Lögberg - 18.11.1937, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 18. NÓVEMBER 1937
* BREF FRA KINA *
íslenzk blöð hafa beÖiÖ um frétta.
bréf. Fréttir frá stríÖinu, Vel-
komið!
ViÖ vorum i sumarleyfi þegar
fyrstu fréttir um stríðið bárust okk-
ur, þá 14 daga gamlar. Útlend blöð
höfum við ekki séð í 6 vikur, en kín-
versk blöð (og blöð á erlenduim mál-
um útgefin í Kína) koma i stórum
haugum — með löngu hléi á milli,
vitanlega.
Þarna hittist vel á. í dag kom
síðasti haugurinn. Nýjustu fréttir
ekki nema tíu daga gamlar, birtar í
íslenzkum blöðum níu dögutn fyr en
þær birtust okkur. Svo Svo síð-
ústu “nýjungar” verða orðnar gaml-
ar þegar íslenzk blöð fá þær frá mér
í pósti.
Nú vill svo vel til að hér erum við
ekki að öllu leyti upp á blöðin komin,
Stjórnin í Nanking hefir ágætlega
skipulagðan fréttaflutning um land
alt með útvarpi og símskeytum, —
flutning slíkra frétta, fyrst og
fremst, sem stjórnin sér sér hag í að
berist alþjóð til eyrna. Japönsk blöÖ
í Shanghai lýsa viðburðunum með
nokkuð öðrum litum, svo að ótrúlegt
er að um sama stríð sé að ræða.
Heimfærsla: Fréttaflutningur er
einn þáttur stríðsins, eins og kunn-
ugt er frá heimsstyrjöldinni.
Hér eru stríðsfréttirnar skráðar
stóru letri á breiðar pappírslengjur,
sem settar eru upp á ákveðnum stöð-
um á götunum. Fólk stendur í þvögu
frá morgni til kvölds, hverju sem
viðrar/ og les — eða öllu heldur
hlýðir á þá, sem kunna þá list.
Á striðsárunum var fréttaflutn-
ingur og undirróðursstarfsemi í
Kína, að mestu leyti i höndum
bandamanna. Á stöku stöðuin sjást
ennþá, sem veggjaprýði, myndablöð
með striðsfréttum og óhróðri um
Þjóðverja, sem bandamenn gáfu út
á kínversku.
Það var ekki fyr en á síðasta tug
18. aldar að Kínverjar auðmýktu sig
til að skifta við Evrópuþjóðir eins
og jafningjar væru. Síðan hafa þeir
átt i ófriði við önnur ríki ótalsinn-
um. Og altaf tapað. Þeir biðu ægi-
lega ósigra í stríðunum við England
um 1840, Frakkland og England um
1860 og Japan 1894-5. Þótt þeir
væru bandamanna megin i heims-
styrjöldinni, varð samt “sigurinn”
þeim hin mesta hefndargjöf.
“Altaf að tapa.” Hversvegna?
Óefað ekki þessvegna fyrst og
fremst að þeir séu “friðelskandi
bændaþjóð,” eins og orð fer af, og
því ekki nógu herskáir. Því miður
munu Kinverjar eiga fulteins blóð-
uga sögu og flestar þjóðir aðrar.
En þeir voru, eins og í öllu öðru,
seinir á sér að nema nútíma hernað-
arlist. Kína var viðbúnaðar- og varn-
arlaust land eins og Abessinía. Ekki
að ástæðulausu óttast margir að
sömu örlög bíði þeirra landa beggja.
Einn af herforingjum Napóleons
hafði tapað vígi. Keisarinn krafðist
skýringar á þvi. “Tólf ástæður eru
fyrir því að vígið varð ekki varið
lengur,” svaraði herforinginn.
“Fyrsta, að við vorum skotfæra-
lausir. Önnur, að-----------” “Það
nægir,” svaraði keisarinn.
Þó ótrúlegt sé er önnur ennþá
veigameiri ástæða fyrir því, að hing-
að til hefir verið loku fyrir það
skotið að Kínverjar ynnu stríð
Stríð hafa verið einkafyrirtæki
landsstjómarinnar (eða einstöku
herforingja á stjórnleysistímuna),
þjóðinni óviðkomandi nema óbein-
línis væri. Enginn hlutur var ó-
hugsanlegri en að þjóðin færi að
blanda sér inn í gerðir stjórnarinn-
ar. Hér í upplöndum Kínaveldis,
einkanlega, hafði fólk venjulegast
enga hugmynd um þessi strið.
Til þessa héraðs (Hupeh), sem er
tiltölulega sunnarlega í landinu og
hefir yfir 30 miljónir íbúa, bárust
til dæmis engar fréttir um stríðið við
Japana 1894-95. Það gekk um garð
án þess jafnvel að héraðsstjórinn
sjálfur vissi um það. En setum nú
svo að fréttir frá stríðinu þá hefðu
borist jafn ört og nú. Hvað kom
það héraðsstjóranum i Hupeh við að
stjórnin í Peking átti í ófriði við
Japan! Og hvað snerti það fólk hér,
—fólk, sem ekki átti snefil af þvi
sem í öðrum löndum var kallað ætt-
jarðarást og þjóðarmetnaður.
Kína var heil heimsálfa, en sund-
urhlutuð í um eða yfir tuttugu hér-
öð, sem hvert um sig nutu mikils
sjálfræðis, áttu í deilum og háðu
blóðug stríð, en voru lauslega sam-
einuð í persónu keisarans í Peking.
Það var mikið í húfi þegar sú taug
hrökk í sundur 1910. Við sem kom-
um hingað til landsins tíu árum síð-
ar, urðum sjónarvottar þess stjórn-
arfarslega óskapnaðar, sem hér ríkti
á því tímabili og þangað til að Nan-
king-stjórnin komst til valda 1927.
Sun Yat-sun skorti skipulags
gáfu. Hann var óhagsýnn eins og
títt er um mikla hugsjónamenn, —
en þjóðin hefir þó engan þarfari
mann átt. Kínvferjar eru yfirleitt
efnishyggjumenn og hugsjónasnauð-
ir. Sun dó í hentugan tíma og fékk
ekki tafið það, að honum hæfari
rnenn kæmu áformum hans í fram-
kvæmd.
Þær breytingar, sem orðið hafa í
landinu síðasta áratug, eru alveg ó-
trúlega miklar. Flestar stórkostlega
til batnaðar.
Boðskpur Sun Yat-sun varð að
honum látnum, trúarjátning menta-
manna og æskunnar í landinu. Þess
eru ekki dæmi í 4 þúsund ára sögu
Kinaveldis, að þjóðin hafi verið
sameinuð undir eina stjórn á þann
hátt sem hún nú er. Við henni blas-
ir mikil framtíð undir forystu
þeirra manna, sem nú hefir tekist að
sameina hana alla að einu verki:
verndun arfleifðar hennar og endur-
nýjungar.
Japönum mæta nú ekki á vígvell-
inum hermennirnir, sem gamla Pek-
ing stjórnin hafði á mála. Heldur
eru það eldheitir föðurlandsvinir,
sem nú halda vörð um sjálfstæði
þjóðarinnar, uppaldir við ágengni
Japana til óslökkvanlegs haturs til
þeirra.
Það er ekki aðeins brot úr kin-
verska hernum, sem nú leggur til
orustu við Japana, í trássi lands-
stjórnarinnar, eins og 1932, heldur
ríkisherinn allur studdur af þjóð-
inni sjálfri og í fullu umboði henn-
ar.
Strið skellur á eins og stórviðri,
altaf í óhentugan tíma, þó mikið s«
um viðbúnað, og óvænt, þrátt fyrir
allar ófriðarspár. Svo f jandsamlegt
er það Mfinu og óvelkomið, en óum-
flýjanlegt þó eins og dauðinn og
dómurinn.
Það vissu allir, sem eitthvað þektu
tií viðskifta Japana og Kínverja síð-
ari árin, að til ófriðar myndi koma,
fyr eða síðar. Vissasti forboði þess
var stríðið í Shanghai 1932, sem
Japanaf unnu — i bili. Þá buðu
þeim byrginn nokkrir herforingjar
aðeins, í forboði stjórnarinnar i
Nanking, og án hennar stuðnings.
Chiang Kai-shik og þeir menn aðr-
ir, sem mest mega sín í landinu,
vildu umbera ágengni Japana í
lengstu lög, svo tími ynnist til að
undirbúa sig undir þá úrslita bar-
áttu, sem nú hefir borið að miklu
fyr en æskilegt þótti.
Kínverjar eru auðmýkingum van-
ir, og þeir voru við því búnir að Jap-
anar yrðu ekki frekjuminni eftir
1932.
Þegar sá, er þetta ritar var stadd-
ur í Peking á næstliðnu hausti, voru
æfingar japanska hersins í Norður-
Kína nýafstaðnar. Um 7,000 her-
manna tóku þátt í þeim dagana 26.
okt. til 4 nóv. Nú er það ekki óal-
gengt að erlendar hersveitir sjáist
að æfingum í kínverskum bæjum, þó
auðmýkjandi sé. En þessar heræf-
ingar Japana í fyrrahaust tóku þó
öllu slíku fram í ósvífni. Þær voru
í því fólgnar, hvorki meira né minna
en að hertaka Peking, hina helgu
borg þjóðarinnar og hennar forna
höfuðstað og mentasetur. Hermenn
og hergögn, alveg óhóflega mikil við
heræfingar aðeins, fyltu strætin svo
umferð stöðvaðist. Að heræfingun-
um loknum skoðuðu þeir söfn, hallir
og helgodóma þessa söguríka staðar.
Áður en þeir færu, buðu þeir yfir-
völdum staðarins í samsæti I
Hvort allir þáu heimboðið, er cnér
ókunnugt. En stúdentar héldu mót-
mælafundi og kröfugöngur, og há-
skólarnir flögguðu í hálfa stöng. Nú
eru sumar háskólabyggingarnar í
rústum. Tilgangi Japana með her-
æfingunum í fyrra er náð. Þeir
hafa skipað yfirvöld eftir sínu eigin
höfði og stökt kinverska hernum á
flótta.
Því ófremdar ástandi er lokið, að
Kinverjar fái þolað alt. Hver ný
auðmýking varð þeim um leið á-
minning um það í hverri hættu þjóð-
félagið var statt. Ágengni Japana
hefir verið einn helzti aflgjafi þeirr-
ar þjóðernislegu vakningar, sem
farið hefir yfir landið síðari árin.
Og Japanar eiga sjálfum sér um að
kenna að vígbúnaði hefir verið svo
mjög hraðað í Kína síðan 1932, að
nú er tvísýnt um það hver aðilanna
vinni stríðið.
Japanar þykjast hafa vaðið fyrir
neðan sig, eigi síður en Þjóðverjar
1914. Kínverjar gera ráð fyrir að
tapa, en það er jafnframt von þeirra
að sigurinn verði andstæðingunum
svo dýrkeyptur að þeir fari á haus-
inn, uppskeri að leikslokum gjald-
þrot og bylting, líkt og hernaðar-
stefnan þýzka. Þessvegna er hér
talið að útkoma þessa mikla hildar-
leiks sé undir því komin fyrst og
fremst, hve lengi hann varir.
Það er löng herlína frá Kanton
meðfram ströndum og til Tientsin,
og svo þaðan vestur i Suiyuan —
umsátur á þrjá vegu lands, sem er
á stærð við Evrópu. Það þarf geysi-
mikið gjaldþol til að gera út nálega
allan flotann og yfir 300 þús. her-
manna til Kína, stöðva verzlun sína
þar og fá öll sín miljóna-fyrirtæki
þar eyðilögð. Tugi miljóna króna
hvern dag.
Eftir þær miklu miskhðar sem
verið hafa milli hinna ýmsu stjórn-
málaflokka annarsvegar og hernað-
arstefnunnar hinsvegar, er alls ekki
óhugsanlegt að leitt geti til innan-
lands-óeirða, ef ekki fer alt að áætl-
un í stríðinu. A. m. k. er hætt við
því í Mansjúríu.
Þessvegna hafa Japanar hraðann
á. Og þessvegna er þetta stríð svo
blóðugt að mesta hernaðarþjóð
heimsins leggur alt í sölurnar til þess
að ná takmarki sínu eins fljótt og
auðið er, af því það þolir enga bið.
Árásum Japana mætti óvænt við-
nám. Kínverjum hefir blætt ógut-
lega. Stríðið er háð innan þeirra
landanæra og engin af stærri borg-
um landsins fer varhluta af heim-
sóknum flugvélanna, sem nú valda
meiri eyðingu en nokkurt annað
hernaðartæki. Þó hafa Kínverjar
varist með miklum móð, og eftir tvo
mánuði er vörn þeirra ósvekt, þrátt
fyrir töpin i Norður-Kina.
Margt bendir til þess að Kínverj-
ar geti haldið stríðinu áfram miklu
lengur en andstæðingana grunar.
Viðbúnaður þeirra var ónógur, en
þó meiri en búast mátti við. Landið
er að heita má í herkví, en nú er góð-
æri og kemst þá þjóðin af án mikils
innflutnings. Mjög er hætt við að
skortur verði á skotfærum og her-
gögnum, ef engin tök eru á að fá
það aðkeypt. Ræningjaóeirðir hefir
tekist að bæla niður að heita má um
alt land. Kommúnistaherirnir
gömlu hafa gengið í lið með stjórn-
inni. Þeir eru norður í MongóMu
og standa að Hkindum í beinu sam-
bandi við Rússland. Kína getur
orðið hált á þeirri samvinnu, en nú
þykja engin vopn ófáguð sé þeim
beitt gegn þeirra erkióvin, Japönum,
til landvarna.
Þess fer errginn duHnn hér, að
takmark Japana sé nú sundurHmun
lýðveldisins kinverska, sneiða af
héröðin norður af Gulafljótinu og
vestan fjallanna i Shansihéraði.
Sjálfir segja Japanar að þeim sé
ekki landnám í hug. (Ónei, Mklega
ekki fremur en þegar þeir tóku Man-
sjúríu). En þeir vilja knýja Kín-
verja til fylgis við sig gegn kommún.
ismanum og til friðsamlegra við-
skifta. Miklu Hklegra er þó að þeir
vilji tryggja sér mikið landrými
þarna nyrðra og auka svo völd sín
að þeir komist af án hvorutveggja
og verði í engu upp á Kínverja
komnir.
Af útlendingum búsettum i upp-
löndunum, eða hér í Mið-Kína, hafa
fáir flúið. Kristniboðsfélögin flest-
öll hafa og ákveðið að þeir kristni-
boðar, sem hafa verið hér lengst,
taki sér hvíld nú, (þó ekki sé hættu-
laust að leggja upp í ferðalög til
hafnarbæjanna). Þvi er það að við
hjónin leggjum af stað til íslands,
með þýzku skipi frá Hongkotig, í lok
nóvemermánaðar.
Laohokow, Hupeh, Kína.
24. sept., 1937.
Ólafur Ólafsson.
Hvernig á að lesa
fornsögurnar?
Síðari kafli af grein
Dr. Einars Ól. Sveinssonar.
Þegar söguritarinn dylst þannig
að tjaldbaki, er persónunum mest-
megnis lýst með því, að sagt er frá
orðum og verkum, svip og hreyfing-
um. Oft er þó aðferðin einskonar
mannjöfnuður, tvær persónur leik-
ast við, eða sagan veitir færi á að
sjá, hvernig tveir eða fleiri menn
bregðast við sama atburði; með
þessu kemur fram einkennileg “af-
stæð” persónulýsing. Það er eins og
höfundurinn bregði birtu á persón-
urnar með varpljósum úr öllum átt-
um. í sögunum er ekki fengist við
að rekja upp sálarástand manna, en
margir af höfundunum eru gæddir
mikilli mannþekkingu, og með þvi að
bregða upp myndum af einstökum
atburðum, sem sýna, hvað í persón-
unum býr, veita þeir lesandanum
færi á að skygnast niður í hyldýpi
sálarinnar.
Eg skal nú leyfa mér að nefna
dæmi úr Njáls sögu, þar sem þessi
“afstæða” mannlýsing kemur fram
eins skýrt og verið getur. Það er
sagan af fjandskap Bergþóru og
Hallgerðar. Bergþóra hefir móðgað
Hallgerði í boðinu á Bergþórshvoli,
þær fara að senna, og endar með því
að Gunnar og Hallgerður fara heim.
Hallgerður hyggur á hefndir, og
þegar Gunnar og Njáll eru á alþingi,
lætur hún drepa einn af húskörlum
Bergþóru og sendir Gunnari síðan
orð um það, hvað gerst hafi. Gunn-
ar fer til búðar Njáls, segir honum
vígið og sættist við hann. Næsta
sumar fer á sömu leið, nema það er
þá Bergþóra, sem veldur viginu, en
sættir verða á alþingi eins og áður.
Svo fer um stund.
Söguþráðurinn fylgir hér, eins og
víða í Njálu, fastri skipun með end-
urtekningu líkra atburða. Það er
grindin. En eins og ella í þessari
sögu, er fylt út í þá grind með grúa
smáatvika úr daglegu lífi, svo að
frásögnin ber hin greinilegustu lífs-
merki. En það er mest um vert hér,
að við fáum að sjá hvernig fjölda-
margar persónur bregðast við svip-
uðum atburðum, höfundurinn fer
að likt og efnafræðingur, og hann
heldur þessu áfram, þangað til við
þekkjum þær allar saman. Og þá
veitum við einu athygli: þessar per-
sónur eru einstaklingar, ekki tegund-
armyndir, hver hefir sinn andlits-
svip. Það er vert að gefa þessu gæt-
ur. Eg gat hér að framan um hina
klassisku eðlisþætti í sögunum: ró,
skýrleik, hófsemi, mætur á því, sem
er miðja vega milli öfganna — hér
má sjá, til að vega upp á móti þessu,
skilnirtg á einstaklingseðli og sér-
kennum og mikla gáfu til að lýsa
þessu. Fornritin eru sköpuð við
samstarf margra andstæðra afla,
samleik sem varð samræmur. Sá,
sem vill skilja þau, má ekki einblína
á eitt þessara afla, því að það sem
mest veltur á, eru ekki þessi öfl í
sjálfum sér, heldur hið giftusamlega
samstarf þeirra.
Það er auðvelt að nefna mörg
dæmi þess, hvernig Htilsháttar van-
gá í lestri getur spilt heilum þáttum í
sögum. Eg skal nefna eitt, tekið úr
þýðingunum á Njálu. Eftir stuld
Hallgerðar í Kirkjubæ býður Gunn-
ar fyrst Otkeli margskonar góð boð,
en Skammkell spillir fyrir með svik-
ráðum sínum, svo að Otkell stefnir
Gunnari og vinum hans tekst þó með
harðfylgi að ná sáttum á alþingi.
Nokkru síðar fer Otkell austur að
Dal. Þeir félagar ríða austur með
FljótshMð og fóru mikinn. Gunnar
er þá að sá á akri sínum, og lýtur
hann niður. Leið Otkels liggur þar
hjá, fara nú meira en Otkell vildi.
Hann hefir spora á fótum sér og
hleypir neðan um sáðlandið og sér
hvorugur annan, Gunnar og Otkell.
Og í því er Gunnar stendur upp,
ríður Otkell á hann ofan og rekur
sporana við eyra Gunnari og ristir
mikla ristu, og blæðir þegar mjög.
“Allir megið þér sjá,” segir Gunnar,
“að þú hefir blóðgað mig, og er slíkt
ósæmilega farið: hefir þú stefnt mér
fyrst, en nú treður þú mig undir fót-
um og ríður á mig.” Skammkell
mælti: “Vel er við orðit, búandi, en
hvergi vart þú óreiðuligri.á þinginu,
þá er þú tókt sjálfdæmit ok þú helt
á atgeirinum.” Gunnar mælti: “Þá
er við finnumst næst, skalt þú sjá
atgeirinn.” Síðan skilja þeir að þvi.
Ef athuguð eru í þýðingunum orð
Skammkels, sem eg hefi tilfært, eins
og þau eru í frumritinu, sézt, að
orðin “en hvergi vart þú óreiðuligri”
eru vanalega þýdd: þú varst líka
reiður . . Þetta er furðu máttlaust
á þessum stað. Aðrir þýða það: þú
varst fult eins reiður . . ., sem er ögn
betra, en dugir þó ekki. Sjálfsagt var
Gunnar enn reiðari á akrinum en á
þinginu. Þýðendur hafa ekki gætt
þess, að reiðuligr þýðir ekki sama og
reiðr, heldur “með riðisvip.” Sú
þýðing á hér ágætlga við. Skamm-
kell segir: Þú varðst vel við — og
er það vitanlega háð — en satt að
segja varstu fult eins ægilegur á
þinginu . . Nánari skýring þessara
orða kemur síðar, þegar Skammkell
er austur í Dal að segja frá þessum
atburði: “Þat myndi mælt, ef ótig-
inn maðr væri, at grátit hefði.” Nú
skilst hve nöpur og eitruð orð
Skammkels voru. Hann smánar
Gunnar, spottar hann fyrir það, að
hann hafi ekki orðið karlmannlega
við sporahögginu og bendir á, að
annað hafi verið, þegar Gunnar var
á alþingi og réð eftir vild sinni mál-
um þeirra, ógnandi og með atgeirinn
í hendi. Svar Gunnars er það, sem
hlýtur að vera: “Þá er við f innumst
næst, skaít þú sjá atgeirinn.” Fram-
hald sögunnar verður, sem vænta
mátti: Á heimleiðinni falla þeir Ot-
kell og Skammkell fyrir atgeirnum.
Þetta atvik, sem nú var minst á,
sýnir gjörla hina ríku skapsmuni í
sögunum, það er eins og jarðeldur
ólgi þar undir niðri. Frásögnin
verður full þróttar og þenslu, at-
burðirnir reka hver annan með ó-
mótstæðilegu afli, orðin bíta eins og
egghvast stál. Eg hefi hér að fram-
an getið um andstæðuna: stillingu,
hóf söguritarans. Þegar þessar
andstæður renna saman, nær hann
hæst. Án -hinna ríku skapsmuna
yrði frásögnin köld, hana mundi
skorta líf og þrótt og hraða, án still-
ingarinnar yrði hún stíllaus, mundi
skorta jafnvægi og yfirsýn. í sam
starfi þessara afla má sjá afstöðu
náttúru og menningar í fornritun-
um, en aðeins eina hliðina, og það
er ekki ómerkt efni að athuga,
hvernig þeirri afstöðu er háttað á
öðrum sviðum. Við litum nú aftur
á ýmislegt, sem fyr var rætt um, en
horfum á það af öðrum sjónarhól.
í fornsögunum getur að líta heim,
sem stingur mjög í sfúf við það, sem
nefnist hinar kristnu miðaldir Mesta
menningarafl þeirra, kirkjan, stóð
á allan hátt f jarri náttúrunni, það er
nóg að nefna hluti eins og klaustra-
líf, meinlætalifnað, latínu, sálna-
hyggju, hneigð til að hafa allan hug-
ann við annað líf . . . Menning sú,
sem birtist oss í fornsögunum, er alt
öðruvísi, miklu samgrónari náttúr-
unni. Mál þeirra er móðurmálið,
sem þó ber ekki aðeins merki náttúr-
unnar, heldur líka menningar. Það
var skrifað á því fleira en sögur, og
það hafði öldum saman verið i skóla
dróttkvæðaskáldanna. Það var þjálf-
að til að lýsa sælu og sorg lífsins,
eymd og dýrð mannsins. Stíll og
smekkur er í samræmi við náttúr-
una og ber þó glögg merki menn
ingar. Það má kalla, að söguefnin
geti verið hver sem vera skal, og frá-
sögnin er margvísleg eftir efni. En
Sögumaðurinn finnur jafnan hvað
við á, frásögnin verður aldrei stíl-
laus. Oswaln Spengler ræðir áeinum
stað um mismun á stíl ýmissa þjóða;
hjá sumum þjóðum er hann sprott-
inn af töluðu máli, samtali, verald-
legri menningu — það eru þjóðir
eins og Grikkir eða Frakkar —, hjá
öðrum er hann skapaður af klerkum
og lærðum mönnum — það eru
þjóðir eins og Þjóðverjar. íslend-
ingar í fornöld fylla án efa fyrra
flokkinn. Hinn merkilegi samruni
höfðingjaveldis og lýðræðishugsun-
arháttar, sem einkennir þjóðveldið
forna — þar sem höfðinginn er
leiðtogi þjóðarinnar, en engin óbrú-
andi gjá er á milli — þessi samruni
er grundvöllur hins “aristo-demo-
kratiska” smekks sagnanna, sem
heimtar í senn hið eðlilega og stíl-
hreina. Höfðingjasetrið, með stór-
menskutilfinningu þeirri og skyn-
semisdýrkun, sem þar ríkti — al-
þingi með iðandi manngrúanum og
stóratburðum þeim, sem þar ráku
hver annan, —og einveran langa
vetrarnóttina í dreifbýlinu, alt þetta
hefir mótað þessa glöggu, en Hka
djúpsæju menn sem hafa skapað
sögurnar. í hlutleysi og raunsæi
sagnanna er hinn kaldi, algáði hug-
ur Norðurlandabúans á æðra þroska
stigi; þar er haldið í skefjum út-
þránni, lönguninni eftir æfntýrum,
draumórum um hið fjarlæga—sem
líka er norrænt einkenni. Æfintýra-
sögurnar voru bæði á undan og eftir
“fornsögunum,” þær eru til á öllum
tímum; “fornsögurnar” eru tíma-
bundnar eins og öll andans afrek.
í þeim er agi, sjálfsafneitun: þær
hafna fróandi svefngrasi tálvon-
anna.. Oft segja þær frá því, að
vammlaus maður verður fyrir rang-
læti, ofsóknum ,er sviftur Hfinu —
af því að þetta á sér oft stað. Það
má kalla lífsskoðun sögumannsins
bölsýni, og samt — þegar því er
haldið frain, er aðeins litið á aðra
hliðina, en sögumaðurinn sá þær
báðar. Og þó að sögurnar segi mest
frá deilum og vígaferlum, er ekki
hægt að lesa þær án þess að veita
því athygli, hve glöggan skilning
þeir hafa á hófinu: ekkert um of.
“Alt kann sá, er hófið kann,” stend-
ur í Gísla sögu, ævaforn og þó sífelt
ný reynsla. Þegar þeir segja harm-
sögur—og það eru margar þessara
sagna — þá speglast í sögunni mild,
mannúðleg viska.
“Margan þat sækir,
er minst of varir;
engi ræðr sættum sjálfr,”—
og það sem sækir annan mann í dag,
getur sótt þig á morgun.
Hugsjónir þær og siðaskoðanir,
sem birtast í sögunum, eru Hka
sprottnar beint upp úr veruleikanum,
náttúrunni, og kannske er rétt að
minnast þess um leið, að gildi þeirra
er meira fyrir bragðið: gildi dygð-
arinnar er sem sé mjög undir því
komið, hvort hún sé framkvæman
leg eða ekki. Meginhugsjónir forn-
sagnanna þær sem þeim eru sam-
eiginlegar, eru ekki nýjar, þær eru
frá víkingaöld, svo sem drengskap-
arhugmyndirnar, forlagaírú, hetju-
skapur, hin ríka og um leið við-
kvæma tilfinning fyrir því, hvað
manni sæmi. (Hér eins og áður ræði
eg um það, sem er fornsögunum
saimeiginlegt, ef litið væri hverja ein-
staka sögu, mundi margt merkilegt
koma fram við það). En það er
nóg til af sérkenninlegum túlkunum
slíkra hugsjóna í sögunum. Eg skal
nefna sem dærni afstöðuna til dauð-
ans. í mörgum germönskum hetju-
kvæðum kemur fyrir ógleymanleg
mynd: hetjan, sem er að deyja;
f jandmennrnir hafa borið hærra
hlut, hann hefir einskis góðs að
vænta, ekki sigurs, ekki hefndar, öllu
er hann sviptur, jafnvel lífinu. Nei,
ekki öllu, enn getur hann yfirstigið
óvinina, forlögin, dauðann. Það er
með því að deyja eins og karlmanni
sæmir, án æðru, án bölbæna, hafa
vald á sjálfum sér og þjáningu sinni