Lögberg - 18.09.1947, Qupperneq 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 18. SEPTEMBER, 1947
5
/UHJe4AUL
rVENN/4
\ ^ \ / Ritstjári: INGIBJÖRG JÓNSSON

List-ullarvinnan
hennar ömmu
Manstu eftir litlu telpunni,
sem þú þektir fyrir löngu síðan,
hve hún undi sér vel hjá ömmu
sinni, þegar amma var að vinna
úr ullinni sinni? — Ef til vill
varst þú þessi litla telpa. —
Stundum lofaði amma henni að
hjálpa til að tæta ullina en
kembdi sjálf og eftir lítinn
tíma var kominn stór hlaði af
snjóhvítum, dúnléttum kemb-
um, þá tók amma rokkinn sinn
og spann og spann og suðan í
rokknum lék litlu telpunni
svo undur þægilega í
eyrum, ekki síst ef amma raul-
aði um leið vísur eða fór með
þulur fyrir hana. En skemtileg-
ast þótti henni þegar amma tók
prjónana sína, því þá sagði hún
henni oft sögur, sem hún hlust-
aði á, eins og hún væri heilluð.
Ef að amma þagnaði augnablik
til þess að telja lykkjur, þá beið
telpan óþolinmóð — “og so, og
so?” sagði hún, jafnvel þótt hún
hefði heyrt söguna margoft áð-
ur og vissi upp á hár, hvernig
hún myndi enda. Ekki var held
ur lítill fögnuðurinn þegar
amma svo gaf henni mjúku, rós-
óttu vettlingana, litfögru ilepp-
ana eða hlýju sokkana; henni
leið svo dæmalaust vel í þessu,
ekki síst vegna þess að amma
hafði sjálf búið þetta til; það
var mjúkt og hlýtt eins og vangi
ömmu.
Hver okkar á ekki einhvérjar
minningar líkar þessum? Marg-
ar í slenzkar landnámskonur
fluttu með sér kambana og
rakkana sína að heiman; þær
bjuggust við að tóvinna
þeirra yrði liði í hinu nýja
landi engu síður en í föðurlandi
þeirra, enda mún margur hafa
blessað hinu hlýja íslenzka ull-
arfatnað, þegar hann komst í
tæri við frosthörkur Canadiska
vetrarins.
Og hver man ekki eftir hinu
hlýlega og rósama andrúmslofti
er ríkti í kringum gömlu konur-
nar, þegar þær voru seztar við
rokkinn sinn eða tóku sér prjón-
ana í hönd? þá var eins og leið-
indi, áhyggjur og sorgir leystust
upp og hyrfu um stund; þarna
voru þær í sátt við umhverfið
og lífið. — Þessa vinnu höfðu
formæður þeirra stundað í þús-
und ár. Úr ullinni, þessu eina
hráefni landsins, höfðu þær
prjónað og ofið klæðnað þjóðar-
innar í margar aldir. Þær höfðu
líka fengið útrás fyrir listhneigð
sína með því að vinna allskon-
ar listmuni úr ullinni. Þær
sóttu jurtir úr ríki náttúrunnar
og lærðu “línharðan lagð lita á
margan hátt” og prjónuðu,
saumuðu eða ófu margskonar
skrautmuni fyrir heimili sitt og
fólk. Þessi listiðn hafði veitt
þeim ósegjanlegan unað í
myrkri fátæktar og tilbreyting-
arleysis margra alda. Já, ullar-
vinnan var íslenzkum konum í
blóð borin, og
Dýrt við skyldum meta það,
er móðir okkar spann.
, Muna töfradúkinn, er þreytt
hún okkur vann.
Nú hefir þessi heimilisiðnað-
ur þokað fyrir vélaframleiðsl-
unni. Kambarnir, sem amma
flutti með sér, eru týndir eða
liggja rykugir upp á hillu; rokk
urinn er brotinn eða kominn
upp á hanabjálkaloft. Listullar-
iðnaður íslenzkra kvenna fell-
ur smám saman í gleymsku sé
ekkert viðnám veitt.
Nú munu sumir mæla að slíkt
hafi ekkert að þýða; vélarnar
framleiði alt. En vélarnar fram-
leiða ekki alt; þær skapa ekki
ljóð skáldsins; þær mála ekki
myndir listmálarans; þær
semja ekki lag tónsmiðsins og
þær framleiða ekki heldur muni
eins og þá er listrænn hugur og
hagar kvennahendur hafa skap
að úr ullarefninu. Hinn forni,
íslenzki listullariðnaður má
ekki falla í gleymsku fremur en
annar menningararfur þjóðar-
innar. —
Fröken Halldóra Bjarnadótt-
ir, sem Vestur-íslendingum er
að góðu kunn, síðan hún ferðað-
ist um íslenzku byggðirnar vest
an hafs, hefir manna mest bar-
ist fyrir því á Islandi að vekja
áhuga fólks fyrir því að varð-
veita þennan stórmerka menn-
ingararf íslenzkra kvenna frá
glötun. Tóvinnu- og vefnaðar-
skóli hefir nú verið stofnaður á
Svalbarði við Eyjafjörð og hef-
ir hún umsjón með skólanum
og útvegi. Frk. Halldóra hefir
jafnan borið hlýjan velvildar-
hug í garð Vestur-íslendinga og
hefir þráfaldlega sýnt það í orð-
um og gjörðum og nú síðast með
námstilboði, sem birtist í síðustu
blöðum, þar sem einnri vestur-
íslenzkri stúlku er boðið til
náms við skólann á Svaíbarði í
vetur. Nám, vist og allur kostn
aður er greiddur af skólanum,
en fargjald heim og til baka verð
ur nemandi að greiða.
Tóvinnuskólinn á Svalbarði
mun vera eini skólinn á land-
inu sem kennir íslenzkan iðnað
og að vinna úr íslenzku efni.
Hér fer á eftir grein er frk.
Halldóra skrifaði um skólann í
síðasta hefti ársritsins Hlín.
Tóvinnu- og vefnaðarskólinn á
Svalbarði við Eyjafjörð
Sá stutti tími, sem skólinn
starfaði s. 1. vetur, — frá því í
jan. þar til í apríl, — færði mér
heim sanninn um það, sem mér
hefir jafnan verið ljóst, að ung-
ar, stúlkur una sér vel við ullar-
vinnu. — Enda væri það næsta
einkennilegt fyrirbrigði, ef þessi
vinna, sem formæður okkar
hafa stundað með prýði í þúsund
ár og unnað sem lífinu í brjósti
sér, væri okkur, afkomendum
þeirra, ekki svo í blóð borin, að
hún hlyti einnig að hæfa nútíma
konum, ef þær ættu hennar
kost. — Meðferð hinnar hárfínu
ullar með öllum hinum nýju lit-
brigðum, hlýtur að vekja og
glæða listasmekk hvers manns,
og raun ber vitni um, hve margt
fagurt og nytsamlegt má úr
blessaðri ullinni gera.
Það sýndi fádæma óræktar-
semi við hinn stórmerka menn-
ingararf íslenzkra kvenna, ef
við virtum að vettugi þúsund
ára list þeirra í ullarmeðferð.
í daglegri önn sveitalífsins,
eins og þá birtist nú, er ekki
tími til að stunda listtóskap. —
Ullin er send í verksmiðjur, oft
ast óofanaftekin, og þar unnin í
plögg og nærföt, sem heimilin
eru enn að reyna að viðhalda.
Fataefni flest keypt í verksmiðj
unni í skiftum fyrir ull. — Hin
fínni ullarvinna týnist smám
saman og hverfur með miðaldra
fólkinu og því eldra, ef ekkert
er aðgert.
Eigum við að láta hinn merka
menningararf glatast? — Nei,
það þá með engu móti verða.
Látum ekki útlendingana vera
eina um að dást að íslenzku list
ullar-vinnu íslenzkra kvenna. —
Hvar sem íslenzk ullarvinna hef
ir verið til sýnis erlendis, hefir
hún hlotið hina mestu aðdáun.
Enda er það sannast að segja,
að hún ber stórum af ullariðn-
aði nágrannaþjóða okkar.
Þó þessi vandaða ullarvinna
verði ekki almenn, meðan svo
standa sakir, að fólkinu fækkar
stöðugt i sveitum landsins og
mikil atvinna er allstaðar í boði,
þá má okkur ekki henda það að
láta hana týnast, en jafnan sjá
um að nokkrir kunni þar skil á
af hinni yngri kynslóð. — Og
spá mín er sú, að þess verði ekki
langt að bíða, að kvennaskólar
landsins taki ullarvinnu upp á
stefnuskrá sína. — Hví skyldu
þeir líka ekki gera það, en halda
hátt á lofti útlendum hannyrð-
um, sem taka feikna tíma, bæði
í skólunum og utan þeirra hjá
þjóðinni, að maður nú ekki tali
um kostnaðinn, en líti ekki við
þeirri list, sem er rétt við bæjar-
vegginn hjá þeim, er rámmís-
lenzk og efnið nær það eina,
sem við eigum og getum lagt til
— og sem' við þurfum líka að
’gera arðbætt fyrir þjóðarbúið.
Tóvinnuskólinn á Svalbarði
fann náð fyrir augum Nýbygg-
ingarráðs og háttvirts Alþingis,
sem skildi, hve mikils virði það
var að viðhalda þessari þjóðlegu
list, svo henni er, sem stendur,
tryggð tilvera og framþróun með
Guðs og góðra manna aðstoð.
Tóvinnuskólinn var svo hepp-
inn að njóta starfskrafta ágætra
kvenna við skólann. — Tókona
Fyrir 60 árum lók ferðin til
Winnipteg margar vikur, en 18
klsi. nú. — Viðial við frú Odd-
nýju Johnson
I dag fara héðan tveir Vestur-
Islendingar, er dvalið hafa hér
síðan 15. júní. Það eru þær mæðg
urnar frú Oddý og Lára Johnson
fráWinnipeg í Manitoba. — Frú
Oddný fluttist vestur um haf
1888, þá 23 ára og hefir aldrei
komið til Islands síðan, fyrr en
nú, eða samtals í 60 ár.
Tíminn átti viðtal við frú
Oddnýju í gær að heimili
tengdasonar hennar, Ragnars
Ólafssonar lögfræðings. Hún er
fædd að Lundum í Stafholts-
tungum 19. júlí 1865. Foreldrar
hennar voru hjónin Ásgeir Finn
bogason og Ragnhildur Ólafs-
dót^ir.
Erfiðleikar landnámsáranna
Frú Oddný giftist skömmu
eftir að hún kom vestur, Hinriki
Johnson. Hann var einnig fædd
ur hér heima ef fluttist vestur
á unga aldri. Hann var fæddur
í Önundarfirði árið 1855. Reistu
þau hjón fyrst bú í Lundar-
byggðinni en fluttu sig seinna
lengra vestur, eða 200 mílur
vestur af Winnipeg og reistu sér
þar bú á ónumdu landi. — Þar
bjuggu þau samfleytt í 40 ár
eða þangað til að maður frú
Oddnýjar andaðist á síðastliðnu
ári. Þá fluttist hún til Winnipeg.
Frú Oddný kvað einna mestu
erfiðleika fyrstu landnámsár-
anna hafa verið þá að geta
staðið í skilum, því að allt varð
að reisa upp frá grunni. All-
margir íslendingar höfðu fengið
land hjá stjórninni á sömu slóð-
um og þau hjónin og urðu þeir
að greiða 10 dollara fyrir landið.
Var svæði það sem land þetta
var á, skammt frá, þar sem nú
er íslendingabyggðin Baldur
Heitir það svæði Pipestonehér-
að. — Er Islendingar komu á
þessar slóðir var þar algerlega
ónumið land. Var það síður en
svo nokkuð glæsilegt og langt
frá því að vera eins og stjórnar-
völdin höfðu sagt að það væri.
Meðal annars var land þetta
mjög grýtt. Áður en langur tími
leið, fór líka svo, að flestir land-
anna undu þar ekki hag sínum
og hurfu þaðan flestir nema
Oddný og maður hennar.
Fyrstu byggingarnar
Á þessu svæði var erfitt um
trjávið, þar sem landið var að
mestu trjálaust sléttlendi. Tóku
gaf kost á sér úr Þingeyjar-
þingi, frá heimili, sem jafnan
hefir viðhaldið vandaðri ullar-
iðju og skilur gildi hennar. —
Og ráðskona og forstöðukona
valdist einnig sérstaklega vel,
Rannveig H. Líndal, öllum að
góðu kunn. —' Undirrituð hafði
umsjón með skólanum og út-
vegi.
Það sem kennt var: Allskonar
meðferð ullarinnar frá því fyrsta
og notkun hennar á ýmsa vegu,
þelið, togið og hærurnar. — Það
var hært kembt og spunnið,
prjónað, heklað og ofið úr því,
sem spunnið var. — Einnig
þjóðlegar hannyrðir úr og í ís-
lenzkt efni.
Nemendur voru úr öllum sýsl
um Norðlendingafjórðungs, og
stunduðu þær námið með af-
brigðum vel og voru ágætlega
heimilisræknar. — Er það von
mín, að þær hafi kennslunnar
nokkur not, þó stuttur væri
tíminn.
Að athuguðu máli starfar skól
inn nú allan komandi vetur og
byrjar um veturnætur. Heima-
vist er í skólanum, og verður
fæðiskostnaður svipaður og á
öðrum kvennaskólum landsins.
Efni verður fáanlegt á staðnum
og öll áhöld eru þar til staðins.
Halldóra Bjarnadóltir
því flestir er námu þarna land
það ráð að byggja fyrstu bæi
sína úr torfi. Ytri veggir voru
hlaðnir úr torfi, en þekjan var
úr trjáviði og tyrft yfir. Að inn-
an voru þessi hús þyljuð í hólf-
og gólf í flestum tilfellum. Voru
þau hlý og entust allvel. Munu
þau hafa verið mun hlýrri en
bjálkahúsin, er víðast voru bú-
staðir fyrstu landnemanna, þar
sem auðvelt var að afla efni-
viðs til þeirra. Þau hjónin Odd-
ný og Hinrik byggðu sinn fyrsta
bæ þar vestra á þennan hátt.
Einnig byggðu þau gripahús úr
sama efni. Bjuggu þau í þessum
húsakynnum um 10 ára skeið.
Þar fæddust hin fyrstu börn
þeirra hjóna, en alls eignuðust
þau 11 börn og eru 10 þeirra á
lífi.
Ræktunin hefst
Land það, er íslendingarnir
fengu fyrir 10 dollara, var 160
ekrur að flatarmáli. Þau hjón
hófu þegar ræktun þess lands,
er þeim var úthlutað, strax er
þau höfðu flutzt á staðinn. En
jafnframt keyptu þau land til
viðbótar og áttu alls um 640
ekrur, er þau brutu og ræktuðu.
Ennfremur leigðu þau talsverða
landspildu og afgirtu hana sem
beitiland. Gripaeign þeirra
hjóna, er þau fluttust vestur á
hjóna, er þau fluttust vestur á
sléttuna var 3 kýr og tveir ux-
ar, sem notaðir voru sem drátt-
ardýr fyrir plóga og vagna.
Eins og áður er sagt var land
þetta mjög grýtt og var því mjög
mikið og erfitt verk að ryðja
það. En Hinrik bóndi var ungur
hraustur og áhugasamur maður,
sem hafði einsett sér að festa
þarna byggð sína og gafst því
ekki upp þótt erfiðlega blési í
fyrstu. Með höndunum einum
og járnkarli reif hann grjótið
upp úr sléttunni og ók því í
hrúgur í vagni, er hann beitti
uxunum fyrir. Sáði hann síðan
ýmsum korntegundum í hið ný
rudda og plægða land. Eftir því
sem árin liðu stækkaði hið
ræktaða svæði meir og meir. En
erfiðleikarnir voru þó langt frá
að vera yfirstignir þrátt fyrir
það. Tíu fyrstu árin, er þau
hjón' bjuggu þar vestur frá, var
hart í ári. Stofnkostnaðurinn
við landnámið var gífurlegur
því að strax og sjálf ræktunin
hófst varð að leggja ærið fé í
kaup á vélum, sem þurfti til
kornræktarinnar. Allmargir
bændur urðu jafnvel að veðsetja
jarðeignir sínar og mannvirki
til að geta staðið í skilum, þrátt
fyrir það að þeir fengú vélar og
efni með afborgunum, og dugði
það engan veginn til í mörgum
tilfellum. Á þessum árum
fluttust margir Islendinganna
af þessum slóðum til annarra
staða. En Oddný og maður henn
ar urðu samt kyrr.
Félagslíf
Frú Oddný kvað félagslíf hafa
verið fábreytt meðal Islendinga
í Pipestone-héraði. Aðallega
vegna þess, hversu þeir voru
fáir og dreifðir. Samt sem áður
byggðu þeir sér þarna samkomu
hús og var það bækistöð þeirrar
félagsstarfsemi, er þarna átti
sér stað. íslenzkur prestur var
enginn í þessu héraði, en stund-
um komu þar prestar frá nær-
liggjandi íslendingabyggðum og
fluttu þá messur í samkomuhúsi
landanna. Dálítið þorp er í
miðri þessari byggð. Kom það
fyrir að þorpskirkjan var feng-
in að láni til að flytja messur
fyrir Islendinga. Ekki var unnt
að koma neinni íslenzkri skóla-
starfsemi við þarna vegna fá-
mennis. Börn þeirra hjóna fóru
því í enska skóla eingöngu er
þau uxu upp. Á Iieimilinu var
þeim kennt móðurmálið. Geta
þau öll talað og lésið íslenzku.
Langt var til næsta verzlunar-
staðar. Var það að minnsta kosti
80 km. leið. Þangað þurfti að
sækja allar nauðsynjar og þar
var afurðum búsins komið á
markaðinn. Voru vörurnar flutt-
ar á vögnum, sem uxum var
beitt fyrir, lengi framan af bú-
skaparárum þeirra hjóna.
Betri ár. nýjar byggingar
Skömmu eftir aldamótin fór
að batna í ári. Ræktunarland
þeirra hjóna var þá einnig orðið
allmikið og búskapurinn farinn
að standa nokkuð föstum fót-
um þrátt fyrir erfiðleikana, sem
þau höfðu átt við að stríða ár-
um saman. Frá því fyrsta höfðu
þau einsett sér að endurbyggja
bæinn og gripahúsin svo fljótt
sem auðið væri. Réðust þau í
þær framkvæmdir nokkru eftir
aldamótin, en þá höfðu þau búið
um tíu ára skeið í torfbænum.
Endurbyggðu þau bæ sinn úr
timbri en gripahús og og geymsl
ur úr steini. Var það að sjálf-
sögðu mjög mikið átak, en góð-
ærið hélst svo að allt fór vel.
Bústofninn óx alltaf nokkuð og
eins hafði Hinrik maður Odd-
nýjar nú ráð á að halda vinnu-
menn sér til aðstoðar við bú-
störfin, auk þess sem synir
hans uxu upp og urðu æ lið-
tækari starfsmenn við hlið föð-
ur síns. Áóur en langt um leið
var allt land þeirra komið í
rækt. Bústofninn var hin síðari
ár um 70 nautgripir, nálega 30
hestar og auk þess höfðu þau
hjón mikla svína- og hænsna-
rækt. Auk þessa ræktuðu þau
hveiti og aðrar korntegundir á
hinum stóru ökrum sínum.
Héldu þau hjón tryggð við þessa
landnámsjörð sína meðan heilsa
og kraftar leifðu, eða alls í 40
ár.
Dugnaður landnemanna
Þótt hér sé aðeins stiklað á
stóru í þessari frásögn, sýnir
hún þó glöggt hvers konar helj
ar átak fyrstu landnemarnir
urðu að gera til að skapa sér og
sínum lífsskilyrði í hinu nýja
landi. Fákunnandi á hina fram-
andi tungu, venjulega félitlir og
dreifðir innan um landnema
annarra þjóða urðu þeir að
heyja baráttu sína við miskunn-
arlausa erfiðleika án nokkurs
stuðnings frá öðrum.
Frú Oddný Johnson er nú
komin yfir áttrætt. Hún er hvít
fyrir hærum en mjög em, og
létt í spori þótt hún hafi orðið
að þola alla erfiðleika landnáms
áranna, átt 11 börn sjálf og alið
þau upp. Ennfremur er hún
amma nær 30 barna og og lang-
amma þriggja. Hún segir að
fátt hafi glatt sig meira en að
hafa tækifæri til að sjá land sitt
og þjóð og dvelja meðal ætt-
ingja og vina hér heima í sum-
ar, en margt finnst henni vera
æfintýri líkt um hagi íslenzku
þjóðarinnar miðað við það, sem
hún þekkti áður fyrr. I dag kveð
ur hún ísland, að líkindum í
síðasta sinn^ Hún mun halda
til þess lands, er verið hefir
heimaland hennar svo óralengi.
Fyrir 60 árum tók það hana
margar vikur að komast vestur
um hafið til fyrirheitna lands-
ins, en í dag lifir hún upp það
ævintýri að fara þessa sömu
leið á 18 klukkustundum.
Tíminn, 21. ágúst.
Innköllunarmenn LÖGBERGS
Amaranth, Man. B. G. Kjartanson
Akra, N. Dak
Backoo, N. Dakota.
Árborg, Man .. K. N. S. Fridfinnson
Árnes, Man. M. Einarsson
Baldur, Man O. Anderson
Bellingham, Wash. Árni Símonarson
Blaine, Wash Árni Símonarson
Boston, Mass Palmi Sigurdson
384 Newbury St.
Cavalier, N. Dak
Cypress River, Man. O. Anderson
Churchbridge, Sask S. S. Christopherson
Edinburg, N. Dak Páll B. Olafson
Elfros, Sask. Mrs. J. H. Goodmundson
Garðar, N. Dak. Páll B. Olafson
Gerald, Sask C. Paulson
Geysir. Man K. N. S. Friðfinnson
• Gimli, Man. O. N. Kárdal
Glenboro, Man O. Anderson
Hallson, N. Dak. Páll B. Olafson
Hnausa, Man. ... K. N. S. Fridfinnson
Husavick, Man O. N. Kárdal
Langruth. Man. John Valdimarson
Leslie, Sask. Jón ólafsson
Lundar, Man Dan. Lindal
Mountain, N. Dak Páll B. Olafson
Point Roberts, Wash. .... S. J. Mýrdal
Riverton, Man K. N. S. Friðfinnson
Seattle, Wash. J. J. Middal
6522 Dibble N.W., Seattle, 7, Waah.
Selkirk, Man. Mrs. V. Johnson
Tantallon. Sask J. Kr. Johnson
Vancouver, B.C. F. O. Lyngdal
5975 Sherbrooke St., Vancouver, B.C.
Víðir, Man K. N. S. Friðfinnson
Westbourne, Man. Jón Valdimarson
Winnipeg Beach, Man. O. N. Kárdal
Mesta þrekraun landnámsáranna
var að standa í skilum