Lögberg - 26.12.1940, Side 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN
26. LESEMBER, 1940
------------Högberg-----------------------
OeíiB út hvern fimtudag af
THE (JOLiLMJiIA PHESS, IJMITEU
«9ö Sargent Ave., Wiunipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOH LÖGBEKG, 695 Sargent Ave.,
Winnipeg. Man.
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $S.OO uin árið — Borgist fyrirfram
The “Dögberg'1 is printed and published by
The Columbia Press, Eimited, 695 Sargent Avenue,
Winnipeg, Manitoba
PHONE 86 327
Ritgerð um Island vekur
bitra andúð
Innan um nýkomnar póstsendingar frá Is-
landi, barst Lögbergi til umsagnar dálítill
bæklingur á tvennum tungumálum, ensku og
íslenzku; höfundur bæklingsins er hr. Snæ-
björn Jónsson bóksali í Reykjavík; frum-
ritið birtist í enska blaðinu Speetator þann
20. september síðastliðinn; ritgerð þessi hef-
ir auðsjáanlega sætt nokkurri andúð á Is-
landi, og telja ýmsir hana ganga landráðum
næst; höfundur ritgerðar þessarar hefir
snúið henni sjálfur á íslenzku; þýðingin er í
öllum atriðum nákva*m, og teljum vér víst,
að Islendingum vestanhafs þyki það nokk-
urs um vert, að fá hana til lesturs í heilu
lagi, því enn láta þeir sér ant um hag og
viðhorf stofnþjóðar sinnar, jafnt í efnaleg-
um og andlegum skilningi; hin margum-
ra‘dda ritgerð hr. Snæbjarnar er á þessa
leið:
“. . . Island flytur út meginið af fram-
leiðslu sinni og flytur inn mestan hluta
neysluvörunnar. Yerzlunarmagn landsins er
þannig í engu samræmi við fámenni þess.
Það varð því sérstaklega illa úti fyrir þeim
hömlum á alþjóðlegum verzlunarviðskiftum,
sem um síðasta áratuginn fyrir ófriðinn
höfðu svo skaðsamleg áhrif á sambúð þjóð-
anna í heiminum. . . . Þannig var það, að
vefnaðarvörur og málmvörur, sem við höfð-
um áður keypt á Bretlandi, urðum við nú að
kaupa á ítalíu og Þýzkalandi — lakari vör-
ur fyrir hærra verð — sökum þess, að þessi
lönd tóku á móti verulegum hluta af útflutn-
ingi okkar. Verzlunin var í rauninni að
mestu leyti vöruskifti . . . Öllum kröftum
var nú til þess beitt, að fiska sem mest til
útflutnings. Flest fóru skipin með afla sinn
til Bretlands, en sum fóru til Þýzkalands,
þar sem fiskurinn seldist geypiverði. Því
miður fyrir okkur tók Þýkaland fljótlega
að viðhafa þær hernaðaraðferðir, sem
neyddu Bretland til þess að beita algerðu
hafnbanni, og var þannig þýzka markaðinum
lokað fyrir okkur. En brezki markaðurinn
tók auðveldlega á móti öllum þeim afla, sem
til féll, og verðið hefir.yfir höfuð verið gott,
stundum mjög hátt. . . . Aflinn yfir veiðitím-
ann reyndist gífurlegri en nokkur dæmi voru
til, og ennþá er því mikil síld óseld, en von
er um að enn kunni að fást markaður fyrir
hana.
. . . Alt efni til húsa verður að flvtja
inn, og slíkt er vitaskuld ómögulegt núna.
1 maímánuði settu svo Bretar her á land,
og breytti það' miklu, svo að einungis þeir
hafa orð'ið illa úti, sem húsagerð stunda.
Því að brezka herliðið hefir veitt mikla at-
vinnu, bæði beinlínis, en langtum meiri ó-
beinlínis. I svipinn að minsta kosti hefir
liðsetningin orðið Islandi til stórkostlegs
hagnaðar efnalega. Það er ómótmælanleg
sannreynd — sannreynd, sem enginn getur
rekið sig úr vitni um. Það ern einu áhrifin
sem hún hefir hingað til haft í landinu; því
að gætt hefir verið hins ítrasta íhlutunar-
leysis. Og að svo miklu leyti sem nokkur
samskifti hafa verið á milli setuliðsins —
en það er dreift um alt landið — og lands-
manna sjálfra, hafa þau verið hin vinsam-
legustu, og alls enginn árekstur hefir átt
sér stað. Ef verið skyldi hafa í upphafi
einhver tilhneiging til þess að líta grunsemd-
ar-augum á “innrásarliðið,” þá hvarf sú
grunsemd fljótlega. Þó var það svo, að
enda þótt ekki væri réttmætt að tala um
fjandskap af hálfu blaðanna, verður því ekki
neitað, áð undantekningarlaust gerðust þau
í byrjun sek um óvarkárni, og sumt af þeirri
óvarkárni var í fremur óvinsamlegum anda.
En jafnframt slíkri vangá (sem ekki verður
lengur vart við), voru þess frá upphafi dæmi,
að mjög viturlega væri á málinu tekið. . . .
Það er augljóst, að meðan ófriðurinn
stendur yfir, veltur á því efnalega fyrir fs-
land, að Bretland, sem nú er nálega eini
markaðurinn fyrir útflutningsvörur okkar,
haldi vinsamlegri afstöðu. En það er ekki
einungis efnaleg heldur og pólitísk framtíð
íslands, sem um er að ræða. Undir sam-
bandslögunum frá 1918, hafði landið síðan
það ár verið fullvalda ríki, og tengslin við
Danmörku ekki önnur en samciginlegur kon-
ungur, og samningur, sem gerði það að
værkum, að Danmörk taldist fara með utan-
ríkismál íslands, enda þótt Islendingar hefðu
sjálfir að nokkru leyti tekið þau mál í sínar
hendur. Sambandinu mátti slíta í árslok
1943, og allir stjórnmálaflokkar á alþingi
höfðu í meira en eitt skifti lýst yfir þeirri
ákvörðun sinni, að því skyldi verða slitið.
Svo kom þýzka innrásin í Danmörku í síð-
astliðnum aprílmánuði, og af augljósum
ástæðum lýsti Island yfir því daginn eftir,
að þau tengsl, sem þangað til höfðu knýtt
þessi tvö lönd saman, væru rofin. 1 þeirri
ályktun, sem alþingi samþykti, er að vísu
svo að orði komist, að sambandsslit þessi
séu “að svo stöddu,” en það veit’ hver mað-
ur, að þessi orð voru sett þar fyrir kurteisis
sakir aðeins. Skilnaðinum var án efa ætlað
að verða endanlegur, og endanlegur verður
hann, hvað sem gerast kann.
Frá sjónarmiði alþjóðalaga, og með sög-
una í baksýn, hafa tveir nafntogaðir
amerískir iögfræðingar, báðir fæddir
Islendingar, rætt núverandi stöðu Is-
lands af mikilli prýði í júní-heftinu
af American Bar Association Journal. Hver
sá maður, sem af alvöru lætur sig málið
skifta, ætti að lesa þá fræðimannlegu grein-
■ argerð. Undir því stundar-fyrirkomulagi,
sem nú ríkir, er það framkvæmdarvald, sem
áður var í höndum konungs, falið ráðuneyti
Islands, og ísland er nú í veruleikanum lýð-
veldi með stjórnarskrá konungsríkis. Ber-
sýnilega er þetta óþjált og óhentugt fyrir
komulag, jafnvel þótt eigi sé nema til bráða-
birgða.; og vitanlega hugsar enginn sér það
sem varanlegt.
Tvent er það, sem fyrir ófriðinn var
deginum ljósara þeim miðlungi mörgu, sem
ganga með augun opin (en aðeins þeim), en
hlýtur nú að vera hverjum manni bersýni-
legt; sem sé, að á ófriðartímum er ekki unt
að líta á hnattstöðu Islands sem einangraða,
og hún getur þannig ekki veitt landinu neitt
öryggi; og að í sama máta er ekki heldur
vernd í yfirlýsingu um ævarandi hlutleysi.
Síðan þessar staðreyndir urðu öllum aug-
ljósar, hefir aðeins verið minst á tvo vernd-
ara, nefnilega Bretland og Bandaríkin í
Ameríku, þ. e. a. s. að Monroe-kenningin
yrði þannig túlkuð, að hún tæki til íslands,
eins og lega landsins gerir mögulegt. Fyrir
ófriðinn heyrðist hér dálítið drýgilegt, en
barnalegt, tal um þá vernd, sem Norður-
landaríkin gætu veitt okkur ef við þyrftum
á að halda. Óþarft er að segja það, að þessi
vitleysa heyrist ekki lengur. Að því er við
kemur amerískri vernd, er það fyrst og
fremst ákaflega vafasamt, hvort hennar
> mjmdi kostur ef á þyrfti að halda; enginn
er svo flónskur að halda því fram, að hún
myndi hafa verið í té látin síðastliðið haust
hversu knýjandi þörf sem á henni kynni að
hafa verið. Og í öðru lagi hefir brezka lið-
setan á íslandi átt sinn þátt í að opna augu
fólks fyrir því, hver bezt myndi vemda
frelsi íslands og öryggi landsins. Greindari
mönnum á meðal Islendinga hefir lengi verið
þetta ljóst, og fyrir þrem árum lýsti Jónas
Jónsson, fyrrum dómsmálaráðherra, yfir því
opinberlega (án þess að nokkur andmælti),
að einungis af Bretlandi gætum við vænst
vemdar í framtíðinni, eins og það hefði líka
á liðnum tíma veitt þá einu vepid sem saga
íslands hefði af að segja (nefnilega í
Napoleons-styrjöldinni og í heimsstyrjöld-
inni 1914*—1918). Að efni til hefir nýlega
verið lögð áhérzla á hið sama í ársf jórðungs-
ritinu Eimreiðinni.
Það er að líkindum sannleikurinn, að
íslenzka þjóðin hafi ekki enn tekið ákvörðun
um það, hverjar séu óskir hennar um póli-
tíska framtíð landsins. Þeir sem meira eru
uppi í skýjunum og miður raunsæir, hugsa
sér ef til vill enn lýðveldi án nokkurs stjórn-
arfarslegs sambands við neitt annað land
og varið ævarandi ró yfirlýsts hlutleysis.
En það má telja sa*milega víst, að skyldi
tilraun verða gerð um slíkt, myndi af hag-
sýnisástæðum brátt verða að Iiverfa frá
henni. llinir raunhyggnari. myndu óska, að
Island gerðist fullvalda aðili í ríkjasamband-
inu brezka. Rökin fyrir þeirri stefnu hafa
bezt verið flutt af Héðni Valdimarssvni
alþingismanni, í greinaflokki, sem hann rit-
aði í blað sitt Nýtt land síðastliðið vor.
Greinar þær voru farnar að birtast nokkmm
vikum áður en Þýzkaland tók Danmörku, og
voru þannig ekki sprottnar upp af þeim at-
burði eða svo mikið sem af honum litaðar.
Það er athyglisvert, að enginn hefir gert
tilraun til þess að hrekja röksemdir Héðins
Valdimarssonar, og sú- ályktun verður ekki
umflúin, að blöðin og stjómmálamennirnir
hafi talið þau óhrekjandi. Það er illa, að
ekki skuli hafa verið gerður kostur á þessum
greinum í enskri þýðingu, því að líklegt er
að fyr eða síðar komi til þess fyrir brezka
stjórnmálamenn að svara tillögunni, og fyrir
brezkan almenning að verða með henni eða
móti. Þar er eina leiðin, sem sumir okkar
fslendinga sjá til þess að tryggja frelsi Is-
lands.”
The American
Scandinavian
Review
Lögbergi hefir nýverið borist
í hendur nýútkomið hefti af The
American Scandinavian Review,
vandað injög að hinum ytra frá-
gangi, og þá ekki síður mergj-
að og fjölþætt að innviðum;
vegna þeirra ömurlegu viðburða,
sem gerst hafa með Norður-
landaþjóðum í ár, gat ekki hjá
því farið, að þeirra óhjákvæmi-
legu blæbrigða, sem hinu breytta
viðhorfi á Norðurlöndum var
samfara, yrði vart í ritinu í
þetta sinn; enda er það í megin
atriðum sterklega mótað linum
og litum núverandi ásigkomu-
lags; en góðu heilli, gengur eins
og rauður þráður gegnum frá-
sagnir allar og viðburðalýsingar,
bjargföst trú á fullkomna stjórn-
arfarslega endurrei'sn þeirra
þjóða, sem hernumdar hafa ver-
ið, og að minsta kosti eins og
til hagar, eiga við raman reip
að draga; öll él birta upp um
síðir, segir hið fornkveðna, og
mun þetta engu síður rætast á
Norðurlandaþjóðum en þeim
þjóðum öðrum, er orðið hafa
rándýrseðli Hitlerismans að
bráð; öðru máli gegnir um her-
nám íslands; þar á í hlut voldug
vinskaparþjóð, er forustu hefir
á vettvangi þeirra þjóða, er
frækilegast halda uppi vörn fyr-
ir drengskap og mannréttindum;
og þó hið breytta viðhorf íslands
sé vandasamt, þá þarf þjóðin þó
ekkert að óttast; hernám hennar
varir aðeins um stundarsakir,
eða þar til núverandi hildarleik
lýkur með fullnaðarsigri lýð-
ræðisiþjóðanna.—
Hinn drengilegi og víðskygni
erindreki fslands í Bandaríkjun-
um, hr. Thor Thors aðalræðis-
maður, hefir samið fyrir hefti
þetta, stutta en gagnorða ritgerð
um breytt viðhorf íslenzku þjóð-
arinnar, sem skapaðist vegna
hernáins Danmerkur, en skömmu
seinna við komu brezka hersins
til landsins og bráðabirgða her-
nám þess; grein þessi felur í sér
glögt yfirlit yfir þá atburði, sem
gerðust á Alþingi, er þjóðin fyrir
hönd fulltrúa sinna fól ráðu-
neyti sínu framkvæmd konungs-
valdsins ásamt meðferð utanrík-
ismálanna, sem Danir höfðu
farið með fyrir hönd fslands
samkvæmt fyrirmælum full-
veldissáttmálans frá 1918. f nið-
urlagi ritgerðar sinnar, %ikur
höfundur að þeim vanda, sem
sambúð hinnar fámennu ís-
lenzku þjóðar og hins fjölmenna,
erlenda hers, sé samfara; lætur
hann þess getið, að brezkir liðs-
foringjar hafi framkvæmt skyld-
ur sínar með góðri háttlægni, og
framkoma setuliðsins í flestum
tilfellum verið óaðfinnanleg; er-
lenda setuliðið hafi á engan hátt
blandað sér inn í stjórnarstarf-
ræksluna, né heldur hróflað við
frjálsræði blaða eða útvarps;
útvarpið daglega flutt nýjustu
fregnir frá London og Berlín,
auk þess sem gefið sé daglega út
kommúnistablað, er fordæmi
málstað Breta. Hr. Thors efast
^kki um það, að á sinum tima
hverfi hið erlenda setulið af fs-
landi, og að líf þjóðarinnar
komist aftur i sinn eðlilega far-
veg.
ÞAKKARORÐ
öllum þeim, er heiðruðu okk-
ur með veglegu samsæti og vin-
argjöfum á tuttugu og fimm ára
giftingarafmæli okkar, vottum
við okkar hjartanlegasta þakk-
læti. Sérstaklega þökkum við
nefnd kvenna, er gekst fyrir
samsætinu og vann að undirbún-
ingi ógleymnalegrar fagnaðar-
stundar, er við urðum aðnjót-
andi. Guð launi góðvilja okkur
sýndan.
Mr. og Mrs. Iíristján fíessason,
Selkirk, Man.
F r á Auátf j örðum
Eftir Jens Hólmgeirsson.
BAKKAGERÐl
t BORGARFllWl
(íbúar 140)
Bakkagerðisþorp stendur við
botn Borgarfjarðar, og að
nokkru norðan fjarðarins, og er
hluti af Borgarfjarðarhreppi,
sem nær yfir Borgarfjörð og
nokkrar næstu víkur. Þorpið,
sem að mestu er með dreifbýlis-
sniði, er bygt í landi jarðanna
Bakka og Bakkagerðis. Bakki
og hálft Bakkagerði er eign
hreppsins. Land nefndra jarða
má áætla 350—400 ha. að stærð,
auk mikils beitilands. Land
þetta er því nær alt samfeldar
mómýrar og hálfþurrir gras-
móar með hæfilegum halla ti!
framræslu og er því óvenjulega
álitlegt til ræktunar. Utan við
þorpstakmörkin er jörðin Geita-
\dk, sem hefir a. m. k. 100 ha.
af ágætu ræktunarlandi. Innan
við þorpið eru einnig nokkrar
jarðir með ágætum ræktunar-
möguleikum. Mór er mikill og
frekar góður í landi þorpsins og
er hann árlega mikið notaður.
Sem sönnun þess, má nefna, að
kolanotkun í öllum hreppnum
er aðeins 10—12 smál. á ári.
Þararek allmikið er í fjörum,
sem hagnýta má bæði til beitar
og áburðar. Þá er einnig sæmi-
legt byggingarefni nærtækt.
Þorpið er óskipulegt og hafa
byggingar verið settar nokkuð
af handahófi. Félagsleg þæg-
indi eru engin. Vatnsveita er þó
ráðgerð og er aðstaðan frekar
góð. Talið er að virkjunar-
möguleikar séu fyrir hendi ekki
alllangt frá þorpinu, en það mál
er órannsakað ennþá.
Samgöngur á sjó og landi eru
hinar verstu í Bakkagerði. Nú
mun ákveðið að koma Borgar-
firði í bílvegakerfið með vega-
lagningu um Njarðvíkur og
Gönguskörð og tengja við út-
héraðsbraut, sem nú er komin
langt út eftir Hjaltastaðaþinghá.
Búist er við að þessi vegur verði
bílfær meiri hluta árs. Höfnin
i Bakkagerði er grunn og frekar
slæin, einkum í austanátt. Vart
getur uin það verið að ræða, að
byggja þar hafskipabryggju
nema með ærnum kostnaði.
Hinsvegar er frekar auðvelt að
gera þar hafnarbætur, er nægi
hreyfilbátum og hefir verið á-
ætlað, að það verk myndi kosta
liðlega 40 þúsund krónur með
verðlagi eins og var fyrir strið.
Kunnugir telja, að þessar hafn-
arbætur myndu hafa mikla þýð-
ingu fyrir útgerðina og afkom-
una í þorpinu, og auk þess auð-
velda mjög mikið afgreiðslu
stærri skipa.
Hskimið eru að öllum jafn-
aði fengsæl og fremur nærtæk
í Bakkagerði. Aflinn er aðal-
lega þorskur, sem veiddur er á
handfæri. Talið er nauðsynlegt
að geta haft línu líka, þegar
fjölfiski er. En það er nú tor-
velt sökum beituskorts, því að
ekkert beitugeymsluhús er til á
staðnum. Kúfiskur, sem nota
má til'beitu, mun vera alJmikill
í firðinum, en tæki eru engin til
að ná honum. Þá er og talið,
að veiða megi í firðinum sel,
hrognkelsi, hnísu og kola.
Fiskaflinn í þorpinu er salt-
aður og þurkaður, og er sú
venja, að hver skipshöfn verk-
ar yfirleitt sinn afla. Beinum
og fiskiúrgangi er öllu fleygt í
sjóinn. Lifrarbræðslutæki eru
engin á staðnum og er það hið
mesta tjón.
Veiðiflotinn í þorpinu eru 10
hreyfilbátar, alt að 4 smál. að
stærð. Auk þess eru þar allofl
nokkrir aðkomubátar. Bátarnir
eru eign sjómannanna, og eru
margir þeirra skuldlausir. Venju.
legur veiðitími er vorið og sum-
arið. Vetrarróðrar eru nokkuð
stundaðir með góðum árangri,
en vegna hafnleysisins er vetrar-
sjósóknin allhættuleg, Báta-
kostur þorpsbúa er nægur nú-
verandi fólksfjölda, eða því sem
næst.
Af framansógðu er ljóst, að
útgerðaraðstaða fyrir hreyfil-
báta er ágæt í Bakkagerði, hvað
snertir fiskisæld og nálæg fiski-
mið. Lendingarskilyrði eru
hinsvegar erfið, en úr því er
verulega hægt að bæta.
Allar fjölskyldur í þorpinu
hafa ræktun og búskap. Rækt-
unin er þó altof lítil til fóðurs
núverandi bústofni, enda verða
þorpsbúar að sækja útheysskap-
inn í sveit með ærnum kostnaði
og fyrirhöfn. Ræktunin er að
nokkru leyti í kring um húsin,
en þó mest í nokkurri fjarlægð.
Hreppurinn hefir undanfarin ár
varið atvinnubótafé sínu i rækt-
unarundirbúning með ágætum
árangri. Ræktað land í þorpinu
má áætla 35 ha., en a. m. k.
300 ha. af ágætu ræktunarlandi
eru ennþá óræktaðir.
Árið 1939 var uppskera og
búfénaður sem hér segir:
Taða 1400 hestb., úthey 600
hestb., kartöflur 56 tunnur, róf-
ur 7 tunnur. Kýr 35, sauðfé
1000, hestar 35.
Athyglisvert er, hve garðrækt-
inni er lítill sómi sýndur, þrátt
fyrir mjög sæmileg garðyrkju-
skilyrði í þorpinu.
Bakkagerði tel eg hafa einna
álitlegust og glæsilegust vaxtar-
skilyrði allra austfirzkra þorpa.
Fer þar saman stórt og álitlegt
ræktunarland, sem einnig er
auðugt af sæmilegu eldsneyti —
og nærtækt og fengsæl fiskimið
ásamt ýmsum fleiri gæðum. Þótt
hafnarskilyrði séu eigi góð, má
með nokkrum kostnaði úr þvi
bæta, svo að nægi hreyfilbátaút-
gerð, en hún virðist bezt eiga
við i Bakkagerði. Tel eg því
öll skilyrði fyrir því, að í Bakka-
gerði geti risið upp farsælt þorp,
sem hafi atvinnu af sjósókn og
búskap sameiginlega. Mun ekki
of hátt að áætla, að 1000 manns
geti lifað þar, ef gæðin til lands
og sjávar eru gjörnýtt skynsam-
lega. Sennilega er rétt að gera
réð fyrir dreifbýlissniði á bygð-
inni. En sú skipulagning þvi
auðveldari, þar sem landið er
heillegt og vel lagað, og bygging
og öll inyndun þorpsins á frum-
stigi, enn sem komið er.
Til þess að þetta geti orðið,
þarf að beina nokkru fjármagni
á staðinn. En ólíkt virðist það
skynsamlegra heldur en að strita
við að halda uppi bygð á óbyggi-
legum stöðum með árlegri með-
gjöf frá þjóðfélagsins hendi í
ýmsum myndum.
En hvað sem Jíður bollalegg-
ingum um stórfelt aukið land-.
náð á Bakkagerði, þarf að gera
ýmsar framkvæmdir í þorpinu
vegna þess fólks, sem þar er
nú, og sem vafalaust fer fjölg-
andi þegar stundir líða. Hafnar-
bætur, vegasamband, frystihús
og stóraukin ræktun, ásamt
gjörnýtingu allra áburðarefna,
eru alt aðkallandi úrlausnarefni,
sem vinna þarf að markvist og
sleitulaust.
VOPNAFJORÐUR
(íbúar 256)
Þorpið stendur sunnan til á
Kolbeinstanga, sem er nes á
milli Nípsfjarðar og Vopna-
fjarðar, og er hluti af Vopna-
fjarðarhreppi. Á Kolbeinstanga
voru áður jarðirnar Norður-
Skálanes, Austur-Skálanes og
Leiðarhöfn og er hin síðasttalda
ennþá sjálfstæð bújörð, en á þó
örlítinn hluta af landi því, er
þorpið stendur á. Hreppurinn á
Skálanesjarðirnar báðar og eru
þær eingöngu í notum þorpsins.
Rolbeinsnes er nokkuð hálent
og smáklettótt. Um miðbik
nessins eru mýrar og melar, sem
eru sæmilega til ræktunar fallið.
Land þetta er nú eingöngu not-
að til sauðfjárbeitar á vorin, og
er þó beitin frekar léleg. Að
sumrinu gengur sauðfé þorps-
búa í afrétt sveitarinnar. Mótak,
frekar lélegt, er á nesinu, og
er það almikið notað, einkum
nú.
Þorpið er með dreifbýlissniði,