Lögberg - 21.09.1944, Qupperneq 6

6
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 21. SEPTEMBER, 1944
Dómar mannanna
Eftir Sergeant

Þennan morgun, áður en Richard fór til
vinnu sinnar, hafði hún í mikilli óstillingu sagt
honum þessar hugsanir sínar, svo hann var í
órólegu skapi. Henni fanst það fjarstæða að
hún þyrfti að vinna í húsinu, því ekki að fá
þjónustustúlku, svo hún ásetti sér að láta allt
draslast án hirðingar, og slaka í engu til fyrir
honum.
Þegar Richard kom heim um kvöldið, var
allt inni í óhirðu og óreglu. Honum varð bilt
við slíka sjón.
Hvaða huggun var honum í því, að sjá hold-
uga og snjóhvíta handleggi Rósu fram úr fínu
kjólermunum hennar, og þó hennar fallega og
vel hirta hár lægi sem guil hlað um enni henn-
ar. Slíkt gat verið honum fögnuður, meðan
hann var á unglings árum og hafði engan al-
varlegar áhyggjur, en síðan hann var kominn
til aldurs, lagði hann aldrei mikið upp úr hinni
ytri fágun.
Hann var ólíkur Doru, að því leyti að hún
var mjög gefin fyrir skart og skemtanir, eins
og faðir hennar, en Richard var a'varlegur og
frábitinn glingri, eips og móðir hans h^fði verið.
“Rósa”, sagði hann, “það er ekki að sjá að
þú hafir fært neitt til lags hér inni í dag.”
“Nei,” sagði hún, “eg ætla ekki framar að
gera vinnukonuverk. Slíkt sæmir ekki kon-
unni þinni.”
“En við höfum ekki efni til að hafa þjónustu-
stúlku, ekki einu sinni hálfan daginn. við verð-
um að vinna sjálf,” svaraði Richard.
“Þú getur gert eins og þú vilt, en eg ætla mér
ekki að vera þræll alla æfina. Giftistu mér
kannske ekki til að losa mig frá þrælkun og
þrældómi?”
Ef Rósa hefur hugsað að hún mundi rflýkja
skap mannsins síns með þessu, þá var það
alger mislukkun. Hann lét sem hann heyrði ekki'
til hennar og gekk að borðinu og ýtti frá sér
dúknum, sem verið hafði óhreifður á borðinu
frá því um morguninn.
“Mér þætti ganlan að vita' hvort þér mundi
líka vel að taka af borði eftfr máltíðir, og
hreinsa til?” spurði hún í skensi.
“Það kemur því ekki við,” svaraði Richard.
“Eg þarf að brúka borðið til að skrifa við
það.”
Rósa þagði eitt augnablik, svo sagði hún í
æstum róm:
“Þessi vinnukergja, dag og nótt er blátt áfram
hlægileg. Þú þarft þess alls ekki. Þú gætir orðið
ríkur, bara ef þú vildir.”
Richard þagði, en það gerði hana ennþá æst-
ari.
“Kannske að þú getir neitað því? Sagðir
þú mér ekki í morgun, að þú værir ekki vanur
svona lélegu heimili, að faðir þinn hefði verið
ríkur, og að þú hefðir hlaupið burt frá hon-
um?”
“Eg neita því ekki heldur,” svaraði Richard
eins alúðlega og hann gat, “en eg sagði þér
líka, að vegna ástæðna^ sem þú skildir ekki,
vildi eg ekki biðja hann um hjálp.”
Ef þið, eins og mér skilst, eruð ósáttir, getur
þú þó farið til hans. Hann mun áreiðanlega
fyrirgefa þér.”
“Það er ekkert sem hann þarf að fyrirgefa
nlér,” svaraði Richard og hló kuldahlátur. Þessi
ímyndun Rósu fanst honum þó alls ekki hlægi-
leg eins og sakir stóðu.
“Þú meinar að hanin hafi móðgað þig?”
spurði hún kæruleysislega. “Þú getur þrátt
fyrir það farið til hans, það tilheyrir ekki syn-
inum að dæma föðurinn.”
“Þú skilur ekkert í þessu máli, og eg vil
biðja þig að tala ekki meira um það.”
“Því betra,” sagði Rósa, sem æstist til enn
meiri reiði við þessi orð hans. “Eg á að þegja,
þræla eins og vinnukona, og fá ekki einu sinni
leyfi til að tala? Það virðist að þú gleymir því
að eg er konan þín, hvað illa sem þér líkar
það.”
“Hvernig geturðu talað svona Rósa?”
“Neitaðu því ekki, þú veist fullvel að það er
satt. Þú ert orðinn leiður á mér, það er öll
sagan.”
Þrátt fyrir það að hún í reiði sinni beit á
vörina, voru augu hennar full af tárum, og það
þoldi Richard ekki að sjá. Hann sagði góðlátlega
við hana:
“Kæra Rósa, talaðu ekki svona. Við getum
ósköp vel látið okkur koma vel saman; bara ef
við viljum gera okkur það ljóst að við erum
fátæk og verðum að vinna fyrir þörfum okkar.”
“En eg vil ekki vera fátæk, eg hata það,” sagði
Rósa, og tárin runnu ofan eftir fríða andlitinu
hennar. “Þfjgar eg giftist þér, hélt eg að þú
mundir gera mig eins fyrirmannlega, eins og
éystir þín er.”
“Þú getur verið virðuleg kona þó þú vinnir
fyrir lífsþörfum þínum, sem þú alls ekki þarft
að gera. Þú þarft einungis að vinna fyrii þig
og mig.”
“Hefðarfrúr vinna ekki. Eg ímynda mér að
það mundi verða eins og í fallegu skáldsög-
unni, sem þú last einu sinni fyrir mig — um lá-
varðinn og fátæku bóndadótturina.”
Richard hló.
“Reyndu að koma slíkúm ímyndunum úr
höfðinu á þér, elsku Rósa mín. Skáldsögui eru
sjaldan sönn mynd-af veruleikanum. Eg veit
að mér verður ekki mögulegt að gera þig að
ríkismannsfrú, við skulum vera ánægð og þakk-
lát ef við höfum nægilegt fyrir okkur, meðan
við lifum.”
Rósa leit upp og horfði í andlit hans. Sorg
og vonbrigði lýsti sér í augum hennar.
“Og þó segir þú að faðir þinn sé ríkur?”
“Eg sagði það ekki. Eg sagði bara að hann
lifði í meiri alsnægtum en við gætum nokkurn-
tíma vonast til.”
“Þú getur þá einhverntíma farið til hans,
eða að minsta kosti erfir þú auð hans, þegar
hann deyr.”
“Eg fer aldrei til hans, og eg hreifi aldrei
við neinu af eignum hans.”
“Það er skammarlegt! — heimskulegt!” sagði
Rósa æst af reiði og stappaði með fætinum í
gólfið. “Þar sem þú með því gætir gert mig
að hefðarkonu, og með einu einasta orði fríað
okkur bæði frá allri vinnu, það er illa gert
af þér.”
“Eg hélt þegar við giftumst að þú giftist mér
fyrir ást, en að þú giftist mér fyrir þá ímynd-
un i að eg væri ríkur, gat eg ekki til hugar
komið.”
“Það var ekki heldur ástæðan. Eg elska þig,”
svaraði hún með skjálfandi rödd. “En þú ert
hættur að elska mig — þú hefur bara gifst mér
af meðlíðan, nú skil eg það, og það gerir mig
svo vansælá. En eg ætla þó að minnsta kosti
sem uppbót, að ímynda mér að eg sé rík.”
Hvernig á eg að skilja þetta, góða mín?”
“Rósa,” sagði Richard nú í alvarlegri róm,
hættu að hugsa um þau málefni sem þú alls
ekki skilur. Það er samvisku spursmál fyrir
mig, að leita engrar hjálpar og þiggja ekkert
af því sem föður mínum tilheyrir.”
“Því þú? Eg sé enga ástæðu til þess.”
“Jæja, úr því að þú endilega vilt fá að vita
það, þá er það þess vegna, að hann hefir ekki
aflað fjármuna sinna á heiðarlegan hátt,” svar-
aði Richard.
“Var hann þjófur?” spurði Rósa, dálítið
stillilega.
“Já, í orðsins víðustu merkingu var hann
þjófur! Hann verðskuldar ekkert betra nafn.”
“Úr því þú hefur nú sagt mér þetta, getur
þú líka sagt mér meira um hann,” sagði Rósa.
“Það er þér ekki til neins góðs að eg segi
þér neitt meira um hann.”
“Allt er betra en þessi eilífa dul, sem þú
heldur mér í. Auðvitað trúi eg ekki einu ein-
asta orði af því. Mig langar ekki til að heyra
þig útbera föður þinn. Eg held að þú hafir
komist í ónáð hjá honum, og hann hafi rekið
þig út og ekki viljað sjá þig framar.”
Richard beit sig í varirnar, en sagði ekkert,
þar til Rósa spurði hann blátt áfram, hvort
það væri ekki tilfellið.
“Nei,” sagði Richard.
“Nú, hvernig var það þá?” spurði hún.
“Viltu endilega fá að vita það,” sagði Richard
og stundi við, “þú hefur líklega fullan rétt til
að vita leyndarmál mitt, og bera byrði mína með
mér — það er okkar skylda. Lofaðu mér þá,
Rósa, að segja engum frá því sem eg skal nú
segja þér. Viltu lofa mér því?”
“Já, eg lofa því. Það er líklega ekkert sem
aðra fýsir að heyra.” ,
“Lofaðu mér því upp á æru þína og trú!”
Rósa varð hálf hrædd við hinn þunglyndis-
lega alvörusvip, sem var á andliti Richards.
Hún færði sig fjær honum og sagði.
“Já, Richard, eg lofa því hátíðlega, að segja
ekki einni einustu manneskju, eitt einasta orð
af því, en segðu mér það nú — strax!”
“Eg er sonur Júlíusar Sittard,” byrjaði
Richard að segja í lágum róm, “mannsins sem
gerði Orinoco félagið gjaldþrota, .og strauk,
burt eftir að hann hafði rænt hlutabréfunum.
Ef mönnum væri kunnugt um hvar hann er,
yrði hann strax sóttur og settur í fangelsi.”
“Júlíus Sittard! Já, eg hefi heyrt um hann
talað,” sagði Rósa, og horfði fast og forvitnis-
lega á Richard nokkur augnablik, og sagði svo
allt í einu.
“Svo þú heitir þá ekki Morrison!”
“Eg heiti Sittard Morrison, þegar foreldrar
mínir giftust tók faðir minn einnig upp Morri
son.”
“Og faðir þinn er strokinn til útlanda?”
“Já.”
“Hvar er hann núna?”
“Það get eg ekki sagt þér.”
“Þú ert óþolandi Richard. Viltu ekki segja
mér það, eða veistu það ekki?”
“Eg veit það ekki upp á víst. Nú sérðu á-
stæðuna fyrir því að eg leita ekki hjálpar til
hans.”
Rósa kipraði lymskulega saman augun, og
sagði, eftir stutta þögn.
“Það gæti ekki verið neinum til skaða.”
“Rósa, hvað meinar þú?”
“Hann getur ekki endurborgað peningana.
Hann auðvitað hefur þá, og lifir ríkmannlega af
þeim. Því ættir þú ekki að fá hjálp frá hon-
um? Þú mundir verja peningunum betúr en
hann.”
“Þú veist ekki hvað þú segir,” sagði Richard
í ávítandi róm.
“Hver sem þiggur stolna peninga, er sjálfur
þjófur — veistu það ekki?”
“Eg hugsaði nú ekki út í það,” sagði Rósa
og varð ólundarleg á svipinn.
“Eg vona að eg hafi gert þér það skiljanlegt,”
sagði Richard með áherzlu, “og þú skiljir það
nú.”
Hann settist við borðið og fór að skrifa. Hann
hélt að þetta mál væri nú útkljáð milli þeirra,
og hún vissi nú ástæðuna, en Rósa, þó hún
þegði, leit ekki út fyrir að vera ánægð með
skýringuna.
19. KAFLI.
Það var fyrst eftir átta daga, er þau Dora
og Horst Harkort voru komin heim eftir hveiti-
brauðsdagana, að Horst hafði tíma til að borða
morgunverð með henni. Horst hafði leigt nýtt
hús, og sett upp hið yndislegasta heimili, hann
lét ekkert vanta sem þénað gat sinni ungu
konu til þæginda og ánægju. Stofan, þar sem
þau borðuðu í morgunverðinn, var á fyrsta
gólfi, og voru tvær háar glerhurðir á annari
hliðinni, sem sneri að blómagarðinum. Innrétt-
ingin í stofunni var hvít, með ýmsu skrauti,
og margslags litum, sem eins og samsvöruðu
svo eðlilega hinum þeldökku andlits lit og hnetu-
brúna hári Doru.
Þetta litaskraut var í minna samræmi við
Horst, andlit hans var meira útitekið eftir veru
sína í Swich. Þar sem þau voru fyrsta mánuð-
inn eftir að þau giftust, sýndi hina fyllstu á-
nægju pg aðdáun er hann horfði á sína ungu og
fríðu konu, er sat á móti honum við borðið.
“Nú verð eg að fara,” sagði hann að lokum.
“Eg kem ekki heim fyr en nokkuð seint, lík-
lega ekki fyr en klukkan sjö í kvöld, það er
svo margt sem eg þarf að koma til lags eftir
burtveruna.”
“Ó, Horst! Geturðu ekki komið fyr? Þú veist
að við eigum von á svo mörgum gestum í dag.”
“Er litla elsku konan mín feimin við að taka
á móti gestunum einsömul?” spurði hann.
Hvernig hann hélt í hpndina á henni, og hvernig
hann horfði á hana, sýndi hvað hann unni
henni og elskaði hana.
Dora brosti til hans, og dró ekki hendi sína
úr hendi hans, en hún reyndi ekki til að end-
urgjalda þá ást og umhyggju, sem skein úr
augum hans.
“Eg held að það fari í einhvert ólag hjá mér
að taka á móti gestunum,” sagði hún feimnis-
lega. “Eg veit ekki um hvað eg á að tala við
gestina. Eg vona að Theresa komi, hún hjálpar
mér.” /
“Já, eg vona það líka að hún komi. Eg skrif-
aði henni í gærkvöldi og bað hana að koma
og vera þér til aðstoðar.”
“Ó, það var vel gjört af þér,” sagði Dora,
með meira fjöri. “Eg get þá treyst því að hún
komi, ef frú Sandon þarf hennar ekki nauð-
synlega með. Theresa er altaf svo góð. Veistu
ekki hverjir munu koma í dag?”
“Eins og þú veist á eg nokkra kunningja hér
í nágrenninu. Meðal þeirra eru mínir gömlu
vinir, Oldenbruchs hjónin, hann er prestur,
konan hans er góð kona, sem gerir mikið gott
í sókninni. Svo býst eg við að Annie systir mín
og frú Burton frændkona mín múni vilja sjá
hvernig umhorfs er hjá okkur.”
“Það er nú alt gott og blessað,” ságði Dora,
“en er ekkert ungt fólk með þeim, eg meina,
fólk á mínum aldri, sem er kátt og fjörugt.”
Hann leit sem snöggvast á hana án þess að
svara. Ef til vill hafði aldursmunur þeirra
aldrei áður orðið honum eins skýr og nú.
Fólkið sem hann hafði nefnt, var allt á hans
aldri, skemtilegt fólk, en kannske ekki nógu
skemtilegt fyrir Doru, og honum datt allt í
einu í hug, að hann liti á fólk, átján til tuttugu
ára, eins og börn eða unglinga, sem ekki ættu
félagslega samleið með sér. Nú varð hann að
bjóða ungu fólki til að gera konu sinni tll
geðs.
“Oldenbruchs,” sagði hann í breyttum róm,
sem Dora skildi ekkert í, “eiga dætur, sem
eru á aldri við þig, og syni sem eru enn í
skóla. Eg er viss um að þér'líkar þau.”
“Ó, já, það hugsa eg líka,” sagði Dora, með
blöðu bragði.
“Kannske að þau tilheyri knattleikafélagi.
Leikur þú knattleik, Horst? Eg hefi ekki
spurt þig að því fyr.”
“Eg gerði það áður fyr,” svaraði hann og
stóð upp og gekk yfir að ofninum; en það eru
liðin mörg ár síðan.”
Sú sæla og unun, sem þessi fyrsta morgun-
verðarstund hafði komið Horst Harkort i, var
nú snögglega horfin. Það var sem að einhver
deyfð hefði fallið allt í einu yfir hann. Dora
horfði á hann, og ef augu hennar töluðu ekki
brennandi kærleiksmál, þá mátti þó lesa í
þeim ynnilega kvennlega samhygð. Hún fann
til þess að hann varð hljóður, án þess að hún
vissi af hverju.
“Heldurðu ekki að þér þætti gaman að leika
knattleik ennþá?” spurði hún.
“Ekki held eg það, barnið mitt, eg er orðin
of gamall til þess,” sagði hann brosandi, en
þunglyndislega.
Dora horfði hugsandi á hann og roðnaði, eins
og henni yrði nú allt í einu ljós ástæðan fyrir
svipbrigði hans.
“Elsku Horst, kannske að eg láti það vera
að leika knattleik, fyrst þú gerir það ekki. Ef
þú svo vilt, skal eg ekki /ramar láta mér detta
það í hug — þó það sé mín mesta uppáhalds
skemtun.”
“Því ættir þú að neita þér um þessa skemtun
mín vegna, elskan mín,” sagði hann blíðlega.
“Já, þú skalt bara njóta þessarar skemtunar,
það eyðir tímanum og styttir daginn fyrir þér,
þegar eg er að heiman. Mér liði ekki vel, ef eg
vissi að þér leiddist heima.”
“Mér leiðist aldrei,” svaraði Dora glaðlega,
en veitti því ekki eftirtekt að þungt áhyggju-
ský lá yfir enni hans, sem hún var ekki fær
um, með glaðværð sinni að ná burt.
Horst hafði ekkert á móti því að konan sín
nyti þeirra skemtana, sem henni líkaði best,
og eignaðist nýja vini, meðal kunningja sinna,
en hver yrði afstaða hans, þar sem hann væri
of gamall, til að taka þátt í hennar saklausu
skemtunum.
Mundi hann ekki verða eins og einhver illa
séður auli, sem vekti yfir og gætti hverrar
hreyfingar hennar, og öfundaði hana af þeim
stundum sem hún skemti sér með jafnöldrum
sínum?
“Hamingjan forði mér frá því,” sagði Horst
við sjálfan sig, á leiðinni til skrifstofu sinnar.
“Ef hefði ekki átt að giftast henni, ef eg hefði
ekki getað skilið það, að hún yrði að njóta
lífsgleðinnar með jafnöldruhn sínum, og eg
gæti gert mig ánægðan með að vera í skugg-
anum og gleðja mig við að sjá hana ánægða.”
Og samt sem áður fann hann til þess að sér
mundi verða erfitt að vera í skugganum; hann
var því óvanur. “Eg venst því kannske með tíð
og tíma,” hugsaði hann með sér.
Dora undi sér vel heima eftir að Horst fór.
Hún tíndi blóm í garðinum og lét í blóma-
kerin í borðstofunni, að því búnu fór hún að
búa sig og skreyta, áður en gestirnir kæmu.
Theresa kom fyrst. Dora fagnaði henni mjög
ynnilega, og næst kom frú, Burton, frænka
Horst, og frú Walrich, systir hans. Báðar þessar
frúr höfðu áður komið Doru svo fyrir, að
henni var óljúft að taka á móti þeim, og þótti
nú sérstaklega vænt um að Theresa var þar,
henni til aðstoðar. ,
Frú Wolrich var há og grönn vexti, með þunt
og beinabert andlit; hún fór strax að finna að
og setja út á húsmunina, sem Horst hafði keypt,
og Dora vissi vel, að undir eins og hún væri
komin út úr stofunni, mundi hún á sama hátt
setja út á sig, sem konu bróður síns.
Frú Burton, var mjög holdug og hæglát kona,
en það var ekki betra sem hún hafði að leggja
til málanna. Dora fann til þess að sér mundi
verða ervitt -að halda uppi samtali við þær.
Henni var miklu auðveldara að tala við frú
Oldenbruch, sem var góðlát og yfirlætislaus
kona, sem Doru geðjaðist strax vel að. Hún
reyndi ekki að koma Doru í vandræði með als-
lags ógeðfeldum spurningum, en sagði henni
um sína löngu kynningu og vináttu við Hr.
Harkort, og um hans góða hjartalag og hjálp-
semi sem hann ávalt sýndi þeðar á lægi. Frú
Wolrich og frú Burton, litu með hæðnis glotti
hvor á aðra.
“Við vorum farin að halda að hann mundi
aldrei gifta sig,” sagði frú Oldenbruch bros-
andi. “Og nú hefur hann gert okkur allarN
hissa.”
“Já, í fyllsta máta hissa,” sagði frúWValrich
hryssingslega.
“Hvað lengi hefur þú þekkt Horst, frú Old-
enbruch?” spurði Dora, sem vildi reyna að
leiða umtalsefnið frá giftingu sinni.
“Öað eru líklega tuttugu og fimm ár,” sagði
frú Oldenbruch hugsandi. “Það var hin elsku-
lega frú Sittard, sem dó svo ung, sem kynnti
okkur í lystigarðs samkvæmi. Þá var Hr. Horst
bara unglingur.”
Dora hrökk við þegar hún heyrði þetta nafn.
Hún var ekki æfð í að dylja tilfinningar sínar.
Theresa sneri sér að frú Oldenrich.
“Meinarðu konu óhamingjusama mannsins,
sem setti Orienco gróða félagið á hausinn, og
féfletti svo marga?”
“Já, á þeirri tíð hafði engin neitt ilt um
hann að segja. Frú Sittard og eg vorum skóla-
systur; okkur þótti fjarska vænt hvorri um aðra.
Er það ekki undarlegt,” sagði frú Oldenrich alt
í einu, og sneri sér að Doru, “þú ert svo undur
lík henni.”
“Kannske að þessi nýja mágkona mín sé í
ætt við Sittard fjölskylduna?” skaut frú Wal-
rich inn í, fyrirlitningarlega.
“Nafn mitt áður en eg giftist var Morríson,”
sagði Dora og roðnaði. Hún var of samviskusöm
til að segja ósatt, og leit því út sem sakbitin,
Við þessa snöggu athugasemd frú Wolrich.