Lögberg - 30.04.1942, Page 5

Lögberg - 30.04.1942, Page 5
LÖGBERG. FIMTUDAGINN 30. APRÍL, 1942 5 Fátækilingarnir urðu hissa. Þeir höfðu aldrei gfert sér í hug- arlund, að slík fegurð væri til í heiminum. Ríka fólkið var einnig hissa og varð að játa, að slíka fegurð hefði það hvergi séð i framandi löndum. — Kvöld eflir kvöld var húsfyllir hjé málaranum. Að lokum var það aðkomu- niaður nokkur, sem kvað upp úr og sagði: “Þetta >er umhverfi þorpsins ykkar, skógarnir ykk- ar, fjöllin ykkar, og hlíðarnar ykkar!”— Þegar fólkið gætti betur að, sá það, að þetta var satt- Og það sá ennfremur, að helmingur þaksins hafði verið rofinn af gisitihúsinu, og að það hafði ávalt horft á umhverfi þorpsins sins, en ekki á neitt málverk! — —(Hlín). Náttfari og ambáttin Eftir Bjartmar Guðmundsson. Fyrir frainan mig á borðinu hggur Landnámabók opin- Eg les: “Uin vorið, er Garðar Svafarsson var búinn til hafs (frá Hsúsavík), sleit frá honum mann á báti, er hét Núttfari, og þræl iog ambátt. Hann bygði þar síðar, sem heitir Náttfara- vik.” Lesandinn býst við meiru og leitar áfram að nafni hans innan um brot af sögum annara manna. Að lokum er hann aft- Ur á sjónarsviðinu eftir nær 140 síðar: “Eyvindur Þorsteinsson nam Reykjadal upp frá Vestmanns- vatni. Náttfari er með Garðari hafði út farið, eignaði sér áður Reykjadal og hafði merkt á við- um, en Eyvindur rak hann á hraut og lét hann hafa Nátt- (faravik.” Saga þessa manns er ekki rituð annað en þetta. í fyrstu virðist svartamyrkur um- hverfis hann frá því hann skilur við víkingaskipið á Húsavíkur- höfn, unz Eyvindur rekur hann bunt úr Reykjadal nokkrum ár- um síðar. Staða Náttfara er ein- stök meðal íslendinga. Og saga hans er þannig meitluð í fáein 0rð, að það er lekki hægt að gleyma henni. Það er ekki þægt annað en hugsa sig inn í það, sem drífur á daga þeirra uianna, sem fyrstir allra gera Ser hér bygð. íslendingurinn §etur varla annað. Staður og stund fjarlægjist og gufa i burtu 1 bili. Landnáma lokast Árin þverfa, sem á milli eru. Heilar utdir hjaðna eins og hjarnskafl- ar í sólskini. Nútíminn fjarar frá. Fortíðin legst vfir. Það er eins og að horfa gegnum f,'mt loft inn á bjartara svið. Blásandi byr. Garðar hefir tátið draga upp seglin. Vorgolan fyllir voðirnar og stendur af landinu. Skipið tekur skriðinn °8 dýfir stefninu í bláa ölduna. Hkipverjar leika á alsoddi- Það er gaman að losna eftir 7 mán- aða legu og athafnaleysi í mann- tausu landi. Engiun veitir Nátt- fara athygli, eða dundi hans bak við aðra menn. Hann læð- 'st frá skipi í lítilli kænu um ieið og seglin fyllast. Hann þrífur ár og þrællinn aðra ár. ^u ambáttin eggjar báða með aUgunum. Þau hata þetta skip. ^au hata víkingana, sem fara að eUgum lögum gagnvart fé og °uum. Um veturinn hafði gerst saga í vetursetubúð Garð- ars Svafarssonar i Húsavík — ^rsta ástarsaga á íslandi. ^að er áhætta að nema stað- ai °g ielta þau, þegar flóttinn °ks verður uppvis. Vinda læg- 'r stundum skyndiiega. Þessi gat verið einn af þeim Þessi j" eru tæpast þess virði að ætta miklu til þeirra vegna. ugur víkingsins er bundinn við annað á þessari stundu: Austur ' Noregi og Svíþjóð biða vinir frændur. Enginn veit þar, vort Garðar Svafarsson er lif- andi eða dauður. Hann he.fir frá dálitlu að segja, þegar þang- að kemur. Hann hefir fundið land í hafinu. Það verður talað um Garðar Svafarsson i Svíþjóð og Noregi, engan meira. Enginn maður verður frægari en hann. Á þessari stundu er hefnigirnin svo sljó, að hún druknar í heim- þrá. Það dregur sundur með árunum og seglunum. Víking- arnir beygja til hægri handar út með Tjörrresi hjá Lundey, sem enn heitir engu nafni, og bruna til hafs á skipi sínu. En lesari Landnámabókar stendur eftir á ströndinni í sporum Náttfara á fyrsta vori fslandsbygðar- Þau eiga eld. Og þau eiga einhver áhöld. Það er að vísu stolið. En voru ekki allir hlut- ir áður stólnir eða rændir í eigu þessara víkinga? Það fanst þeim. Þau nota búðina fyrsta kastið, á meðan vorið er að þoka vetr- inum úr víkinni. Það hlýnar í veðrinu meira og hetur. Bruin- ið Iþrútnar á birkinu, sem klæðir hverja hæð frá Húsavíkurfjalli ofan á fjörubakka. Nóttin verð- ur albjört. Sólin situr uppi um miðnætti og vakir yifir íslenzkri þjóð —- þreniur mönnum. Nú er timi til kominn að kanna ó- bygðina og velja bólfestu. Þau halda af sitað og fylgja strönd- inni og koma að árósi: Laxá. Selir velta sér í bárunni við ósinn, kyrlátir og undrandi eins og forvitnir krakkar. Þeir hafa aldrei mann séð Endur vafra um árbakkana. Æðarfugl um alla hólma. Áin morar af sund- fugli. Silungar vaka. Laxar stökkva. Þau Náttfari fika sig inn með ánni. Aðaldalur opn- ast fyrir þeim, ósnortinn eins og guð gekk frá honum eða nátt- úran sjálf. Náttfari hugsar: Innar í landinu hlýtur áin að grynnast og mjókka. Þar er auðveldara að vieiða fiskana á.- haldalítið. Þau hitta fyrir sér brunahraun. Þrengja sér gegn- um birkihlíðar Hvammsheiðar og Núps. Karlmenftirnir verða að beita öxinni og höggva sig gegnum frumskóginn, þar sem hann er þéttastur. Rjúpur skríða í lynginu, spakar eins og hænsni í túni- Þau r,eika um graslend- isifláka, mjúka undir ilinni af þúsund ára sinulubba. Það er útengi framtíðarinnar, sem bíður síns vitjunartíma. Þau klifra upp úr dölunum og litast um af tindum fjallanna. Enga mannabygð er þaðan að sjá. Að lokuixi nema þau staðar á bakka ‘l Reykjadalsár inn frá Vestmanns- vatni. Svanir hópa sig á vatninu. Gæsir garga á hverjum polli og andirnar um alt. Hér er skjól. Hér er friður. Hér eru þau frjáls gerða sinna. Ambáttin eru laus við kvalara sína, ræn- ingjana, sem fluttu hana nauð- uga úr foreldrabúsum. Þegar nóttina lengir í ágúst, stendur þarna torfhús með birkiröftum — fýrsti sveitabær á íslandi. Hér lifa þau lífinu eins og kona og karl hafa gert frá upphafi veraldar til loka Það líða ár. Þá jer kyrðin rofin. Þau verða vör við mann- komu í héraðið. Skip koma af hafi. Varningi er róið í land. Konur og börn ganga upp frá sjónum og hertýgjaðir menn fylgja á eftir. útlendur fénað- ur er rekinn með hundum inn sveitir. Klyfjahross reka lest- ina. Holt eru rudd kringum bæjarstæði. Bæir rísa upp. Göt- ur gangast ofan í jörðina bæja á milli. Smalar hóa og reka ásauð á kvíaból til mjalta. Reyk- ir koma upp á hverjum morgni hér og þar um héraðið. Náttfari fær nágranna norðan við vötnin. Þá fyrst fer hann að hugsa um landamerki og “merkir á viðum.” Landið er að nemast. Öldin heitir vikingaöld og rétt- ur mannanna hnefaréttur. Skóg- armennrinir í Reykjadal eru bæð fegnir og uggandi. Fásinn- ið er rofið. En frelsið er i hættu. Þeir eiga ekkert bolmagn til að reisa rönd við ofurefli, verði því veitt. Eitt sinn náði Náttfari Ó, lífsins faðir Lag: Ave Maria eftir Schubert ó, lífsins faðir, herra hár, vor hjörtu minnast þinna gjafa. Vort skjól varst þú í þúsund ái i þungu róti storma og hafa. Þinn geisli laut að lágum glugg- um, að litlum báti og grýttri strönd. Þú! lagðir veg úr ljósi og skugg- um og lézt oss ganga þér við hönd í beiskju og blíðu. Þú sendir ofan ótal ljós til eii\nar sálar til að græða, er hljóðlát bæn við yzta ós barst upp til þinna tignu hæða. Þú varst vor Guð í gæfu og synd- um, þú gafst þeim veiku trú og þrótt. Á enni lúð af landsins vindum féll Ijómi af þinni dýrð um nótt. Þú gafst og gefur. Heyr bænakvak vort bljúgt og veikt: Lát birta og fagran morgun renna. Lát hjörtun, sem þú hefir kveikt. í helgidónii þinum brenna Lát enga sál við hlið þín hika, sem heyrir köll úr áttum tveim. Gef æfi ihárra augnablika. sem anda mannsins visa heim, að lífs þíns lindum. Ó, blessa, faðir, þá, sem þjást, lát þreyttan fagna nýjum degi. Lát tindsins dýrð úr dalnum sjást, er dimt er yfir barns þíns vegi, og leið oss einn um aldaraðir frá efans 'hiki að trú og dáð. Gjör stórt hið litla land vort, faðir, í Ijóssins heimi af þinni náð, sem stráin styður. Helgi Sveinsson. —(Kirkjuritið). frelsi sinu —- ekki með áhlaupi, heldur annari aðfierð. — Enn ei hann samur og jafn. Þegar hann sér, að ágirnd Eyvindar Þorsteinssonar grúfir yfir daln- um eins og pest, bjargar hann enn lífi sínu og frjálsræði með sömu aðferðinni -— undanhald- inu. út með fjöllum, sein standa mjeð votar tærnar í hafinu vestan megin Skjálfanda, finna þau litla vik. Hana vill enginn annar eiga Bygðin þéttist um Aðalreykjadal, Tjörnes og Köldukinn. Ys og þys mannlifsins fer að mestu fram hjá honum og þeim í Nátt- faravík, ýfingar, áverkar og vígaferli. Náttfari er aftur kon- ungur í ríki sínu og ambáttin drotning. Á vorin, þegar sólin skin, sitja dimmhærð börn í hlaðbrekkunni í Náttfaravík og brosa við lífinu. Það er æskan, sem á að erfa landið og skila siðan sinum arl'i, fyrsta bernska á íslenzkri jörð. Það er framtíðin, sem flyjta skai ísljenzkt draumlyndi yfir í nor- rænt kyn. Það er komandi tíð, sem á eftir að skila sínu pundi og bera frækorn keltneskunnar frá inanni til manns og kynslóð til kynslóðar, frá landnámsöld yfir í þá tuttugustu og áfram. Það er fyrsti vísir að alþýðu fs- lands. Það er satt. Heimildirnar steinþegja um þetta flest. Eg hef líklega verið að lesa á millí ilinanna. En þetta er þó stað- fest á bókfellinu: Náttfari er búsiettur í landinu áður en HrafnaÆlóki fellir búfé sitt við Breiðafjörðinn á sínu fyrsta bú- skaparári og hrökklast siðan af landi burt- Hann hefir dvalið þar árum saman, sennilega i Reykjadal, áður ^n Ingólfur og Hjörleifur koma. Hann hefir því fyrstur allra manna tekið sér varanlega bólfestu hér á landi. Hann er fyrsti fslending- ur, sem sögur þekkja. Vafalaust hvíla bein hans í hérlendri mold. Halfi írskir munkar dvalið hér á undan honum og samtimis BYSSIIR FUSSI Vér höfum verið spurðir um hvernig það sé hœgt fyrir Saskatchewan Hveitisamlagið, að borga viðskiftavinum gróðahlutdeild Ástæðan fyrir því, að Saskatchewan Hveitisamlagið hefir getað greitt viðskiftavinum sínum hálft cent á mælinn í ár, sem gróðahlutdeild, liggur í því fornkveðna, að "ræna Pétur til þess að borga Páli." í þessu tilfelli væri réttar að orði komist ef sagt væri, "að ræna Pétur til þess að borga Pétri." Saskatchewan Hveitisamlaginu hefir reynst kleifi, að greiða viðskiftavinum gróðahlut- deild, vegna þess að það sá sér ekki fært að greiða vexti af því láni, sem það fékk hjá bændum í Saskatchewan út á hveiti, sem Samlaginu var sent á árunum 1924 — 1929. Yður stendur í minni, að af öllu hveiti, sem Samlaginu barst á því tímabili, lét það draga frá tvö cent af hverjum mæli, til þess að byggja fyrir kornhlöður. Þegar þetta fé var lánað hjá bændum, var þeim þannig frá skýrt í ársskýrslu framkvæmdarstjórnar: “Reikningur hefir vérið opnaður fyrir hvern hlutaðeigandi bónda, þar sem lögð er í innieignardálk hans full upphæð þess, sem dregið var frá af því hveiti, sem sent var inn, og það hefir verið ákveðið, að slíkar frádragnir með hliðstjón af tekjustyrk Samlagsins^ beri sex af hundraði í ársvöxtu. Vextir skulu greiðast í fríðu við lok samn- ingstímabilsins og verður þá hagnaðarskírteini, er nær yfir allar frádragnir í reikningi hvers viðskiftavinar, gefið út.” í annari, þriðju og fjórðu ársskýrslu endurviðurkendi framkvæmdarstjórn Samlagsins þessar skuldbindingar. og gaf í skyn, að það fé, er þannig væri innheimt frá bændum, yrði fengið þeim aftur í hendur. í viðbót við að lána hjá bændum árlega tvö cent á mæli til kornhlöðubygginga, innheimti Samlagið á ári hverju af iramleiðslu bóndans frekari upphæð, sem nam einum af hundraði af söluverði kornsins. Þessi verzlunarlega vara- sjóðs frádragning, nam hér um bil 1% centi árlega á mælinn, er orsakaði samtals því sem næst 3% éent á mæli. Uppskeruárin 1924-25 til 1928-29 seldu bændur Saskatchewan Hveitisamlag- inu ^85,462,659 mæla hveitis. Á þessu tíma- bili lánaði Samlagið hjá bændum upphæð, sem svaraði 16 centum á mæli fyrir korn- hlöður og til varasjóðs þarfa. Öll sú pen- ingaupphæð, er Saskalchewan Hveiíisam- lagið lánaði hjá meðlimum, nam $18,755,- 911.24. Það er mikil fjárhæð, "sem ekki er rélí að hnerra að." $1,500,000 Is Not To Be f SNEEZED ATe Durin* the pul two crop years. Sukstchewsn Pool Elcvatora have pald out pstronege dividenda emountlnf to close to $1.500.000 Ot thle emount $500.000 wes euthortxed fot Ute crop yeet 1030-40 Recenlly Pool Elevetore have been diatrlbu- tlng a dlvtdcnd of $000.000 coverlng dcllverlea for the crop yeer 19*0-41 HaH ol thl* amounl haa bcen diatrtbuted in ceah—the balance la bclug * cd for the fiurchaar of commerclel rcaervc and elcvator dcduction rcrtiflcatea lo be credlted lo jtalron ahareholdera. who delivered grain dunng 1940- 41. More than SO.-XiO chcques have been paid out ranging a.ze from a few dollars to more than $400. Pool ehareholdera who dellvered thelr grnln to Pool Elevatora, sharrd In the diatributlon of theae dlvldenda Saskatchewan Pool Elevators Limited llead.omca. RECINA Afrit af auglýsingu Saskatchewan Hveitisamlagsins. Það "eru aðeins tvær leiðir til þess að afla fjár til útbúnaðar fyrir hernienn vora, flug- nienn og mennina í sjóflotanum. Sú fyrri er með sköttum, en hin síðari með Sigurláns veðsk u ldabréfum. Saskat<‘ho\van II veiti sanila.g - ið liefir ekki greitt Sambandsstjóm eitt cent í Tekju- eða Ofgróðaskatt, þó önnur korn- blöðuféHig liafi greit-t slíka skatta. I/igmarks tckjuskattur er nú 40%; upphæð, S4»m ekki verður “fussað við,” Snmiim finst það sniðugt að >nii)kra af sér sköttum; en ef sérhver við- skiftastofnun í Canada hefði brugðist fram- lagi tekjuskattsíleild Sambandsstjómar á Vextir, 6% af $18,755,911.24 ýfir eitt ár, nema $1,125,354.67. Saskatchewan Hveiti- samlagið hefir haft not þessara peninga siðan 1. ágúst 1929, án þess að greiða bænd- um, sem lánuðu þá nokkra vexti. Vextir, sem átt hefði að greiðast bændum síðan 1929, nema $19,002,229.96. Allir bændur í Saskatchewan vita, að þeir þurftu að greiða vexti af lánsfé, og að þeir voru venjulega hærri en sex af hundraði. Vaxtagreiðsla ai stofnfé samvinnufyrirtækja til meðlima, og af sparifé, sem lánað var hjá þeim, er við- urkend grundvallarregla samvinnuhreyfing- arinnar, sem lögleg leið til þess að afla peninga. Það er auðsæll, að Saskalchev/an Samlagið skuldar Saskalchewan bænd- nákvæmlega: í fyrsta lagi: Þær $18,755.911.24, er Samlagið lánaði hjá bændum fyrir kornhlöður og til varasjóðsþarfa. í öðru lagi: Vestti af þessum pening- um, er alls nema $19,002,229.96. Þessar tvær upphæðir, er Samlagið skuldar meðlimum sínum, nema $37,- 758,141.20. En hér er ekki öll sagan sögð vegna hvers Saskatchewan Samlaginu reyndist kleift, að greiða viðskiftavinum hálft cent á mælinn af móttekinni uppskeru 1940, er það hefir auglýst svo víða, og nefnt þá upphæð, “sem ekki beri að fussa að.” Vér ætlum, að Saskatchewan Kornhlöðu- félögin hafi smokkað fram af sér greiðslu Dominion-tekjuskatts og ofgróðaskatts, síð- an starfrækslu Hveitisamlagsins slepti. Frá þeim tíma hafa Pool Elevators félögin rek- ið starfrækslu alveg á sama hátt og önnur kornhlöðufélög, að því undanteknu að þau hljóta að hafa eytt svo miljónum dollara skifti í áróðursstarfsemi, auglýsingar, út- varpsauglýsingar og aðrar útbreiðsluað- ferðþr, auk þess að viðhalda Western Pro- ducer.. saina íiátt <>»- SaskaUdiewan llveitisamlagið, liefðn canadiskir hermonn, að meðtöidum syni yðar. oða soiiinn, sem í berþjónustu eru. orðið að nurta skriðdiækum Þjóðvorja, byss- nm os d.vfínii^vélum, öldungis lierskjaldaðir. Áætlað er, a3 sú upphæð, sem Hveiíi- samlagið í Saskalchewan hefði átt að greiða í Tekju- og Ofgróðaskait á árunum frá 1930 til 1941, myndi nema í ali $3,232.774. Fyrir þeíta mætti kaupa mikið af skrið- drekum, lofivélum og byssum. Enginn her- maður myndi segja, að slíkum útbúnaði “yrði fussað að.” Það er sanngjarnt og réttmætt, að þér spyrjið hví Saskatchewan Samlagið gat greitt gróðahlutdeild af mótteknu hveiti árið 1940. Svai- vort er þotta, ag ef Sii.inlagift átti aS rulln;»‘g,ja þoini ásotninai. a?) giviða liæmlum vvli af því l’é, sem þa?i lánaSl hjá þclm, ok lcgKja li-am á sama, (íma fó, cins <ig allir' aðrir cru að gcra. til varnar laixli vora (seni fclar í scr vomd gruinlvallarr»*glna samvinn- nniiar. og jalnvcl viirn Pool Klevator samtak- Iiniia). þá licl'iM þnð ekki verið þcss uni- knniiS, a.S «i'cií)a vlS.skiltavlnnni gróðalilnt- (leiW. ” ~‘ Saskatehewan Hveltisamlajtið skuldar rétti- le«a bieinlum í lylklnu $37,758,141.20. sem samanstendur af $1S,755,1)11.24. er frá þeim var tekið í iiciiiiigiiiii, að viSliu-ttani $19.(102,- 22».»« viixtam af þeirrl uppliu-S frá I9U9 III 1941, Þar að auk, cr skattskyldur til Sani- bandsstjómar metnar á $3.232.774.00, «-ða í a It $40,»»0,» 15,20. Vextir, 6% af $40,990.915.20, nema árlega $2,459,454.91. Tilraun Saskatchewan Sam- laganna í þá átt, að kaupa inn kvaðir sínar frá ekkjum og munaðarleysingjum látinna meðlima fyrir 50 cents á dollarinn, er síðar var hækkað upp í 60 cents á dollar, myndi, ef það lánaðist, gera því kleift, að snið- ganga skuldbindingar um hærri peninga- greiðslu, sem að ætlun þess, “eigi bæri að fussa að.” í stríðstímum er það æskilegt, að komast hjá, eins og bezt má verða, innbyrðis á- greiningi. Undir kringumstæðunum höfum vér engar afsakanir fram að færa fyrir því, að leggja spilin á borðið, því sérhver bóndí á fullan rétt á að fá fylztu vitneskju með tilliti til þess verðs, er hann fær fyrir fram- leiðslu sína. Tölurnar í jsessari skýrslu má íullsanna með því a8 yfirfara með nákvæmni fjárhagsskýrslu Samlagsins. LINE ELEVATOK COMPANIES (12) hinum megin á landinu, þá voru þeir aðeins gestir, sem engai menjar skildu sig í sál þjóðar- innar og blóði. Það er að vísu ekki skjalfest aðþað hafi ambátt- in gert og Náttfari. En allar likur styðja það. Sjálfsagt hefir hann engin frumkvæði átt að útför hingað né landal;eit. Slík stórræði eru ólík hans skaplyndi. En hann er merkilegur maður samt. Nægjusemi, þrautseigja og still- ing einkenna hann. Á þeim eiginleikum lifir hann og varð- veitir frjálsræði sitt og sinna. Á sömu leiginleikum hefir stétt hans og þjóð lengst lifað, þegar harðast svarf að. Það má segja með sanni, að atvik meira en ásetningur hafi skákað honum fremstum í röð allra islenzkra landnámsmanna Slíkt hið sama má segja með miklum sanni um fl,esta eða alla hina. En hvað sem þvi liður. þá.skipar Náttfari sitt rúm í broddi þeirrar fylkingar og verð- ur aldrei þaðan hrakinn, þó að ýmsum sjáist máske yfir hann þar eftirleiðis eins og hingað til, af því hann er maður, sem ekki gnæfir upp úr eins og fjall úr hafinu.—Eimreiðin. Vellauðug kona ein, belgisk, mælti svo fyrir í erfðaskrá sinni,, að allir ættingjar hennar, sem til næðist, alt að tólfta lið, skyldu erfa hana að jöfnu. Hún hafði gert ráð fyrir, að þeir myndu verða um 200, en nánustu ætt- ingjarnir vonuðu, að þeir yrðu færri. Ættfræðingum var nú falið þetta mál, og þegar skiifta- fresturinn vair útrunninn, kom það á daginn, að þeir höfðu haft uppi á 4760 skyldmennum kon- unnar, stern rétt höifðu til hlut- deildar í arfinum. Og þegar bú- ið var að draga frá fúlgunni all- an skiftakostnað, reyndist hlutur hvers einai* 125 krónur.

x

Lögberg

Direct Links

If you want to link to this newspaper/magazine, please use these links:

Link to this newspaper/magazine: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Link to this issue:

Link to this page:

Link to this article:

Please do not link directly to images or PDFs on Timarit.is as such URLs may change without warning. Please use the URLs provided above for linking to the website.