Lögberg - 18.04.1940, Page 2

9
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 18. APRIL, 1940
flMHERST
25 oz.
40 oz. $3.90
^(lÍRjTflbbey íellaf U*'"*'
f»C r\rw HÍ/J
40 oz. $4A0
25 oz. $2.80^
«■» “W*1n"«.

Sigurður í
Görðum segir
frá sjósókn
í 60 ár
Allir Reykvíkingar að kalla
kannast við Sigurð í Görðum.
Og þeir sem ekki þekkja hann
að nafni, þekkja hann í sjón.
Svo vörpulegur maður er hann.
Og svo oft sézt til ferða hans um
götur bæjarins.
Hann á 75 ára afmæli á mánu-
daginn kemur, fæddur 11. marz
1865 í Skildinganesi. Hann hefir
allan sinn aldur átt heima við
Skerjafjörð, eða að heita má
undir handarjaðri Reykjavíkur.
Foreldrar hans áttu heima í
Skildinganesi. Þar ólst hann
arsson, en móðirin Ásta Sigurð-
ardóttir. Frá 14 ára aldri stund-
upp. Faðir hans hét Jón Ein-
aði hann sjó. En 28 ára gamall
keypti hann Garða við Gríms-
staðaholt og þar hefir hann bú-
ið síðan. Árið 1893 giftist hann
ólöfu Guðmundsdóttur frá Skild-
inganesi. Þau eignuðust 3 börn,
en 2 dóu ung, en sonur þeirra er
Erlendur skipstjóri.
Arið 1901 misti Sigurður konu
sína, ólöfu, og faðir hans drukn-
aði í Skerjafirði í sama mund
og fór útför þeirra Ólafar og
Jóns fram sama daginn.
Haustið 1903 giftist Sigurður
Guðrúnu Pétursdóttur frá Hrólf-
skála. Hafa þau eignast 11 börn
pg eru 10 þeirra á lífi: Jón,
skipstjóri; Ásta, saumakona;
Guðrún og Guðríður, giftar hér
í Reykjavík; Ásta, hjúkrunar-
nemi; Pétur, Ólafur, Hjálmar og
Vilhelm, sjómenn, og Sigríður,
heima hjá foreldrum sínum.
Liðin eru sem sagt rúmlega
60 ár síðan Sigurður í Görðum
byrjaði að stunda sjó. Hann
hefir alla tíð síðan að einhverju
leyti stundað sjósókn eða útgerð.
En auk þess hefir hann fengist
við jarðrækt og, landbúnað, ver-
ið útvegsbóndi hér við Skerja-
fjörð á nýja og gamla vísu.
Eg hitti Sigurð að máli hér á
dögunum heima hjá Gísla Jónas-
syni yfirkennara. Þeir eru mikl-
ir mátar. Við spjölluðum um
gamla daga, þegar Sigurður var
að alast upp í Skildinganesi.
—Seltjarnarnes var uppgangs
pláss í þá daga sagði Sigurður.
Þar voru inargir afburða dugn-
aðarmenn og framfaramenn á
marga vísu. Hér var þá t. d.
kominn góður barnaskóli. Hér
var framfarafélag og i mörgu
garfað.
Þegar eg var 14 ára var eg
látinn fara að stunda sjóinn fyrir
alvöru. f þá daga voru aflabrögð
hér öðruvísi en nú. T. t. þurfti
aldrei að fara lengra en út í
þarann til þess að fá i soðið,
stútungs fisk, allan ársins hring
á 12 faðma dýpi. Nú er ekki
slik fiskiganga eins og þá var.
Faðir minn átti áttæring. Á
honum réri eg fyrst. Við vorum
9 á bátnum. En þegar kom
fram á vertíð, þá skifti hann
bátshöfninni á tvö fjögra manna
för. Þegar eg var 18 ára varð
eg formaður á öðru þeirra. Það
voru hafðir unglingar með mér.
Eg þótti of ungur til þess að
stjórna þeiin, sem eldri voru í
hettunni.
—Hvert réruð þið?
—Fyrst og fremst út á Svið.
Og stundum alla leið út í svo-
kallaðar Rennur. Það er 4—5
tima róður.
Það þætti mörgum einkenni-
legt nú, að hafa aldrei með sér
matarbita í róðrana. Það þekt-
ist ekki. Ef einhver hefði tekið
upp á slíkum “ósið”, hefði verið
hlegið að honum. Aldrei höfð-
um við annað meðferðis til að
leggja okkur til munns, en 6—8
potta stóran blöndukút.
—Var skyrgerð á heimilinu,
svo þið gætuð haft sýru i blönd-
una?
—Nei. Sýruna keyptum við af
bændum. Sýra var þá mikið
flutt úr sveitinni og venjulega í
belgjum.
En við döfnuðum vel og feng-
um krafta í köggla, þó langt væri
milli máltíðanna stundum. Það
sást bezt á því, þegar drengir
komu til okkar úr sveitum, er
höfðu lifað þar við þröngan
kost. Það hljóp í þá kjarkur og
vöxtur á einu ári. Það var viða
hart í búi hér sunnanlands í
sveitum í þá daga, er kom frain
á vorið.
Eftir 1880 fór eg suður í Garð
og var þar framan af vertíð. Við
veiddum þar í net þangað til
netasamþyktin kom,, er eyði-
lagði þá veiði alveg.
—Hvernig var netasamþyktin?
—Það yrði langt mál að skýra
frá því. Hún var ólög og ófrelsi,
sem leitt var hér í lög af mesta
misskilningi. Þeir í Keflavík,
Njarðvík og á Ströndinni þóttust
hafa sannprófað, að ef þorska-
net væru lögð í Garðsjó, þá tept-
ist öll fiskganga inn eftir til
þeirra. Þessvegna fengu þeir
leitt í lög, að enginn mætti leggja
þorskanet utan við svonefnda
Bergvík.
Þeir, sem lögðu net utan við
Bergvík tví- og þrihlóðu. En
hinir fengu mjög lélegan afla.
Það var mikill munur. Þó
menn hlýddu lögunum jókst afl-
inn ekkert í Vogunum. Og því
þótti okkur Seltirningum hart að
mega ekki leggja netin þar sem
fiskinn var að fá. Við gerðum
það stundum. Menn voru sekt-
aðir miskunnarlaust þegar það
komst upp og netin tekin af
þeim. Ýmsir neituðu að borga.
Þá voru þeir settir í Steininn.
Margir gildir útvegsbændur lentu
þar, af því þeir vildu ekki greiða
sektina. Eg tvíhlóð minn bát í
það sinn, sem eg lagði netin utan
við línuna. Eg borgaði 50 krón-
ur í sekt og fór svo mína leið,
hætti þeirri útgerð þar syðra.
Hver mannsaldur hefir sína vit-
leysu. Þetta voru “mjólkurlög”
jeirra tíma.
—Hve lengi hélzt þessi neta-
samþykt í gildi?
—Trollararnir komu og eyði-
lögðu hana. Þegar þeir voru
komnir til sögunnar sáu allir, að
ekki þýddi að meina landsmönn-
um að veiða þar sem bezt var
veiðin. Þá dó þessi vitleysa út
af sjálfu sér.
En þegar eg varð að hætta við
netin í Garðsjónum, fór eg á
Stýrimannaskólann til Markúsar
Bjarnasonar. Og síðan á skút-
urnar. Fyrsta skútan, sem eg var
skipstjóri á, var “Einingin”, eign
ýmsra Seltirninga. Síðan tók
eg skonnortuna “Agnesi” þá “ís-
lending,” er Þórður í Glasgow
átti, þá “Toiler” Geirs Zoega.
Árið 1896 var eg með “Toiler.”
Þá urðum við síðbúnir í mið-
sumarstúrinn sem venjulega var
farinn til Vestur- og Norður-
lands. Þegar við komum vestur
í ísafjarðardjúp, var þar alt fult
af is. Urðum við að leggja und-
an ísnum og lágum undir Rit.
Þegar ísinn fór að lóna frá,
fórum við út að ísröndinni.
Jakahröngl var kringum okkur.
En aflinn gifurlegur. Þar var
svo mikið af síld, að sjórinn var
eins og krap. Svo þétt var síldin
í yfirborðinu, að hún valt um
hvað eftir annað og lá á hlið-
inni. Það var rétt eins og ekki
væri pláss fyrir hana i sjónum.
Líklegt var, að ekki væri erfitt
fyrir okkur að ná þarna í beitu.
Það gekk samt erfiðlega. Við
settum út netstúf frá skipsbátn-
um. Þegar helmingurinn af net-
inu var kominn í sjóinn, var
hann fullur af síld og ætlaði
að sökkva. Við gátum ekki inn-
byrt netið í bátinn, en komum
þvi við illan leik upp í skútuna.
Við fyltum skipið af riga-
þorski. Komum við til Reykja-
víkur alt að því mánuði á eftir
öðrum. Þá varð Geið Zoega kát-
ur. Hann setti afla okkar í
sérstakan stafla i pakkhúsinu og
leiddi þangað marga til að skoða
hve fiskurinn var vænn, og
sagði: “Þetta veiddu þeir á
“Toiler” þegar aðrir voru komn-
ir í land.”
Næsta ár keypti eg kútterinn
“Svan” með Guðmundi á Bakka,
og var skipstjóri á honum, og
síðan keyptum við “Haffara,” en
sRiast skiftum við og fékk eg
“Haffara” í minn hlut. Stund-
um var Friðrik ólafsson skip-
stjóri þar fyrir mig.
Það var rétt fyrir styrjöldina
1914 að eg seldi kútteraeign
mína og hætti þeirri útgerð.
—Komust þið aldrei í hann
krappan hér i Flóanum á opnu
bátunum?
—Ekki get eg talið það, segir
Sigurður, rétt eins og hann minn-
ist ekki að hann nokkurntíma
hafi lent í neinum erfiðleikum á
þeim árum.
—Það kom fyrir að menn
hleyptu upp á Akranes þegar
hann rauk upp á sunnan, eða þá
inn í Seltjörn, ef slæmt var inn
Skerjafjörð. En eg fór aldrei á
Akranes, en einu sinni lenti eg
í Seltjörn hjá Gróttu.
Einu sinni man eg eftir að við
rerum út í Rennur, reyndum þar
á þrem stöðum og fengum ekkert.
Við áttum fisk suður í Garði og
rérum þangað úr Rennunum,
fengum kerlingu þar til að sjóða
fyrir okkur fisk og hita kaffi og
héldum síðan um kvöldið heim
með fiskinn í Skildinganes. Þá
voru sumir orðnir þreyttir.
—En hvenær komust þið í
hann krappastan á skútunum?
—Á “Haffara,” segir Sigurður,
rétt eins og hann vildi ekkert
fara nánar út í það mál. En
þegar eg beið eftir nánari frá-
sögn, sagði hann:
—Eg misti mann. Eg var
niðri í lúgar til þess að aðgæta
luktirnar, þegar sjórinn skall
yfir skipið. Það slengdist á
hliðina. Þegar eg kom upp á
þilfarið hélt eg að mennirnir sem
þar voru hefðu allir skolast út-
byrðis. Þeir risu upp er eg kall-
aði á þá, og sumir upp úr sjó.
Nema einn.
Fiskurinn i lestinni hafði
kastast út í annað borðið. Við
fleygðum honum til, svo skipið
gæti reist sig við aftur. Það tók
hálfan tíma. Það voru snör
handtök.
Síðan barst talið frá sjósókn
og útgerð og til landbúnaðar, en
Sigurður hefir lengi haft kúabú
í Görðum og engjaspildu hafði
hann upp i Andakíl i 30 ár og
flutti, starhey þaðan, sem er
bezta Jtúafóður. Um það töluð-
um við og ýmislegt það, sem
nær er nútimanum en kútterar
hans og opnir bátar.
—Það ætti að lofa mönnum
að vera frjálsum að því að reyna
að bjarga sér,. segir þessi 75 ára
atorkumaður, sem enn hefir ekki
sýnt á sér neinn bilbug. — Því
þegar menn sjá, heldur hann á-
fram, að alt sem menn afla er
af þeim tekið, þá er mörgum
hætt við að gefast upp.—V. St.
—Morgunbl. 9. marz.
RÚSSNESKIIi SÉRFRÆÐINGA I{
NEITA AÐ HVERFA IIEIM
/ HINA “RAVÐU PARADIS”
Fregn frá Istambul hermir, að
50 rússneskir sérfræðingar, sem
unnið hafa í tyrkneskum vefn-
aðarverksmiðjum hafi verið
kvaddir heim. Þegar Tyrkir
fóru að koma sér upp vefnaðar-
verksmiðjum fyrir nokkurum
árum, fengu þeir aðstoð hjá
Rússum, og lánuðu Rússar
Tyrkjum allmarga sérfræðinga í
þessari grein sem fleirum.
Ekki er kunnugt um orsök
þess, að sérfræðingarnir voru
kvaddir heim skyndilega, en það
sem furðulegast þykir er, að
þessir umræddu sérfræðingar
vilja ekki með nokkuru móti
fara — segjast þeir heldur vilja
eiga reiði sovétstjórnarinnar yfir
höfði sér, heldur en að hverfa
aftur til Rússlands.
Mjói vegurinn
Oft hefi eg heyrt frá því eg
var barn talað um þessa kenn-
ingu Krists um “þrönga hliðið”
og “mjóa veginn,” en aldrei hefir
mér fundist nein veruleg alvara
almenningsálitsins fylgja henni,
og það er ekki laust við, að kom-
ist hafi inn í meðvitund mína,
ósjálfrátt og það alt frá bernsku-
dögum mínum, að undir yfir-
borðstali manna um “mjóa veg-
inn,” hafi altaf legið einhver
kýmniblönduð tortryggni. —
Með öðruin orðum, að kenning
þessi hafi ekki verið tekin al-
varlega.
ÖIl mannkynssagan virðist nú
bera þeim sannleika vitni, að
vegurinn sé mjór, sem leiðir ti!
lífs og farsældar, bæði einstakl-
inga og þjóðir. Hann virðist ekki
auðrataður. Þjóðir og menn
kjósa fyrst og fremst það, sem
auðvelt er, en kynoka sér við því
að leggja hönd á plóginn þar
sem þörfin er brýnust. — Það er
miklu auðveldara að sulla með
meðul, heldur en að gera hol-
skurð og skera meinsemdina
burt. Það er iniklu auðveldara
að kenna unglingum öll möguleg
dauð fræði, heldur en að göfga
hugsunarhátt þeirra og gera þá
að rétthugsandi og göfugum
æskulýð. Það er mikið augveld-
ara að gera menn lærða heldur
en góða. Það*virðist auðveldara
að rækta heila en hjarta, skilning
heldur en tilfinningar. Hyggju-
vit manna hefir fundið upp mik-
ið og margt, bæði ilt og gott og
mikla rækt hafa menn lagt við
þetta, að skilja og fræða. Það
hefir borið bæði sæta og súra
ávexti. Hjartalag, hugsanagöfgi
og tilfinningalíf hefir verið van-
rækt. Ræktunarstarfsemin hef-
ir orðið á eftir á því sviði, og
þó er það satt, að fórnarmáttur
hjartnanna og tilfinninganna
hefir reynzt frelsari kynslóðanna.
Menn treysta fræðslu um of,
þversu nauðsynleg og góð sem
hún kann að vera. Skólar, heim-
ili og uppeldisstofnanir allar
þurfa að leggja meiri áherzlu á
þetta, að framleiða góða menn,
sanna menn, menn, sem ekki
geta brugðist, menn sem hafa
hjartað á réttum stað. Það er
tvent að vita og vilja. — “Þér
hafið ekki viljað,” sagði Meist-
arinn. — Þung ásökun.
Móðir, sem stödd væri í lífs-
háska með son sinn og ætti um
það eitt að velja, að bjarga lífi
sínu eða sonarins, gæti ef til vill
heyrt rödd skynseminnar tala
þannig: “Þú átt að bjarga þér
sjálfri, þú getur enn orðið
margra barna móðir. Mannin-
um þínum þykir vænt um þig
og gleðst yfir því að heimta þig
úr heljar greipum, en þú veizt
ekkert hvað úr þessum dreng-
hnokka kann að verða, hvort
hann nokkru sinni verður að
manni.” En hjartað mundi
segja móðurinni, að hún ætti að
bjarga barninu sínu og láta lífið
fyrir það, og þeirri rödd hjart-
ans mundu flestar mæður hlýða.
Það getur vel verið að skyn-
semin segi við mann: “Hvað
varðar þig um það, þótt einhver
flón drekki frá sér vitið og steyp-
ist á hausinn í skólpræsið? Átt
þú að neita þér um það að fá
þér stöku sinnum í staupinu,
svona í hófi og gleðja þig með
kunningjum þínum, einmitt
vegna þess að einhver auli hér og
þar drekkur sér til skaða og
skammar? Átt þú að fórna rétt-
indum þínum og nautnum fyrir
það? Já, það getur vel verið
að skilningur manna tali þannig
og álykti þannig, en hafi maður-
inn hjartáð á réttum stað, þá
mun það segja: “Þú átt ekki
aðeins að fórna ónauðsynlegum
nautnum þínum, veikum bróður
til bjargar, heldur jafnvel lífi
þínu og kröftum. — En þetta er
mjór vegur og því mjög óað-
gengilegur fyrir margjj.
Eg hefi litla trú á því, að bylt-
ingar og umbrot framleiði far-
sæld og frið á jörðu. Til þess
að fá góðan heim, þarf að fá
góða menn. ( “Ekki getur skemt
tré borið góða ávöxtu.” Tréð
verður að vera gott. En það
eitt að hafa endaskifti á tré,
gerir það ekki gott. Sú jörð
jnun lítin gróður gefa, sem stöð-
ugt er plægð og rifin upp, en fái
geislar sólar og sunnanblærinn
blíði að binda um sár hennar og
verma svörðinn, mun grasið og
hlómin fram spretta. Það er of
mikið rótað til í hugum manna,
en hjartað ræktað og vermt of
litið. f uppeldisstarfi þjóðanna
er breiði vegurinn enn kosinn,
því hann er auðveldari en mjói
vegurinn. Visindalega er það
rökrétt, að vegurinn til farsæld-
ar er mjór. Að vera stundvis,
stefnufastur, viljasterkur, reglu-
samur, hirðusamur, iðinn og
bindindissamur, kostar sjálfsaf-
neitun og mjög þroskaða hugsun.
-— Það er mjór végur. — Það er
auðvelt að láta lífið slampast
áfram einhvernveginn, að vera
hirðulaus, láta reka fyrir sjó og
vindi stefnulaust og viljalaust, að
hirða ekkert um velferð fjöldans,
hugsa aðeins um að njóta og
svalla, lifa taumlausu lífi og hafa
ekkert ákveðið takmark, fylgja
engri ákveðinni reglu, fara ein-
hverntima á fætur, einhverntíma
að hátta, einhverntíma að borða,
einhverntíma að vinnu og gera
alt svona einhvernveginn af
handa hófi. Það er afar auðvelt.
Það er breiður vegur, sem jafnan
leiðir til glötunar fyrir alt félags-
lif manna og öll þrif einstakl-
ingslifsins. — Það er auðvelt að
fara breiða veginn. Það er auð-
velt að gera hávaða, æsast upp
og æsa, heimta og hrópa, rífa
niður og rífa til sín. Það er auð-
velt að kveikja hatur, flokka-
drátt og illindi. Það er auðvelt
að vera óvandur í viðskiftum og
vinnubrögðum, að fara illa með
sitt og annara, að hafa af öðr-
um, stela úr sjálfs sín vasa,
svikjast um og svíkja aðra í við-
skiftum. — Það er auðvelt að
fara breiða veginn.
Vegur lífsins er þröngur. Fræ-
korpið á ekki um annað að velja,
ef það vill fæða eitthvað gott af
sér, en að falla niður í moldina
og jafnvel deyja. Auðmýktar-
brautin er mjór vegur, en það er
Ieið lífsins, það er vegur upp-
hefðar og sigurs. Það er erfitt
að sliðra sverðið þegar vegið er
að manni, að bjóða hægri kinn-
ina þegar slegið er á hina vinstri,
að þegja þegar maður er níddur
og hrópaður niður. Það er erfitt
að risa ekki gegn meingerða-
manninum, en þessi erfiða leið
er samt vegur lífsins. öfgaleiðin
er auðrötuð, en meðalvegurinn,
vegur friðar og farsældar, er
þröngur. Hatursbál virðist víða
loga hetur heldur en eldur kær-
leikans, en það er líka misjafn-
lega í þá elda blásið.
Pétur Sigurðsson,
—Gangleri.
Nýlega hjólaði 15 ára gamall
skáti í S.-Afríku, Alwyn George
du Preez að nafni, 1600 km. á
10 dögum. Er þetta vegalengdin
á milli Höfðaborgar og Port
Elizabeth. Alwyn á heima i
Höfðaborg, en fór að heimsækja
frænda sinn.
Einar
Benediktsson
END URMINNINGA R
OG HUGLEIDINGAR
Eftir sr. Kristinn Danielsson.
Nú þegar íslenzkasti fslend-
ingurinn er fallinn frá, þá er það
víst margur maðurinn, sem hef-
ir átt annríkt að hugsa um hann
þessa dagana, er vér höfum ver-
ið að fylgja honum áleiðis til
greftrunar á íslenzkasta staðn-
um á íslandi.
Einkum mun svo vera um
okkur eldri mennina, sem vorum
skólabræður hans og höfum því
alla æfina þekt hann eitthvað,
alla æfina verið að taka á móti
áhrifum frá honum og mynda og
móta skoðanir okkar um hann.
Því að þótt viðkynning okkar
væri ekki mikil, samveru- og
samræðustundir ekki margar, þá
var ekki unt að eiga hann fyrir
landa, án þess að fylgjast með
ferli hans. Enda gat ein ræki-
leg samræðustund við hann kynt
hann betur eða fastara en ef til
vill löng umgengni við aðra.
• +
Eg er einn af þessuin gömlu,
sem hefi nú verið að hugsa um
Einar Benediktsson, og hann
ekki getað horfið úr huga inér.
Þótt eg hafi verið að hugsa eitt-
hvað annað, sem kallaði meira
að, þá hefir mynd hans óvörum
verið komin í huga mér.
Og þá hefir altaf komið þetta
i hug mér: íslenzkasti fslend-
ingurinn. Eg veit ekki, hvort
einhver annar kann að hafa sagt
það áður. Eg ætla ekki með því
að varpa skugga eða rýrð á
nokkurn annan mann, þvi að
vist er það, að marga eigum vér
ágæta íslendinga, sem unna
munu föðurlandi sínu ekki síður
heitt en hann. En það mun ekki
verða um deilt, að hann átti ein-
stæðasta hörpu, til þess að túlka
það með, átti óskeikulastan og
hljómsterkastan áslátt á strengi
föðurlandsástarinnar. f því nær
allri ljóðagerð hans skín ætt-
jörðin í gegn og árnaðurinn og
aSÚáunin ekki skorin við nögl,
svo djúp og einlæg var lotning
hans fyrir islenzku þjóðerni og
um fram alt fyrir íslenzkri
tungu, sem hann taldi fegurstu
og fullkomnustu tungu, sem töl-
uð er af jarðarbúum. Enda er
hún dýasti gimsteinninn, sem
íslendingurinn á eða mun eign-
ast, ef honum þá tekst að varð-
veita hana.' Það er áríðandi um-
hugsunarefni fyrir nútiðarkyn-
slóðina og reyndar alla, sem á
eftir munu fara. Hann lét sér
áldrei na>gja minna en hið mesta
og hezta fyrir fsland. Þessvegna
hataði hann Valtýzkuna, þvi að
hún vildi sætta sig við ráðgjafa,
búsettan í Kaupmannahöfn til
bráðabirgða og sem nokkurskon-
ar millispor, heldur en að bíða
von úr viti eftir stjórnarbótinni
og eyða svo dýrmætuin árum,
sem nota mætti og ætti til þess
að hefjast handa að leysa þjóð-
ina úr þeim niðurlægingarfjötr-
um, sem erlend ráðsmenska enn-
þá hélt henni i. Og þessvegna
fann hann upp nafnið “heima-
stjórn” og gaf það andstæðingum