Lögberg - 16.04.1942, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 16. APRÍL, 1942
------------ILögberg----------------------
QefltS út hvern fimtudag af
THE COL/UAtBIA PRESS, IJMITKD
•06 Sargent Ave., Wtmnipeg, Manituba
Utan&skrift ritstjórans:
KDITOR LÖGBERG, 695 Sargent Ave.,
Winnípeg, Man.
Edltor: EINAR P. JÓNSSON
VerC $8.00 nm árið — Borgist fyrirfram
The “LögbeiV is printea and pubtished by
The Columbia Press, Limited, 69 5 Sargent Avenue,
Wlnnlpeg, Manitoba
PHONE 86 327
Inntak úr ræðu
Eflir Hon. J. T. Thorson,
Nalional War Services ráðherra.
(Ræða þessi var flutt í Canadian Club, Toronto,
13. apríl, 1942)
Við þetta tækifæri, langar mig til þess
að tala við yður um stríðssókn canadisku þjóð-
arinnar. Og áður en máli mínu lýkur, mun
eg vikja að nokkru að þjóðaratkvæðinu, sem
fer fram 27. yfirstandandi mánaðar; og vil eg
þá þegar í upphafi máls míns, láta í ljósi þá
einlægu von, að svar þjóðarinnar verði jákvætt
með slíkum meirihluta, að eigi verði um vilst.
Canadiska þjóðin fór í þetta stríð af fús-
um og frjálsum vilja, sem afleiðing frjálsrar
atkvæðagreiðslu frjálsborins þjóðþingsf vér
hófum þátttöku vora í stríðinu sem einhuga
þjóð, og vér stöndum enn saman eins og einn
maður, eins og ein sál.
Vér fórum eigi einungis í þetta stríð sem
samherjar Bretlands og Frakklands, heldur
emnig sem sérstakur aðilji, á ‘eigin ábyrgð,
og í eigin nafni. Þetta stríð, er ekki stríö
Bretlands eins út af fyrir sig; það.er engu síður
stríð canadisku þjóðarinnar sjálfrar; þetta strið
er háð fyrir tilveru allra frjálsra, og frjálshugs-
andi þjóða; það er frelsisstríð fyrir allan heim-
inn.
Jafnvel þó mat vort á friði væri hátt, og
vér hötuðum stríð, og hefðum gert oss í hugar-
lund, að takast mætti að halda þjóð vorri út úr
ágreiningsefnum Norðurálfuþjóðanna, þá var
síður en svo, að vér þyrðum eigi að horfast 1
augu við þær staðreyndir, sem.stríði eru sam-
fara, vegna þess að oss var ljóst hve friður án
frelsis, var óvirðulegur og innihaldslaus í aug-
um frjálsborinna manna. Þegar harðstjórn og
ofbeldi Nazismans lokaði sundum fyrir heims-
friðnum, köstuðum vér frá oss öllum einangr-
unarhugsunum, og einbeittum afli voru til
stríðssóknar með allri þeirri ákvörðunarfestu,
er vér áttum yfir að ráða; vér vorum fyrsta þjóð-
in í hinum nýja heimi, sem kom auga á þá stað-
reynd, að engin þjóð gæti staðið ein í hjaðn-
ingavígum yfirstandandi tíðar; oss var það
ljóst, að hvorki meira né minna en sjálft heims-
frelsið væri í hættu; mannkynið sjálft í hættu,
og að þessvegna væri það lifsskilyrði öllum
þeim þjóðum, er vernda vildi frelsi sitt, að
samræma öll öfl sín í órjúfandi breiðfylking.
Oss skildist það ennfremur, að um skammvint
stríð gat ekki verið að ræða, ef vænta ætti
sigurvænlegra málaloka.
Það er ekki ætlun mín, að fara mörgum
orðum um það, sem Canada þegar hefir afrek-
að; eg hefi miklu sterkari tilhneigingu til þess,
að víkja að því, sem enn er ógert, og þarf að
gerast. Engu að síður ber oss þó að festa i
minni það, sem þegar hefir áunnist. Sjálf
boðalið vort tekur nú þátt í herþjónustu vítt
um heim. Á Bretlandi, er liðsstyrkurinn héðan
óhjákvæmilegur og ómetanlegur, til verndar
því forna virki lýðréttindanna; hermenn vorir
hafa einnig á öðrum vettvangi stríðsþjónust-
unnar, getið sér margháttaða sæmd, og þeir
standa reiðubúnir til sóknar á þeim stöðum,
þar sem þörfin er brýnust. Siglingamenn vor-
ir, en slíkum hetjum fer mjög fjölgandi, hafa
haldið opinni samgönguleiðinni milli hins nýja
og gamla heims; þeir hafa eigi aðeins stuðlað
að flutningi hermanna vorra og þeirra, sem í
loftflotanum þjóna, austur yfir hafið, heldur
hafa þeir einnig gert kleifa flutninga á ótölu-
legum smálestafjölda að nauðsynlegustu vist-
um og hergögnum; flughermenn vorir í þús-
undatali, heyja jafnt um nætur sem daga harð-
sóttar loftorustur yfir hinum mismunandi árás-
arsvæðum striðssóknarinnar; þannig hefir Can-
ada fram að þessu átt sinn mikilvæga þátt í
því, að halda herskörum frelsisins sameinuð-
um, og fyrirbyggja hrun þeirra.
En þetta er engan veginn fullnægjandi;
vitaskuld er það lífsnauðsynlegt, að fyrirbyggja
hrun; en það út af fyrir sig, megnar ekki að
tryggja fullnaðarsigur; aðalmarkmiðið er sigur,
og að því markmiði beitir Canada í samstarfi
við sameinuðu þjóðirnar, samstiltum átökum
þar til yfir lýkur; og þetta veit eg að þjóðin
gerir óhikandi og djörf.
Mr. Churchill fór ekki dult með skcðanir
sínar viðvíkjandi stríðssókn canadisku þjóðar-
innar, er hann í september-mánuði síðastliðn-
um lýsti því skýlaust yfir í Mansion House í
London, að Bretland hefði ekki getað haldið
áfram andspyrnu sinni gegn ofbeldisþjóðunum
án stuðnings af hálfu Canada.
Jafnvel þó ekki verði sagt að horfurnar sé
bjartar á vettvangi stríðssóknarinnar, og jafn-
vel þó herskarar Breta og Bandaríkjanna hafi
hvað ofan í annað orðið fyrir skakkaföllum, þá
finst mér sem vér getum í fyllri einlægni talað
um sigur á vora hlið, en unt Var að gera fyrir
sex mánuðum.
Með hugprýði þá fyrir augum, sem komið
hefir fram hjá Rússum, og þær hrakfarir, er
Þjóðverjar hafa sætt af þeirra hálfu, og meö
hliðsjón af þolgæði Kínverja, ásamt því, sem
mest er um vert, þátttöku Bandaríkjaþjóðar-
innar með sínar hundrað og þrjátíu miljónir
íbúa, staðráðnar í því, að berjast til þrautar
á vora hlið, fæ eg ekki betur séð, en sigur-
horfurnar sé grundvallarlega bjartari en þær
voru fyrir sex mánuðum, eins og eg þegar hefi
sagt, þrátt fyrir bráðabirgða vinninga Japana
sem stendur. Með þessari yfirlýsingu, kemur
mér vitaskuld ekki til hugar, að draga úr
þeirri afar alvarlegu hættu, sem sameinuðu
þjóðirnar óneitanlega eru staddar í; engu síður
er sannleikurinn sá, ef vér komum auga á hann
í tæka tíð, að eðli stríðsins og viðhorf hefir
gerbreyzt; þetta er ekki stríð Breta, og það er
heldur ekki framar Norðurálfustríð, — það er
alheimsstríð, háð fyrir frelsi veraldarinnar allr-
ar; stríð, sem vér megum til með að vinna og
getum unnið, ef sameinuðu þjóðirnar leggja
tram í einingu alla sína krafta, hver og ein!
Canada hefir aldrei í liðinni tíð brugðist skyld-
um sínum, og hún gerir það heldur ekki í
framtíðinni.-----
Þó það sé síður en svo ætlun stjórnarinn-
ar, að hverfa frá sjálfboðastefnunni á sviði
stríðssóknarinnar, þá mun hún ekki hugsa sig
um að beita herskyldu skoðist slíkt nauðsyn-
legt til fullnaðarátaka. Og þó herskylda sé í
sjálfu sér ekkert markmið, þá getur hún verið
meðal til þess að ná ákveðnu takmarki; og
standi þannig á, mun stjórnin ekki hika við að
beita þeim hjálparmeðölum, er hún telur nauð-
syn á að beitt skuli.---
Eins og eg mintist á áðan, langar mig til
þess að víkja nokkrum orðum að hinni fyrir-
huguðu atkvæðagreiðslu, sem fram fer þann
27. yfirstandandi mánaðar; afstaða stjórnar-
innar til þessa máls, er ljós og ákveðin; hún
hefir frjálsar og óbundnar hendur til þess að
beita hverjum þeim aðferðum er hún telur
æskilegar, með hliðsjón af stríðssókninni, að
því undanskildu, að beita herskyldu utan vé-
banda Canada; í þessu efni eru hendur stjórn-
arinnar bundnar, svo að hvorki hún sjálf, né
heldur þjóðþingið, geta óhindrað komið bol-
magni við; stjórn og þing eru bundin við á-
kveðin loforð, sem fólkinu voru gefin; loforð,
er það fólu í sér, að herskyldu yrði eigi beitt
utan canadiskrar landhelgi. Stjórnin hefir
lagavald til þess að htinda herskyldu í fram-
kvæmd; í því efni hvíla á henni engar hömlur;
á hinn bóginn er stjórnin siðferðilega bundin
við þau loforð, sem hún gaf; í öllum atriðum
nema þessu eina, getur stjórnin beitt hverjum
þeim átökum, er hún telur nauðsynleg, en í
þessu tilfelli, getur hún ekki, vegna siðferði-
legra skuldbindinga við kjósendur, haft óbundn-
ar hendur nema því aðeins, að kjósendur sjálf-
ir leysi hana undan fyrri skuldbindingum í
þessa átt; það er með þetta fyrir augum, að
stjórnin fer fram á það við kjósendur, að verða
leyst frá þeim skuldbindingum, er undir öllum
kringumstæðum hömluðu henni frá því að
beita herskyldu handan við haf, hvernig svo
sem viðhorfið kynni að breytast frá degi til
dags.
Stjórnin fer ekki fram á það við kjósend-
ur, að þeir greiði “Já,” eða “Nei” atkvæði um
herskyldu í sjálfu sér; slíkt er ekki undir nein-
um kringumstæðum tilgangurinn með atkvæða-
greiðslunni; það er ekki verið að spyrja fólkið
í Canada um það, hvort herskylda eigi að kom-
ast á, eða það gagnstæða; sú ábyrgð verður
ekki lögð á herðar þess. Vér förum fram á það
við fólkið, að fá að bera þá ábyrgð sjálfir
óhindrað í Ijósi viðurkendra staðreynda, og
þeirra þarfa, sem ástandið að voru áliti krefst
með tilliti til ábyrgðar vorrar gagnvart þing-
inu.
Ákveðinn skoðanamunur hefir komið fram
um þetta mál; eg ætla mér hvorki að ræða
um kosti né vankosti herskyldunnar; fram að
þessu, hefi eg enga þörf séð fyrir herskyldu, og
lítið gildi í henni; en með hliðsjón af þeim
öru breytingum, sem heimurinn um þessar
mundir horfist í augu við, er ekki unt að
segja fyrir um það, hverra ráða verði óhjá-
kvæmilegt að grípa til; það getur komið fyrir,
að innleiðsla herskyldu verði óumflýjanleg.
í öllum tilfellum þarf þannig að vera um
hnúta búið, að stjórnin fái ráðið því sjálf, hvort
herskyldu skuli beitt eða ekki, með hliðsjón af
staðreyndum, og því breytta viðhorfi, sem
jafnt og þétt kann að skapast. —
Ekki ber heldur svo að skilja, sem stjórnin
með áminstri atkvæðagreiðslu, sé að leita póli-
tískrar traustsyfirlýsingar; því fer fjarri; hið
eina, sem hún fer fram á, er
það, að verða leyst undan skuld-
bindingum er hún gaf, og í þá
átt lutu, að beita ekki ákveð-
inni aðferð á vettvangi stríðs-
sóknarinnar til þess að ná því
takmarki, sem eg nú hefi gerí
að umtalsefni, þannig, að hún í
því efni líka, mætti hafa frjáls-
ar og óbundnar hendur. Eg
treysti því þessvegna, að já-
kvæða hliðin gangi með yfir-
gnæfandi meirihluta sigrandi af
hólmi við téða atkvæðagreiðslu
þann 27. yfirstandandi mánaðar.
Canadiska þjóðin hefir verið
sameinuð, og hún verður ávalt
að vera sameinuð; vér lifum á
raunalegum tímum, skuggarík-
ustu dögunum í sögu vorri; ó-
þarfa ágreiningur má hvergi
komast að; sérhver þegn þessa
lands, verður að ala í brjósti
gagnkvæmt traust til meðbróð-
ur síns; því með þeim hætti ein-
um má þess vænta, að Canada
fái beitt öllu afli í sigursókn
mannfrelsisins, að hver og einn
sonur hennar inni af hendi
fullnaðarskyldu sína við land og
þjóð—
íslendingar og
atkvæðagreiðslan
27. apríl
nχtkomandi
Eg er meira en hálf hissa á
því, 'hve hljótt er á meðal ísl.
um atkvæðagreiðsluna, sem fram
á að fara í CanadU 27. apríl n. k.,
þó að málið, sem liggur til grund-
vallar fyrir henni sé eitt hið al-
varlegasta og þýðingarmesta mál,
sem Canada þjóðin hefir verið
beðin að athuga og greiða at-
kvæði um í mörg, mörg ár, og
auk þess að vera svo þýðing-
armikið fyrir heildina; snertir
það hvert einasta mannsbarn i
Canada persónulega. Á yfirborð-
inu, eða við fyrstu athugun,
virðist málið eða atriðið, sem
greiða á atkvæði um, ekki vera
svo mjög yfirgripsmikið.
Stjórnin í Canada biður kjós-
endur landsins að leysa sig frá
því loforði, sem hún gaf við síð-
ustu kosningar. En loforðið var
þetta: að senda ekki neina af
þeim mönnum, sem kvaddir væru
til herskyldu í Canada, til út-
lendra vígvalla. iFrá þessu lof-
orði biður stjórnin nú um lausn,
og hún biður alla atkvæðisbæra
menn og konur í landinu að
veita þá lausn með atkvæði sinu
27. april næstkomandi.
Hversvegna er þessi leið valin?
Veit ekki stjórnin, að þjóðin
myndl samþykkja þegjandi, þó
hún tæki sér þetta vald að henni
fornspurðri; eða þvi bað hún
ekki þingið — umboðsmenn
þjóðarinnar —■ að leysa sig frá
þessu loforði? Hvi þarf hún að
láta greiða atkvæði um þetta,
sem að tekur tíma og kostar
bæði fyrirhöfn og fé? Við erum
í stríði og höfum gefið þá heit-
strenging að beita allri orku,
sem við eigum yfir að ráða til
þess að vinna það. Það er því
hverjum manni auðsætt, að við
megum ekki leggja neinar höml-
ur á þá, sem fyrir stríðsmál-
unum standa fyrir okkar hönd,
sem í þessu tilfelli er lands-
stjórnin — megum ekki og vilj-
um ekki leggja neinar hömlur
á hana, svo það sem hún biður
um með atkvæðagreiðslunni tel
eg vist að Vestur-íslendingar og
þjóðin öll verði fús á að veita.
En því alt þetta umstang? Hvi
voru ,ekki auðveldari og ódýrari
leiðirnar valdar? Loforðið var
gefið þjóðinni og það var þ jóðin
ein, sem gat eða getur legst það,
og þessvegna verður að leita til
hennar, svo framarlega að stjórn-
in vilji reynast þjóðinni trú og
sjálfri sér samkvæm.
fslendingar öðrum fremur
kunna að meta drengskaparorð,
gefið og haldið, svo eg tel vist,
að frá þvi sjónarmiði einu þá
vildu þeir leggja á sig að fara á
atkvæðastaðinn þann 27. þ. m.
og sýna með hélzt öllum íslenzk-
um atkvæðum í Canada, að þeir
kunni að meta þessa drengskap-
ar viðleitni stjórnarinnar og séu
þess reiðubúnir að styrkja hana
af alefli. En þessi atkvæða-
greiðsla er miklu þýðingarmeiri
og víðtækari en þessi drengskap-
ar viðleitni stjórnarinnar, þó
hún sé þýðingarmikil og lofsverð
á öllum tímum og undir ölluin
kringumstæðum, en sérstaklega
þó nú, eins og viðhorfið í heim-
inum er. Að standa við loforð
sitt nú, þegar barist er upp á
líf og dauða, út af loforðasvik-
um og gjöra það svo, að ekki
aðeins samherjar og fjandmenn
sjái, iheldur aít fólk — það er
eltki þýðingarlítið.
En eins og eg sagði hér að
framan, þá nær þessi atkvæða-
greiðsla lengra en að drengskap-
ar takmarkinu. Hún er óumflýj-
anlega tengd við stríðið og stríð-
ið við hana. Allur heiniur veit
að þjóðaratkvæði á að fara fram
í Canada 27. iþ. m. og augu jafrit
vina sem óvina hvila á þjóðinni
27. apríl n. k. til þess að ganga
úr skugga um, hvort Canada
þjóðin sé einhuga og samhuga,
hálfvolg eða hiklaus, samfeld eða
sundruð. Atkvæðagreiðslan gjör-
ir1 annaðhvort að veikja eða
styrkja hendur stjórnarinnar í
Canada. Ef fá atkvæði verða
greidd, eða atkvæðin verða skift,
þá hlýtur það að veikja starfs-
þrek stjórnarinnar, vekja kvíða
og draga úr framsóknar atorku
okkar eigin hermanna og með-
herja okkar allra, en örfa hug og
framsókn fjandmannanna, en við
því megum við ekki, og vart er
það hugsanlegt, að nokkur sá ís-
lendingur sé til á meðal Vestur-
fslendinga, sem standa vilji þeim
megin í fylkingunni.
Á hinn bóginn, ef jákvæðu at-
kvæðin verða yfirgnæfanleg, sem
þau þurfa að verða, þá styrkja
þau ekki aðeins hendur Canada
stjórnar, heldur allra samherja
vorra, en veikir að sama skapi
sjálfstæðisþrótt óvinanna. Þetta
og ekkert minna er það, sem
atkvæðagreiðslan 27. þ. m. mein-
ar.
Fjöldi af æskufólki, vinum og
vandamönnum okkar fslendinga
í Canada, eru farnir, á förum og
munu fara i stríðið. Eg er viss
um, að við eigum ekkert til, sem
þeim getur að liði orðið og við
af hendi látið, sem þeim er ekki
meira en velkomið, ef það gæli
styrkt þá, eflt áræði þeirra og
hugrekki og látið þá finna til
þess að við sem einstaklingar, og
partur af þjóðinni þeirra séum
vakandi yfir velgengni þeirra og
virðingu. Á vígvellinum getum
við ekki staðið með þeim, en við
getum, við eigum og við skulum
halda uppi heiðri þeirra heima;
og látum oss byrja með því,
Canada fslendingar, að sjá um,
að hver einasti atkvæðisbær ís-
lendingur í Canada fari á at-
kvæðastaðinn á mánudaginn sið-
asta í þessum mánuði, 27. apríl
og greiði já-atkvæði, og sýnum
með því, ekki aðeins að við
kunnum að meta og unnum
sönnu lýðræði, heldur og einnig,
að því er okkur snertir, þá stönd-
um við sem einn maður, með og
á bak við drengina íslenzku og
alla samherja Canada á vígstöðv-
unum, en á móti Hitlers, Musso-
lini og Tojos yfirgangi, ofriki
og áþján.
J. J. Bildfell.
Vér höfum séð, að framsókn
andans á að vera takmark rík-
isins.—Schiller.
+
Sá lærir, sem spyr.
---Grískur málshattur.
+
Sá faðir er vitur, sem þekkir
barn sitt.—Shakespeare.
+
Ef Satan gæti elskað, væri
hann ekki lengur illur.
—Sainte Thérése.
UPPTfNINGUR
GUNNL. JÓHANNSSONAR
Hugprúði
drengurinn
“Þetta er þá nýi káetudrengur-
inn,” sagði eg við sjálfan mig
um leið og eg koin auga á falleg-
an dökkeygðan unglingspilt, sem
stóð út við borðstokkinn og
horfði með angurblandinni al-
vöru á ólgandi öldurnar velta sér
stærilátar og storkandi yfir sltip-
ið.
Eg var búinn að heyra skip-
verja tala um þennan dreng og
var kunnugt um það, að þeim
gazt engan veginn vel að honum,
— þótti hann ómannblendinn og
einrænn. Þeir sityttu sér iðulega
stundir með því að stríða honum
og með grófgerðu gamni og
ruddalegu glensi.
Hann hafði aldrei fengist tii
að neyta nokkurs áfengis, síðan
hann kom um borð. Mig lang-
aði til að kynnast honum betur.
Áhugi minn og hluttekning
fyrir kjörum og kringumstæðum
drengsins óx með hverjum degi,
og eg ásetti mér að vaka yfir
honum og vernda hann að svo
miklu leyti sem i mínu valdi
stæði, fyrir hinum óstjórnlegu
skapsmunum skipstjórans og
hinu ruddalega glensi og gamni
hásetanna.
Nokkrum dögum síðar var eg i
samræðum við skipstjóra. Alt i
einu heyrðum við hávær hróp
og hlátra. Við gengum á hljóð-
in til að sjá hvað um væri að
vera.
Við sáum þá fjölda af háset-
unum samankomna og vera að
telja um fyrir Allan (það var
nafn káetudrengsins) og reyna
að ginna hann með margskonar
röksemdafærslu til þess að
drekka með þeim spíritusblöndu.
“Þið megið hlæja að því,” heyrð-
um við Allan svafa í ákveðnum
alvöruróm, “en eg skal aldrei'
láta það inn fyrir mínar varir.
Þið ættuð að skammast ykkar
fyrir að drekka það sjálfir og
þó miklu fremur fyrir það, að
bjóða öðrum það.” Storkandi
hæðnishlátur og hróp var það
eina svar sem AHlan fqkk.
Við komu skipstjórans, sem
allir vissu að var stórfeldur
drykkjumaður, örvaðist ósvifni
eins hásetans, svo hann gekk
beint til Allans og sagði: “Nú,
nú, ljúfurinn minn, búðu þig
undir að missa jafnvægið, þegar
þú ent búinn að svelgja þetta.”
í sama vetfangi ætlaði hann að
hella spíritusblöndunni ofan i
Allan, en skjótur sem elding
þreif Allan af honum flöskuna og
kastaði henni langt út á sjó.
Skipverja setti hljóða. Þeir
horfðu með söknuði á eftir flösk-
unni.
En Allan leit rólegur en lit-
verpur til skipstjóra Hardens,
sem nú var orðinn rauður af
reiði.
Meðaumkunar tiltringur gagn-
tók mig og ótti fyrir örlögum
drengsins.
Skipstjóri þreif til Allans og
öskraði: “Dragið þennan snáða
upp í siglu-körfuna.”
Tveir skipverjar gáfu sig fram
til að fullnægja iskipuninni, en
Allan bandaði hógværlega við
þeim og sagði í lágum undir-
gefnum róm: “Eg skal fara sjálf-
viljugur, herra skipstjóri, og
vona þér fyrirgefið mér, það var
ekki meining mín að fremja af
brot.
Hendur Allans titruðu af ó-
styrk, þegar hann hóf för sína
upp reiðann.
Það er ákaflega hættulegt fyr-
ir viðvaning, að klifra þá hæð.
Allan hikaði augnablik og sýnd-
isit vera að mæla hæðina með
augunum, en náði sér þó fljól-
lega aftur, og hélt áfram hægt
og gætilega.
“Áfram með þig,” öskraði
skipstjórinn! Þegar hann sá hve
vaúlega hann fór. Og Allan
reyndi að hraða sér eftir mætti
en nú varð honum fótaskortur.