Lögberg - 27.09.1934, Page 2

2
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 27. SEPTEMBER, 1934
Högberg
OeflB út hvern flmtudag aí
T B E COljJJMBlA P R E 8 8 L l M I T X D
69 5 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba.
Utanáakrtft ritstjörans:
EDiTOR LÖGBERG, 69 5 SARGENT AVE.
WINNTPEG, MAN.
Verfl $3.00 um áriS—Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Colum-
bia Press, Limited, 69 5 Sargent Ave., Wnnipeg, Manitoba
PIION'E 80 327
Ritstióri: HEIMIR THORGRlMSSON
Eimreiðin XL. árg., 2. hefti
Þetta hefti EimreiÖarinnar er bæði fróð-
legt og skemtilegt sem vænta mátti.
Nokkur kvæði eftir Griðmuncl Kamban
eru fremst í ritinu. Öll Ihafa þau áður komið
á prenti, en mörgum mun þykja gaman að
.sjá “Spunakonuna,” þótt ekki væri annað,
enda er það kvæði sérkennilegt og fallegt.
Hin öll eru miklu síðri, þó eru vísurnar
“Gling-gling-glo” einnig skemtilegar og
skáldlegar. Ekki er ólíklegt að Davíð skáld
frá Fagraskógi hafi tekið þessi kvæði Kamb-
ans sér til fyrirmyndar á yngri árum.
í ritstjórnarbálkinum “Yið þjóðveginn”
er ýmsan fróðleik að finna um ástandið í
landinu.
“Galdrabrenna” lieitir smásaga eftir
Gnðmund Kamban, Er það þáttur úr \r
bindi skáldverksins “Skálholt” og skemti-
legt aflestrar.
Prófessor Guðmundur Hannesson ritar
grein með fvrirsögninni “íslenzkt skipulag.”
Það er þriðji þátturinn í hinni merku ritgerð
prófessorsins, “A tímamótum.” I þessum
síðasta kafla gerir höf. grein f jrrir því stjórn-
skipulagi, sem hann álítur íslandi hentugast,
en það er nokkurs konar “goðastjórn,” snið-
in að mestu eftir hinu forna skipulagi. iMargt
telur höf. þessu fyrirkomulagi til ágætis.
Honum er meinlega við stjórnmálaflokka og
almennar kosningar, sem nú eru orðnar tíð-
ar síðan flokkum fjölgaði og stéttaskifting
fór að myndast fyrir alvöru á Islandi. Hann
segir að engir stjómmálaflokkar hafi þekst á
tslandi, í sínu ungdæmi, og má það rétt vera.
Á meðan svo var “var ríkið skuldlaust og átti
jafnvel nokkurn viðlagasjóð.” Þetta er ef-
laust satt, enda var lítið um framkvæmdir og
lífskjör allrar alþýðu mun verri en nú gerist.
Þær stórkostlegu framfarir, sem orðið hafa
á íslandi í seinni tíð hefðu ekki orðið nema
fyrir það að tekin voru stór lán. Þar sem
komandi kynslóðir njóta góðs af þessum um-
bótum, er ekki nema réttmætt að kostnaður-
inn, sem þeim var samfara, falli að einhverju
leyti á herðar þeim, sem á eftir koma. Ef að
litið er á málið frá þessu sjónarmiði, verður
ekki annað séð en að framfaraöld íslands
byrji með myndun stjórnmálaflokkanna.
En þó að menn fallist ekki á skoðanir
höf. í öllum atriðum, er ómögulegt annað en
að dást að þeirri skarpskygni, sem alstaðar
kemur fram í grein þessari.
Valdemar Erlendsson, íslenzkur læknir
búsettur í Danmörku, skrifar um ferð sína
um ísland 1933; en hann hafði þá ekki séð
landið í fjöldamörg ár.. Ást hans til íslands
ljómar af hverri setningu.
Ritstjóri Eimreiðarinnar, Sveinn Sig-
urðsson, þýðir söguna ‘‘Maðurinn frá San
Francisco,” eftir Ivan Bunin, rússneska
skáldið, sem í fyrra hlaut Nobelsverðlaunin.
Næst er ítarleg grein um selaveiðar við
ísland í gamla daga, eftir Björn Guðmunds-
son.
“Ylur í bænum, ” heitir stutt kvæði eftir
Ragnar Jóhannesson; þá kemur ferðasögu-
brot eftir ritstjórann, “1 hjarta Bretlands”;
svo smásaga úr safninu “A Dælamýrum,”
eftir Bjarna Sveinsson. Síðast er ritsjá.
Mánaðarrit kennarasambands Alberta-
fylkis hefir nýlega borist oss í hendur.
í ritinu eru nokkrar góðar ritgerðir, en
einna mest kveður að stuttri grein eftir landa
vorn, E. J. Thorlakson, forseta kennarasam-
bandsins. Greinin heitir “Whither Educa-
tion?” og fjallar um skyldur kennara gagn-
vart æskunni og þjóðfélaginu.
Á þessum síðustu og verstu tímum, þeg-
ar leiðtogar þjóðarinnar standa uppi ráða-
lausir og sjá ekki önnur úrræði en þau að láta
forsjónina ráða fram úr vandamálunum, þá
hafa risið upp leiðtogar í hópi kennara, sem
skilja hlntverk sitt og eru reiðubúnir að hefja
baráttu gegn þeirri kyrstöðu, sem lamað hefir
kraftinn til gagnlegra framkvæmda.
Þessir kennarar og mentamenn eru nú
farnir að taka ákveðnar afstöður til þjóð-
félagsmálanna. Þeir horfast óhræddir í augu
við þá örðugleika, sem samtíð vor þarf að
sigrast á. Friðarmálunum liðsinna þeir af
öllum mætti og bræðralagshugsjónin á hvergi
öruggari talsmenn en í þeirra flokki. Grein
hr. Thorlakson ber það með sér, að hann er
einn þeirra, sem mikils má af vænta.
Landnemar og arfþegar
Eftir prófessor Richard Beck
(Ræða fyrir minni Vestur-lslendinga flutt á
íslendingadegi að Silver Lake, Washington,
5. ágúst, 1934.)
Mér hefir verið það hlutverk falið, að
minnast Islendinga í Vesturheimi á þessum
þjóðminningardegi. Geri eg það með glöðu
geði, því að, eins og mörgum öðrum löndum
mínum hér í álfu, verður mér oft um það
hugsað, hverrverða muni framtíðarhlutskifti
okkar og hlutdeild okkar og niðja okkar í hér-
lendri menningu. -Skal það strax tekið fram,
að þetta verður þó ekki “minni okkar,” nema
óbeinlínis og aðeins að sumu leyti. Eg hefi
•ekki farið gandreið yfir fjöll og firnindi
liálfrar þessarar álfu til að slá sjálfum okkur
gullhamra; miklu sæmra er og áhrifameira,
að þeir komi frá öðrum. Hitt býr mér miklu
ríkar í hug, að glæða, ef verða mætti, skiln-
ing og áhuga á sögu okkar í landi hér og á
íslenzkum erfðum okkar, og hvetja til fram-
haldandi og vaxandi framsóknar.
Það vill svo vel til, að umtalsefnið er mér
lagt upp í hendurnar. Annar ágúst í sumar
markar éinkar eftirtektarverð tímamót í sögu
Íslendinga í Vesturheimi. Á þeim degi, fyrir
réttum sextíu árum síðan, var haldin í borg-
inni Mihvaukee fyrsta íslenzk þjóðminningar-
hátíð—fyrsti íslendingadagur—hér í álfu, til
minningar um þúsund ára afmæli íslands-
bygðar. Var það hátíðarhald vísir þeirrar
þ.jóðræknishreyfingar, sem síðan hefir lifað
og þroskast meðal Vestur-lslendinga og bor-
ið margvíslega ávexti, þó ekki hafi hún hlotið
eins eindreginn stuðning og skylt hefði verið.
Bins og vera ber, er fyrstu vestur-íslenzku
þjóðhátíðarinnar í Milwaukee einmitt minst
þar í borg í dag, með hátíðahöldum, sem Is-
lendingar í Chicago gangast fyrir. En þegar
íslendingar þar og annarsstaðar, og við hér,
minnast fyrsta þjóðminningardags okkar hér
í landi, þá minnumst við jafnframt íslenzkra
landnema í Vesturheimi. Því er það
vel til fallið, og miklu meir en ómaksins vert,
að rekja í nokkrum dráttum sögu þeirra, en
margt má af henni íæra. Verður þá ekki held-
ur g'engið fram hjá því atriðinu, sem mestu
máli skiftir, hvernig þeir, sem á eftir hafa
komið, hafa fetað í fótspor íslenzkra land-
nema vestur hér.
Það skín ljós yfir gröfum allra braut-
ryðjenda í menningarbaráttu þjóðanna. Áf
minningu þeirra stafar Ibjartur ljómi, því að
þeir eru vorsins menn, sækja fram undir
merkjum hækkandi sólar, — framtíðarinnar
menn, því að þeir unna morgundeginum meir
en líðandi stund. Slíkt má með sanni segja
um fjölda frumbýlinganna íslenzku vestan
hafs. Við 'marga þeirra eiga ummæli skálds-
ins um forfeður þeirra og fyrirmyndir, forn-
íslenzka landnámsmenn:
“Þér landnemar, hetjur af konungakyni,
sem komuð með eldinn um brimhvít höf,
sem stýrðuð eftir stjarnanna skini
og stormana 'hlutuð í vöggugjöf—
synir og farmenn hins frjálsborna anda,
þér leituðuð landa.
1 særoki klufuð þér kólguna þungu,
komuð og sáuð til stranda.
í fjalldölum fossarnir sungu.
Að björgunum brimskaflar sprungu.
Þér blessuðuð Island á norræna tungu.
Fossarnir sungu,
og fjöllin bergmála enn:
Heill vður, norrænu hetjur.
Heill yður, íslenzku landnámsmenn.”
Satt er það að vísu, að íslenzkir land-
nemar í Vesturheimi sigldu ekki, eins og nor-
rænir feður þefirra, eigjn skipi að strönd.
Eigi komu þeir heldur “með eldinn um brim-
hvít höf” í bókstaflegri merkingu þeirra
orða; en þeir fluttu með sér eld þess áhuga
og þeirra atorku, þá andans glóð, sem verið
hefir og verður íkveikja glæsilegra og frjó-
samra verka. Þeir stýrðu ekki “eftir stjarn-
anna skini” í sömu merkingu og norrænir
forfeður þeirra sigldu úthöfin áttavita- og
landabréfalaust með (hliðsjón af gangi liimin-
tungla og stjarna. En íslenzkir landnáms-
menn, sem hingað vestur fluttust, stýrðu eft-
ir skini stjarna, sem vísað hafa framsæknum
mönnum veg um aldaraðir, lfkt og skýstólpi
um daga og eldstólpi um nætur; íslenzkir
landnemar stýrðu í áttiria til þessa lands, eft-
ir stjörnu-.skini göfugra hugsjóna, drengilegr-
ar frelsis- og umbótaþrár. Þeir voru meir en
að nafni til “synir og farmenn hins frjáls-
borna anda,” afkomendur og arfþegar for-
feðra, sem nefndir hafa verið “frumherjar
frelsis,” og ekki að ástæðulausu.
Eigi er hér fími til, að ræða að nokkru
ráði orsakirnar til vesturfara af Islandi. Það
eitt er víst, að þær áttu sér miklu dýpri rætur í
ríkjandi hugsunarhætti landsmanna
og aldarfari heldur en margan hefir
grunað. Gyllingar og loforS vestur-
fara-agenta eru þar langt frá eina
eða aðal skýringin. Ekki heldur á-
hrifin af bréfum vesturfluttra
skyldmenna og vina. Æfintýra- og
útþráin, svo rík í eðli Islendingsins,
kemur hér auðvitað til greina. Svo
hlaut að fara, að seiðmagn þessarar
auðugu og víðlendu álfu, sem var á
blómatímum vesturferðanna “vona-
land hins unga, sterka manns”, næði
norður til íslands eigi síður en til
annara landa Noröurálfu og heillaði
hugi manna. Mun það einnig rétt
athugað, að sú staðreynd, að ís-
lenzkir menn höfðu fyrstir hvítra
manna stigið fæti á land í Vestur-
heimi, hafi aukið á töframátt þeirr-
ar álfu í hugum íslendinga.
Söguleg rannsókn leiðir þó fljótt
í ljós, að það voru einkurn knýjandi
menningarlegar hugsjónir, vakn-
andi framkvæmda og umbótahugur
íslendinga og frelsisþrá, sem b^indu
hugum þeirra út fyrir landsteinana í
vesturátt; en á þeim timum, sem
vesturferðir hófust, voru kjör is-
lenzks almennings yfirleitt næsta
bágborin. Þjóðin var nýbyrjuð að
rétta sig úr bóndabeygju aldalangr-
ar kúgunar. Þá gengu einnig hin
mestu harðindaár yfir landið. Fyr-
ir 60-70 árum var ísland hvergi
nærri það vonanna—framtíðarinnar
land, og það er í dag. Jafnvel hina
allra langsýnustu gat ekki dreymt
um stórstígar framfarir síðari ára.
Sannast þar orð skáldsins: “Lítt
sjáum aftur, en ekki fram, skyggir
Skuld fyrir sjón.”
Ódrengileg og harðúðug er sú á-
sökun, sem viðgengist hefir fram á
síðustu ár, að bregða ísl. vestur-
förum um föðurlandssvik eða lið-
hlaup; enda hefir meiri hluti þeirra
sýnt í orði eSa verki, og oft hvoru-
tveggja, ræktarsemi og ást til heima-
þjóðar þeirra. Það er hreint engin
tilviljun, að hér vestan hafs hafa,
að dómi dr. Guðmundar Finnboga-
sonar, verið orkt sum hin fegurstu,
innilegustu og sönnustu kvæði, sem
til íslands hafa verið kveðin. Þau
éru miklu meir en árangur augna-
bliks hrifningar á hátiðisdögum eins
og þessum. Þau eru knúin fram af
innri þörfum, undan hjartarótum
skáldsins. Og skáldin tala hér auð-
vitað máli fjölda margra, sem hafa
iðulega fundið sömu hugsanirnar
bærast í brjósti sér, en ekki átt hæfi-
leikann til að lyfta þeim til flugs á
ljóðavængjum.
Réttilega og kröftuglega lýsir séra
Jónas A. Sigurðsson höfuðástæðun-
um til vesturflutninganna og brott-
fararhvötum íslenzkra landnema i
ræðu fyrir minni þeirra á fimtíu ára
afmæli íslenzks landnáms i Norður
Dakota, en honum fórust svo orð:
“För Islendinga vestur um haf
•var sízt ger í léttúð né byltingar-
anda. Hinar helgustu hvatir knúðu
f jölmarga þeirra landnema, sem hér
er minst. Vesturfarir hófust á harð-
indaárum ættjarðarinnar. Og hing-
að var flúið til að forða yður, af-
komendum útfaranna, frá þeim
hættum, er ógnuðu heima, og öllum
virtust óumflýjanlegar. Vesturför-
in var ger til að vernda ættina og
sæmdina íslenzku. Framtíð barn-
anna eggjaði flesta farar. Því var
brotist að heiman. Því voru æsku-
stöðvar og ástvinir kvaddir. Því
lögðu alvarlegir menn og óttaslegn-
ar konur út á veglaust hafið, á lítt
færum hafskipum, til ókunnugra
landa og þjóðflokka, harla vankunn-
andi og flestir án nestis og nýrra
skóa. Og því var lagt inn til eyði-
landa og óbygða, með öreiga hendur
og ómálga börn,—þrátt fyrir trölla-
sögur af rauðskinnum og útilegu-
mönnum, þrátt fyrir ógnir ofurhita
og kulda, og ótal aðrar hættur og
hindranir.”
Þau orð ættu að brennast inn í
hugskot yngri kynslóðar okkar hér
vestan hafs. Afkomendur og arf-
þegar landnemanna eru margir
hverjir alt of gleymnir á það, að
þeirra vegna, fremst og helzt, með
framtíðarveiferð þeirra í huga, rifu
feður þeirra og mæður, eða afar
þeirra og ömmur, sig upp með rót-
um úr jarðvegi átthaga sinna og
ættjarðar, og lögðu á haf óvissunn-
ar, “með stuttan vonastaf, en stónyi
poka af hrakspák á baki,” eins og
ZICZAO
CIGARETTE PAPERS
“FuJlkomna bókin”
NV—þægilega SJÁLFVIRK vasabók — Betri kaup. Enginn
afgangur—Síðasta blaðið jafngott því fyrsta. Hefir jafn-
mörg bliið eins og stóru tvöföldu bækurnar.
Beztu sigarettu blöð, sem búin eru til
eitt skáldið okkar kvað. Frásögnin
og minningarnar um þá fórnfærslu
þurfa að þrýstast sem fastast inn í
meðvitund ungra Vestur-Islendinga;
því að sú fræðsla gerir tvent: —
heldur yngri kynslóð okkar í þjóð-
ernislegum tengslum og vekur henni
framahug, sé Islendingurinn í þeim
ungmennum ekki dauður úr öllum
æðum, en þvi neita eg að trúa;
hann er miklu lifseigari en svo að
eðlisfari.
Heimanförin — koman til þessa
lands — var samt einungis fyrsti
kapítulinn i örlagaríkri og glæsi-
legri sögu íslenzikra landnema i
Vesturheimi, og hún var æíintýra-
rík sagan sú, þó hún sé jafnframt
rituð letri tára og hjartasorga.
Menn rífa sig ekki upp með rótum
úr aldagömlu umhverfi sínu sárs-
aukalaust. Og enn sem komið er
hefir sagan þessi eigi verið í letur
færð nema að litlu leyti, hvað helst
í kvæðum skálda okkar, áhrifamest
og snjallast í landnemaljóðum Gutt-
orms skálds Guttormssonar, svo
sem í hinu stórfelda og hreimmikla
kvæði hans “Sandy Bar.”
I söguformi veit eg djúpsæasta og
máttugasta lýsing á baráttu og sigr-
um norrænna frumbyggja í Vestur-
heimi í skáldsögunni Giants in the
Earth, eftir Norðmanninn, góðvin
minn og fyrrum samverkamann í
St. Olaf College, prófessor O. E.
Rölvaag, sem lézt fyrir nokkrum.
árnm. Með regindjúpum skilningi
og máttarvaldi afburða ritsnillings,
sem sjálfur hafði verið hluthafi í
kjörum frumbyggjanna, er þar lýst
þáttamörgum gleði- og harmleik
landnemalífsins, örðugleikum og
sigurvinningum frumbýlingsáranna,
glímunni löngu og ströngu við rækt-
un fangvíðrar sléttunnar; en saga
þessi gerist í Suður-Dakota. Harms-
efni er það, að enginn íslendingur
hefir, enn sem komið er, int af
hendi, með sambærilegri ritsnild,
samskonar hlutverk i þágu þjóð-
systkina sinna, eins og Rölvaag
vann frændum okkar Norðmönnum
í hag með nefndu afbragðsriti. Þess
er þó að minnast, að frú Laura
Goodman Salverson steig í þá átt
með skáldsögunni The Viking
lleart. Engu að síður, bíður íslenzkt
landnemalíf i Vesturheimi enn, i
álögum, síns konungssonar, sagna-
skáldsins, sem hefji það upp í æðra
veldi ódauðlegrar snildar máls og
mynda. Fyrst svo standa sakir, vil
eg eindregið hvetja unga Vestur-
Islendinga til að lesa gaumgæfilegá
umrædda skáldsögu Rölvaags, hafi
þeir ekki þegar gert það. Fyrst er
það, að margt er líkt með skyldum,
íslendingum og Norðmönnum; og
annað hitt, að líf frumbyggjanna
vestan hafs var mikið til samskonar
stríðs og sigursaga, hvort sem var
austur á Dakota-sléttunum eða vest-
ur við Kyrrahaf, og hver kynstofn,
sem í hlut átti.
Aðalatriðið er, að ungir Vestur-
Islendingar fái sem gleggsta og
réttasta fræðslu, eigi aðeins um upp-
runa sinn og ástæðurnar til þess, að
feður þeirra og mæður fluttust hingl
að til lands, heldur einnig um ís-
lenskt frumbyggjalíf hér í álfu, því
að það var svo merkilegt um margt,
svo auðugt að því, sem hitar nianni
um hjartarætur og hleypir kappi í
kinn, að minningin um það má ekki
glatast hjá afkomendunum. Annars
verða þeir fortíðarlausir,. rótlausir
kvistir í mold þessa lands; því að
úr frumbyggjalifinu íslenzka hér-
lendis liggja þræðirnir beint til ætt-
jarðarinnar og til sérkennilegrar
menningar, sem lifað hefir og
blómgast á landi okkar frá land-
námstið.
Það er alvarlegt umhugsunarefni,
ef það er satt, eins og látið hefir
verið í ljósi af ýmsum, aö frum-
byggjasaga Vestur-Islendinga, og þá
einnig ræktarsemin við íslenzkar
erfðir, sé hraðförum að falla í
gleymsku hjá yngri knyslóðinni, að
þurkast út úr meðvitund hennar.
\Tið það verður yngri kynslóð Is-
lendinga hér í álfu eigi aðeins snauð-
ari að sjálfsþekkingu, heldur snýr
hún jafnframt bakinu við þeim lífs-
lindum, sem feður hennar og mæð-
ur og þeirra forfeður, hafa nærst af
og þroskast við, í blíðu og stríðu,
öldum saman.
Allir eru sammála um að frum-
byggjarnir islenzku vestan hafs hafi
yfirleitt gengið sigrandi af hólmi í
brautryðjendabaráttu sinni, verið
löngum hvorutveggja i senn, góðir
^ynir ættjarðarinnar og trúir fóst-
ursynir kjörlands sins, Bandarikj-
anna og Kanada; og landnámskon-
urnar islenzku eiga engu minna hrós
skilið fyrir þeirra framgöngu og
trúleik í starfi á erfiðum landnáms-
árunum. Landnámsmennirnir og
landnámskonurnar islenzku hafa
látið niðjum sínum i arf eftirdæmi,
sem verðugt og gagnlegt er að
hyggja að oftar en á þjóðhátíðar-
dögum.
Þá verður manni óðar og fljótar
á að spyrja:—Með hvaða vopnum
unnu frumbyggjarnir íslenzku hér í
álfu svo glæsilegan sigur í viður-
eigninni við hinar andvígustu að-
stæður. Alkunnugt er, að þeir riðu
ekki feitum hesti í hlað hvað fjár-
hag snertir, að minsta kosti ekki
allur þorri þeirra. Afli auðsins var
því ekki til að dreifa; né heldur
mannaflanum. Það, sem bar þá
fram til sigurs, var veganestið frá
ættjörðinni, islenzkur manndóms og
menningararfur. Þaðan höföu þeir
hitann úr þegar naprast næddi og
hvassast blés í fangið. Þetta er
samhljóða vitnisburður þeirra, sem
kunnugastir eru af eigin revnd ís-
lensku frumbýlingslífi í Vesturheimi
og sögu landnemanna.
Hollra áhrifa andlegs islenzks
umhverfis, íslenzkra manndóms-
hugsjóna og menningarlegra erfða,
gætir einnig sterklega í lífi og afrek-
um margra af fyrstu kynslóðinni,
sem ólust upp við íslenzkar menn-
ingarlindir í bygðum íslendinga hér
vestan hafs. Ýmsir af þeirri kyn-
slóð hafa, eins og viðkunnugt er
orðið, borið fána okkar fram til sig-
urs á skeiðvelli alþjóða samkeppni,
varðveitt þrautreynd íslenzk skap-
einkenni — hreysti, dáð og dreng
skap—reynst trúir hinu göfugasta í
ættarerfðum sínum.
Lögeggjanin hljómar því í eyrum
hinna, sem á eftir hafa komið, sér
i lagi til ýngri knyslóðarinnar:
Hvað er orðið okkar starf ? Höfum
við gengið til góðs götuna fram
eftir veg? Fara áhrif og orðstír ís-
lendinga í landi hér minkandi eða
vaxandi ? Tala ekki til okkar vestan
hafs þessar ljóðlínur Davíðs Stef-
ánssonar, sem beint er til heima-
þjóðar okkar:
“Nú fækkar þeim óðum, sem
fremstir stóðu,
sem festu rætur í íslenzkri jörð,
veggi og vörður hlóðu,
og vegi ruddu um hraun og skörð,
börðust til þrautar með hnefa og
hnúum,
og höfðu sér ungir það takmark
sett:
að bjargast af sínum búum
og breyta i öllu rétt.”
Fullviss er eg þess, að Vestur-
íslendingar (og eg segi það einkum
með hina yngri í huga) eiga enn
líkamlegt og andlegt atgjörvi fylli-