Lögberg - 30.09.1937, Side 4

LÖŒBERG, FIMTUDAGINN 30. SEPTEMBER, 1937.
ILögberg
Gefið út hvern fimtudag af
T H E COLUMBIA PRE88 LIMITED
695 Sargent Avenue
Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift rltstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVE.
WINNIPEG, MAN.
VerO $3.00 um áriO — Boryist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The
Columbia Press, Limited, 695 Sargent Avenue.
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Glundroðinn í Alberta
Mjög er almenningi tíðrætt um reimleika
þann og gauragang í stjórnmálalífi Alberta
fylkis, er svo hefir magnast í seinni tíð, að
hreinni og beinni vitfirring sýnist ganga næst.
Um hina svonefndu Social Credit stefnu, sem
að líkindum, þegar alt kemur til alls, er í raun
og veru hvorku fugl né fiskur, er tiltölulega
fátt sagt; umtalið snýst aðallega um forsætis-
ráðherra fylkisins, Mr. William Aberhart, er
með bægslagangi sínum í nafni Ritningarinn-
ar, hygst að knésetja sambandsstjórnina og
leggja hvern þann skilning í stjórnskipulög
landsins, er honum gott þykir. Það stendur
öldungis á sama hversu oft Mr. Aberhart knýr
þingmeirihluta sinn til þess að afgreiða lög,
sem eru í ósamræmi við stjórnarskrána; þau
verða ólögleg eftir sem áður og breyta engu
til um afstöðu sambandsstjómar. Synjun
hennar stendur óhögguð eftir sem áður.
“Það smásaxast á limina hans Björns
míns,” stendur þar; nú í seinni tíð má það
vel til sanns vegar færast, að farið sé að stór-
saxast á Aberhartslimina. Fjóra langhæf-
ustu og veigamestu ráðgjafana, hefir hann
með Mussolini-mensku sinni rekið úr embætt-
um, og tekið aðra auðsveipari í staðinn.
Smiðshöggið rak hann á þéssa ráðuneytis af-
kvistun sína, með því að reka frá embætti
dómsmálaráðherrann, Mr. J. W. Hugill, er
bent hafði forsætisráðherra á það, að banka-
löggjöf fylkisþingsins væri utan við valdsvið
þess og mundi þar af leiðandi sæta synjun af
hálfu sambandsstjórnar; nú hefir Mr. Hugill
leyst ofan af skjóðunni í ræðu, sem hann ný-
lega flutti í Calgaryborg í Canadian Club, og
er það engan veginn ófróðlegt, sem hann hefir
að segja um forsætisráðherra fylkisins, ásamt
stefnu stjórnarinnar í almenningsmálefnum
yfirleitt. Fer hér á eftir nokkur útdráttur úr
áminstri ræðu hins fráfarna dómsmálaráð-
herra Mr. Aberharts:
“Ekki er það úrhættis, að stöðvaður
verði flótti sá frá heilbrigðri skynsemi, sem
heltekið hefir þetta fylki undanfarið. Sé lýð-
stjórnarfyrirkomulagi voru þannig farið, að
það framleiðir orðháka eina, er það dauða-
dæmt, og hlífðarlaust einræði hlýtur að koma
í stað þess. ”
Um Mr. Aberhart hafði ræðumaður með-
al annars þetta að segja:
“Sálarástand yðar, eins og það opinber-
ast við svo að segja hvert einasta tækifæri,
sjálfsdýrkunin og mikilmensku brjálæðið,
gerir yður með öllu óhæfan til þess að veita
forustu nokkurri stjóm. Meðferð yðar á að
minsta kosti þremur af samverkamönnum
yðar í ráðuneytinu, sem og miklum fjölda
stjórnapþjóna, ber augljóst vitni um grimm-
úðugt hugarfar, er ekki getur með nokkrum
hætti látið sér skiljast, eða komið auga á þau
dásamlegu verðmæti, er samfélag vort grund-
vallast á, og getur bygt á framtíðarvonir sín-
ar. Bitrustu óvinir yðar, eða kærustu vinir,
gætu ekkert mildara sagt en það, að fullvissa
yður um að hinn ægilegi sjúkdómur, mikil-
mensku brjálæðið, nær fullu haldi á hinni
skörpustu skynjun nema því aðeins, að numd-
ar séu á brott þær frumsendur, er slíkt leiða
í ljós.
Vera má að utan vébanda Albertafylkis,
skoði fólkið það einungis skringileik, sem þar
er að gerast. Fyrir oss, sem í fylkinu dvelj-
um, líkist ástandið miklu fremur örlaga-
þrungnum harmleik. Þó er svo Guði fyrir að
þakka, að enn er á vettvangi margt fólk í
Alberta, sem metið getur skringilegu hliðarn-
ar líka og brosað í gegnum tárin.
Til þess að fyrirbyggja allan misskiln-
ing, afturkalla eg persónulega í eitt skifti fyr-
ir öll, hin svonefndu “leyniloforð” er eg fyrir
þrábeiðni Mr. Aberharts gaf á Social Credit
þingmannafundinum í ágúst er leið í nærveru
G. F. Powells, sérfræðingsins brezka.”
Ræðumaður gaf það í skyn, “að sá skilningur
yrði lagður í “leyniloforðin,” að þau benti 1
átt til landráða eða drottinsvika, að því leyti
sem þau gæti freistað ýmsra einstaklinga til
að ná marki sínu á ólöglegan hátt og stofnað
til óánægju manna á meðal með það fyrir aug-
um, að hleypa af stokkum flokkadrætti og
stéttahatri.”
Mr. Hugill skoraði því næst á samborg-
ara sína í Alberta að rísa tafarlaust af dvala
og slíta af sér Aberhart-hlekkina; hann sagð-
ist líta svo á sem það væri í alla staði viðeig-
andi og réttmætt, að heilbrigðismálaráðherr-
ann fengi geðveikralæknirinn til þess að
kynna sér sálarástand leiðtoga síns, eftir að
hafa fyrst gengið úr skugga um sinn eiginn
styrkleik á því sviði.
Máli sínu lauk Mr. Hugill með svofeldum
orðum: “Það er ekkert til sem mælir með
I því, að vér þurfum að kollvarpa öllum núver-
andi stofnunum til þess að knýja fram þær
umbætur, er breyttar kringumstæður krefjast
og breytt viðhorf krefst. Stjómskipulög vor
eru slík, og fjárhagskerfi vort er slíkt, að
koma má fram nauðsynlegum umbótum á
stjórnskipulegan hátt, án þess að þjóðarein-
ingunni sé stofnað í voða, og glundroði taki
við af stjórnskipulegri þróun.”
Alvarlegt mál
Fyrir nokkrum dögum bárust þær fregnir
út um heim af fundi Þjóðbandalagsins í
Geneva, að Fríríkið írska og Canada, hefðu
greitt atkvæði gegn því að Spánn ætti lengur
sæti í framkvæmdarnefndinni; kjörtímabilið
var runnið út. Astæðan, sem málsvari hins
írska Fríríkis gaf fyrir afstöðu sinni til máls
þessa var sú, að kaþólskir menn þar í landi
hölluðust því nær einvörðungu á hlið P1rancos,
foringja uppreistarmanna á Spáni. Afstaða
}>essi verður því furðulegri sem vitað er að á
Spáni er einungis um eina löglega stjórn að
ræða, hvernig sem mönnum fellur hún, sem
unt er að hafa nokkur formleg mök við.—
Það væri engan veginn ófróðlegt að fá
vitseskju um ástæðuna fyrir því, að Canada
fyrir munn erindreka síns á áminstum Þjóð-
bandalagsfundi, tók sömu afstöðu og hið
kaþólska, írska Fríríki; ýmsum getum hefir
verið að því leitt, og fer það að vonum. Mikill
meirihluti canadisku þjóðarinnar lítur alveg
vafalaust þannig á, að Franoo, uppreistar-
foringinn, hafi við næsta veikan málstað að
styðjast; að hann fvrir atbeina þeirra Musso-
lini og Hitlers, sé sendur út af örkinni til þess
að blása Fascista-stefnunni byr í segl á kostn-
að lýðræðishugsjónanna. Gera má á hinn
bóginn ráð fyrir því, að innan vébanda hinnar
canadisku þjóðar megi finna lítinn minni-
hluta, er telji ijúverandi stjórn á Spáni og þá
sem að henni standa, guðlausa kommúnista;
slíks hefir að minsta kosti orðið nokkuð vart
meðal kaþólskra manna í Quebec.—
Erindreki canadisku stjórnarinnar, er
sæti átti á fundi þessum, senator Dandurand,
er meðlimur hinnar rómversk-kaþólsku
kirkju; hann á jafnframt því sæti í ráðuneyti
King-stjórnarinnar. Ólíklegt er að afstaða
hans til atkvæðagreiðslunnar á téðum fundi
hafi stjórnast af persónulegum hvötum. Svo
hlýtur að verða alment litið á, sem hann.hafi
mælt fyrir munn hinnar canadisku stjómar,
og ber þá stjórnin fulla ábyrgð á afstöðu
hans. Frá hvaða sjónarmiði sem skoðað er,
sýnist afstaða stjórnarinnar í máli þessu lítt'
verjandi; enda verður ekki um það vilst, að í
meðferð utanríkismálanna sé hún næsta
reikul í ráði sínu.
Það skiftir engu máli hvernig menn
greinir á um gildi eða vangildi núverandi
stjórnar á Spáni; hún er samt sem áður eina,
löglega kosna stjórnin þar í landi, sem unt er
að semja við. Þetta var Canadastjóm vitan-
skuld kunnugt um, og eftir því átti erindreki
hennar á Þjóðbandalagsfundinum vitanlega
að hegða sér.—
Athyglisverð ummæli
Shermann hershöfðingi er víðfrægur
fvrir ummæli sín um stríð og hjaðningavíg í
heiminum; er hann ekki myrkur í máli, þar
sem hann flettir ofan af þeirri skynvillu, er
dáir hermensku og vígaferli. Einu sinni
komst hann þannig að orði:
“Eg er fyrir löngu fullsaddur á vígaferl-
um; herfrægð er einungis blekking. Menn
stæra sig af sigurvinningum með blóðgan val
til beggja handa, en sorgir og grát ekkna og
munaðarleysingja heima fyrir; tortíming og
örbirgð. Þeir einir, sem aldrei hafa hlustað á
kveinstafi hinna örkumluðu og deyjandi á víg-
vellinum, dá stríð og hvetja til nýrra og nýrra
blóðsúthellinga. Sannleikurinn er sá, að allur
ófriður undir hvaða yfirskyni sem hann er
háður, er helvíti á þessari jörð.”
Stefán Guðmundsson
óperusöngvari
hélt þrjá konserta hér í bænum fyr-
ir rúmum tveimur árum. þá nýkom-
inn frá útlöndum eftir 5 ára nám.
Og sló hann þá slikt met í íslenzkri
söngmenskn sem erfitt er að yfir-
stiga á ný. svo mjög sem ljóminn af
fyrnefndum konsertum er söngvin-
um þessa bæjar enn í fersku minni.
I liÖ örðugasta hlutverk sæmilega
þroskaðrar listamensku er að verða
sífelt að “slá út” sín eigin met, og
það verður því örðugra sem hærri
þroska er náð. Mönnum verður æ-
tíð fyrir að gera samanburð á því
sem var og er, og það stundum svo
einhliða að þeim sézt yfir það góða,
finnist mönnum áður hafa verið bet-
ur gert. Nú höfum vð Stefán Guð-
mundsson aftur á meðal okkar og
hefir hann er þessar línur eru ritað-
ar. haldið hér tvo konserta fyrir
húsfylli. þann fyrri sl. föstudags-
kvöld og sinn síðari í gær. Fyrir
þann, sem hlýtt heíir á báða konsert-
ana, gengi það glæpi næst að dæma
listamanninn eftir fyrri konsertin-
um, til þess bar hann of glögg merki
um eðlilega þreytu söngvarans eftir
rúmrar viku ferðalag í bílum allar
götur frá Reykjavík til Austfjarða
og til baka hingað. Hinsvegar er
sá konsert gott dæmi þess, hve var-
legt er að dæma eins tækifæris
frammistöðu. Vilji menn því kalla
þessar línur dóm,_er hann algerlega
miðaður við seinni konsertinn, og
eftir að hafa hlýtt á hann, er eg
þeirrar skoðunar, að söngvarinn hafi
í sumu falli slegið út sin fyrri met.
Og er það í fullu samræmi við það,
er mér virtist þá er eg heyrði hann
gegnum útvarpið frá Tivoli, þegar
hann söng þar í tilefni 25 ára ríkis-
stjórnar-afmælis konungs vors.
Það getur engum dulst. að allmikil
breyting hefir orðið á söngvaranum
frá því hann var hér síðast og fer
það að líkum. Röddin hefir stórum
aukist, og þá um leið möguleikar
söngvarans til stórbrotnari túlkunar
á ástríðufullum og sláandi tónverk-
um, því til staðfestu vil eg nefna
meðferð hans á aríunni úr óperunni
“I Pagliacci” eftir Leoncavallo, sem
var með ágætum. Og er eg þess full-
viss; að fyrir tveimur árum hefði
Stefán ekki megnað að túlka það
afarörðuga viðfangsefni með slík-
um skörungsskap og raun bar vitni
nú. Þá virðst mér líka að hin
melódíska túlktmargáfa söngvarans
einnig hafi þroskast að mun, og vil
eg því sambandi vekja athygli á
meðferð hans á “Vaghissima sembi-
anza” eftir S. Donaudy, Vögguvísu
Höllu og fleira mætti nefna því til
áréttngar, sem söngvarinn túlkaði
ágæta vel frá listrænu sjónarmiði
skoðað. Aftur virðist manni hin
blæríka raddmýkt, sem1 við dáðum
svo mjög fyrir tveimur árum, óheil-
steyptari nú, og get eg hugsað mér,
að ýmsir sakni þess og telji um að
kenna átaka-girni söngvarans. Þetta
mun þó ekki vera rétt, því hitt er
afar eðlilegt, að svo hröðum skref-
um sem röddin hefir vaxið, og er að
vaxa, hljóti það samtímis að gerast
að einhverju leyti á kostnað mýktar-
innar og satt að segja hefði eg síður
kosið að hitta Stefán nú alvek eins
og hann var fyrir tveimur árum síð-
an, en einmitt eins og hann er nú.
Allar veðrabreytingar eru margátta,
og svo er um allan lífrænan þroska,
hann á sín vísu gelgjuskeið. og
mannlegur þroski a. m. k. tvö. Og
ætlun mín er sú, að einmitt nú sé
Stefán á sinu síðara gelgjuskeiði—
vel á veg kominn til fullkomnunar i
list sinni, að svo miklu leyti sem oss
leyfist að viðhafa það orð. Fyrir
tveiim árum birtist Stefán okkur sem
sérlega aðlaðandi söngvári, blæfag-
ur, mjúkur og lýtalaus, því nær ein-
hliða í viðkvæmri túlkun, en ekki
stórbrotinn né tilþrifinn að sama
skapi. Nú hefir hann komið fram á
sjónarsviðið sýnu víðfeðmari og
stórbrotnari bæði í raddmagni og
túlkun, jafnvgur á að túlka hetju-
hug karlmannsins og viðkvæmni
móðurinnar, en skortir þó enn, radd-
arinnar vegna, fullkomið öryggi til
ítrustu átaka á báðar hliðar, einkum
virðist manni röddin ekki laus við
ofþenslu (forzando) á sterkum
tónum. og yfirleitt virðist mér
söngvarinn fyrst og fremst skapað-
ur fyrir lagræn viðfangsefni (lyrik).
Nú er spá mín sú, að eftir önnur tvö
ár hér frá verði Stefán búinn að
sigrast á þeim örðugleikum. sem
hann sífelt hefir átt i höggi við, og
sem við hans vegna, listarinnar og
þjóðarinnar hljótum að óska og
vona að honum fyllilega auðnist, því
hér er áreiðanlega guðsnáðar-lista-
menska á ferðinni.
Það er hverju guðsbarni gott að
trúa því að hann eða hún sé “það
sem koma á.” En jafn sjálfsögð og
óumflýjanleg tilraun til að verða að
þeirri trú sinni er sú' eina leið að
afneita sjálfum sér og fylgja köllun
sinni eftir. Sá, sem það gerir, finn-
ur kjarnann í sjálfum sér og fargar
hisminu. Og þeirrar orku, sem til
þess þarf; biðjum við höfund lífsins
þér til handa, Stefán minn, og sömu-
leiðis til handa allra fslands óska-
barna.
Undirleikinn annaðist Páll ísólfs-
son. organisti og tónskáld, af hinm'
mestu prýði og þeim myndarskap,
sem einkennir hann sérstaklega.
Það er eitthvert aðalsmark á Páli,
sem m. a. lýsir sér í því, að þegar
hann leikur undir, hefir hann ekki í
frammi nein vammalæti i því skyni
að vekja á sér athygli tilheyrenda.
En hann vekur athygli samt, þá ó-
sjálfráðu athygli sem sannir lista-
menn jafnan vekja í hjörtum músik-
elskra hlustenda.
Akureyri 23. ágúst 1937.
Björgvin Guðmundsson.
—Dagur.
Aðalbjörg Sigarðar-
dóttir segir frá
Frú Aðalbjörg Sigurðardóttir
hefir dvalið erlendis í sumar, lengst
af í Hollandi, og er nú nýkomin
heim. Nýja dagblaðið hefir hitt hana
að máli og haft fregnir af ferðum
hennar.
U Otnmen
—Eg var boðin til Hollands á
samkomu, sem Krshnamurti efndi til
í Ommen, mælti Aðalbjörg. Þessi
samkoma stóð yfir júnmánuð allan
og sátu hana 65 menn, alt boðsgestir,
þar af tveir Skandinavar. Samkoma
þessi bar mjög keim af kensíu-
stundum. Þar voru engar ræður
haldnar, en hver talaði úr sæti sínu.
Að þessu leyti hefir Krishnamurti
breytt um kenslufonm1 frá þvi, sem
áður var.
í ágústmánuð hélt Krishnamurti
aðra samkomu, sem öllum var heim-
ill aðgangur að gegn því, að þeir
sætu hana allan tímann, er hún stóð,
hálfan mánuð. Þennan fund sóttu
1100 manns úr öllum áfum heims-
ins, og var hann með sama sniði og
hinn fyrri. Eg var eini ísendingur-
inn, sem sat hann. Á þessum fundi
varð mér ljósara en fyr hvílíkur af-
burðamaður Krishamurti er að geta
tengt alla þessa menn saman af lif-
andi áhuga og beint umræðum öll-
um að vissum punkti.
1 haust mun eg gefa út bók, sem
hefir inni að halda hin siðustu
prentuðu erindi Krishnamurti í þýð-
ingu.
Hollenzku
vinnuskólarnir
Eg notaði tímann, sem eg var í
Hollandi til þess að kynna mér nýj-
ungar á sviði skólamálanna og starf-
semi meðal vangæfra barna. Sér-
staklega athugaði eg nýja tegund
vinnuskóla, sem þar hefir risið upp.
Aðalskólinn af þessu tagi er í Bilt-
hofen. Skólastjórinn og upphafs-
maður þessara skóla, Kees Bocke,
að nafni, er ekki kennari heldur
verkfræðingur að námi. Giftist hann
dóttur verksmiðjueiganda eins. Að
verksmiðjueigandanum látnum erfði
dóttirin verksmiðjurnar, en Kees
Bocke afhenti þær verkamönnunum
til fúllrar eignar. Verkamennirnir
vildu hinsvegar ekki þiggja þær
nema tryggja þem hjónunum jafn-
framt vissa upphæð árlega. Fyrir
þá fjármuni hefir hann lagt grund-
völlinn að skólum sínum. Sjálfur
átti hann sjö börn, sem hann byrjaði
að kenna vegna þess að hann var ó-
ánægður sem fleiri með árangurinn
af skólanámi þeirra. Nú eru til
orðnir þrír skólar þessarar tegund-
ar og var í sumar verið að ganga frá
því að próf frá þeim skyldi jafngilda
prófi úr 4. bekk mentaskóla.
í skóla þessa koma nemendurnir
á unga aldri, en hafa venjulega lok-
ið námi og hverfa brott 16—17 ára
gamlir. Merkilegt er það meðal
annars, að börnin sjálf leysa af
hendi öll störf í skólanum, annast
hreingerningar og halda uppi reglu.
Þau eru að vissu leyti ábyrg með
skólastjóranum og ráða sjálf ráðum
sínuni, þegar eitthvert vandamál ber
að höndum. Landflæmi hefir skól-
inn tekið til ræktunar og eru þau
börn send þangað um stundarsakir
til vinnu, sem valda truflun í kenslu-
stundum, en þau mega hverfa aftur
til hins bóklega náms þegar þau sjálf
óska þess. Hefir þetta gefist vel.
Vinnan hefir verkað róandi á börnin
er áður gátu ekki haldið sér í skefj-
um í kenslustundum.
Kees Bocke hefir fundið upp mik.
ið af kenslutækjum og voru sum
þeirra sýnd á kenslusýningunni i
París.
Siðferðisbrot
eru tíð í Hollandi
í Ommen kyntist eg manni, sem
hafði með höndum starf meðal
spiltra drengja, bæði í fangelsum og
á hæhim. Þegar hann heyrði, að eg
hafði með höndum svipað starf hér,
vildi hann fá að vita um ástandið
hér og íslenzka löggjöf varðandi
þetta efni. Kvað hann alls staðar
vera hægt að rekja sambandið milli
vaxand glæpahneigðar og atvinnu-
leysisins. Hann varð undrandi, þeg-
ar eg sagði honum að á Islandi væru
óskilgetin börn jafnrétthá öðrum og
spurði mig að, hvort ekki væri litið
niður á slk börn á ættjörð minni;
í Hollandi kæmust þau ekki til sömu
aðstöðu og önnur. Eg kvað því
fara fjarri. Er þá siðferðið ekki
alveg óskaplegt, spurði maðurinn.
Eg hélt það vera svipað og annars-
staðar á Norðurlöndum. Síðar
komst eg að því hjá honum, að sið-
ferðisafbroþ sifjaspjöll, kynferðis-
afbrot náinna ættingja og annað
slíkt, var mjög algengt í Hollandi,
enda þótt refsingar við slíku athæfi
séu þar mjög þungar. Minnir hvort-
tveggja ástandið, sem ríkti hér á
landi, þegar Stóridómur var í gildi.
Til dæmis um hina ströngu löggjöf
má geta þess, að maður einn varð
uppvís að fáheyrilegu siðferðisaf-
broti. Læknir úrskurðaði hann geð-
veikan, en engu að síður varð hann
að fara í fangelsi og taka þar út
refsingu, sem hann var dæmdur til,
áður en hann yrði settur á geð-
veikrahæli.
Þegar maðurinn hafði sagt mér
urn hið slæma ástand i Hollandi,
spurði hann mig, hvort svipað ger-
ist virklega aldre’i á hinum afskektu
bæjum í fjalldölum Islands, en eg
vissi þess engin dæmi.
Afstaða til Gyðinga
Á síðustu árum hefir tekið að bera
á varandi andúð í garð Gyðinga í
Hollandi. Oftar en einu sinni var
eg spurð um afstöðu íslendinga til
Gyðinganna; sem eg vitanlega gat
svarað því einu, að hér væru engir
Gyðingar, ef þeir hefðu einhvern
tíma slæðst hingað, hefðu þeir fylli-
lega samlagast hinum íslenzka þjóð-
stofni og væru nú Islendingar og
ekkert annað, og ætternis vegna væri
ekkert því til fyrirstöðu, að þeir
menn kæmust til æðstu valda í land-
inu. Þegar eg hafði gefið slík svör,
trúðu þessir spyrjendur mér venju-
lega fyrir því að þeir væru Gyðing-
ar sjálfir. Fyr þorðu þeir ekk^að
segja frá því.
Á heimssýningunni
í París
Eg brá mér til Frakklands og sat
þar kennaraþingið, sem Sigurður
Thorlacius skólastjóri hefir skýrt
frá hér í blaðinu fyrir stuttu síðan.
,í sambandi við þau naut eg ókeypis
aðgangs að heimssýningunni miklu.
Það er skemst að að segja, að sýn-
ingin var alveg óviðjafnanleg. Hið
ytra var eitt út af fyrir sig heilsteypt
listaverk, skipulagið bar vott um
hinn óskeikula smekk Frakkanna.
Ljósadýrðin var dásamleg. Kvöld
eftir kvöld stóðum við Islending-
arnir, sem þarna vorum; á tröppum
Trocaderohallarinnar og dáðumst að