Lögberg - 16.01.1947, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 16. JANÚAR, 1947
7
Vestrænt Keimkynni fyrir
norræna menningu
Eftir WALTER J. LINDAL, DÓMARA
Það sem í sj'álfu sér er verðmætt 'hefir ævarandi gildi. Vera
ffiá að það sé andlegs eðlis, eins og trúarbrögðin. eða sjálfur krist-
indómurinn, sem eins og Inge dómpirófastur kemst að orði, er
ekki aðeins “trúarbrögð, heldur trúin sjálf í hinu innsta eðli sínu
með öllum þjóðum.” Vera má að það sé hugmynd um þjóðfélags-
skipulag, eins og t. d. lýðræðishugsjónin. sem í eðli sínu er óbreyt-
anleg, en kemur fram hið ytra í margvíslegum og fögrum mynd-
um. Vera má að það sé menningararfur sem stendur föstum rót-
-to í liðinni tíð, en heyrir samt nútíðinni til, menningararfur, sem
-eist í tungu og bókmentum sem bera lifandi vott um gildi hans.
Menn vilja varðveita það sem
þeim er dýrmætt, og eru fúsir til
að leggja nokkuð í sölurnar til
þ'eirrar varðveitslu. Vera má að
sjársjóðurinn sá einkaeign, eða
að hann sé sameign með öðrum.
Ef urn hið síðara er að ræða, get-
ur maðurinn farið þess á leit við
aðra að þeir taki hönduim saman
við sig um samei'ginleg átök og
fórnir fjársjóðnum til verndar.
Ef þannig stendur á, þurfa tvö
weginatriði að vera ljós: gildi
fjársjóðsins sjálfs, og hið varan-
^ega fyrirkomulag, sem menn
ugsa sér honum til varðveizlu,
eða hverskonar stofnun honum
skal ætluð til geymslu. Ef þetta
er §efið skiftir minna máii
vernig málstaðnum reiðir af frá
egi til dags. Ef hugsjónin hefir
varanlegt gildi, þá er henni líkc
•farið
eins og frækorni í jörðinni.
að kann að liggja þögult og ó-
sýnilegt unz það vaknar til lífs
yrir 'geislum vermandi sólar.
_ að dafnar, visnar aftur og
erfur til jarðar í bili, en rís
avalt upp á ný.
-f
Norræn menning, sem nú ma
uefna íslenzka menning, vegna
Pess að það er aðeins á Islandi
að hún hefir dafnað og haldist
við, tilheyrir þessum þriðja
°*kki- Um gildi hennar verður
ekki deilt. Varðveizla hennar í
1 eimalandinu er trygð, og þarf
ekki að valda áhyggjum fyrir
neinn. En er hægt að finna henni
vestrænt heimkynni?
íslenzk menning kom hingað
i hugum og hjörtum þúsundanna,
sem fluttust hingað frá Islandi.
Um hríð hefir hún haldist við í
mæltu máli fólksins á heimilum
þess, í kirkjunum, í lestri viku-
1 laðartna, í nútímabókmentum
eg fornsögunum. Að fráskildum
þessum ytri viðhaldsmiðlum, sem
eru margvíslegum breytingum
a ir, koma önnur atriði til
greina, svo sem ræktarsemi, ætt-
armetnaður, og sannfæring um
1 innra gildi arfleifðarinnar,
sem hafa gengið í arf til barn-
anna og barnabarnanna svo
gremilega að engin ytri áhrif
a a getað þokað þeim enn neitt
verulega. En er hægt að vænta
Pess að sú aðstaða haldist við,
eða er nauðsynlegt að finna var-
an egt heimkynni fyrir íslenzka
menningu, heimkynni sem stöð-
ugt verrnir hugann og hjartað,
°g verður uppsprettulind mátt-
ar og andlegs fjörs?
Ef Htið er um öxl, koma kaldar
staðreyndir í Ijós sem ekki virð-
_ spa §óðu- Sjötíu ára tímabil
10„reðal tnannsæfi — árin frá
tU 1945 Seg;*a sína SÖSU- Arið
075 er nýlenda stofnuð við Win-
niPeg vatn; hún er íslenzk frem-
Ur en canadisk. Heimastjórn er
yaynduð, og alt félagslíf fer fram
a islenzku og eftir íslenzkum
‘ynrmyndum; allar vonir alast í
0rrænum brjóstum. Arið 1945
er ensk tunga töluð á strætum
g gatnamótum alstaðar, og á
testum heimilum. Guðsþjónust-
Ur íslenzku kirknanna” fara
fam að hálfu á ensku en að hálíu
a islenzku, tunga félagslífsins er
enska, með fáum undantekning-
l®n’ °g tneira en 80% af hjóna-
^tgslunum eru “blandaðar.” Nið-
Urstaðan er ótunflýjanleg: það
verður að stofna heimkynni fyr-
ír lstenzka menningu, heim-
^nný sem tönn tímans vinnur
ei 1 *á> og sem ekki haggast hvað
Sein staðháttum og kringumstæð-
Urn líður.
Hið eina varanlega heimkynni
er vestra fyrir íslenzka menn-
ingu, er kennaraembætti í ís
lenzkri tungu, sögu og bókment-
um við iháskóla lí því fylki þar
sem íslendingar eru fjölmenn-
astir.
♦
Vonin um að s'etja slíkan kenn
arastól á fót er ekki ný. Sann
ieikurinn er sú að því máli var
hreyft og bent 'á nauðsynina á
því að gera eitthvað í þessa átt,
jafnskjótt og Íslendingar áttuðu
sig á staðháttum hér. Sá, sem
þessar línur ritar heyrði talað um
þetta mál er hann innritaðist á
Wesley College, árið 1905.
Umliðin ár leiða í ljós bæði
örfandi sigra, og dapurlega ó
sigra í sambandi við þetta mál.
Stærsti sigurinn var unninn
þegar kennaraembættið í ís-
lenZku var sett á stofn við Wes^
ley College. Maðurinn sem vald-
ist í embættið, séra Friðrik heit'
inn Bergmann, bjó yfir andleg-
um og menningarlegum leiðtoga-
hæfileikum, ásamt glöggri þekk-
inu á málinu sem hann kendi.
Hann hændi að sér námsfólk frá
íslenzku nýlendunum nær og
fjær, og var því ekki aðeins
kennari í íslenzku, heldur með-
ráðamaður og hollvinur. “Non
scholae sed vitae discimus”; við
lærum ekki fyrir skólann, held-
ur fyrir lífið. Þeir, sem nutu
kenzlu séra Friðriks fengu svo
mikinn áhuga á því sem á borð
var borið, eða öllu heldur fyrir
því, sem hann dróg út af þeim
sjálfum, að það hafði heillavæn-
leg áhrif á þá ávalt síðar. Tungu-
málanámið sjálft, setningaskipun
og málfræði lutu þar í lægra
haldi.
En er tímar liðu var horfið frá
að kenna íslenzku við Wesley, og
einnig við háskólann. Að vísu
er íslenzkan enn á námsskrá há-
skólans, en er þó í raun og veru
Ihorfin þaðan. Ekkert er grætt
með þvií að benda á að þetta var
eftirsjárvert óhellaspor. En við
erum knúð til að horfast í augu
við staðreyndirnar.
Síðar var Jóns Bjarnasonar
skóli settur á stofn. Hugmyndir
manna voru skiftar um hvort það
væri viturlega ráðið. Nökkrir
héldu sig að því sem verið hafði
og vildu láta halöa kenzlunni á-
fram við Wesley College. En um
það bil var háskólinn að byrja
að færast í aukana. Raddir heyrð
ust í þá átt að stofna 'bæri kenn-
araembætti í norrænum málum
við háskólann.
Jóns Bjarnasonar skólinn stóð
með Iblóma um allmörg ár, en
lagðist svo niður. Agætt verk
var af hendi leyst, en nú er því
lokið. Gagnslaust er að rekja
röksemdir með og móti Menzku-
kenslu í miðskólunum, eða að
reyna að rekja ástæðurnar til
þess að Jóns Bjarnasonar skólinn
varð að hætta störfum.
Urn vorið 1932 heimsótti Dr.
Sigurður Nordal Winnipeg.
Vegna fræðimensku sinnar og
lærdóms sem hann hafði aflað
sér með miklu námi heima og
erlendis, að viðbættum persónu-
leik og fraimkomu, verður hon-
um bezt lýst með orðunum
“drengur góður.” Dr. Nordal
heillaði alla sem kyntust honum.
Af öllu sem hann sagði og lagði
áherzlu á var það auðfundið
hvaða málefni var honum hug-
leiknast — íslenzk menning og
varðveizla hennar, — hin gamla
norræna heimspeki, og viðhald
hennar í íslenzkri tungu og sögu,
— í stuttu máli — hið íslenzka
lífsviðhorf.
Undirtektirnar við málaflutn-
ing hans voru skjótar og eftir-
tektarverðar. Vafamál er það
hvort skoðanir manna um þetta
mál hafa nokkru sinni, fyr eða
síðar, verið eins samstiltar eins
og einmitt þá er Dr. Nordal var
hér staddur.
Hreyfing hófst til að raipisaka
möguleikana á þvlí að ná saman
nægu fé til að koma hinum fyr-
irhugaða kennarastól á traustan
grund'völl fjárhagslega.
Þessi hreyfing varð að um-
talsefni í blöðunum, og fékk al-
ment Æylgi. Erfðaskrár voru
samdar Iþar sem gjafir voru á-
nafnaðar hinum fyrirhugaða
kennarastól. Einn þeirra, sem lét
semja slíka erfðaskrá lézt árið
1937 og lét eftir sig $3000.00, sem
að frádregnum erfðaskatti, sem
nam rúmum $500.00 rennur i
stofnsjóð fyrirtækisins. Fleiri
svipaðar erf ðaskrár hafa komiö
fram. Nýliðin atvik hafa leitt i
ljós hvílíkur skriður komst á
þetta mál um það leyti að Dr.
Nordal var hér á ferð.
Er aldir höfðu runnið eftir við-
burðinn, sem hann vitnaði til, bað
Byron lávarður um þrjá menn
til að mynda annan Þermistind,
til þess að reisa Grikkland til
sinnar fornu frægðar. Mættum
við fá aðeins einn — Dr. Nordal
sjálfan, eða einhvern annan til
að blása okkur eld í brjóst, og
skapa okkur þá driffjöður, sem
nauðsynileg er til að draumur ár-
anna megi rætast.
Um það leyti að hreyfing sú
hófst er fyr er getið, kom fram
hugmynd, sem að áliti þess er
þetta ritar er einhver sú vitur-
legasta, sem bent hefir verið á
í tuttugu ára umræðum um þetta
mál. Hugmyndin var sú að
nokkrir Islendingar skyldi, hver
um sig, ganga inn á að leggja
frarn $1,000.00 á ári samfleytt i
tíu ár. Undanþágui frá hinum
þunga tekjuskatti síðustu ára
hafa veitt þessari hugmynd auk-
ið gildi Vitanlega er engin á-
stæða til að slík aðferð geti ekki
komist að í sambandi við aðrar
aðferðir, eða að hún þurfi að
standa í vegi fyrir ríflegum til-
lögum sem lögð verði fram nú
þegar. Tímalengdina mætti nú
miða við fimm ár.
Viðleitni, sem var hafin árið
1932 misheppnaðist. Ekkert
græðist við að nefna ástæðurnar
til þess að svo fór.
Árið 1944 var önnur upphæð
lögð fram, og enn sem komið er
mun hún sú eina, sem nú er i
vörzlu báskólaráðsins. Nemur sú
upphæð $5,000.00. Um sumarið
1945 var það tilkynt opinberlega
að $50,000.00 tillag til ’hins fyrir-
hugaða kennarastóls hefði verið
lagt inn á banka, og að sú upp-
hæð yrði afhent er ljóst yrði af
almennum framlögum og undir-
tektum yfirleitt að málið næði
fram að ganga.
Þannig er sagan um sigrana og
ósigrana í sögu þessa máls, alt
fram á þennan dag. Upþhaflega
var áætlað að $100,000.00 myndi
nægja til að stofna embættið.
Vegna lækkandi vaxta og núver-
andi verðlags, verður ef til vill
nauðsynlegt að tvöfalda þá upp-
hæð. Það hefir verið farið vel af
stað, en það þurfa að verða al-
menn samtök um málið ef tak-
markið á að nást.
Feilspor og tafir á liðnum tám-
um hafa valdið vonbrigðum og
víli. Samt þarf þetta ekki að
hefta framgang málsins, en ætti
fremur að verða hvöt til sam-
eiginlegra átaka nú.
Tvent er það, sem við megum
aldrei gleyma: Það sem við leit-
urnst við að efla, hefir ævarandi
gildi; heimkynni^ sem við ætl-
um því mun ekki hrynja. Þess-
vegna Skiftir það ekki miklu máli
um endanleg úrslit málsins, þótt
tafir hafi orðið á leiðinni, og við
erfiðleika sé að etja.
Það verður að reisa heimkynni
fyrir íslenZka menningu í Vest-
urheimi.
—(Lauslega þýtt úr des.-hefti
1946, “The Icelandic Canadian.”)
V. J. E.
Harpa Guðs
Eftir HARRY BOTSFORD
Fyrir hundrað árum var snill-
ingurinn Ole Bull betur þektur i
Bandaríkjunum ef til vill en
Kreisler og Menuhin eru nú.
Skáldið Henry Wadsworth Long-
fellow sagði að fiðlan hans Bulls
væri “harpa Guðs”. en sjálfur
hann ivar alþýðumaðurinn mikli,
umbótamaður og draumsjóna-
maður, sem nærri gjörði draum-
sjónalandið (Utopia) að virki-
leika. Leifar þeirrar starfsemi
eru nú iitlar orðnar, aðeins þorp
eitt lítið í fjöllunum í Pennsyl-
vaníu, sem heitir Nýi Noregur,
og munnimælasögurnar, sem lifa
á vörum bændáfólksins, sem býr
þar í nágrenninu og gengið hafa
í erfðir frá foreldrum þess, öfum
og ömmum, sem að voru félagar
og leiguliðar hins hugum stóra
sillings. Ole Búll lék skandinav-
isk þjóðlög meistaralega. Auk
þeirrar listar var hann gæddur
óvanalega mikilli fneðMðunar til-
finning með þeim, sem bágt áttu
og leið illa.
Með listræni sinni, innvann
hann sér dollara, svo miljónum
skifti. En af hjartagæzku sinni
gaf hann þá alla.
Árið 1880 kom Ole Bull í fyrsta
sinni til Bandaríkjanna, sem þá
var ungt land, með útverði sína í
Illinois og Kentucky ríkjum, en
þrátt fyrir það, þá innvann hann
sér $150,000 á ári með fiðlu sinni.
Hivar sem hann hélt hljómleika,
þá streymdi fólkið til að hlusta
á hann og fylti samkomuhúsin
hvarvetna; það var samt ekki á-
valt fjölment þar sem fiðla Ole
Bull hljómaði. Stundum í þorp-
um fátækMnganna, sem ekki áttu
•kost á að sækja samkomur hans,
spilaði hann endurgjaldslaust.
Einu sinni var hann staddur i
Louisville, þegar að hann frétti
að Henry Clay læi aðframkom-
inn dauða þar i borginni og ang-
urvær út af því að eiga ekki kost
á að hlíða á hljómleika Bulls í
síðasta sinni. Ole BuU lét fólkið
sem fylt hafði hvert sæti og troð-
ið sér inn í hverja smugu í sam-
komuhúsi borgarinnar til þess að
hlýða á hann, bíða á meðan hann
fór heim tiil sjúfclingsins og lét
hljómstrauma fiðlu sinnar leika
um sál hins sjúka manns, þar til
ró og friður færðist yfir hann og
brosið lék um hið föla og tár-
döggvaða andlit hans.
SMkur maður var Ole Bull.
Á ferð sinni árið 1852, lá leið
hans um skóglendur í Alabama,
þar sem hann fcom í bygð landa
sinna, sem sezt höfðu þar að.
Þeim leið efcki vel, hitinn og lofts-
lagið kvaldi þá og hugir þeirra
dvöldu við fcalda silfurtæra læki,
sem hoppuðu stall af stalli og
grenitrén tignarlegu og ibein-
vöxnu. Ole Bull lofaðist til að
sjá þeirn fyrir geðþekkari heim-
fcynnum. Heimkynni þau fann
hann í Potter héraðinu í Norður
Pennsylvaníu-ríkinu, þar sem að
hann keypti 125,000 ekrur af
landi sem kostuðu um $250,000.
Svo sendi hann löndum sínum í
Alabama boð og bauð þeim að
koma til þessa nýjasta Noregs.
Átta hundruð manns þáðu boð- ■
ið og kamu. Öllum þeim bauð
Ole Bull félagsbú í draumsjónum
sínum — í þeirri fullkomnustu
hljómlist, sem Noregur hefir
framleitt. Akuryrkju þar í fjöll-
unurn, í iðnaðarframleiðslu, í
handverknaði, sem endurplant-
ast átti í heimsálfunni nýju. Ole
Bull sagðist skyldi leggja fram
stofnféð, en 'hinir áttu að leggja
til vinnuna. Samningar þessir
voru samþyktir með glöðu geði,
af báðum hlutaðeigendum; svo
var tekið til ver*ka — skógarnir
voru ruddir, afcrar plægðir, hús
bygð, kirkjur reistar og sfcólar
bygðir og hátt upp í hæðunum
fyrir ofan bygðina var kastali
reistur úr grjóti og timbri, þar
sem Ole Bull átti að búa og leika
á fiðlu sína á kveldin, þegar
kveldskuggarnir færðust ofan
eftir hlíðunum, vinnufólkið hafði
tíma til að hlusta og stjörnurnar
blikuðu yfir höfðum þess. öllum
Vél sú, sem sézt á myndinni hér að ofan. og sérfræð-
ingur nokkur brezkur er að fást við, er nefnd “hinn
vélfræðilegi hcili”; hún mun kosta fullger um 100,000
sterlingspund og flýtir mjög fyrir um útreikning og
afköst.
leið vel og allir voru ánægðir.
En svo kom fjárþurð. Næstu
hljómleikaferð sína fór Oie Buli
til þess að vernda hina nýju bygð
sína ifrá gjaldþrotum. En með
hverjum ársinntektum sínum jók
þann við þetta fyrirtæki sitt.
Hann fceypti 20,000 ekr ur af landi
í viðbót og keypti kaupréttindi á
öðrum 112,000 efcrum. Hahn
fjölgaði bygðarfólkinu og tók á
akkorð að smíða fallbyssur fyrir
landsstjórnina, en hvert nýtt
fyrirtæki krafðist aukins fjár-
magns.
Svo skall ógæfan *yfir. Menn
komu úr ýmsum áttum og kröfð-
ust eignarréttar á landi því, sem
Ole Buill hafði keypt. Eignar-
réttur hans reyndist ónýtur.
Hvert málið rak annað út af
eignarréttinum og til þess að
mæta málskostnaði, fór Ole Bull
í hverja hljómleikaferðina á fæt-
ur annari, en að síðustu stóð hann
uppi yfirunninn og allslaus.
1 gegnum alla þessa erfiðleika
hélt Ole Buil höfði sínu hátt,
bæði sem herra hugsjóna sinna
og sem hljómlistar meistari. Það
var þegar svona stóð á fyrir hon-
um að Longfellow orti:
“Og þegar hann lék, þá fyltist
loftið töframagni og hljómamiz
frá Hörpu Guðs bárust til eyma
manna. Hljómar þeir höfðu svo
heillandi seiðmagn að hjartdýrið,
sem flýði undan veiðimannin-
um stanzaði. -Straumstríðir lœk-
ir runnu upp í móti, og fuglamir
úr trjánum og undir viðunum
komu og hlustuðu.
AUir, sem vissu um þetta ægi-
lega reiðarslag, sem Ole Bull varð
að mæta, sýndu honum hluttekn-
ing. Harriet Beecher Stowe bauð
honum peningalán,. sama gerði
James Gordon Bennett, bókaút-
gefandinn nafnkunni. En Bull
af þakkaði alla hjálp: “Þetta
stríð og þessir erfiðleikar koma
mér einum við,” sagði hann með
þakklátu vinarbrosi.
Þegar útséð þótti um endalok
mála Ole Bulls fóru landsetar
hans sem voru orðnir 1000 að
. tölu, að færa sig í burtu, og
margir þeirra fengu sér bújarð-
ir í nágrenni við lendur þær,
sem Búll hafði átt. Þegar hér
var komið baráttunni, var Ole
Bull um sjötugt. Heilsa hans var
farin að bila, og éfnin lítil. En
samt gekk hann teinréttur, aug-
un leiftruðu enn sem fyr og and-
ans þor hans óskert; en hann var
yfirunninn og 'ásetti sér því að
halda heim til átthaganna til að
deyja.
1 horninu á skipsherberginu
hans stóð Harpa Guðs. Utan um
hana var slitið og máð hulstur.
Útlitið á Bull var svipað því
hulstri, En þegar að reyndur vin-
ur kom inn í herbergið til hans
til að kveðja og óslka honum far-
arheilla, helti Bull í glas, stóð
upp og mælti: “Til minningar um
drauminn, sem mig dreymdi, en
rættist ekki.” Síðan stóð hann
með svip hins tigna manns ofur-
litla stund og horfði á glasið,
ICELANDIC CANADIAN
EVENING SCHOOL
Próf. T. E. Oleson flytur eriodi
um “The Icélandic Pioneers of
the Argyle District”, manudags-
kveldið 20. janúar, í Frer Press
Board Room No. 2, kl. 9 stund-
víslega. (Stuttur fundur Icel.
Can. Club fer fram frá kl. 8 til 9).
Próf. Oleson er sonur hins góð-
kunna Argyle-ibúa G. J. Oleson,
og er sjálfur Islendingum kunn-
iur sem mentamaður. Hann er
nýlega hingað kominn frá há-
skóla British Columbia, og er nú
prófessor við United CoMege. Al-
menning mun fýsa að 'hlusta á
erindi hans.
Eins og áður hefir verið getið
eru fyrirlestrar þessa tímabils
helgaðir frumlbyggjunum ís-
lenzku, í nýlendum þessa lands,
og höfum við orðið þess vör, að
fó'lk yfirleitt hefir afar mikinn
áhuga fyrir 'þessu efni, og fyrir-
spurnum hefir rignt inn til okk-
ar um það hvar og hvenær er-
indin verði flutt. Vil eg því aug-
lýsa hér með erindin í heild, og
eru þau sem enn eru óflutt þessi:
Jan. 20, Próf. T. E. Oleson, Is-
lendingar í Argyle-ibygð.
Febr. 17, J. J. Bíldfell, Islenzku
frumherjarnir í Winnipeg.
Marz 17, Capt. W. Kristjánson,
Shoal Lake nýlendan.
April 21, Próf. S. Johnson, Ein-
ar Kvaran í Winnipeg.
Maí 19, G. J. Guttonmsson,
Norður Nýja Island.
Erindin verða flutt í Free Press
byggingunni, og er það mjög
hentugiur staður í miðjum bæn-
um, og auðvelt að komast þang-
að. Þegar inn kemur er þar lyfti-
vél til staðar til þess að flytja
alla upp á fjórða gólf, og salur-
inn merktur Board Room No. 2.
Ef sú verður raunin á, að
þessi salur rúmi ékki alla, sem
á fyrirlestrana vilja hlusta, þá
verður xeynt að útvega stærra
húspláss. Aðgangur er ókeypis
og allir velfcomnir.
Islenzku kensilan fer fram í
Daniel Maclntyre Oollegiate ann-
an hvern þriðjiudag, og er næsta
kenslustund 21. jan frá kl. 8.30
til 10.
Hólmfríður Danielson.
grýtti því svo á gólfið og braut
í mél.
Þegar Ole Bull dó nokkrum
mánuðum síðar, þá voru öll flögg
á skipaflota Norðmanna dregin i
hálfa stöng á höfninni í Bergen.
í Nýja Noregi kornu fyrri land-
setar hans og bygðarbúar saman
neðan við kastalann hans að
kveldi til og sungu uppáhalds
sálma Ole Bull. Veðrið var stilt,
en bjart, því tunglið skein í heiði,
og á bak við söngraddir mann-
anna heyrðist niður árinnar, sem
féll með straumþunga ofan hæð-
ina.
Það var síðasti þátturinn i
minningarathöfnunum um Ole