritstjórnarnefnd Oslo stórblaðsins
“Aftenposten.” Með ferðastyrk frá
ríkistjórninni norsku var hann á
ferðalagi næstu þriú árin víðsvegar
um meginland Norðurálfu, en dvald-
ist lengst á ítalíu. Auðgaði ferða-
lagið hann mjög andlega og leikrit
og Ijóð flutu úr penna hans. Þegar
hann kom heim úr utanförinni
sæmdi norska stórþingið hann ár-
legum skáldalaunum. Árið 1865-67
var hann leikhússtióri i Chrisfianíu
og frá 1866 til 1871 gaf hann út
“Norsk Folkeblad,” vikublað með
mvndum, er einkum var helgað al-
þýðufræðslu en lét sér þé stjórnmál
mikið við koma. Var það í þessu
(Framh. á 2. bls.)