Lögberg - 13.11.1947, Blaðsíða 6

14
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 13. NÓVEMBER, 1947
i
sveitamál án þess að verða þunnur eða húsgangslegur. Hann er
aldrei tyrfinn eða torskilinn; aldrei þó vellinn eða sætvæminn.
Hann er bituryrtur og hæðinn, þó aldrei grófur eða klúr. Eg skal
aðeins taka lausar hendingar héðan og handan; erfiðast verður
að takmarka þær. Eg opna þá bókina af handahófi og kem niður
á kliðkviðu eða sónhátt; og ef ég man rétt, var Jónas fyrstur til
að yrkja þann hátt á íslenzku.
Svo rís um aldir árið hvert um sig,
eilífðar lítið blóm, í skini hreinu . . .
Þrjátíu árum síðar hagnýtir séra Matthías sér þessar undur-
fögru, yfirlætislausu línur í þúsund ára lofkvæði sitt; og þótt
enginn neiti því kvæði um tignarbrag, þá verður þó ekki með
sanni sagt, að eftirmyndin:
íslands þúsund ár,
eitt eilífðar smáblóm með titrandi tár
sem tilbiður guð sinn og deyr
taki frummyndinni fram að fegurð og látleysi. Það eru til margir
Jjómandi fallegir málshættir í íslenzkri tungu, ýmist hálfkveðnir
eða í óbundnum stíl, og vitum vér um uppruna fæstra þeirra.
Skáldin taka þá oft upp í kvæði sín, og við það versna þeir alla-
jafna. Jónas gerir þetta líka, en ferst það s^vo höndulega, að manni
finst þar vera komin ný spakmæli; til dæmis: Margur lækur smár
gjörir stórar ár”, verður hjá honum “Margur dropi verður móða
fögur og brunar að flæði fram”. —
Hugheilar Árnaðar
óskir til Lögbergs . . .
í tilefni af sextíu
ára afmœli þess
BYRON MOTOR CO.
LOUIS BYRON, Eigandi og forstjóri.
sem gjörir við og selur:
DODGE OG PLYMOUTH BILA
I
MOUNTAIN - NORTH DAKOTA
“Bera bý bagga skoplítinn
hvert að húsi heim;
en þaðan koma ljós hin logaskæru
á altari hins göfga guðs.
minnir dálítið á annan svipaðan málshátt: “Margt smátt gjörir
eitt stórt”. En eigi þarf því um að dreifa, hve miklum mun feg-
urri þessar línur séu. Annars er allur fyrri hluti þess kvæðis tóm
spakmæli og gullkorn. Fleiri orðtök, en vér í fljótu bragði gjör-
um oss grein fyrir, hafa komist inn í daglegt mál, svo sem “Það
er svo bágt að standa í stað”, og hefir hann með því aukið tung-
unni tilbreytni og fegurð, ekki aðeins í bókmentum heldur og í
manna munni og, eins og Hannes Hafstein komst svo fagurlega
að orði, “Spunnið nýja strengi á hörpu þjóðar sinnar”.
Flest íslenzk skáld geta lýst býsna vel fjallalandi, og þvi
sem þeim fylgir, en þar við strandar vanalega. Hún er skýr og
tignarleg þessi mynd í Gunnarshólma:
Við norður rísa Heklutindar háu.
Svell er á gnípu, eldur geysar undir
í ógnadjúpi, hörðum vafin dróma
skelfing Og dauði dvelja langar stundir.
En spegilskygnd í háu lofti ljóma
hrafntinnuþökin yfir svörtum sal.
eða þá þessi í kvæðinu til Thorvaldsens:
“Tign býr í tindum, traust í björgum,
fegurð í fjalldölum, en í fossum afl”.
Svona myndir gat vinur hans Bjarni Thorarensen skilið, því fyrir
handan pollinn, úti í Danmörku, sá hann ekkert nema neflausa
og augnalausa ásýnd. En Jónas sá þar líka fegurð, þó fjöllin
vantaði. Á einum stað segir hann:
“Þegar lauf skrýðir björk,
þegar ljósgul um mörk
rennur lifandi kornstanga móða —”
Þessi líking af fullsprotnum akri, sem bylgjast í blænum, er víst
eins dæmi í íslenzkum bókmentum, og þó víðar sé leitað — en
hún er líka eins dæmi að fegurð.
Þó þetta sé orðið lengra en ætlast var til í fyrstu, má ekki
ganga framhjá þýðingunum. 1 rauninni eru þýðingar Jónasar
ekki miklar að vöxtunum; voru þær þó strax í fyrstu þýðingar-
mikil viðbót við bókmentirnar. Hann mun t. d. hafa fyrstur kynt
þjóðinni Heine og Schiller, ásamt fleiri óþektum höfundum. Og
þýðingamar eru þess eðlis, að engum dettur til hugar, að þær
séu ekki frumsamdar. Að því leyti er hann ónákvæmur, að hann
ekki aðeins breytir bragarháttum, heldur og staðháttum. Hvérj-
um mundi t. d. detta til hugar að þetta brot eftir Heine sé þýtt:
Hlustar hinn dimmi Dalaskógur,
öll eru lauf hans eyru grænlituð
Sefur nú Selfjall og svarta teygir
skuggafingur af Skeiðum fram.
Ekki veit ég hvor á meira í þessu, Jónas eða Heine, en ekki er
ólíklegt, að sumir nútíðar höfundar hefðu sett annaðhvort “Sam-
anber” eða “á borð við”.-----Sama mætti segja um Álfareiðina,
sem allir syngja. Annars hefir mér altaf fundist of mikið gjört
úr áhrifum Heines á Jónas. Bestu kvæði Jónasar renna hvergi
í kjölfar Heines. Þau eru fyrst og fremst grundvölluð á tvennu
— fyrirmynd fornkvæðanna og íslenzkri náttúru, eins og hún kom
náttúrufræðingunum og fagurfræðingunum fyrir sjónir. Fleiri
kvæði mætti nefna, sem ekki bera á sér mikinn þýðingarbrag,
svo sem “Bíum, bíum”, eftir Ochleuschlager, "Kossavísur”, “Illur
lækur” og fleiri.
Um þýðingar alment talað, langar mig til að bæta við þeirri
persónulegri skoðun minni, að enginn þýðandi hafi rétt til að
breyta hætti og hrynjanda, að minsta kosti ef um sönghæf kvæði
er að ræða. Gerir vitanlega minna til um þau kvæði, sem í eðli
sínu éru þannig, að þau verða aldrei sungin. Þannig getur maður
lesið Paradísarmissi Jóns Þorlákssonar í fomyrðislagi með meiri
ánægju en frumkvæði Miltons á hinum óljóðræna fimm-sam-
stöfuhætti; og hver kærir sig um, hvort Hómer er lesinn í stutt-
um eða löngum Ijóðlínum?
Ekki væri það rétt að skilja svo við þetta mál, að ekki sé
minst kýmniskvæða og rita Jónasar. Nú er það segin saga, að
skop, háð og gletni breytist meira en nokkuð annað eftir aldar-
anda og hugsunarhætti fólksins. Margt það, sem talin var góð
fyndni fyrir einum mannsaldri, er lítt skiljanlegt nú og vekur
naumast bros á vör. Flest af því tæi hjá Jónasi er enn gjaldgeng
vara. Til dæmis gæti þessi vísa átt við nærri hvaða málafærslu-
mann sem er nú á dögum:
Feikna þvaður fram hann bar —
fallega þó hann vefur!
Lagamaður víst hann var,
varði tóu refur.
Græskulausari eru “Borðsálmur” og “Skrælingjagrátur” og vel
skiljanleg enn. Mörg af Jónasar smáskrítnustu og fyndnustu
orðatiltækjum eru til og frá innan um alvörukvæðin og því
ógjörningur að tína það alt saman; auk þess missir flest þess-
Congratulations to
LÖGBERG
on its sixtieth anniversary
1888 - 1948
Perth’s
CLEANERS — LAUNDERERS — FURRIERS
482 Poriage Ave. Winnipeg, Manitoba

háttar gildi við að vera slitið út úr samhengi. En fyndni Jónasar
og skop nýtur sín enn betur í smásögunum og bréfunum svo-
nefndu. Tökum til dæmis “Úr gamanbréfi”, sem enn er bráð-
skemmtilegt og gaf auk þess Gröndal fyrirmyndina að “Heljar-
slóðarorustu”, “Góður snjór” og “Klauflaxinn” snerta löngu lið-
inn hugsunarhátt og siðvenjur, en þó á a. m. k. hin síðari sér
enn stað í lífinu. Það gjörði svo sem minst til, þó Hallur stæli
kjötinu á föstunni eins lengi og það var ekki nefnt kjöt. En langt
fram úr þessu skarar samt Bréfið af Þingvelli. Þær fáu línur
verða sígildar og eru það. Fólkið heldur dauðahaldi um klafa,
hlekki og asnakjálka andlegs og líkamslegs ófrelsis og heimsku
til þess að sleppa við ábyrgðina, sem andlegu viðsýni og þroska
og sjálfstæði fylgir. Því mætti bæta við. þeim til skýringar, sem
alist hafa upp á vísindunum eingöngu, að sú var þjóðtrúin í þá
daga, að kvarnirnar í höfði þorsksins táknuðu heimsku.
“Að tyggja upp á dönsku” skilja víst fæstir nú á dögum
nema þá að því leyti, sem það ýtir við tískufargani allra tíma.
Þó ótrúlegt sé, vaY sannur fótur fyrir því sögubroti. Það hét að
tyggJa UPP á dönsku, og þótti fínt, ef tuggið var með framtönn-
unum einum. Fyrir tilstilli tannlæknislistarinnar tyggja nú víst
fæstir upp á dönsku, og ef þeir fátækustu gjöra það, þá þykir
það ekki lengur fínt. En tískutildrið heldur áfram, kemur og
fer, í gegnum ár og aldir. Við sjáum álíka fyrirbrigði alt í kring
um okkur og hirði ég síst að telja nokkuð af því upp, en tek í
þess stað undir með skáldinu og segi:
Mér finst ég stundum skiftings augun þekkja.
Nú getur hver einn skygnst um sína sveit.
Gísli Jónsson.
Við árnum
vikublaðinu Lögberg
til heilla
og hamingju
á sextugasta
afmæli þess
1
9
4
5
SIMI 55
j E D I N B U R G
CREAMERY
W. A. BARCHINGER, forstjóri
SMJÖR, ÍSAÐUR RJÓMI OG MJÓLK Á REIÐUM
HÖNDUM í SMÁ EÐA STÓRSÖLU.
Edinburg North Dakota
1888
to
1948
Við verzlum með, og höfum á reiðum höndum
allar tegundir af fersku kjöti og ferskum fiski.
Frystum og geimum matvöru í nýtizku frysti skápum.
Matvörur Kálmeti ÁvexiL
SELJUM MINNESOTA MAL VÖRUR.
BURT'S MARKET
- i
CAVALIER NORTH DAKOTA
Sextíu ár er heil mannsæfi.
Margs er eð minnast frá þvi tíma
skeiði. Eitt á meðal annars, er
kynning, samvinna og samúð
Islendinga í Norður Dakota
byggðinni. Oss er sagt að viku
blað þeirra Lögberg, sem haldið
hefir uppi merki manndóms og
menningar meðal þeirra eigi
sextíu ára afmæli nú í ár, og
tökum við tækifærið til þess að
óska blaðinu og þeim til heilla.
BURT'S MARKET