Lögberg - 20.10.1938, Blaðsíða 4

Lögberg - 20.10.1938, Blaðsíða 4
t LÖG-BERG, FIMTUDAGINN 20. OKTÓBER, 1938 Hogbetg Gefið út hvern fimtudag aí I H E COLUMBIA PRES8 LIMIT E D ■ 695 Sargent Avenue Winnipeg, Manitoba Utanáskrift ritstjðrans: EDITOR LÖGBERG, «»5 SARGENT AVE. WINNIPEG, MAN. Editor: EINAR P. JÓNSSON VerO $3.00 um árið — Boryist fyrirfram Th» "Lftgberg" U printed and published by The CoJumbia Prees, Limited, 695 Sargent Avenue, Wlnnipeg, Manitoba PHONE 86 327 Alvarlegt mál, sem allan almenning varðar Frá því var ekki alls fyrir löngu skýrt, hér í blaðinu, að sambandsstjórnin hefði fyrirskipað rannsókn á samningi um byssu- kaup af bálfu hermálaráðuneytisins, er ork- aði tvímælis um það, hvort alt væri í rauninni með feldu um þær að'stæður, er til þess leiddu, að samningur um kaup á 7,000 vélbyssum var gerður við John Inglis & öo. í Toronto fyrir milligöngu hermanns nokkurs, er nefnist J. E. Hahn. Maður þessi fór til London að undirlagi hermálaráðherrans, Mr. Mackenzie, að því er bezt verður séð; þegar til London kom, sýndist hermálaráðuneyti Breta fyrst í stað í nokkurum vafa um það, hvernig það ætti að taka Mr. Hahn og erindi hans, sem i þá átt hneig, að afla sér upplýsinga um kostn- að við framleiðslu ýmissa hergagna, og þá einkum hinna svoniefndu Bren vélbyssna: npplýsingar um smíði og kostnað hergagna eru sjaldnast auðfengnar, hvorki á Bretlandi né heldur með þeim þjóðum öðrum, er svo líta á sem þær eigi verndun tilveru sinnar ein- vörðungu undir gasgrímum, sprengikúlum og byssustyngjum. Og eins og við horfði, má vel ætla að Mr. Hahn hefði orðið óhægt um vik, ef ekki hefði verið fyrir það, að greið- viknar sálir hlupu því nær ótrúlega skjótt undir bagga; má þar tilnefna Mr. Hugh Plaxton, liberal þingmann fyrir Toronto Trinity kjördæmið, og sjálfan aðstoðar-her- málaráðgjafann, General LaFleche; skrifaði sá síðarnefndi umboðsmanni canadisku stjórnarinnar í London bréf, og lét þess þar getið, að Mr. Hahn hefði yfirráð yfir verk- smiðjum í Canada, er að fullu og öllu væri þannig útbúnar, að þær gæti framleitt hvers- konar hergögn sem væri af nýjustu og full- komnustu gerð; með þessu var auðsjáanlega átt við Jóhn Inglis & Co., sem Mr. Hahn var forstjóri að. .Ekki mun hlutaðeigandi stjórn- arvöldum brezkum hafa þótt þetta fullnægj- andi til þess að stofna til samningsgerða við Mr. Hahn; frekari áréttingar var þörf og hennar var heldur langt að bíða. Hermála- ráðuneyti Breta kvaðst í fyrstu ekki sjá sér fært að veita Mr. Hahn þær upplýsingar, er hann fór fram á í sambandi við framleiðslu hergagna, nea^i því aðeins að hann færi með umboð fyrir ^Bid hinnar canadisku stjórnar; þetta var í októbermánuði 1936. Tilkynti Mr. Mackenzie þá hermálaráðuneytinu, að því bæri að skoða Mr. Hahn sem góðan og gildan fulltrúa canadiskra stjórnarvalda samkvæmt meðmælabréfi, myndugan að fullu til samn- ingsgerða. Afneitun Péturs er sögufræg; afneitun hins canadiska hermálaráðgjafa getur orðið næsta eftirminnileg líka. I þingræðu þann 1. júlí síðastliðinn, sýndist Mr. Mackenzid leggja áherzlu á það, að hann hefði engin deili vitað á Mr. Hahn fyr en eftir að samningarnir um byssukaupin hjá John Inglis & Co. höfðu verið undirskrifaðir; þó hafði hann gefið honum persónulegt með- mælabréf við brezk stjórnarvöld engu að síður, og farið þess á leit við þau, að hann yrði skoðaður sem fullvalda umboðsmaður hinnar canadisku stjórnar í viðskiftum þeirra á milli; hér sýnist óneitanlega verða vart slíks tvískinnungsháttar,_er eigi verður var- inn í meðferð opinberra mála.— Mörgum stendur vafalaust enn í fersku minni Home-banka hneykslið sæla. Einn af þáverandi ráð'gjöfum King-stjórnarinnar, sem aldrei var sakaður um neitt, varð að láta af embætti vegna þess að hann hafði átt sæti sem meðráðandi í stjórn þeirrar hrynjandi peningastofnunar; almenningsálitið krafðist þess, og stjórnin taldi sér skylt að lúta því. Hvað segir almenningsálitið nú um afstöðu hermálaráðgjafans, og hvernig bregst for- sætisráðherrann við með hliðsjón af því, sem þegar er komið á daginn viðvíkjandi byssu- kaupunum hjá John Inglis & Co. fyrir milli- göngu Mr. Hahns? Aðstoðar-hermálaráðgjafinn, General La íleche, hefir reynt að færa sér það til máls- bóta-, og þá vitaskuld sjálfum hermálaráðgjaf- anum líka, að vélbyssna pöntunin hjá John Inglis & Co. af hálfu hinnar canadisk'u stjórn- ar, hafi orðið stórvægilega hagfeldari af þeirri ástæðu að hún hefði fylgt stórri pöntun frá brezkum stjómarvöldum; þetta er ekki óhugsandi; þó er það enn ósannað engu að síður. Aðferðin verður samt sem áður ekki auðveldlega varin, ef hún er þá ekki með öllu óverjandi; um tilboð frá öðrum vopnayerk- smiðjum er í þessu tilfelli ekki að ræða, eins sjálfsagt og það þó virti^t vera, og í rauninni er við-tekin viðskiftaregla; þvert á móti er samningurinn gerður þegjandi og hljóðalaust við John Inglis & Co., fyrir milligöngu Mr. Hahns, og þrátt fyrir það þó Mr. Mackenzie þvæi hendur sínar af Mr. Hahn, verður þó ekki annað séð, en hann hafi lagt blessun sína yfir alt saman. Rannsókninni á umræddum vélbyssnakaupum er enn eigi lokið; vonandi er að hún leiði á sínum tíma allan sannleikann t ljós svo að ekki verði viltar á þeim heimildir, er ábyrgðina gagnvart þjóðinni eiga að bera. Stjórnin æskir eftir tilboðum í hver ja smálest af kolum, er hún þarf að kaupa. Því þá ekki að fara eftir sömu reglu ef um ræðir kaup á vélbyssum eða öðrum hergögnum? Laugardagsskólinn íslenzku kensla Þjóðræknisfélagsins, sú, er gengur undir nafninu Laugardagsskólinn, hefst í Jóns Bjarnasonay skóla á næstkom- andi laugardagsmorgun klukkan stundvíslega hálf tíu; eru foreldrar ámintir um að senda börn sín þangað í stórhópum vegna “ástkæra, ylhýra málsins”; málsins, sem svo er auðugt, að það á orð yfir “alt sem er hugsað á jörðuJ’ Það fylgir því djúp og alvarleg ábyrgð, að vera íslenzkur maður, arfþegi Snorra og Halls af Síðu, að' eigi séu fleiri tilnefndir; það fylgir því ábyrgð, að vera afkomandi og arf- þegi íslenzkra brautryðjenda, er fyrstir lögðu hér hönd á plóginn og grundvöll að glæsi- legum nýbygðum þessarar vestrænu álfu. Oss er það holt, að minnast sem oftast orða séra Kjartan heitins Helgasonar, þá hann dvaldi vor á meðal og hnigu í þá átt, að þá væri vel, er Islendingur og maður táknaði eitt og hið sama. Og 'þá fyrst megum vér mann- taks vænta, sem um munar, er vér sýnum í verki fullan trúnað við' eðli vort og ætt. Og trúr getur enginn orðið sjálfum sér nema hann leggi hreinhjartaða rækt við minningu feðra sinna og mæðra.— ‘ ‘ Þó Island sé stórt, ” sagði séra Friðrik J. Bergmann einu sinni í samkvæmisræðu, “ þá er það ekki stærra en svo, að sérhver ís- lenzkur maður ætti auðveldlega að geta komið því fyrir — í hjartanu.’, — Vitaskuld er hér talað á líkingamáli, því vitanlega er átt við minninguna um Island og helgidóma íslenzks þjóðernis, eins og þeir birtast í skýrustum myndum; þessa helgidóma ber oss að að varð- veita og greiða straumum þeirra farveg inn í vitundarlíf æskulýðs vors af íslenzkum stofni þrátt fyrir hrakspár og helstefnur. Oss er kent að trúin flytji f jöll; það gerir ástin líka; ástin á íslenzkri tungu getur einnngis, og ein, aflað henni eilífs lífs í Vesturvegi; þá koma sjálfsagðar athafnir, sjálfsagðar fórnir af sjálfu sér. Laugardagsskólinn er nytsamt, spor í rétta átt; hlið'stæðri kenslu í íslenzku ætti hver einasta íslenzk nýbygð vestan hafs, að koma á fót í vetur innan vébanda sinna. í ------------ Líknarsamlag Winnipegborgar Dagana frá 31. yfirstandandi mánaðar til 5. nóvember næstkomandi, að báðum dög- unum meðtöldum, fer fram hin árlega fjár- söfnun til Líknarsamlags Winnipegborgar, The Federated Budget; verð'ur þetta í seytj- ánda skiftið, sem fjársöfnun til líknarþarfa innan vébanda Winnipegborgar fer fram með slíkum hætti. Upphæð sú, er framkvæmdar- stjórn Líknarsamlagsins telur óumflýjanlegt að borgarar bæjarfélagsins leggi fram að þessu sinni með frjálsum samskotum, verður $366,000; er það nokkuru stærri upphæð en í fyrra. Stofnanir þær, sem styðja ber eru margar, og allar nauðsynlegar; um það verð- ur ekki vilst. Olnbogabörnin eru mörg, sem að'hlynningar og umsjár þarfnast; rás við- burðanna hefir hagað því þannig til; þeir eru enn margir, sem af óviðráðanlegum ástæðum falla í einhverju formi, í einhverjum skilningi, í hendur ræningjum, flettir klæðum, óvígir og skildir eftir dauðvona. Og enn ganga prest- ar og Levítar fram hjá. Hinn miskunnsami Samverji er þó einnig á ferð, og í hans anda, og að hans dæmi, ber oss að styðja hinn óvíga bróður með f járframlögum til Líknarsamlags- ins, þó ekki geti allir látið mikið af hendi rakna. Margt smátt gerir eitt stórt! Merkar ritgerðir um íslendingasögur Eftir prófessor Richard, Beck Islenzk frœði (Studia Island- ica). Útgefandi Sigurður' N o r d a 1, 3. og 4. hefti. Reykjavík, 1937 og 1938. Enn eru þeir vafalaust æði marg- ir vestur hér, sem fylgjast vilja með útgáfu athyglisverðra islenzkra rita og ritgerða um fræði vor, ekki sízt um Íslendingasögur. Þær eiga enn mikil ítök í hugum fjölmagra hér- lendis; enda fer þjóðrækt Islendinga og þjóðrækni að visna í rót, hætti þjóð vor að kunna að meta sígildar bókmentir sínar. Eg hefi áður vakið athygli ,bóka- manna og unnenda íslenzkra fræða vestan hafs á fyrstu tveim heftum þessa ritsafns, sem gefið er út af hálfu Háskóla íslands undir umsjón Sigurðar prófessors Nordal. Var hann bæði stöðu sinnar, vegna og lærdóms sjálfkjörinn til þess hlut- verks; en í safninu eru sérstaklega birt erindi, “sem flutt hafa verið og rædd á rannsóknaræfingum í Há- skóla Islands og þykja færa ein- hverjar nýjar athuganir úm íslenzk- ar bókmentir, sögu og tungu.” Ritgerðir þær, sem þessi tvö nýj- ustu hefti ritsafnsins hafa inni að halda, eiga þar fyllilega heima. I fyrra heftinu ritar Björn meistari Sigfússon “Um Ljósvetninga sögu.” Hann er einn i hópi hinna yngstu íslenzkufræðinga vorra og hinn efni- legasti fræðimaður. “Ljósvetninga saga” er að mörgu leyti hin merki- legasta; einkum er lýsingin á Guð- mundi ríka mjög snjöll, þó ófögur sé, þegar skygnst er undir yfirborð- ið. Af sögu þessari eru til tvær gerðir og hafa þær orðið útgefend- um hennar torveldar viðfangs og vilt þeim sýn á margan hátt. Björn gerir í ritgerð sinni ná- kvæ'man samanburð á gerðum sög- unnar, eða eins og hann kemst að orði: “Hlutverk þessarar greinar er að rekja mismun gerðanna og skýringar fræðimanna á, honum, reyna að finna eðlilegari skýringar og sjóarmið og loks að neyta þeirra til að leiða í ljós einhverja vitneskju um samningaraðferðir sagnaritar- anna.” Athuganir Björns eru hinar skarplegustu og varpa nýju ljósi á viðfangsefnið, þó að skoðanir geti eðlilega orðið skiftar um einstök atriði. Rannsókn hans er um alt hin fræðimannlegasta, enda á rit- gerð hans aðallega erindi til sér- fræðinga, þó aðrir geti einnig lesið hana sér til fróðleiks og ánægju. Þeir, sem lesið hafa fyrri rit dr. Sigurðar Nordals, t. d. útgáfu hans af “Egils sögu Skallagrímssonar,” vita, að hann er með afbrigðum cjetspakur maður í bókmentalegum efnum ; er það mikill kostur á fræði- manni, þega getspekin, eins og hjá Nodal, stendur djúpum rótum í föstum jarðvegi trausts lærdóms, en byggist eigi á foksandi lausbeislaðr- ar ímyndunar svo sem stundum vill verða. í 4. hefti umrædds ritsafns ritar Nordal um “Sturlu Þórðarson og Grettis sögu” og leiðir rök að því, að Sturla hafi “á efri árum sínum, varla fyr en um 1280, samið æfi Grettis”; ennfremur, að höfundur þeirrar Grettis sögu, sem geymst hefir fram á vora daga daga, hefit notað bók Sturlu sem stofn og und- irstöðu, en aukið hana og endur- samið.” Nordal álítur einnig, að frumritið að öðrum handritum Grettis sögu (A-flokksins svo- nefnda) eigi, að öðruin þræði, rót sína að rekja til rits Sturlu. Rökleiðsla Nordals er samin af þeirri gjörhygli, sem maður á að venjast frá honum, og þessvegna sannfærandi að sama skapi. Hann bygir að vonum á rannsóknum ann- ara fræðimanna, einkum á athugun- um Guðna meistara Jónssonar um uppruna og tilorðningu “Grettis sögu” í útgáfu haus á henni (íslenzk fornrit VII). En Árni Magnússon kvað fyrstur manna upp úr um það, að Sturla Þórðarson hefði uppruna- lega samið sögu Grettis. Vart þarf að taka það fram, að ritgerð Nordals er i hvivetna með brag hins þaulæfða fræðimanns, en hún er jafnframt svo prýðilega sam- in, að bráðskemtilegt er að lesa hana. Hún fjallar einnig um eina hina allra vinsælustu af fornsögum vor- um, — sögu, sem er auðug að f jöl- breytni í frásögn, ógleymanlegum mannlýsingum og meitluðum spak- mælum. I harmsögu Grettis hefir íslenzka þjóðin séð speglast sögu sjálfrar sín, eins og Matthías sá rétt í “Grettisljóðum” sínum. Um það fer Nordal þessum orðum: “Grettis saga á dýpstu ítök sín í hugum Is- lendinga einmitt því að þakka, að þjóðin hefir þekt sín eigin örlög í örlögum Grettis, sína eigin heim- speki í hinum nafnkunnu orðum, sem lögð eru í munn Jökli Bárðar- syni: ‘Sitt er hvárt gæfa og görvigleikr’.” Báðum ritgjerðunum fylgja út- drættir á ensku, til hægðarauka er- lendum fræðimönnum. Mun þeim, eins og mörgum öðrum, þykja góður fenguT að ritsafni þessu. Þau heft- in, sem út eru komin, benda ákveðið i þá átt, að ritsafnið verði bæði til þess, að auka erlendis þekkingu manna á Háskóla Islands sem mið- stöð íslenzkra fræða og veg hans i heild sinni. Gunnhildur Jóhannsson (Nokkur minningarorð) Seint i febrúarmánuði þetta ár fór eg með lestinni frá Wynyard til Winnipeg. Eins og gengur voru farþegar smám saman að fara og koma, þegar numið var staðar á stöðvunum.—I Elfros kom Gunn- hildur “um borð.” Hún var að fara til Winnipeg sér til heilsubótar, þó var ekki að sjá á henni nein veik- indi. Hún kvaddi vini og vanda- menn með hressilegu yfirbrgði, þeg- ar lestin brunaði á stað.__ Á leiðinni sat hún í nsta sæti við mig. Kvaðst hún ekki vera mikið veik, og gerði ekki ráð fyrir langri dvöl að heim- an. Mér datt það ekki í hug, þeg- ar við þutum eftir sléttunum, fram- hjá einu þorpinu eftir annað, fram- hjá ökrum og bændabýlum, og Gunnhildur ræddi við mig á þann glaðlega hátt, sem henni var eigin- legur, að það ætti neitt sérstaklega við hana, sem segir í sálminum: “Min lífstíð er fleygiferð, eg flýti mér til grafar. Að litlum tíma liðnum verð eg lagður nár án tafar.” En sú varð þó raunin á. Eftir til- tölulega skamman tíma andaðist hún á almenna sjúkrahúsinu í Winnipeg, eða 22. marz þ. á. Jarðneskar leif- ar Ihennar voru fluttar heim aftur og jarðsungnar af undirrituðum í kirkjugarði bygðarinnar 26. marz. Við athöfnina heima á heimilinu og í garðinum var fjölmenni mikið saman komið. Gunnhildur var fædd 19. okt. 1875, °S skírð 11. des. s. á. Foreldr- ar hennar voru Jón Jónsson og Anna Sigurðardóttir, er þá bjuggu á Fjöll- um í Kelduhverfi. Þau hjón sýn- ast hafa verið gædd miklu tápi og þreki, því að þau hafa orðið háöldr- uð. Anna er enn á lífi, 84 ára að aldri, til heimili hjá syni sínum. Jón Jónsson andaðist 1922. Er hon- ura þannig lýst, að hann hafi verið vel greindur, bókhneigður, duglegur og sívinnandi. Sýnast þau einkenni li*ifa gengið að erfðum til dóttur hans, Gunnhildar. Rúmlega tvítug fór Gunnhildur til Reykjavíkur og nam yfirsetufræði af Jónassen landlækni, og útskrifar hann hana með mjög góðum vitnisburði i byrj- un október 1896 og þá sama haustið 'fær hún veitingu fyrir 1. ljósmóður- umdæmi Sauðaneshrepps í Norður- Þingeyjarsýslu. Gegndi nú Gunnhildur ljósmóður störfum um hrið. Hún giftist Jóni Jóhannssyni og bjuggu þau all-mörg ár að Syðra-Lóni á Langanesi. En árið 1905 flytja þau búferlúm vest- ur um haf. Líklega hafa þau ekki gert ráð fyrir þvi, að í hinu nýja landi mundi verða hægt að sleppa við þungar þyrðar eða hörð átök. Að minsta kosti verður ekki séð, að sneitt hafi verið hjá slíku, þegar vestur kom. Þau námu land í Hóla- bygðinni, suður af Elfros, þá var sú bygð i bernsku, og skorti ekki að- eins hin ytri lífsþægindi, heldur og flestar þær tryggingar og hjálpar- meðöl, sem nútímamenn vilja geta leitað til, þegar vanda ber að hönd- um. . Læknar og hjúkrunarkonur voru ekki á hverju strái í þá daga, svo að bygðinni kom vel að hafa innan sinna vébanda hina ungu, ís- lenzku Ijósmóður. Og Gunnhildur dró ekki af sér. Um nætur og daga átti hún leið um ófærurnar og veg- leysurnar, án þess að ætlast til ann- ara launa en þeirra, sem hver góð- ur maður tekur hjá sjálfum sér. Saga ljósmæðranna á frumbýlings- árunum mun vera að mestu, ef ekki öllu lyeti óskráð, en til þeirrar sögu mundi Gunnhildur hafa getað lagl merkan kafla. En í bygðinni henn- ar er starf hennar viðurkent með þakklæti. Það þakklæti kom fram með fögrum hætti við útför henn- ar. Þegar að því kom, að lík henn- ar skyldi borið úr húsum, kotií fram hópur af ungum og mannvænlegum piltum úr sveitinni og báru kistuna út. Annar hópur af ungum mönn- um bar hana frá kirkjugarðshliði að gröfinni. Það var þeirra þökk til ljósmóður sinnar. Jafnframt því sem Gunnhildur starfaði svo mjög út á við, sá hún um heimili sitt með stakri um- hyggju. Fanst manni hennar eng- um ráðum ráðið, nema hún kæmi til. Kjarkur hennar var óbilandi, og bjartsýnin leyfði engum erfiðleik- um að byrgja gleðina úti. Við brottför hennar finst manni hennar sem hann sé ekki hálfur maður eftir, en á hinn bóginn hefir lífið á liðn- um samverustundum veitt honum auðæfi, sem aldrei verða frá honum tekin. Þeiin Gunnhildi og Jóni varð sex barna auðið. Eru það : 1. Anna, gift Óla Pálsson í Smeaton, Sask. 2. Þorgerður, gift Guðjóni Stef- ánssyni í Hólabygð, 3. Jóhann og 4. Hermann, báðir kvæntir skozk- um konum, búsettir í Vancouver. 5. Friðrikka, hefir staðið fyrir heimili föður síns, síðan móður hennar misti við. 6. Sigurður, lézt ungabarn. Af systkinum Gunnhildar eru enn á lífi tvær systur í Kaupmannahöfn, ein systir á íslandi, og tveir bræður, annar vestan hafs, hinn á íslandi. Þegar menn fóru hver heim til sín, að aflokinni jarðarför Gunn- hildar Jóhannsson, var það auð- fundið, að hin fámenna og afskekta bygð hafði kvatt konu, er mikill missir þótti að. Ekki aðeins heim- ilið, heldur öll bygðin hafði vanist því að eiga þar hauk í horni, sem hún var, undir mörgum kringum- stæðum. Hún var ein þeirra land- námskvenna, sem vér eigum ekki sízt að þakka það, sem íslendinga- bygðirnar eru í menningarlegu til- liti. Hennar er því minst með virð- ingu — og ástvinir hennar taka hana sér til fyrirmyndar í því að beina huganum að því sem er bjart og fagurt. Og samkvæmt lífsskoð- un þeirra er dauðinn aðeins tjald, sem hylur birtu upprisudagsins. Jakob Jónsson. Dómar um leikrit Tryggva Sveinbjörnssonar Tryggvi Sveinbjörnsson skáld, höfundur leikritsins “Den lille Verden,” var af áheyrendum kall- aður fram á leiksviðið að leikslok- um í Konunglega leikhúsinu á fimtudagskvöld, en leikhúsið end- urómaði af fagnaðarlátum. Hvert sæti var skipað i húsinu. Lekiritagagnrýnandi Berlinga- tiðinda Svend Borbjerg skrifar um leikritið: Það hefir verið venja, að Kon- unglega leikhúsið byrjaði leikárið með lágfleygum leikritum úr dag- lega lifinu. Leikrit Tryggva Sveinbjörnsonar hefir meiri tlifinningar og drama- tiska viðburði en Ieikrit það eftir Inger Bonzon, er leikárið byrjaði með i fyrra. Það er djúp meining í samtölum leiksins. Lýsingin á lífi manna, eins og hún er í fyrsta þætti, er góð, samtölin eðlileg og bera vott

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.