Lögberg - 09.08.1945, Qupperneq 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 9. ÁGÚST, 1945
----------i&gberg-----------------------;
GeflO út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED j
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba j
Utanáskrift ritstjórans: í
EDITOR LÖGBERG, ,
695 Sargent Ave., Winnipegf Man. f
Editor: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 um árið — Borgist fyrirfram j
The "Iyögberg” is printed and publishea b> i
The Columbia Press, Lámited, 695 Sargent Avenue j
Winnipeg, Manitoua ,
PHONE 21 804
iiuiiiiiiu:................. ... .............
Minni íslands
lMliilllliiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiií!iiiiiiii:iiiiiiiii:iiiiiiiiiiii;iiiiiiiiliimiiliiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiiili^
Herra forseti!
Góðir íslendingar!
Kæru vinir!
Þegar þúsund ár voru liðin af sögu islenzku
þjóðarinnar og sungið var í fyrsta skipti um
“Islands þúsund ár” á Þingvöllum 1874, þá var
um það bil að hefjast saga Islendinga á þeim
stað, er vér nú stör.dum, með komu fyrstu
landnemanna hingað árið 1875. Síðan eru liðin
70 ár. Þessi íslendingodagur er því sérstákur í
sinni röð. Það er sögurík og hátíðleg stund, sem
vér lijum í dag, hér á þessum stað — þessum
“Þingvöll’ yðar í Vesturheimi.
Mér er það sannur heiður og mikil ánægja
að fá þetta tækifæri til þess að ávarpa yður
Vestur-íslendingar, að ávarpa yður sem sonur
Islands, þess lands, sem mig hefir alið allt fram
að þessum tíma, þess lands, sem á mína ást og
aðdáun óskipta, þess lands, sem safnað hefir oss
hér saman í dag, þess lands, sem vér viljum
læra að þekkja betur og méta að verðleikum.
*
Fyrir þremur árum kynntist eg þekktum her-
lækni í'brezka hernum á Islandi. — Einu sinni,
er við áttum tal saman, ræddi hann við mig
um Island, og þá sagði hann við mig, eitthvað
á þessa leið:
“ísland kemur mér fyrir sjónir fyrst og fremst
sem land andstæðnanna. Hvar sem leiðir mín-
ar liggja um landið, rek eg mig á þessar sér-
kennilegu andstæður. Eg hefi komið í hrikaleg
og gróðurlaus héruð og innan stundar ekið
um gróðursæla sveit og blómlega byggð. Eg finn
sjóðandi hveravatnið vella upp úr iðrum jarðar,
og eg sé ískaldar árnar streyma til sjávar. Eg
sé ótrúlega breytingu, sem veðrið hefir á nátt-
úrusýn Iandsins. Eg sé grænan skóginn vaxa
við jökulrætur. Eg kem ekki svo auga á gras-
sléttuna, að eg sjái ekki um leið eitt eða fleiri
hinna snarbröttu og tignarlegu fjalla.
Andstæðurnar sé eg einnig glöggt koma
fram í þjóðlífi yðar og lifnaðarháttum. Eg ek
fram hjá tveimur sveitabæjum; annar er úr
torfi gerður og vaxinn grænu grasi eins og
náttúran; hinn er úr steini steyptur og allur
öðru vísi. Eg mæti tveimur konum saman á
förnum vegi. Önnur þeirra er klædd yðar sér-
stæða íslenzka búningi; hin er klædd óaðfinn-
anlega eftir beztu tízku í hinum erlenda heimi.”
Glöggt er gests augað — segir íslenzka mál-
tækið. Gesturinn kemur fyrst auga á það sér-
kennilega, sem að jafnaði er hið eðlilega og
almenna í auguftn heimamannsins. Hið heims-
fræga skáld Tomas Carlyle hafði hið sama í
huga og herlæknirinn. þegar það sagði:
“Á þessari undraeyju, Islandi, er jarðfræð-
ingar segja, að eldur hafi þeytt upp úr hafs-
botni, beru landi hraunfláka og háfjalla, sem
hrikaveðUr vetiraniía gleypa marga mánuðá
ársins, en sem er auðugt af ótömdum yndis-
leik sumarsins með brennisteins keldur, geysa,
jökla og eldfjöll, hinn furðulegasti orustuvöllur
frosts og funa.”
Þá hefir þetta sterka svipmót eigi farið fram
hjá skáldum vorum. Kristján Jónsson segir svd
í einu sinna kvæða:
Norður við heimskaut í svalköldum sævi
svífandi heimsglaumi langt skilin, frá
þrungin af eldi og þakin af snævi
þrúðvangi svipað með mjallhvíta brá.
Matthías Jochumson kunni einnig að sýna
þetta einkenni á Islandi í ljóðum sínum, er
hann kvað:
Heimilishaga hér gaf
Drottinn vorri þjóð
Hér blessast heitt og kalt
Hér er oss frjálsast allt.
eða þegar hann segir:
örlög þér fylgja á flugárum tíða
funheita, ískalda sægirta jörð.
Vér sjáum þessar sterku andstæður koma sam-
an í eitt—í nafninu sjálfu, íslandi—fyrir þær ó-
líku tilfinningar sem það vekur í hugum manna.
Hrollur fer um þann, sem heyrir ísland nefnt
og ekki þekkir landið sjálft, en ylur fer um
hjartarætur þess, sem á 1 nafninu hugljúfar
minningar. Á stundum minninganna við nafn
ættlandsins munið þér oft hafa getað tekið
undir með skáldinu Einari Páli ritstjóra og
sagt: “pá bjó eldfjall í sálu minni.”
*
“Lítilla sanda, lítilla sæva lítil eru geð
guma,” segir í Hávamálum. Meistaralega er hér
að orði komizt um það, hve persónugerð manna
er háð því umhverfi, er þeir ’lifa í. — Hinar
stórbrotnu og sterku andstæður, sem eg minnt-
ist á varðandi land vort, gera fátt “lítilla sanda
og lítilla sæva” á íslandi í þeirri merkingu,
sem skáldið notar þau orð. tslendingum hefir
ætíð verið áskapað að glíma við stórbrotna
náttúru og stórbrotin verkefni. Lífsbaráttan
við óblíð náttúruöfl og erfiða landsháttu herti
skap þeirra. Dýrðarljómi sólarlagsins að sumar-
kvöldi snerti hárfínt hugarþel þeirra. Hin heill-
andi fegurð landsins og undrasýn náttúru-
fyrirbrigðanna gaf þeim mikla útsýn og inn-
blástur til ódauðlegra verka.
Allt í kringum Island brotna hinir miklu
sjóar Atlantshafsins. Þeir hafa skapað íslenzk-
ar sjóhetjur, þær hetjur voru “hermenn Is-
• lands” í Evrópustyrjöldinni, er lauk fyrir
skemmstu. Þeir börðust fyrir lífi þjóðarinnar,
börðust til þess “að sækja barninu brauð” —
eins og segir í söngnum þeirra. Þeir sigruðu,
þótt þeir féllu margir. I lífi og dauða hefir
hugprýði þeirra verið víðfræg og mun lifa hjá
þjóðinni um aldir.
Það gleymist ekki, sem skipstjórinn á einum
íslenzka fiskibátnum sagði, eftir að bátur hans
hafði orðið fyrir árás og hann sjálfur særst til
ólífis ásamt fleiri skipverjum. — Það átti að
fara að binda um sár þessa dauðvona manns,
þegar hann sagði:
“Hjálpaðu fyrst honum Steina bróður.”
Áður en skipið komst í höfn var skipstjórinn
meðal þeirra, sem lágu liðið lík á þilfarinu. —
Sjómenn vorir gengu fram til baráttunnar fórn-
fúsir öruggir og óttalausir. Þeir ólust upp við
stórsjóa fyrir íslandsströndum. Þar varð hugur
þeirra mikill. Þar urðu þeirra geð stór.
*
Þannig mótaðist þjóðin við svipmikið um-
hverfi á láði og legi. Hún tengdist sterkum
böndum við þetta umhverfi. Þau bönd köllum
vér ættjarðarást. Þessa ást til ættlandsins fann
skáldkonan, er hún kvað:
Sá yndisbjarmi, sem innst í barmi mér aldrei
dvín
er æskuvon, bundin við endurfundi og ást til
þín
minn ættarlundur, við úthöf blá
með eyjar, grundir og tinda há.
\
Þessa þrá finna þeir bezt, sem í fjarlægð
dvelja og þessi þrá var rétt skilin og skýrð af
séra Jóni Bjarnasyni, er hann flutti hina fyrstu
íslenzku prédikun, sem flutt hefir verið hér
í vesturálfu. Þá sagði séra Jón m. a, þetta:
“Vér ættum ekki að vera komin hingað til
þess að skjóta oss undan skyldum vorum við
þá þjóð, sem Drottinn hefir tengt oss við, helg-
um og háleitum ætternisböndum. Hver sem
gleymir ættjörð sinni eða þykist yfir það haf-
inn að varðveita það af þjóðerni sínu, sem gott
er og guðdómlegt, af þeirri ástæðu, að hann er
staddur í framandi landi og leitar sér þar lífs-
viðurværis, það gengur næst því, að hann
gleymi Guði. Það er stutt stig og fljótstigið frá
því að kasta þjóðerni sínu til þess að kasta
feðratrú sinni. . .. Sönn kristileg ættjarðarást
fyllir ekki hjartað með fyrirlitningu á öðrum
þjóðum en sinni eigin, hún blindar ekki augun
fyrir yfirburðum útlendinga í svo mörgu til-
liti, né fyrir sinni eigin eymd, ókostum og
menntunarskorti. Slíkt er engin ættjarðarást
allra sízt í kristilegum skilningi. Slíkt er öfugur,
heiðinglegur, heimskulegur og hættulegur hugs-
unarháttur sem dregur niður alla sanna þjóð-
ernistilfinningu og hefir visnun og dauða í för
með sér.”
Þannig talaði þessi vitri maður um þann hug,
sem íslendingum bæri að eiga til ættlandsins.
Og þeir hafa einnig sýnt, að “ljúft er þangað
' snúa huga, hjarta og sál,” — eins og eitt vestur-
íslenzka skáldið komst að orði. Útlendingar,
er sækja ísland heim tengjast einnig landi
voru tryggðaböndum. Þegar hinn ameríski yfir-
hershöfðingi Bandamanna á íslandi yfirgaf
landið, sagði hann við blaðamennina heima,
að hann œtlaði sér að gera eitt herbergi í húsi
sínu að íslenzku herbergi og kalla það ísland
til þess að eiga þar hinar hugljúfu minningar
er hann ætti við landið tengdar. Nýlega fékk
eg bréf frá brezkum hermanni á Indlandi, sem
hafði verið heima á íslandi og orðið vinur minn
þar. Efni þessa bréfs var m. a. það að þessi
brezki hermaður var að ráðgera ferðalag til
nokkurra staða á Islandi, sem hann langaði til
að sjá aftur að stríðinu loknu. — Þannig heillaði
ísland ekki einungis þessa tvo erlendu menn
heldur óteljandi marga aðra, sem síðustu árin
hafa dvalið heima á lslandi.
En sterkust eru og verða ætíð
böndin við sjálf börn ættjarðar-
innar — og mesta ættjarðarást
hefi eg fundið meðal yðar Vest-
ur-íslendingar. I 70 ár hafið þér
reynzt nýtir borgarar í þessu
landi. I 70 ér hafið þér sýnt
trúfesti yðar við landið, sem
þér rekið ætt yðar til. I 70 ár
hefir eldur ættjarðarástarinnar
verið borinn frá kynslóð til kyn-
slóðar. I 70 ár hefir tunga feðr-
anna hljómað á vörum yðar. —
ísland þakkar yður þessa tryggð.
íslandi er sæmd að lífi yðar og
starfi, því að íslandi er það fyrir
miklu, að þér
“varðveitið ómengað ættjarð-
arblóð
og íslenzku tunguna frægu,”
eins og séra Jónas A. Sigurðsson
orti eitt sinn.
Þér, sem mál mitt heyrið og
skiljið — íslejidingar. Minnist
þess, að þér eruð sem hlekkur
í keðju vestur-íslenzku kynslóð-
anna. Munið íslendingar, að ef
yðar hlekkur brestur, þá er
keðjan ónýt. Treystið því hlekk-
inn! Styrkið ættarböndin! Arf-
urinn er yðar í dag, og komandi
kynslóð á að erfa hann óskert-
an.
Það er gott að koma auga á
erfiðleikana í þjóðræknisbar-
áttunni, en það er betra að eygja
vormerkin, sem á lofti sjást og
þeirra gildi. — Vormerkin eru
greypt í yðar eigin sál þar sem
þrá yðar til íslands býr. Eg hefi
fundið þessa þrá, sem hrópandi
ákall til íslands hjá gamla fólk-
inu, sem á eina von um endur-
fundi íslenzkra stranda, er það
hefir verið leyst úr jarðneskum
líkama sínum. Eg hefi fundið
þessa þrá hjá starfandi mönnum
og konum er markvisst vinna
að því að láta áformið um heim-
sókn til íslands rætast. Eg hefi
fundið þessa þrá hjá unga fólk-
inu, sem dreymir stóra drauma
um ævintýraferð til eyju for-
feðranna í Atlantshafi. Og eg
sé yður í anda koma heim á
fornar slóðir. Þér finnið e. t. v.
að sléttað hefir verið yfir gömlu
þúfuna eða að gamla steininum
hefir verið rutt úr vegi. En þér
munið finna sama blæinn anda
til yðar af hafinu, sjá hina sömu
sýn til fjallanna, skynja hina
sömu kyrrð til dalanna, heyra
hinn sama söng fuglanna, sjá
sömu sólina signa hæðii, hálsa
grundir og tún. Þá finnið þér
aftur ísland eins og það var og
segið með skáldinu:
“Inn milli fjallanna
hér á eg heima.”
Sýnileg vormerki í þjóðræknis
baráttu yðar sjást í þeirri hreyf-
ingu, sem hafin er að því að
stofna kennslustól í íslenzkum
fræðum og íslenzkri tungu við
Manitobaháskólann. Þessi hug-
sjón hefir nú fyrir skemmstu
verið drengilega og höfðinglega
studd af Ásmundi P. Jóhanns-
syni. En betur má, ef duga sjial.
Hér þurfa allir að leggjast a
eitt til þess að hrinda þessari
hugsjón í framkvæmd hið bráð-
asta. Eftir að kennslustóllinn
hefir verið reistur getur það
farið svo, að enginn menntamað-
ur hér um slóðir, teljist sann-
menntaður fyrr en hann hefir
eitthvað lagt stund á íslenzkt
mál — sem oft hefir af lærdóms-
mönnum verið nefnt “gríska
norðurálfunnar.” Eitt er víst, að
slík íslenzkukennsla í háskólan-
um myndi verða ómetanleg stoð
í þjóðræknismálum yðar Látið
því kennarastólinn koma. íslend-
ingar lyfta sameinaðir “Grettis-
tökum”. Þetta Grettistak verður
yður auðvelt, ef allir eru sam-
taka.
Mikinn styrk í þjóðræknis-
starfinu fáið þér með auknum
og bættum samböndum við Is-
land. Slík sambönd eru óðum
að skapast með bættum sam-
göngum og auknum skilningi á
ijóðræknismálum Islendinga.
,'iœgt er nú að tala um íveggja
til þriggja daga leið milli Vestur-
og Austur-íslendinga. Og enn
eiga samgöngur eftir að batna
— einnig fjárhagslega.
Það œtti 'því að vera kapps-
mál hvers einasta Vestur-íslend-
ings í náinni framtíð að heim-
sœkja ísland einu sinni á ævinni
að minnsta kosti. Það ætti að
verða kappsmál allra heima-ls-
lendinga að sækja yður heim á
þessar slóðir. Það er fullkomin
ástæða fyrir íslendinga að koma
hingað til þess að kynnast yð-
ur — finna hin sterku og heil-
næmu íslenzku áhrif sem hér
ríkja og sjá þann stóra skerf,
sem þér leggið til þjóðfélags-
mála, sem þegnar Canada og
Bandaríkjanna.
*
Á íslandi hafa undanfarin
fimm ár verið þau viðburðar
ríkustu, er sögur fara af í lífi
þjóðarinnar. Á þessum árum
kom stór erlendur her inn í
landið, sem aldrei áður hafði
átt sér stað. Á þessum árum
var mahnfjöldinn í landinu langt
um meiri en nokkurn tíma áður.
Á þessum árum varð þjóðin fyr-
ir stórfelldari erlendum áhrifum
en nokkurn tíma áður. Á þess-
þjóðfélags- og viðskiptalífi
landsmanna en nokkurn tíma
áður. Á þessum árum
fengu íslendingar það, sem
þeir höfðu þráð frá því 1264.
Þeir stofnuðu lýðveldi á Islandi.
Þegar dr. Thor Thors sendi-
herra var hér hjá yður fyrir fjór-
um árum, sagði hann m. a.:
“Það er öldungis víst, að í
styrjaldarlokin stendur íslenzka
þjóðin á alvarlegri og örlaga-
ríkari tímamótum en nokkru
sinni fyrr í sögu sinni.”
Þessi tímamót eru nú runnin
upp. Orð sendiherrans eru orð
að sönnu. Áður en eg fór að
heiman fannst mér eg oft verða
sem útlendingur í mínu eigin
landi, á meðan setuliðið þar var
sem fjölmennast. Inn í landið
flæddu erlendir straumar, sum-
ir til góðs en aðrir til ills. Los
kom á margt í þjóðfélaginu, sem
betur mátti í föstum skorðum
vera. Þau tímamót, sem þjóðin
er nú stödd á, eru alvarleg og
hættuleg vegna þess, að hinn
ytri glæsileiki herjanna og hin-
ar háværu bumbur þeirra geta
svo auðveldlega glapið sýn og
orsakað öfugt mat hlutanna.
Tímamótin eru örlagarík vegna
þess, að það sem þjóðin gerir
nú hefir áhrif um ókomin ár og
aldir.
Þegar hinn víðkunni kirkju-
höfðingi Bandaríkjanna dr. Fry
var hér á kirkjuþinginu í Win-
nipeg, sagði hann í einni ræðu
sinni, að það, sem gert yrði í
Evrópu næstu tvö*þrjú árin,
markaði framtíð hennar um ald-
ir. Þannig stendur. einnig taflið
á Islandi.
Ætlar þjóðin að festa yndi
sitt við ytra stáss og hégómlega
hluti eða ætlar hún að skarta
sig með skrauti hins innra
manns?
Ætlar hún að kasta á glæ því
góða, sem íslenzkt er fyrir hinn
misjafna varning, sem ófriðar-
öldurnar skoluðu upp á hennar
land?
Ætlar hún að láta manngildið
þoka fyrir gildi krónunnar?
Þessar spurningar gera tíma-
mót þjóðarinnar þau alvarleg-
ustu og örlagaríkustu sem fyrir
hafa komið í sögu hennar. — En
íslenzka þjóðin hefir þó fyrr
staðið á tímamótum. Hún hefir
áður orðið að velja og hafna —
hún hefir áður orðið að verja
þjóðerni sitt og vernda tunguna.
Sjálfstæðisbarátta hennar var
barátta fyrir þessu hvorttveggja.
I yðar 70 ára baráttu fyrir hinu
sama þjóðerni og sömu tungu
var kirkja yðar sterkasta stoð.
Þannig mun það einnig vera á
íslandi. íslenzka þjóðkirkjan hef
ir verið stoð og stytta þjóðarinn-
ar á umliðnum öldum! íslenzka
þjóðkirkjan hefir þann boðskap
til þjóðarinnar, sem bezt getur
varðveitt það, sem íslenzkt er
og á að lifa. — Boðskapur Krists
á einn máttinn til þess að gera
þjóðina sanna og sterka.
íslenzka þjóðin er ekki svo
heillum horfin að hún viti ekki
hvað til friðar heyrir. Eg trúi
því, að hið unga lýðveldi á ís-
landi skynji köllun sína, skeri
upp herör til dáða og sæki fram
til sigurs. Eg trúi því, að íslenzk
verðmæti komi óskert út úr
hreinsunareldi síðustu ára. Eg
trúi því, að eilífa Ijósið, sem
Guð gaf þjóðinni eigi enn eftir
að lýsa henni um rétta stigu
komandi tíma.
*
Mánudagsmorguninn 9. júlí
s. 1. sigldi farþegaskipið “Esja”
inn á Reykjavíkurhöfn með yfir
300 íslendinga, sem flestir voru
innilokaðir í Danmörku á meðan
á stríðinu stóð. Það er sagt, að í
blæjalogni hafi “Esja” komið um
morguninn á ytri höfnina út úr
þokumistrinu og sólin glampað
þá um leið á fánum skreytta
skipið. Aldrei hefir annar eins
mannfjöldi verið saman kominn
á hafnarbakkanum í Reykjavík
og þann morgun. Þjóðin var að
fagna opnum örmum komu ís-
lendinga heim til ættlandsins.
Þannig breyðir Island einnig
út faðminn mót vestri til yðar —
Vestur-lslendingar.
ísland vill blessa yðar vonir,
áform og drauma!
ísland sendir yður kveðjur og
hvatningarorð sín á þessum
degi í orðum séra Matthíasar og
segir:
Særi eg yður við sól og báru
Særi eg yður við líf og æru
yðar tungu (orð þótt yngist)
aldrei gleyma í Vesturheimi
Munið að skrifa megin stöfum
mannavit og stórhug sannan
Andans sigur er ævi stundar
eilífa lifið. Farið heilir!
Guð blessi yður og störf yðar
í Vesturheimi.
Pétur Sigurgeirsson, cand. theol.
Nero var frægur harðstjóri,
sem kvaldi þegna sína með því
að spila á fiðlu.
The Province of
MANITOBA
— OFFERS —
VETERINARY
SCHOLARSHIPS
to young men from Manitoba farms.
Applicants to possess a good livestock background
and aptitude for veterinary practice.
Permanent positions in rural areas for Graduate
Veterinarians.
For particulars write to
D. L. CAMPBELL,
Minisler of Agriculture and Immigralion,
Legislaíive Building, Winnipeg.