Lögberg - 07.09.1944, Blaðsíða 6

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 7. SEPTEMBER, 1944

Dómar mannanna
Ejtir \. Sergeant
Kil

Hann mintist ekki á, að það hefði einu sinni
verið sá tími, þegar Theresa var allt til hans.
og hann hafði álitið ser mundi ómögulegt að
elska neina aðra.
Annars vegar var hann of stórlátur tii að
viðurkenna það, og að hinu leytinu hélt hann
að sér yrði erviðara að vinna Doru, ef hann
segði henni það.
“Eg þakka þér innilega fyrir þá góðvild og
það traust, sem þú sýnir mér, og mér þykir
ósköp vænt um þig, en eg vil helst vera eins
og eg er og þar sem eg er, þangað til Richard
kemur aftur,” sagði Dora.
“En það getur skift árum áður én hann
kemur. Og heldurðu ekki að honum mundi
þykja vænt um að finna þig gifta, og búa í
fallegu húsi, sem væri þitt eigið, og eiga mann
sem elskaði þig af öllu hjarta?”
“Nei, nei, hann mundi ekki fagna yfir því.
Hann vildi ekki að eg giftist, og það jafnvel þér,
en mundi reiðast mér fyrir það. Það er eg viss
um.”
“Því þá það, kæra Dora?”
“Eg get ekki sagt þér það, en eg veit að
hann mundi reiðast mér.”
“Finst þér að þú sért ennþá bundin við vilja,
eða óskir bróður þíns, eftir að hann hefur svo
tilfinningarlaust skilið þig eftir eina þíns liðs,
til að sjá fyrir þér sjálf?” spurði Horst í ströng-
um róm.
Dora roðnaði og beit sig í varirnar.
“Hann er ekki tilfinningalaus,” svaraði hún.
“Þú hefir enga ástæðu til að segja það. Eg
elska Richard, og eg vil altaf hegða mér sam-
kvæmt óskum hans.”
“Auðvitað hafði eg enga ástæðu til að segja
það, og bið fyrirgefningar,” sagði Horst
“En hugsaðu betur út í það, kæra Dora.
Richard hefur, að mér skilst, skilið sig frá þér,
einungis til þess að þið getið óháð hvort öðru,
valið hlutskipti ykkar. Richard er ekki hér, og
getur ekki verið þinn ráðunautur í þessu máli,
svo þú verður að ráða þér sjálf. Er það mögu-
legt, að þú viljir fórnfæra hamingju minni
og ást, fyrir þá heimskulegu ímyndun að mér
kynni ekki að líka hann? Er það ekki harð-
brjósta af þér?”
“Það er ekki einungis það — mér þykir ósköp
fyrir því — eg vil ógjarnan sýna vanþakklæti,
en eg get ekki breytt því.”
“Þykir þér eg vera of gamall? Er eg of um-
hyggjusljór, eða finst þér ást mín of köld? Nei,
Dora þú mátt vera viss um að ást mín til þín,
er svo heit og einlæg, að þú munt bráðlega
gleyma öllum áhyggjum sem nú liggja svo
þungt á huga þínum, og eru þér þung byrði.”
Dora sagði ekkert, en brast í grát, sem var
full sönnun þess að hún vildi ekki gifta sig, en
vera eins og hún var, þar til Richard kæmi
aftur.
Horst sá, að í bráðina vann hann ekkert með
fleiri orðum, og hönum leið ekki \el. En hann
misti ekki alla von. Það var hugsanlegt að
Dora talaði um bónorðið við Theresu, og hún
gat kannske, með skynsamlegum fortölum opn-
að augu hennar. Hann þekkti vel mælskuáhrif
Theresu, og ef Dora bara segði “Já”, þá mundi
honum, með ást sinni á henni, verða auðvelt að
vinna hjarta hennar.
16. KAFLI.
Theresa lofaði að gera sitt til að hafa áhrif á
Doru. Hún vissi vel að það var ekki til neins
að stríða á móti ákvörðunum síns gamla vinar.
Frú Mendal styrkti einnig málstað Horst. Hún
áleit að það væri bara sjálfsagt og skylda Doru
að taka bónorði hans strax.
“Þú veist góða mín,” sagði frú Mendal, og
tók með báðum höndum um hendur Doru, “að
þér stendur aldrei framar til boða slíkt ágætis
tilboð. Eg tala ekki um peningana, þrátt fyrir
það að Hr. Horst er stórríkur, en bara um
manninn sjálfan. Eins elskulegan og góðhjartað-
an mann munt þú aldrei finna, elsku Dora mín.
Og eins og þú veist tilbiður hann þig! Hann
getur varla litið augunum af þér, og fyrir eitt
bros frá þér, gæfi hann hálfan heiminn. Og þú
getur verið svo harðbrjósta að gera hann van-
sælan alla ævina?”
Þessi orð frúarinnar gengu Doru til hjarta.
“En kæra frú Mendal,” sagði Dora. “Mér
finst ekki að eg elski hann, eins og þann sem
maður mundi kjósa sér fyrir eiginmann.”
“O, það er bara ein af þessum heimskulegu
ímyndunum, sem svo margar ungar stúlkur hafa
í höfðinu; svaraði frú Mendal ofur rólega. Þú
ímyndar þér að þú getir aldrei orðið hamingju-
söm með neinum manni, ef þú hefur ekki, eins
og fransmennirnir segja, grande passion, fyrir
honum. Eg get fullvissað þig um, að það er
mjög sjaldan sem stúlka giftist þeim manni,
sem hún hefur orðið hvað mest ástfangin af.
Ungar stúlkur leita eftir einum eða öðrum, en
gifta sjg einungis þeim, sem þær finna að er
skynsamastur og ábyggilegastur, manni sem get-
ur boðið þeim góða framtíð og trúfast hjarta.”
“Eg hefi aldrei verið að leita að, né líta eftir
neinum, eða orðið ástfangin af neinum,” svar-
aði Dora, “og þú krefst þess af mér að eg skuli
bara strax gifta mig. Eg þyrfti þó að líta dá-
lítið í kringum mig, eins og aðrar stúlkur, en
eg væri rænd þessum einkarétti okkar stúlkn-
anna, ef eg giftist Hr. Harkort strax.”
“Hefurðu aldrei orðið ástfangin, barnið
gott?”
“Nei, aldrei.”
“Og hefurðu enga ástartilfinningu í hjarta
þínu, fyrir neinn sérstakan?”
“Nei, alls ekki.”
“Þá er öllu borgið,” sagði frú Mendal sigri
hrósandi. “Því þegar þú giftist Hr. Harkort, þá
ferðu að elska hann. Þú mátt trúa því, barnið
mitt, að ást sem þroskast í hjarta þínu, eftir
giftinguna, er miklu betri og varanlegri, en ást
sem blossar upp snöggvast áður. "Þú átt bara
að segja já við bónorði hans, og giítast honum,
og ástin kemur með giftingunni.”
Dora lagði lítinn trúnað á þessa kenningu,
en hún vildi ekki mótmæla því sem frú Men-
dal sagði. Hvað gat hún svo sagt, sem enga
reynslu hafði í þessum málum? Og gömlu góðu
frú Mendal lá velferð Doru svo einlæglega á
hjarta. Frú Sandon lét sömu skoðun í ljósi,
með öðrum orðum.
“Að neita Hr. Harkort!” sagði hún. “Þú hlýt-
ur að vera gengin af vitinu, jómfrú Morrison.”
“Eg veit ekki hvort eg er gengin af vitinu,
þó eg neiti manni sem eg elska ekki,” svaraði
Dora, særð af fyrirlitningunni sem lá í mál-
róm frú Sandon.
“Hvað á stúlka í þinni stöðu að hugsa um
ást? þú þarft bara að hugsa um að komast í
stöðu, þar sem er séð fyrir lífsþörfum þínum
á heiðarlegan hátt, og þegar þér nú býðst það,
við svona ákjósanlega giftingu, er það hrein-
asta brjálæði að slá hendinni á móti slíku
hamingju tilboði.”
“Eg hef aldrei hugsað mér hjónaband, sem
aðeins til að sjá mér farborða,” svaraði Dora.
“Nú jæja, það kemur sú tíðin að þú gerir
það. Þú treystir því, að þú ert ung, og lagleg,
og getir séð fyrir þér sjálf. Kannske, en þeim
mun vissari getur þú verið um, að ölmusu-
stofnun verður hlutskipti þitt, þegar þú verður
gömul. Sá mótþrói sem þú sýnir með því að
vilja ekki giftast Hr. Harkort, vitnar um van-
þakklæti þitt, svo frú Mendal mun ekki fram-
ar halda verndarhendi sinni yfir þér, en láta
þig fara burt úr sinni þjónustu, sem fyrst.”
Dora hrökk við, er hún heyrði frú Sandon
tala um að hún yrði rekin úr vistinni. Já, þó
frú Mendal væri öðruvísi sinnuð en frú Sandon,
þá var þó altaf möguleiki fyrir því, eins og
svartur skuggi í huga hennar, að fyr eða síðar
kæmi að því að hún yrði að skilja við frú
Mendal, og kom henni til að hugsa alvarlega
um þá hamingju sem henni kynni að falla í
skaut, með því að giftast Horst Harkort.
í þessu hugarástandi fann Theresa hana, en
hún hafði varla sagt eitt orð, áhrærandi fram-
tíð Doru, þegar Dora sagði:
“Eg forsmái að giftast nokkrum manni, að-
eins fyrir peninga, bara til að sjá sér farborða.
Mér finst það fyrirlitlegt.”
“Ekki eg síður,” sagði Theresa alvarlega “En
það krefst þess enginn af þér, kæra Dora.”
“Jú, frú Mendal gremst það, ef eg læt tæki-
færið sleppa úr höndum mér. Frú Sandon segir
að eg sé vond og vanþakklát og nú, þú líka —”
“Allt sem eg sagði var, að þú ættir engan
betri vin í heiminum, og að Hr. Harkort yrði
þér góður og trúfastur vinur.”
“Og að eg eigi að giftast honum fyrir þá
ástæðu. Það er alveg sama sagan, það meinar
ekki annað en að giftast honum sér til hagn-
aðar,” sagði Dora í styttingi.
Theresa þagði þangað til Dora hafði sefast
ofurlítið. Hún leit sjálf órólega og óánægjulega
út.
“Ef þú skilur giftingartilboð Hr. Harkorts á
þann veg,” sagði Theresa, eftir dálitla þögn,
“þá álít eg rétt og hyggilegt að taka því ekki.”
“Eg þakka þér fyrir þessi orð,” sagði Dora,
léttari í skapi.
“En eg er ekki viss um, að þú lítir rétt á til-
gang Hr. Harkort,” bætti Theresa við. “Þér
er kannske óljúft að hugsa til að gifta þig, það
er svo nýtt fyrir þig, og kom svo fyrirvaralaust,
að þú sért hrædd við það, en eg get ekki
ímyndað mér að þú hafir nokkurn óhug gegn
Hr. Harkort.”
“Nei, fjarri því. Mér hefur altaf líkað Hr.
Harkort vel, hann er svo góður maður.”
“Jæja þá, elsku Dora. Úr því þú hefur nú
ekki kynnst öðrum, sem er þér kærari en
Hr. Harkort, og þú finnur til einstæðingsskapar
þíns, mundi þér þá ekki finnast, í allri ein-
lægni með sjálfri þér, að þú mundir sjá eftir
því að neita tilboði hans.”
Dora sagði ekkert.”
“Hann er góður maður,” sagði Theresa. “Hann
er samviskusamur og réttlátur, einlægur, hjarta-
góður og trúfastur. Hann múndi gera þig ham-
ingjusama. Það hryggir mig, að þú skulir svo
ákveðið neita hans einlægri bón, að gera líf
hans hamingjusamt — hann hefir þegar beðið
þín Dora, hann er ekki maður, sem mundi vilja
þvinga þig til að giftast sér. Eg held að þú
ættir að hugsa um þetta og yfirvega það vel,
það mundi vera miklu betra.”
“Eg skal gera það, og yfirvega það, fyrst þú
baðst mig um það,” svaraði Dora dræmt, “en
eg býst ekki við að komast að annari mður-
stöðu.”
“Kanske að það sé eitthvað sem þú hefur í
huga þínum, sem stendur í veginum?” spurði
Theresa. “Kannske að það sé einhver annar en
Hr. Harkort? Eg vona að þú reiðist mér ekki,
þó eg spyrji þig að því?”
“Nei, langt frá því. Frú Mendal spurði mig
líka að því,” sagði Dora góðlátlega.
“Eg vildi óska að svo væri, þá væri eg að
minsta kosti látin í friði.”
“Eg skal láta þig í friði,” sagði Theresa, bros-
andi. “Það er fjarri mér að vilja pína þig eða
angl’a, með þessu umtali.”
Theresa kom einnig í veg fyrir að frúrnar
hættu að þvinga Doru með þessu giftingatali,
svo hún fékk frið til að hugsa um, og yfirvega
þetta málefni.
Hr. Harkort gerði það sem hann gat, til að
fá Doru tii að aðhyllast sig, en ekki með nein-
um ákafa eða frekju. Hann færði henni blómst-
ur, lánaði henni bækur, var ávalt reiðubúinn
að leggja henni góð ráð, eða á hvern hátt, sem
hann hélt að hann gæti verið henni að liði.
Hann sendi henni aðgöngumiða á leikhúsin,
og sönghallirnar, en Dora gat ekki sent þá til
baka, því þeir voru altaf sendir til Theresu.
Það var ekki líklegt, að ung stúlka á hennar
aldri, og í hennar stöðu, gæti til lengdar verið
ósnortin af svo umhyggjusömum biðli.
Já, ef hún giftist Hr. Harkort, mundi líf henn-
ar þá verða blómum stráð.
En mundi þá ekki meðal þeirra rósa, vera
leyndur þyrnir? Ef að hún bara einu sinni
gæti fengið tækifæri til að tala við Richard,
til þess að fá að vita hvað hann áliti rétt fyrir
hana að gera. Og allar hindranir sem í vegi
stóðu, komu nú fram í huga hennar.
Fyrst var nafnið hennar, það var ómögulegt
að segja Hr. Harkort rétt til um það, að hún
væri Sittard, án þess að vekja upp allar endur-
minningarnar um föður hennar. Nei, það ætl-
aði hún aldrei að gera.
Hún hafði og lofað Richard að láta engan vita
um skildleika hans við “svikarann”, eins og
hann kallaði hann. Hún blygðaðist sín að hugsa
til þess, að Sandon fjölskyldan hafði tapað næst-
um öllum sínum eignum fyrir óheiðarlegheit
Julius Sittard. Nei, hún gat ekki látið neinn
vita að hún væri dóttir hans, það var alveg
ómögulegt, og þess vegna var hún ákveðin í
því að giftast ekki Hr. Harkort.
Henni þótti verst að hún gat ekki komið
Horst til að líta eins á málið. Hann kom hvað
eftir annað, og hrósaði henni með hinni mestu
háttlægni, sem mundi heilla hverja stúlku, og
þá einnig ^oru, sem hafði farið á mis við svo
margra æsku unaðssemda.
Það var á hinn bóginn erfitt fyrir hana að
ganga framhjá þessu öllu er henni stóð til
boða, en hún varð að taka ákveðna ákvörðun.
Hún var ekki ennþá fullráðin í því, hvað hún
ætti að segja Hr. Harkort, en samt sem áður
bað hún Theresu að gefa sér tækifæri, ein-
hvern eftirmiðdag, til að tala við Hr. Harkort,
í fáeinar mínútur í einrúmi.
“Já, það skál eg gera, kæra Dora,” svaraði
Theresa, án þess að láta nokkra undrun í Ijósi,
eða spyrja hana nokkurs. Hún var ekki ein af
þeim sem ávalt vilja fá að vita ástæðuna til
þess sem aðrir gera, en hugsaði sem svo, það
er hverjum einum kunnugast, sem knýr hann
til að gjöra, eitt eða annað.
Næsta sunnudags eftirmiðdag var Dora ein
hjá Hr. Harkort í litlu gestastofunni. Glerhurðin
sem var út á svalirnar stóð opin, og ilmurinn
af rauðu rósunum og hvítu liljunum, barst inn
með blíðum andvaranum.
Dora sleit eina rós af, eins og í ráðaleysis
fitli. Horst stóð við hlið hennar og horfði á
hvernig litlu hvítu hendurnar hennar hreifð-
ust. j
“Það er fallegt hérna,” sagði hann, “en ennþá
fallegri og þægilegri eru þó þessir heitu dagar
við sjóinn, og á Hjaltlandi. Eða hvað heldurðu
um Noreg?”
“Hvað þýðir að tala um slíka staði?” sagði
Dora, hálf hissa. “Eg held að við förum til Brigh-
ton, og það er betra að vera þar í svona heitu
veðri, en í London.”
“Þú getur kosið hvaða stað á jörðinni sem
þú óskar eftir, eða langar til að sjá, þú þarft
ekki að segja nema eitt orð til þess,” sagði
Horst.
“En þá verð eg að borga fyrir það þann
prís, sem þú krefst,” svaraði Dora. Hún leit á
hann og hristi höfuðið.
“Nei, eg get ekki sagt það orð. Eg hefi gaum-
gæfilega hugsað um það, það getur ekki leitt
til góðs. Eg vona að þú gerir svo vel að kvelja
mig ekki framar með því.”
“Kvel eg þig með því?” spurði Horst, og
horfði á hana með augnaráði, óendanlegrar ást-
ar, og um leið og hann greip um hendur hennar,
hélt hann áfram og sagði: “Eg kvel þig ein-
ungis, af því eg elska þig.”
“Eg veit hvað góður maður þú ert, og hvað
brjóstumkennanlegur vesalingur eg er. — En
eg get ekki breitt því.”
“Svo það er þér svo móti skapi, að þú getur
alls ekki hugsað til að lifa með mér?” spurði
hann vingjarnlega.
“Nei, aldeilis ekki, mér þykir mjög vænt um
þig; en það er annað sem kemur til greina.”
“Hvað er það —?” spurði hann og slepti
höndum hennar, og brosti vingjarnlega til henn-
ar, þó sjá mætti að varir hans voru fölar.
“Er það ekki nóg, þegar eg segi að það sé
annað, sem eg verð að taka tiilit til?”
“Nei, eg held ekki að það sé nóg, Dora, eg
held að þú þekkir ekki það vald og áhrif sem
þú hefur. Þú skilur ekki hversu að líf mitt er
í þinni hendi. Þú álítur það kannske sem þýð-
ingarlaust, hvort þú svarar bónorði mínu ját-
andi, eða neitandi. Frá þínu sjónarmiði. er það
kannske þannig, en fyrir mig er það líf eða
dauði.”
Doru fanst eins og hjartað í brjósti sér hætti
að slá, er hún heyrði þessa yfirlýsingu. Eftir
litla þögn sagði hún svo lágt a varla heyrðist:
“Eg skil alls ekki hversvegna að það er þér
svo mikið áhugamál.”
“Það getur vel verið, en þannig er það þó.
Og þar sem því er þannig varið, ættirðu ekki
aðeins að hugsa um þig sjálfa, heldur og ofur-
lítið um mig.”
“Hugsa eg bara um mig?” spurði Dora og
hrygðist við. “Eg vissi ekki að eg væri svo
sjálfselsk.”
“Nei, kæra Dora, eg meina það ekki, en þú
veist ekki, getur ekki vitað, hvernig tilfinn-
ingar mínar eru, og þess vegna geturðu ekki
skilið mig. Reyndu bara að vera ofurlítið
vingjarnleg við mig, það er svo auðvelt að
gera mig ánægðan.”
“Það held eg ekki, en mér finst að eg hafa
ekki verið óvingjarnleg við þig.”
“Viltu þá alls ekki segja mér ástæðuna fyrir
því, hvers vegna að þú neitar bónorði mínu?”
Dora horfði alvarlega og óttaslegin á hann.
“Eg get ekki sagt þér það,” svaraði hún með
hægð.
“Þú sagðir að þér þætti vænt um mig?”
“Mér þykir mjög vænt um þig, Hr. Harkort.”
“Og þú veist að eg vildi lesa hverja þína ósk
í augum þér, að eg yrði aldrei önugur né
óþolinmóður við þig, ef þú vildir verða konan
mín.”
“Eg þekki þig ekki að öðru en hinum mestu
manngæðum.”
“Hlustaðu nú á mig Dora; mér skilst að
mótstaða þín stafi af, einu eða öðru, sem þú
vilt ekki segja mér.”
“Dora stundi við, og sneri sér frá honum.
“Eg segi ekki með því,” hélt Harkort áfram,
“að það sé leyndarmál, sem á neinn hátt áhræri
þig persónulega. En það getur verið í sambandi
við skildmenni þitt, og hvað sem þú vildir trúa
mér fyrir, sem áhrærir þig sjálfa, þegi eg um,
því ef það er nokkuð, þá er það annara skuld.”
Dora hneigði höfuðið og brá litum, hún hélt
að hann vissi meira en hann sagði.
“Nú, kæra Dora, eg hefi óhagganlegt traust
á þér. Úr því þú álítur að þú hafir engan rétt
til að opinbera mér þetta leyndarmál, þá þarftu
ekki að óttast að mig langi til að vita neitt um
það. Það tilheyrir þér, og veldur mér engrar
áhyggju.”
“En eg hélt,” sagði Dora, “að eiginmaðurinn
krefðist að vita — allt — krefðist þess.”
Horst varð ósegjanlega glaður. Hann skyldi
glögt að hann hafði snert hinn viðkvæma
streng í huga hennar, og fundið hina sönnu
ástæðu fyrir undanfærslu hennar.
“Eiginmaður, sem hefir fullt traust til konu
sinnar,” sagði hann með hægð, og eftirtekt, “veit
að hún segir honum allt sem hann varðar um —
sjálfri sér viðvíkjandi. Hann krefst aldrei að
hún segi sér annara leyndarmál.”
“En — þegar það er fjölskyldu leyndarmál —
er það þá ekki henni viðkomandi?” spurði Dora.
“Því ætti það að vera? Ef einhver af ætt-
ingjum þínum hefði framið eitthvað afbrot —
glæp, hvað snerti það þig eða mig? Eg vil
giftast þér, en ekki ættingjum þínum.”
Augu hennar ljómuðu, og hún brosti, en
færði sig þó fjær honum.
“Eða þó einhver blettur væri tengdur við
nafn þitt — um faðerni þitt,” sagði hann með
hægð, “þá mundi eg ekki álíta það sem næga
ástæðu til að standa í vegi fyrir hamingju
minni. Það er ekkert — eins langt og eg get
séð — sem getur aðskilið okkur.”
Hann gekk til hennar og reyndi aftur til að
taka í hendi hennar.
“Hef eg ekki ennþá unnið sigur á mótþróa
þínum Dora?”
“Nærri því — en eg veit ekki —”
“Hvað veistu ekki?”
“Eg veit ekki hvort eg er að gera rétt.”
“Það vil eg ábyrgjast,” sagði Horst glaður.
“Þegar þú verður elskulega litla konan mín!”
“En þó mér þyki vænt um þig, en elski þig
ekki.”