Lögberg - 31.10.1940, Síða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINÍS 31. OKTÓBER, 1940
Þeir bj ugguál allir
við að verða skotnir
Hjelvik liðsforingi segir frú
bnrdögiim i GuObrandsdal,
flótta til Norður-Noregs og
hörmungunum þar.
-f -f
Viðureignin í Guðbrandsdaln-
um var vonlaus fyrir okkur með
öllu, við gátum tafið framrás
þýzka hersins, en ekkert annað.
Því á móti hverjum hundrað
hermönnum okkar megin höfðu
þeir þúsund. Og byssur okkar
unnu ekki lifandi ögn á skrið-
drekum þeirra.
Á þessa leið hóf Hjelvik liðs-
foringi frásögn sina, er hann
hélt áfram að segja tíðindamann
blaðsins frá því, sem fyrir hann
bar í Noregsstryjöldinni.
—Hve langt voru Þjóðverjar
komnir upp eftir dalnum, þega
herdeild yðar kom ofan úr
Dofrafjöllunum?
—Við komumst suður til Faa
vang, sem er 5 mílur fyrir norð
an Lille-Hammer.
Þar var aðstaðan afleit, eins
og yfirleitt altaf á meðan við
vorum þar í dalnum. Hið fjöl
menna þýzka lið reyndi sífelt að
umkringja okkur með því að
liðssveitir voru sendar upp
hlíðarnar, er skyldu komast að
baki okkar, sem niðri í dalnum
voru. Þetta tókst v aldrei svo
miklu næmi. Að vísu vissi eg til
þess, að eitt “kompaní” af her
okkar var strádrepið einn dag-
inn, og foringi þess með, sem
neitaði að flýja, nema hann gæti
bjargað líði sínu Hka. Þetta var
einn af nafntoguðustu liðsfor-
ingjum okkar Norðmanna.
Einu sinni sá eg 36 manna
sveit norska á flótta með vél
byssur og annan útbúnað, er var
svo aðframkomin af þreytu, að
hermennirnir urðu að hvíla sig
og settust niður í skógarjaðri.
Inni í skóginum rétt hjá þeim
hafði þýzkt lið búið um sig, er
þeir vissu ekki af. Voru þessir
36 menn skotnir á nokkrum
augnablikum.
Sprengjum rigndi
yfir dalinn.
Þýzkar flugvélar flugu yfir
dalnum myrkranna á milli,
vörpuðu sífelt niður sprengjum
og gerðu Aitaskuld mikið tjón.
Hávaðinn og djöfulgangurinn
ætlaði oft alveg að æra mann.
En nokkur bót var það í máli,
að flugmenn gátu ekki komið
við steypiflugi þarna, til þess
að miða á skotmark sitt. Því í
fjalllendi sem þarna, er slíkt
flug lítt mögulegt. Sprengjun-
um vörpuðu flugmennirnir þvi
úr mikilli hæð, og mistu oftast
nær af því marki, sem þeir ætl-
uðu Bér. Þeir lögðu megin-
áherzlu á að spilla brúm og veg-
um fyrir okkur. Persónulega
sá eg þá aldrei hitta neina brú.
—Þið Norðmenn höfðuð aldrei
neinar flugvélar á móti?
—Flestar flugvélar okkar féllu
strax í hendur Þjóðverja, nema
nokkrar sjóflugvélar, sem ekki
komu til greina þarna. Norski
herinn var nýhúinn að fá all-
margar nýtízku flugvélar, er
voru i birgðageymslu hersins.
Var ekki annað eftir en að setja
þær saman.
Og enskum flugvélum varð
ekki komið við þarna, þegar
allir flugvellir i Noregi að heita
mátti voru í höndum Þjóðverja,
en brezku flugvélarnar þurftu að
hafa sínar bækistöðvar handan
við Norðursjó eða úti á hafi.
Þýzku flugvélarnar höfðu ekki
nema örstutta leið að fara til
að sækja sprengjur, nokkrar vél-
ar til þess að gera gátu haldið
áfram sífeldum sprengjuárásum.
Það var nokkuð þreytandi að
hafa slíka fugla rétt yfir höfði
sér, heyra hvininn í sprengjun-
um hverri af annari daginn út
og inn, er þa*r falla niður úr
flugvélunum, og vera á glóðum
hvað eftir annað um, að einmitt
þessi lendi beint í hausinn á
manni eða geri útaf við mann á
annan hátt.
—En sprengduð þið ekki brýr
og spiltuð vegum til þess að
tefja framrás þeirrá?
Fljótir að bgggja brýr.
—Jú. Það var ntáske það
helzta, sem við gátum gert til
þess að tefja fyrir þeim. En sú
töf varð bara lítil. Því þeir
höfðu með sér alt sem til þurfti
til þess að gera bráðabirgðabrýr.
Þeir settu upp fallbyssur við
brúarstæðin eða hinar hrundu
brýr, og voru byssur þessar svo
langdrægar, að þýzka Iiðið, sem
vann að brúargerðinni, var alveg
i vari, við náðum ekki til þess
með skotvopnum okkar. Þeir
gerðu sér stórar brý’r á nokkrum
klukkustundum. Eg heyrði sagt,
að þeir hafi sumstaðar notað
gúmmíbönd, sem þeir strengdu
yfir árnar og gátu notað sem
brýr. En slíkan útbúnað sá eg
aldrei sjálfur, og veit ekki full-
ar sönnur á þessu.
Eina huggun okkar í bardög-
um þessum, ef huggun skyldi
kalla, var það, að altaf féllu
fleiri Þjóðverjar en Norðmenn.
Það var greinilegt. Þýzku her-
mennirnir voru svo fífldjarfir
og óvarkárnir. Þetta voru flest
ungir menn, 18—22 ára, eða í
hæsta lagi 25 ára, nema einstöku
foringjar eldri. Eg hefi séð 5—
600 þýzka hermenn fallna eða
fanga, svo eg hafði tækifæri til
þess að kynnast þvi, á hvaða
aldri þeir voru.
Ætluðu ekki að
trúa lifgjöfinni.
En á fífldirfsku þeirra feng-
um við eðlilega skýringu.
í viðureign okkar í skógum og
fjallahlíðum tókum við altaf
nokkuð af föngum, þó fleiri
væru þeir Þjóðverjar, sem gengu
alveg út í opinn dauðann held-
ur en að láta taka sig höndum.
Hver einasti þýzkur hermaður,
er tekinn var til fanga, sem eg
hafði spurn af e^a sá til, spurði
undir eins og hann var fallinn
okkar hendur, hvort ekki ætti
að skjóta hann. Þessuin ungu
lýzku hermönnum hafði auð-
sjáanlega verið innprentað það,
að það þýddi ekkert fyrir þá að
gefa sig okkur á vald, þvi við
Norðmenn skytum alla okkar
fanga.
Það kom oft fvrir að við þurft-
um að hafa fangana með okkur
úti í skógunum 1—2 daga, áður
en við gátum komið þeim af
okkur. Það var eins og við
ildrgi gætum sannfært þá glögg-
lega um, að við ætluðum ekki
að taka þá af lífi. Þegar þeim
var sagt að setjast niður, þá
bjuggust þeir við, að nú væri
dauðastund þeirra komin. Og
jegar við sögðum þeim að standa
á fætur og ganga með okkur, þá
var eins og þeir byggjust altaf
við því, að nú myndu þeir leiddir
á aftökustaðinn. En þessi skoð-
un þeirra eða sannfæring, sem
þeim hafði verið innprentuð um
KAUPIÐ AVAI/T
í
LUMBER
hJ4
THE EMPIRE SASH & DOOR CO. LTD.
HENRY AVENUE and ARGYLE STREET
Winnipeg, Man. - Phone 95 551
J
harðýðgi og mannúðarskort okk-
ar Norðmanna varð til þess að
þeir hættu lífinu hvar sem var,
heldur en að gefast upp.
Undanhaldið yfir fjöllin.
Þegar þýzki herinn var kom-
inn upp fyrir Hvam í Guðbrands-
dal, var orðið mjög lítið um vörn
frá okkar hálfu eða Englendiuga,
sem ineð okkur börðust. Þó þeir
væru með okkur niðri í dalnum,
hafði það engin úrslitaáhrif, þvi
þeir voru lítið betur settir en
við. Þeir komu aldrei skrið-
drekum né fallbyssum yfir
Dofrafjöll frá Ondalsnesi. Til
þess voru flutningarnir alt of
erfiðir á þessari einu braut, sem
sjirengjum rigndi yfir alla daga.
Lestir gátu ekki farið eftir braut-
inni nema á nóttunni. Urðu
vagnlestirnar að vera inni í
skúgum yfir daginn, þar sem
flugmenn kæmu ekki auga á þær.
á þær.
En með harðfylgi og kænsku
tókst að koma í veg fyrir, að
nokkurntíma yrðu fjölmennar
herdeildir króaðar inni í Guð-
brandsdal. Herliðið komst til
baka til Ondalsness skipulega,
að öðru leyti en því, að allmargt
hermanna hafði strjálast úr því
upp í fjöll og yfir í Austurdai
og hörðust þeir í smáskæruhern-
aði hér og þar í fjöllunum.
Þegar herdeild mín kom til
Ondalsness, var þar ein saman-
hangandi ógn og skelfing. Hafn-
arbakkar sundurtættir, bærinn
logandi rúst og skógurinn í
fjallshlíðinni fyrir ofan bæinn
alelda.
Við komumst þaðan allmargir
saman á gufubát að nóttu til.
Flugmenn skutu á bátinn, en
hann sakaði ekki. Mín hersveit
kom til Vikebugt í Romsdals-
fjord 5 mílur frá Ondalsnesi.
Suðurherinn afvopnaður.
Þá vissum við ekki annað, en
að þarna ættum við að fá að
hvíla okkur í nokkra daga, til
þess að byrja bardaga að nýju
endurhrestir eftir hvildina. í
þrjár vikur höfðum við aldrei
sofið rólega nótt, aldrei lagst í
rúm, aldrei farið úr fötum. Og
oft höfðum við haft mat af
skornum skamti, því ekki var
altaf hægt að koma til okkar
vistum.
Þetta var 1. maí. Það var ein-
hver dapurlegasti dagur styrj-
aldarinnar. Þá var okkur sagt,
að við yrðum að leggja niður
vopn. Sú tilkynning var út gef-
in, að hver sá norskur hermaður
þar um slóðir, sem Þjóðverjar
fvrir hittu vopnaða að 4 klukku-
stundum liðnum, gæti búist við
því að hann yrði skotinn.
Hervarnir okkar í Suður-Nor-
egi voru alveg bilaðar. Við
höfðum nóg af hermönnum, sem
vildu berjast. En okkur skorti
vopn og alla möguleika til skipu-
legrar varnar. Eg sá hermenn,
sem grétu er þeir heyrðu þenna
boðskap. Þriggja vikna bardag-
ar og blóðsúthellingar höfðu eng-
an árangur borið.
Fjórir flóttamenn á bát.
Þá var það, að við tókum okk-
ur saman fjórir og ákváðum að
óhlýðnast afvopnunarskipuninni.
Við vorum tveir Norðmenn,
danskur kafteinn, sem barist
hafði í Guðbrandsdal sem sjálf-
boðaliði og maður af islenzkum
ættum, sem á heima í Álasundi.
Hann var undirforingi, eins og eg
var þá. Eg hirði ekki um að
nefna nöfn þessara manna.
Við söfnuðum skotvopnum og
matvælum i róðrarbát og héldum
af stað noðrur á bóginn. Eftir
9 daga erfiði og æfintýri vorum
\nð komnir norður í hin frjálsu
héruð Noregs.
Það var að kvöldi þess 1.
maí, sem við rérum af stað út
Romsdalsfjörð. Það var ömur-
legt ferðalag, einkum fyrst í
stað. Altaf vorum við að hitta
báta með fólki, er flúið hafði
úr bæjum og þorpum á strönd-
inni, i dauðans ofboði, undan
sprengjuregni þýzku flugvélanna.
sængurfötum og matvæli. Aðrar
eigur þess ef til vill allar glatað-
ar. Heimilin í rústum.
Við sáum bálið frá Molde. Sá
bær brann til ösku. Hermenn-
irnir, sem afvopnaðir höfðu ver-
ið og leituðu þangað heim til
sín, komu að bænum í björtu
báli. Og eins var með Kristians-
sund. Það þótti okkur einkenni-
legra. í þeim bæ hafði engin
herdeild bækistöð. Ekkert var
í bænum, sem hafði neitt að þýða
fyrir herinn. Þar höfðu verið
1370 hús. Okkur var sagt að
320 myndu vera þar uppistand-
andi.
Og við fréttum meira frá
flóttafólkinu, sem við hittum á
sjónum. Undanfarna daga höfðu
þýkar flugvélar farið þar um
allar bygðir, þrætt víkur og voga
og öll dalverpi. Alstaðar þar
sem verksmiðjureykháfur sást,
eða eitthvað i byggingum bar
þess vott, að þar væri um ein-
hver iðnfyrirtæki að ræða, þá
var þar varpað niður sprengjum,
en fólkið lir þessum þorpum eða
úr nágrenni þeirra flýði annað-
hvort upp á fjöll ellegar út í
eyjar.
Skall hurð nærri hælum.
Um miðjan dag þ. 3 maí kom-
um við út í eyna Edö (Æðey?).
Mikinn hluta leiðarinnar höfðum
við fengið vélbát til þess að
draga flevtu okkar. Nú gat
hann ekki farið lengra. Við
gengum á land í eynni, og var
ákaflega vel tekið. Við fengum
þar bezta viðurgerning. Og þar
beið okkar það, sem við þráðum
mest: Að fá að hátta ofan i
rúm og sofa, hvila okkur.
En við höfðum ekki hvílt okk-
ur nema 3 stundarfjróðunga er
við vorum vaktir hastarlega og
okkur sagt, að þýzkt lið væri
komið til eyjarinnar. Það væri
ekki nema 4 km. frá bænum,
þar sem við vorum. Við þutum
á fætur, út í bátinn og rérum
út í dálitinn hólma samt frá
landi. Héldum við að Þjóðverj-
arnir hefðu fengið njósnir af
ferðum okkar og erindi þeirra
væri til okkar. En ekki skyldu
þeir hafa hendur í hári okkar
alveg óeypis. Við lágum skot-
búnir úti ( hólmanum alt til
kvölds. En þýzku hermennirnir
sýndu sig ekki. Kömumst við
að því síðar, að erindi þeirra í
eyna var að fá vald yfir vita,
sem þar var.
Nú urðum við að nota nóttina
til þess að sleppa úr þessari
sjálfheldu. Við urðum að róa
í myrkrinu rétt framhjá Þjóð-
verjunum. Aðra leið komumst
við ekki. Til þess að forðast að
nokkuð brakaði í árunum skár-
um við bolina af sokkunum okk-
ar og smeygðum þeim upp á ár-
arnar. Við sluppum.
Síðan gerðust engin stórtíð-
indi á ferð okkar í 5 daga. Morg-
uninn eftir að við fórum frá
Edö komum við til eyjarinnar
Lya og gátum þar hvílt okkur
heilan dag. Síðan var ferðinni
heitið til Namsos. Því þar átt-
um við von á að hitta norskt lið
og komast í bardaga að nýju.
En er lengra kom norður frétt-
um við, að Namsos væri þegar
á valdi Þjóðverja. Því var ekki
annað en halda lengra norður
á bóginn.
Eftir að við nálguðumst
Þrándheimsfjarðarmynni, og það
sem eftir var leiðarinnar, gátum
við altaf átt von á því að hitta
þýzka varðbáta. í hvert sinn,
sem við sáum bát á ferð bjugg-
umst við til varnar í bát okkar.
Því við vorum í hermannabún-
ingum og engin miskunnarvon,
ef þýzkir hermenn kæmu auga
á okkur.
Við komum til Mossjöen þann
9. maí að kvöldi. Þar var norskt
lið. Þar gátum við gefið okkur
fram til herþjónustu að nýju.
En þegar við komum þangað,
var þýzki herinn ekki nema 6
km. frá bænum. Og því varð
að halda enn lengra áfram í
skyndi. Var norski herinn að
dags þ. 10. maí komum við til
Mo.
Fyrirliðar sjálfboðasveitar.
Og nú byrjaði nýr þáttur í
lífi okkar þessara fjögurra sjálf-
boðaliða.
Danski kafteinninn, sem var
einn af okkur fjórum, fékk nú
liðssveit sjálfboðaliða til þess
að stjórna og var eg vara-foringi
þeirrar sveitar. Við fengum 100
manna sveit til yfirráða, sem
var tekin úr öðrum herdeildum,
mest sjálfboðaliðar. Því liklegt
þótti, að við hefðum fengið þá
æfingu í Suður-Noregi og kunn-
leika á baráttuaðferðum Þjóð
verja, er að gagni mætti koma.
Rétt í sömu svifum og við vor-
um að leggja í hernaðinn að
nýju, voru Þjóðverjar að komast
til Hemnæs. Þeir sendu 2500
manna lið yfir fjallveginn þang-
að, en farþegaskip kom þangað
með 500 manna lið. Það var rétt
komið í land, þegar enskt her-
skip sökti skipinu við hafnar-
bakkann.
Barist í sex sólarhringa.
í sex daga vorum við i si-
feldum bardögum nokkuð sunn-
an við Mo, milli Finejde og
Hemnæs. Oft var þá barist í ná-
vígi. íslenzki undirforinginn,
er kom með okkur að sunnan,
særðist annan daginn, sem við
vorum þarna. Fékk kúlu í bak-
ið og var fluttur á spítala í Mo.
Eg gæti sagt langa sögu af
þvi, sem gerðist hvern daginn
þar i sveit. En það yrði altof
langt mál. Alla þessa sólar-
h'ringa stóðum við i bardögum
og þrotlausu erfiði. Aldrei hvild
eða svefn að heitið gæti. Maður
fleygði sér niður augnablik und-
ir tré i skógi eða í fjárhús eða
hvar sem var. En þreytan yfir-
bugar mann ekki svo glatt
an altaf er um lífið að tefla-
Bitpeningurinn drepst
i húsunum.
Ástandið í sveit þessari var 0
skaplegt. Fólki öllu var skipa
að flýja bæina. Allir urðu a
hlýða því boði. Þó heyrði eg
getið um aldraða bóndakonu.
sem rak allstórt bú, er neita 1
alveg að yfirgefa bæ sinn
skepnurnar í húsunum. ^
ekkcrt var hægt að gera við Þ*r’
þegar bæirnir voru inannlausir-
Skepnurnar stóðu bundnar
innilokaðar. Ekki hægt að slepPa
þeim út á gaddinn. Kýrnar ekk'
mjólkaðar, og alt banhungra ■
Við reyndum að skjótast inn *
fjósin og mjólka, þar sem vi
komum, og fleygja fóðri í grlP'
ina. En sjaldan var tími 0
þess. Við skutum það af fénað
inum, sem við sáum að lel
mestar kvalir. Ætluðum alta
að reyna að fá tækifæri til a
leysa út allan fénað, og reka
hann norður eftir bygðinni. En
aldrei vanst timi til þess. Nokkf'
um sinnum heyrðum við 11 m
bændur og búalið, sem að nset-
urþeli fór inn á milli víglínanna
til þess að lina þjáningar bU'
peningsins. Um hörmungar
fólksins, er hafðist við uppi u|n
fjöll og firnindi, vissum við
minna þá daga.
Lokabardaginn þarna.
Sjötti dagurinn á þeim víg'
stöðvum varð mér og félögum
mínum erfiðastur. Kafteinninn
hafði farið til Mo, til þess 3®
sækja þangað ýmsar nauðsynj'
ar og var e,g fyrir liðinu á meðan-
Það var um nónbil um dagin11
Við vorum 14 saman staddir
inni i kaupfélagsverzlun einn'
og vorum að taka þar til ýmiS'

DR. B. H. OLSON
Phones: 35 076 . 906 047
Consultation by Appointment
Only
•
HeimiU: 5 ST. JAMES PLACE
Winnlpeg, Manitoba
Dr. P. H. T. Thorlakson
205 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 22 866
Res. 114 GRENFELL BLVD.
Phone 62 200
DR. B. J. BRANDSON
216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham og Kennedy Sts.
Phone 21 834—Office tímar 3-4.30
Helmili: 214 WAVERLEY ST.
Phone 403 288
Winnipeg, Manltoba
Það hafði með sér eitthvað af hörfa úr bænum. Seinnipart
DRS. H. R. & H. W.
TWEED
Tannlæknnr
•
406 TORONTO GEN. TRUSTS
BUILDING
Cor. Portage Ave. og Smith St.
PHONE 26 545 WINNIPEG
DR. ROBERT BLACK
Sérfræðingur I eyrna, augna, nef
og hálssjúkdömum
216-220 Medical Arts Bldg.
Cor. Graham & Kennedy
ViStalsUmi — 11 til 1 og 2 til 5
Skrifstofuslmi 22 251
Heimliissfml 401 991
DR. A. V. JOHNSON
Dentist
606 SOMERSET BLDG.
Telephone 88 124
Home Telephone 27 702
DR. K. J. AUSTMANN
512 MEDICAL ARTS. BLDG.
Stundar eingöngu, Augna-
Eyrna-, Nef og H&ls-
sjúkdöma.
VlCtalstlml 10—12 fyrir h&degl
3—6 eftir h&degl
Bkrtjstofusimi 80 887
Hcimilissími 48 551
Dr. S. J. Johannesson
806 BROADWAY
Talsimi 30 877
•
Viötalsttmi 3—5 e. h.
H. A. BERGMAN, K.C.
Islenzkur lögfrœSinyur
Skrifstofa: Room 811 McArthur
Building, Portage Ave.
P.O. Box 1656
Phones 95 052 og 39 043
J. T. THORSON, K.C.
Islenzkur lögfrœOingur
800 GREAT WEST PERM. Bldg.
Phone 94 668
J. J. SWANSON & CO.
LIMITED
308 AVENUE BLDG., WPEG.
•
Fastelgnasalar. Lelgja hús. Ct-
vega peningalán og elds&byrgö,
bifreiöa&byrgö o. s. frv.
PHONE 26 821
A. S. BARDAL
848 SHERBROOOKE ST.
Selur Ukklstur og annaat um dt-
farir. Aliur útbúnaOur s& beztl.
Ennfremur selur hann allskonar
mlnnisvarða og legstelna.
Skrifstofu talslmi 86 607
Heimilis talslmi 601 562
ST. REGIS HOTEL
285 SMITH ST., WINNIPE*3
•
pægilegur og rólegur bústaSur
l miObiki borgarinnar
Herbergl $2.00 og þar y«r; rneB
baöklefa $3.00 og þar yíir.
Agætar m&ltlðir 40c—60c
Free Farking for Ouests