Lögberg - 30.04.1942, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 30. APRÍL. 1942
iryFir smniiaii
Rio (jrrand.e
Eftir Pátmn.
(Niðurlag)
VII.
P2ins og eg gat um fyr i þess-
ari ritgerð, þótti mér kynnisferð
mín til Mexico mest minnisverð
vegna þess, hve litríkt þjóðlíf gaf
þar að líta. Ennfremur gat eg
þess, að þeir, sem vilja hafa full
not af ferðalagi um þetta ein-
kennilega land, verða að gera sér
far um að skilja þessa undarlegu
þjóð, sem þar lifir. Það er í
raun og veru ranglátt að segja,
að þar lifi ein þjóð, því hin
mörgu þjóðflokkabrot sem þar
lifa, hafa enn ekki runnið saman
til þess að fullnægja orðfakinu
“þjóðerni.” Það er því sann-
gjarnt. að skifta Mexico þjóðinni
i þrjá filokka, þannig: Hvítingj-
ar eru þar hér um bil 20%, Indi-
ánar 35% og kynblendingar 45%.
Kynblendingarnir eru þar þvi
mest áberandi og get eg með
sanni sagt, að mér virtust þeir
ekki standa nokkurri annari þjóð
að baki, hvað líkamsbyggingu
snerti. í listum og visindum
standa þeir sem hafa átt kost á
þvi, að stunda slíkar greinar,
framarlega. Mexico er t. d. talin
að standa framar í bókmentum
og listum en nokkurt annað land
i Suður-Ameriku. Um íramtíð
Mexico-rikjanna er eg því í alls
engum vafa, því með umbótum
stjórnarfarslega og aukinni
þekkingu eða mentun á meðal
almennings, tel eg víst, að þar
muni hraust og heilbrigð þjóð
láta til sín heyra á eyðum óskrif-
aðra blaða í sögusafni komandi
tíma. I>andið sjálft er fagurt og
margbreytt. Það er mjög sjald-
gæft, að menn geti étið hádeg-
isverð upp í frosti jökulfjall-
anna en þremur stundum seinna
skemt sér í gróðri og allsnægt-
um hitabeltanna, en það geta
menn gert í Mexico.
Núverandi stjórn í Mexico er
mjög vinveitt í garð Bandarikj-
anna, enda fara sögur af þvi, að
Bandarikin hafi notið áhrifa
sinna, til þess að koma þessari
stjórn að völdum. Annars virt-
ist mér mikill skoðanamunur
eiga sér stað á meðal almenn-
ings um stjórnarskipulag lands-
ins. Eg rakst þar bæði á
socialista og kommúnista í orðs-
ins fylstu merkingu.. Annars
eru flestir tregir til þess að tala
um stjórnmál eða láta í Ijósi
hvar þeir standi í þeim efnum,
við ferðafólk frá Bandaríkjun-
um. í mörgum lyfjabúðum og
einnig í flestum sölubúðuin sá
eg stór auglýsingaspjöl um það.
að allar viðræður um stjórnmál,
utan og innanríkis, væru strang-
iega bannaðar. Mér var sagt að
tildrög til þessara auglýsinga
væru þau, að viðræður um slík
efni, hefðu undantekningarlaust
endað í slagsmálum eða baráttu
milli þýzkra og enskra þegna
landsins.
Flestir Mexicobúar eru mjög
metnaðargjarnir. Þeir elska
Mexico þjóðlögin og aðrar þjóð-
legar listir. Þeir þreytast aldrei
á þvi, að tala um þjóðlegar í-
þróttir og þeir vilja fremur
svelta sjáifa sig, en vera án
nautaatanna. Athetjur þær, sem
hætta lífi sínu til þess, að fram-
kvæma eitthvert snarræðisbragð
eru dýrðlingar fjöldans. Hreysti
og hugprýði eru því kostir, sem
eru í miklum metum í Mexico.
Metnaðargirni Mexico-búa kem-
ur fram í mörgum myndum.
T. d., ef að eg fór fram hjá bii
á veginum, sem mér virtist ekið
um of hægt, fann eg að það var
hérumbil undantekningarlaust,
að bilstjórinn reyndi til þess, að
fara fram hjá mér á sama hátt,
jafnvel þó hann yrði að brjóta
hraðalög landsins Það var því
einu sinni að eg fór fram hjá
bíl. sem auðsjáanlega hafði ver-
ið gerður í Evrópu, því öku-
mannssætið var hægra megin i
bílnum. Eftir að eg hafði farið
fram hjá honum með löglegum
hraða fór hann, fáuin minútum
seinna, fram hjá mér með geysi-
hraða. Svo dró hann af hrað-
anum og fór hægt. Auðvitao
vildi eg þá fara fram hjá honum
aftur en þá jók hann hraðann og
þessu hélt hann áfram svo
klukkustundum skifti. Mér fór
að renna í skap, þvi þessi félagi
varð, með þessu háttalagi, orsök
að mikilli töf. Þrátt fyrir það,
var mér það ljóst, að hættulegl
var að hefja kappakstur við
hann, þar sem brautirnar eru svo
mjóar og sjaldan beinar. Að
lokum komum við að beinni
braut sem var umferðarlaus
framundan okkur svo miluni
skifti Eg ásetti mér því að
“opna bílinn minn upp” sem leg
vissi að var nýr og í alla staði
ábyggilegur með kröftugri 12
cylindra hreyfivél. Mér til meslu
gremju sá eg að þetta var ein-
mitt það sem Mexico-búinn hafði
búist við, þvi hann herti að sainu
skapi á hraðanum. “Áttatíu,”
hevrði eg Mrs. Pálmi segja. Eg
vissi að hún hafði augun á
hraðamælinum. Báðir bilarnir
fóru með auknuin hraða. “Níu-
tiu,” sagði Mrs. Pálmi og hreim-
urinn í rödd hennar lýsti dálitl-
um ákafa. Millibilið milli bíl-
anna Var hið sama. “Hundrað,”
og eg sá að Mexicobúinn hallaði
sér fram yfir stýrishjólið á bíln-
um sínum. Það dró saman.
“Hundrað og fimm — hundrað
og tíu,” hrópaði Mrs. Pálmi um
leið og bíllinn okkar smaug fram
hjá hinum bílnum sem hafði nú
gefið upp kappaksturinn. Eg
dró nú af hraðanum og mér til
mikillar gleði sá eg að keppi-
nautur minn gerði alls enga til-
•aun til þess að fara fram hjá
mér aftur- Mér var það fuli-
komlega ljóst, að kappakstur
etti ekki að eiga sér stað á slík-
um þjóðvegum. En eg hafði
inikla afsökun, þó eg fyndi ti!
þess með sjálfum mér, að í raun
og veru var það metnaðargirni
mín, sem hafði knúð mig til
slíkra athafna. Og til þess að
friðþægja mig við sjálfan -mig,
raulaði eg vísu, sem eg gerði einu
sínni í samræmi við líkt atvik,
suður i Florida:
Aftast hýrast eínn í lest,
aldrei kýs hinn slyngi;
það er hrís um herðar verst
hverjum íslendingi!
Það er mjög auðvelt að kynn-
ast fólki í Mexico ef menn nálg-
ast það kurteisislega. Látprýði
og snyrtimenska er þar alstaðar
í miklum metum. Það var, til
dæmis, einu sinni að við vorum
stödd í dálitlum lystigarði ná-
la*gt Mexico borginni. Með okk-
ur var ungur maður frá Chicago,
sem við höfðum kynst fyrir sér-
stök atvik. Þessi félagi var full-
ur af fjöri og gleði og þreytt-
umst við aldrei á því, að hlæja
að uppfyndingum hans og æfin-
týragirni. Hann stöðvaði hér
um bil alla, sem hann mætti
■ arna i garðinum og bað um
upplýsingar um alt sem fyrir
augun bar. Hann notaði dálitla
vasa-orðabók til þess að gera sig
skiljanlegan. Sérstaklega var
hann fimur að nota þessa bók,
þegar hann átti tal við kven-
fólkið. Það var alveg undan-
tekningarlaust, að allir stöðvuð-
ust og gerðu alt, sem þeir gátu
til þess að upplýsa hann. Einu
sinni ávarpaði hann tvær ungar
stúlkur, sem voru mjög vel til
fara og þar að auki mjög fagrar.
Þarna kom orðabókin vel að
notum. Hann vildi gera annari
þessari stúlku það skiljanlegt,
að hann elskaði hana, að hún
væri fögur, o- s. frv. “Mucho
Amor,” sagði hann hvað eftir
annað og svo bætti hann við
nýjum orðum, Sem hann fann í
orðabókinni, sem ef til vill áttu
við eða ef til vill ekki. Báðar
stúlkurnar hlóu dátt og i mörg-
um tilfellum hjálpuðu honum til
þess, að finna hin réttu orð i
orðabókinni. Eg hafði tekið mér
sæti með Mrs. Pálmi og skemt-
um við okkur vel við það, að
hlusta á Donald (svo hét hann)
og þessar stúlkur. Eg gat þess
við Mrs. Pólmi að þarna hefði
hann fundið góða skemtun. Þá
sneru stúlkurnar sér að okkur
og sögðu á ágætri ensku, að
skemtunin væri alveg sameigin-
leg! Svo kvöddu þær Donald,
sein var nú alveg orðlaus, og
fóru inn í götuvagn, sem stóð
þar skamt frá. “Nafn mitt er
Donald Laske — hvað heitið
þið?” hrópaði hann til þeirra.
Stúlkurnar hlóu og önnur þeirra
opnaði vagngluggann, kysti á
fingurna á sjálfri sér og sveiflaði
hendinni til Dortalds. “En, hvað
heitir þú?” endurtók Donald.
Vagninn var nú í hreyfingu og
stúlkan, sem hafði sveiflað hend-
inni til Donalds, hrópaði til
baka: “Mucho Amor” (mikil ást;
og svo hvarf vagninn fyrir götu-
hornið. Það eru í raun og veru
smáatvik af þessu tagi, sem
gera ferðalög nokkurs virði:
söguilegir viðburðir í sambandi
við gamlar byggingar eða héruð,
verða bráðlega bragðlausir, ef
menn tapa tilfinningunni fyrir
þvt, sem gengur og gerist um-
hverfis þá í hinum algengu á-
hyggjum og umsvifum daglegra
viðburða.
4-
Kæru lesendur:
Um leið og eg þakka ritstjóra
þessa blaðs fyrir vinsamlegan
formála, sem hann ritaði framan
við þessa ferðasögu mína um
Mexico, langar mig til að geta
þess, sjálfum mér til afsökunar,
að eg stal timanum, sem eg hefi
notað fyrir þessar ritgerðir frá
önnum og umsvifum daglegs lifs.
Eg vona hreinskilnislega, að það
sem eg hefi hér ritað, hafi borið
ykkur einhverjar upplýsingar,
sein gætu komið ykkur að gagni
og að eg hafi hvergi ofboðið
þolinmæði ykkar með of
mörgum orðum Mér er vel
ljóst, að eg hefði átt, að vanda
frágang þessara ritgerða betur,
en afsökun mín er sú, að eg hefi
mjög sjaldan átt kost á því. að
tala íslenzku við íslending um
25 ára skeið og er því eðlilega
farinn að stirðna í tungunni. Ef
þið takið alt þetta til greina,
finst mér að. eg geti treyst því,
að þið takið viljann fyrir verkið.
• —Pálmi.
Hræðilegt
leyndarmál
Frá “Nemo” á Gimti.
Fyrir skömmum tíma las eg
sögu í blaði einu merku, sem
fyrir sérstakar kringumstæður
vakti eftirtekt mína. Höfundi
sögunnar — sem mér er annars
ókunnugur---og mér, svipar dá-
lítið saman.
Við höfum báðir orðið fyrir
yfirnáttúrlegum áhrifum, sem
hvorki vísindi né eðli mannsins
getur gert sér grein fyrir.
Með þvi höfundurinn hefir
sagt þessa eftirtektaverðu sögu
sína, án þess að skeyta fordóm-
um manna, hefi eg ráðist í að
létta á mér leyndarmáli, slem
hefir legið á meðvitund minni
sem martröð í 30 ár. Þó atburð-
ur þessi hafi um stund hvarflað
úr huga mér, hefir þó jafnan
sótt í sama horfið, að hann hefir
mint mig á þann hluta æfinnar,
er eg komst undir áhrif þeirra
duldu afla, er áreiðanlega ekki
heyra til þessum heimi. Nú er
eg sit og skrifa niður linur þess-
ar, til að draga frá fortjald það,
er til þessa hefir hulið einn
kapítula æfi minnar, finst mér
jafnvel ekki fleiri dagar en ár
liðin síðan hann skeði. Sú of-
boðs hræðsla sem sumir munu
verða fyrir, er á líkan hátt og
eg verða fyrir áhrifum þessara
yfirnáttúrlegu krafta, er tilfinn-
ing, sem eg er hvorki fær um
að draga úr og því siður upp
ræta. ,
Eg er nú 58 ára gamall, heið-
arlegur og guðhræddur maður,
sem með góðri samvizku þori að
líta framan í alla menn, en end-
urminningin um nótt eina, er
þrátt fyrir það var þess eðlis að
í hvert skifti er eg minnist henn-
ar, þýtur sviti út á enni mér og
óstyrkur fer um sterkbygða limi
mína. Að þessu eina atviki und-
anteknu, hefi eg verið svo lán-
samur sem framast verður á
kosið. Eg á góða og elskuverða
konu, sem ann mér hugástum
Börn mín fylla upp vonir mínar,
eg er auðugur á vini, sem bera
virðingu fyrir mér, og nýt þeirra
skemtana, sem lífið í almennum
skilningi getur veitt. Það er
með þeirri von i huga að atburð-
ur þessi tapi einhverju af skelf-
ingum sínum, að eg i dag hefi
ákveðið að gera hann mönnum
kunnan.
Eg heiti John Tregarron og
var þegar atburður þessi skeði
28 ára að aldri, reglumaður með
góðri heilsu og lýtalausu fram-
Iferði, hafði mist foreldra mína,
og var vel efnaður. Eg hafði
ný skeð verið kosinn á þing i
fæðingarbæ minum. Mér þykir
■ekki eiga við að lýsa lyndisein-
kennum mínum, þess gjörist og
heldur engin þörf í þessu efni.
Það verð eg þó að taka fram, að
eg var laus við alig öfgatrú, og
gat hrósað mér af að hafa heil-
brigða og staðfasta vitsmuni.
Hefði einíhver á þeim tima sagt
mér sögu þá, er eg nú ætla að
segja, myndi eg ákveðið hafa á-
litið hann brjálaðan; hvorki dýr-
ir eiðar né óhrekjandi sannanir,
hefðu orkað því, að eg legði trún-
að á orð hans, sem strangur
efnishyggjumaður hefði eg hæðst
að hugmyndinni eingöngu, að
álíta það sönnun, er var með
öllu ósamrýmanlegt skilyrðum
fyrir núverandi ásigkomulagi. Hið
sama munu og menn segja, er
þeir lesa þessa einföldu og ó-
skáldlegu sögu mina um atburð
þann, er kom fyrir mig; eg gel
ekki komið í veg fyrir það, eg
er óæfður söguritari, á til enga
mælsku, og kann engin þau
brögð er rithöfundar hafa til að
vinna sér traust lesendanna; eg
get aðeins ritað blátt áfram og í
sem fæstum orðum hvað kom
ifyrir mig um morguninn 13.
nóv. 1858, frá því kl. 3% og til
kl. 4 f.m. Eg lofa þeim að hlæja
sem það vilja, eg hvort sem er
heyri ekki til þeirra- Að minsta
kosti verður mér hughægra að
vita til þess að aðrir beri ineð
mér vitundina um leyndarmál
þetta.
Þenna umrædda dag gekk eg
út úr neðri málstofu þingsins, —-
eftir að hafa átt þar harða og
langa orðasennu —1 fáeinum
mínútum eftir kl. 3 f.m. Eg
hafði fengið mér kaffi, þvi eg
hafði verið lengi inni í þingsaln-
um, og datt svo í hug að ganga
heim tiil mín, þar sem hét May-
fair.
Klukkan hefir verið sem næst
3.10. Þegar eg gekk fram hjá
St. Stephens kirkjunni, og klukk-
an var aðeins 4 þegar eg var
borinn inn í herbergi mitt, og á
þessum tíma ihafði eg farið um
1500 enskar mílur, fyrir kraft
þess dularfulla máttar ier eg ótt-
ast að hugsa til. Æ, mér er sern
eg sjái lesendur þessara orða
sperra brýrnar og flestir þeirra
fullir vantrúar. Hvað sem því
líður, þá ier það áreiðanlegt, að
eg þessa marghötuðu stund var
í London, svo sem húsmóðir
mín og margir aðrir geta borið.
og á samri stund var eg einnig
staddur á ítalíu, samkvæmt ó-
hrekjandi sönnunum er eg hefi
í höndum.
Eg gekk hratt eftir mannauð-
um strætunum og reykti vindil
og teigaði í hig haustloftið. Þeg-
ar eg beygði inn í Beltisstræti
festist göngustafurinn minn i
vatnsræsisgrind og rann úr hendi
mér. Eg laut niður til að taka
upp stafinn, og rétti mig svo
upp aftur til að halda áfram
leiðar minnar- Eg hafði ekki
tekið fyrsta skrefið er eg varð
þess var að mikil breyting var
orðin á umhverfinu. Eg hopaði
skelkaður aftur á bak, og vissi
ekki hvað eg ætti að taka til
bragðs. Var eg í þessu vetfangi
orðinn brjálaður? Eður gekk eg
í sVefni og dreymdi? Breiða
Beltisstrætið með röðum af rauð-
um tígulsteins'húsum, og ljósker-
unum var horfið. f þess stað
var komið þröngt stræti, sem
endaði í hárri steingirðingu.
Beggja vegna á steingirðingunni
voru raðir af fornlegum steinrið-
um, er náðu svo langt sem augað
eygði í myrkrinu. Fyrir. neðan
hvert steinrið stóð myndastytta
úr daufgljáandi málmi, með
sverð i höndum. Þau lutu öll
í áttina til mín og sýndust ógn-
andi. Þær sýndust líkar mönn-
um i tunglskynsglætunni. Eg
stóð í skugganum af gríðarmik-
illi steinbyggingu, í þeim bygg-
ingarstíl, sem mér var að öllu
óþektur. Beint yfir höfði inér
skutu sér út illa gerðar vegg-
svalir, er vörpuðu skáhöllum
skugga á stræið neðan undir þar
sem eg stóð og gjörði diminra
en annars myndi. Mér fanst
loftið hlýrra og þrungnara ilmi
en eg áður hafði vanist og tungl-
ið skina skærara frá heiðríku
himinhvolfinu en nokkurn tíma
getur átt sér stað í þoku borg-
inni mikiu.
Fyrst í stað hélt eg að þetta
væri einhver undra sýn, er hyríi
jafn skjótt aftur, svo eg gæti
haldið leiðar minnar ofan eftir
Beltisstræti, og hélt eg því niðri
í mér andanum, en það beið ekki
lengi til þess að eg vissi að þetta
var engin missýning, heldur
sjónleikur er eg skyldi taka þátt
í og meðan ieg var að reyna að
horfa gegnum myrtkrið sem um-
girti steinbygginguna fóru leik-
endurnir að koma. Kerra með
tveim hestum fyrir — einhVerju
mjúku hafði verið vafið utan
um hófa hestanna, því ekkert
heyrðist til þeirra — var ekið að
endanum á þrönga strætinu, og
tVeir menn stigu út. Þeir námu
snöggvast staðar í tunglskins
geislunum, svo eg sá þá mjög
greinilega- Eftir því sem ráða
mátti af búningi þeirra, voru
TOGLEÐURS ÚRGANGUR YÐAR
er nú lífsnauðsynlegt efni til átríðsþarfa
Athafnir óvinanna í Austurlöndum, hafa orsakað svo alvarlega þurð á tog-
leðri, að öll stríðssókn var í ískyggilegri hættu. Canada og Bandamenn
þjóðarinnar verða að hafa togleður nú þegar fyrir herinn, verksmiðjur og
skip. Japanir ráða nú yfir því óunna togleðri, ér vér fluttum inn, — eina
skjóta leiðin til úrlausnar, er að safna öllum hugsanlegum togleðursúr-
gangi, sem hægt er að notfæra sér umsvifalaust. Sérhver Canadaþegn
verður að gera sinn hluta í því, að safna saman öllum togleðurs úrgangi í
landinu, og fá stjórninni í hendur til stríðsafnota.
ÞETTA ER ÁRÍÐANDI ÁFRÝJUN TIL YÐAR UM HJÁLP
SPURNING: Er togleðursástandið mjög alvar-
legt?
SVAR: Togleðursþurðin er svo ískyggileg, að
sérhver borgari sem lumar á þvl, eða notar það
að ðfyrirsynju. hefir drýgt verknað. sem teljast
má brot á þegnhollustu.
SPURNING: Til hvaða gangs er togleðursúr-
gangur?
SVAR: Gamalt togleður. er þannig endurunnið,
að togleðursinnihald þess megi nota á ný. Petta
endurheimta togleður er notað fyrir mikilvæga
hergagnaframleiðslu, og kemur þannig I staö
hráefnatogleðurs.
SPURNING: Hversu mikils togleðursárgangs er
þörf?
SV.4IÍ: Fimtfu miljón punda. petta er afar-
mikið. en það VERÐUR að fást. Hver smátog-
leðurs úrgangur f Canada, hve örsmár sem er,
þarf að fást NÓ pEGAR.
SPURNING: Á eg að senda nothæfa togleðurs-
hluti, engu síður en þá, sem sýnast útunnir?-
SVAR: Nci, hreint ekk.it I.átið ekki frá yður
neitt það, sem nothæft er, sem annað þyrfti
að fá I staðinn fyrir. Á hinn böginn skal
senda inn togleðurshringi^ sem notaðir eru við
báta eða sveiflur, o. s. frv.
HVERNIG Á EG AÐ LOSNA
Skóladrengir og stúlkur stofna fvlking-
ar fyrir atbeina skólaumsjónarmanna,
er taka að sér opinbera söfnun togleð-
urshluta. Næsti skóli er þessvegna
bezta söfnunarmiðstöð.. Þér getið losn-
að við togleðurs úrgang með þessum
hætti:
SPURNING: Hverra annara togleðurs úrgangs-
tegunda er þörf?
SVAR: Alla al-togleðurshluti, eða að nokkru
úr þvf efni, þarf að vernda. Hér eru nokkrir
hlutir, sem senda verður inn:
Allskonar togleðurshringi, gamlar innri túbur,
lág-yfirskó og hærri yfirskö, togleðurstfgvél,
hatta, treyjur, svuntur, buxur, glófa, mottur
og leikföng barna, sportskó (crepe sólar eink-
um góðir), garðslöngur, togleðursflöskur,
stigamottur, baðhúfur og margt fleira.
SPURNING: Hvað verður af samsöfnuðum
togleðursúrgangi ?
SVAR: /Crgangurinn er flokkaður, bundinn f
vöndla og settur I vagnhlöss, ög kaupir svo
stjórnin þetta vfðsvegar um landið gegn ákvæð.
isverði. Stjórnin borgar fyrir flutning á þess-
um vagnhlössum, og ber ábyrgð á úthlutun
þeirra. pér megði treysta, að þetta alt gengur
tíl strfðsþarfa.
SPCRNING: Hvernig á að safna togleðursúr-
gangi?
SVAR: Svipist um nú þegar. Hreinsið út
kjallara, hanabjálka, bflaskýli og geymsluskúra;
þér finnið þar meira togleðursrusl, en yður
óraðl fyrir; sendið alt þetta til orustuvalla.
VIÐ TOGLEÐURSORGANGINN?
1. Fá hann börnum til skólasöfnunar þeirra.
t. Koma honum til National Salvage ncfndar-
innar á staðnum.
3. Skilja hann eftir hjá Service Station, eða
Tire-sala, þar sem þér sjáið merkið: ‘ Volun-
tary Scrap Rubber Receiving Depot.”
4. Selja það ruslsafnaranum.
Þegar þér safnið togleðursúrgangi, og afhendið hnnn samkvæmt fgrgreind-
um aðferðum, þá fær stjárnin lmnn til stríðsafnota. Hefjist handa STRAX!
Department of Munitions and Supply
Scrap Rubber Division Royal Bank Building, Toronio
This advertisement is issued in co-opcration ivith
The National Salvage Campaign, Depariment of National War Services