Lögberg - 24.06.1948, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 24. JÚNÍ, 1948
Farsæll framfaramaður í Svarfaðardal
1 heimsókn hjá Gísla á Hofi
Á síðastliðnu sumri veitti
Búnaðarfélag Islands búnaðar-
frömuðinum Gísla Jónssyni
Hofi í Svarfaðardal heiðursverð
laun fyrir forgöngu hans um
ýms merkileg framfaramál .
sveit sinni. I tilefni þessa heim
sótti ég Gísla eitt sinn síðastliðið
haust til þess að spyrja hann nán
ar um hið merkilega ævistarf
hans. Af ýmsum ástæðum hefir
dregist að færa það í letur þar
til nú, en það er í fullu gildi og
getur verið mörgum hollur lær-
dómur. *
Svarfaðardalur er fögur sveit,
enda er þar meira þéttbýli en ég
hefi séð annars staðar á landi
hér. í>að er ánægjuleg sjón að
líta yfir dalinn á björtum sól-
skinsdegi, enda er víðast vel
byggt og gróðurlendi mikið. —
Það eykur trú manna á gildi ís-
lenzks landbúnaðar og framtíð-
ar hans að horfa yfir svo blóm-
lega sveit.
Það er ánægjulegt að koma
heim að Hofi. Þar er hinn mesti
myndarbragur á öllu, bæði utan
húss og innan. Það er strax auð-
fundið, að þar hefir atorka og
framfarahugur verið að verki.
Þeir nafnarnir Gísli eldri og
sonarsonur hans og alnafni, Gísli
Jónsson, stud. mag., taka á móti
mér og félaga minum og bjóða
til stofu. Þótt ellin sé nú tekin
að færast yfir Gísla bónda, er
hann enn myndarlegur á velli og
höfðinglegur með hið mikla og
hvíta skegg sitt. Maður finnur
fljótt, að hér er enginn meðal-
maður á ferð. Eg tek þegar að
spyrja hann spjörunum úr, og
leysir hann vel og greiðlega úr
spurningum mínum.
Svarfdælingur í húð og hár
Ertu ættaður héðan úr daln
um?
Já, ég er Svarfdælingur í
húð og hár. Eg fæddist 11. okt.
1869 á Syðra-Hvarfi, sem er ysti
bær í Skíðdal hér fremra. Voru
foreldrar mínir þau Jón Kristj-
ánsson, bóndi þar, og Dagbjört
Gunnlaugsdóttir.
— Hvenær byrjaðir þú búskap
sjálfur?
— 1896 á Syðra-Hvarfi. Bjó
ég þar í sex ár eftir föður minn,
en flutti síðan að Hofi 1904 og
hefi nu samtals verið við búskap
í 49 ár. Annars hefir kona mín
oft haft meir með búsýsluna að
geraenég, því að ég hefi oft
þurft að sinna svo mörgum störf
um utan heimilisins, að búskap-
urinn varð á hakanum. Eg var
svo heppinn að eignast góða
konu og duglega, Ingibjörgu
Þórðardóttur frá Hnjúki, föður-
systur Sveinbjarnar Jónssonar,
byggingarmeistara, og systur
þeirra Snorra á Bægisá, Sigurð-
ar á Egg og Rögnvaldar í Dæli í
Eyjafirði, sem allir eru hinir
mestu atorkumenn. Hún er tólf
dögum eldri en ég, og giftum við
okkur árið 1891.
nefnd í nokkur ár. Þá hafði ég
með höndum reikningshald og
stjórn þegnskylduvegagerðarinn
ar. —
Þegnskylduvinnan
— Já, þarna komstu einmitt að
því, sem mig langaði einna
mest til að fræðast um. Þú munt
hafa verið forgöngumaður um
það mál?
— Ekki tel ég nú rétt að færa
mér það einum til tekna, því að
margir góðir menn unnu þar að,
en ég hafði umsjón með vinn-
unni allt tímabilið, eða um 20
ár. Málinu var fyrst hreyftt á al-
mennum sveitarfundi árið 1909
og stungið upp á því, að menn
legðu fram vinnu til vegagerðar
í sveitinni, því að vegalítið var
þá. Var síðan samið umburðar-
bréf, og skuldbundu þá þegar
100 manns í hreppnum sig til að
leggja fram 3 dagsverk endur-
gjaldslaust árlega í 10 ár. Að því
tímabili loknu endumýjuðu svo
margir vinnuloforð sín um 5 eða
10 ár. Jafnvel kvenfólk vann
þarna. Vinna þessi f«11 niður árið
1929, þegar hið opinbera tók vega
málin fyrir alvöru í sínar hend-
ur. Annars var strax á öðru ári
sýnd sú viðurkenning á þessu
starfi okkar, að vegamálastjóri
beitti sér fyrir því, að við fengj-
um einn þriðja úr ríkissjóði móti
framlagi að heiman. Þótti þetta
sérstök fyrirmynd, enda ekki
þekkt annarsstaðar á landinu. —
Um styrk frá sýslunni var aldrei
beðið, en sýslan bauð að kosta
sérfróðan mann til að stjórna
verkinu. Aðal vegalagningin var
vestan megin í dalnum og rétt
byrjað austan megin, en þar
hafði litla þýðingu að leggja
veg, fyrr en brú kom á ána. —
Lengi höfðum við sem verk-
stjóra Jón Siggeirsson, nú á
Hólum í Eyjafirði, mesta prýðis-
mann.
- Kom aldrei til neins ágrein- smum
ings?
— Tiltölulega lítils, enda hef-
ir alltaf verið góður félagsandi
hér í hreppnum, og öllum ljós
nauðsyn vegagerðarinnar. — Þó
lenti í nokkru þjarki, því að sum
staðar þurfti að leggja veginn í
gegnum tún og vildu sumir fá
skaðabætur. Boðaði ég þá til
fundar um málið og kvaðst
hætta öllum framkvæmdum, ef
ætti að fara að eyða gjafafé til
skaðabóta, því að vafasamt væri
hvort menn vildu þá lengur
leggja fram ókeypis vinnu. —
Var þá fallið frá öllum bótakröf-
um.
þess. Beitti ég mér fyrir því að
fá hingað plóg árið 1903, og
fyrsta diskherfið fékkst árið 1904
Búnaðarfélagið tók til starfa hér
í hreppnum árið 1885. Vann það
fyrst einkum að skurðagerð. —
Störfuðu á vegum félagsins þeir
búfræðingamir' Guðmundur
frá Þúfnavöllum og Þorgils Þor-
gilsson frá Skökku. Síðan var
tekið að vinna að jarðrækt ög
jafnan ráðnir menn bændum til
aðstoðar. —
— Hvernig var með jarðabæt-
ur áður en plógur og herfi komu?
— Þær voru erfiðar. Rist var
ofan af með skóflum, áður en
spaðar komu 1888 vestan úr Ól-
afsdal. Stungið var síðan upp
með skóflum og kögglarnir
muldir. Fljótlega komu þá tinda-
herfi, sem tættu sundur köggl-
ana, eftir að stungið hafði verið
upp. Þau héldust mikið þar til
um 1920.
Hagur smiður
— Já, þú hefir fengist mikið
við smíðar?
— Ó-já. Eg hefi unnið að brú-
arsmiði og húsagerð, smíðað sex a
eða sjö brýr með yfirbyggingu
og nokkrar smærri. Byggt nokk
ur íbúðarhús og eina kirkju. Eg
hefi líka fengist nokkuð við við-
gerð vinnuvéla allt til þessa, en
hendurnar eru nú farnar að
kreppast, svo að erfitt er að eiga
við smíðar.
Því má bæta hér við, að Gísli
er hinn mesti völundur, þótt
hann láti ekki mikið yfir því.
Mörg írúnaðarsiörf
— Þú hefir sennilega ekki
sloppið við opinberu störfin?
— Nei, ég varð strax oddviti
fyrsta búskaparár mitt og var
það í sex ár. í skattanefnd hefi
ég setið síðan 1921, var 12 ár í
sýslunefnd og seinna í hrepps-
Forganga um vélakaup
— En mér skilst á heiðurs-
skjalinu, að þú hafir haft for-
göngu um margar aðrar búnað-
arumbætur hér í sveitinni?
— Eg hefi aðallega. reynt að
vinna að því að fá ýmsar búvél-
ar hingað, því að mér varð það
strax ljóst, að landbúnaðurinn
yrði að taka tæknina í þjónustu
sína. Hér var engin búvél til, en
1914 keypti ég-sláttuvél, og tveim
ur árum seinna náði ég kaupum
4 rakstrarvélum, sem allar
komu hingað í dalinn. Síðan
fóru vélarnar að smátínast að
Eg lánaði sláttuvél mína víða um
dalinn. Þótti hún í fyrstu ekki
sló vel, en mér tókst að lagfæra
hana.
1911 setti ég hér upp sund-
baðker fyrir sauðfé, en það var
þá óþekkt, að minnsta kosti hér
um slóðir. Var ker þetta með
viðbyggðum “sundpalli”, sem
tekur um 40 kindur, og rennur
baðvatnið þar úr þeim ofan í
kerið aftur. Komast kindurnar
sjálfar upp úr, þegar þeim er
sleppt. í þessu keri er alltaf bað-
að fé af 8—10 bæjum.
— Þú hefir auðvitað starfað í
Búnaðarfélaginu?
— Eg var um skeið formaður
Hefir mikið bæfi jörð sína
— Jörð þín hefir auðvitað ekki
farið varhluta af þessum umbót-
um?
— Nei, sem betur fer. Túnið
var mest allt þýft, er ég tók við
jörðinni, en nú allt slétt. — Það
gaf þá af sér um 150 hestburði,
en nú í ár samtals 850 hestburði.
Jón, sonur minn, tók við allri
jörðinni árið 1926, að undan-
skildu smáhorni, óræktuðu, sem
ég hefi síðan ræktað. Eru það
rúmir tveir hektarar, og fékk ég
165 hestburði af þeim bletti í
sumar, 1947.
Árið 1916 hóf ég hér undir-
búning að koma hér upp þriggja
bursta íbúðarhúsi. En skömmu
síðar tók ég að finna til lasleika.
Komst því aldrei nema ein álm-
an upp. í jarðskjálftunum 1934
skemmdist húsið svo, að ég varð
að byggja aftur 1935. Var húsið
svo skemmt, að naumast var líft
að búa í því veturinn eftir jarð-
skjálftana.
Alllaf verið heima í dalnum
— Hefirðu aldrei verið fjar-
verandi um lengri tíma?
— Nei, ég hefi alið allan minn
aldur hér, svo að það er ekki að
undra þótt mér þyki vænt um
dalinn minn.
— Hvað eigið þið hjón af börn-
um?
— Jón býr hér, svo er Soffía,
sem einnig er hér heima og sér
nú aðallega um okkur, Gunnlaug
ur býr á Skökku og Dagbjört er
gift Áskatli Sigurjónssyni á
Laugafelli í Reykjadal.
— Margt hefir þú nú lifað, sem
frásagnarvert væri?
— Það kann að vera, ef rifjað
væri upp. Annars er mér sérstak
lega minnisstæð ferð til Akur-
eyrar haustið 1904. Fórum við
10 saman með mikinn fjölda
fjár. Á leiðinni veiktist ég allt
í einu svo mjög, að ég gat naum-
ast hangið á hestinum. Þegar við
komum inn undir Möðruvelli,
var komin hvínandi stórhríð. —
Leituðum við þar heim og hitt-
um Stefán skólameistara. Hefi
ég aldrei vitað rausnarlegri mót-
tökur. Hann hýsti allt fé okkar
•en lét sitt vera.í hestaréttinni um
nóttina. Eg fékk hina beztu að-
hlynningu, og allir fengum við
rúm.
Tækni í þágu
landbúnaðarins
— Hvað segir þú um framtíð
landbúnaðarins?
— Framtíð hans er undir því
komin að nota sem mest vélar
og auka svo -jarðrækt, að allan
heyfeng megi fá af ræktuðu
landi. Mér lýst sérstaklega vel á
Farmall-dráttarvélarnar og held
að þær séu mjög hagkvæmar til
notkunar hér á landi.
Margt fleira bar á góma, sem
ekki eru tök á að greina hér frá.
Menn eins og Gísli á Hofi eru
sannir “nýsköpunarmenn” í ís-
lenzku þjóðlífi. Það er stórhuga
hugsjónarmenn, sem allar fram-
farar í landinu byggjast á. Það
er lærdómsríkt fyrir æskulýðinn
að kynnast starfi slíkra brautryðj
enda. í þeim birtist hin sanna
sjálfstæðishugsjón, þar sem sam
an fer trú á einstaklingsframtak-
ið og skilningur á gildi félags-
legra samtaka. — Mætti þjóð
vorri auðnast að eiga sem flesta
slíka menn.
Magnús Jónsson.
Steinunn Guðbrandson látin
Þriðjudaginn 6. apríl, síðastlið
inn lést á sjúkrahúsi í Minne-
apolis, konan Steinunn Guð-
brandson. Hafði hún átt í veik-
indastríði síðastliðinn vetur, og
legið á spítala um hríð. — Hún
virtist vera á góðum batavegi og
var fyrir nokkru komin heim til
tengdasonar síns og dóttur,
þeirra Mr. og Mrs. J. A. Thomp-
son. Snögglega veiktist hún á ný
af botnlangabólgu, og gekk und-
ir uppskurð, sem virtist vera eina
ráðið til að bjarga lífi hennar.
Á fimmta degi eftir uppskurð-
inn, andaðist hún.
Steinunn Þórðardóttir frá
Berufirði í Reykhólasveit fædd-
ist 5. september 1861. Hún kom
til Ameríku árið 1882. Skömmu
síðar giftist hún Sigurði Saka-
ríassyni Sigurðson. Þau reistu
bú í Garðarbygð í Norður-Da-
kota. Þau eignuðust fjögur börn,
þrjár dætur og einn son. — Ein
stúlkan dó á barnsaldri. Sigurð-
misti heilsuna skömmu síðar, en
lifði þangað til árið 1892. — Á
þessu skeiði æfinnar má geta
nærri að mjög hafi reynt á dugn
að og hetjulund Steinunnar. En
af báðum þeim mannkostum
átti hún mikið.
Árið 1895 giftist Steinunn
seinni manni sínum, Hafliða
Guðbrandsyni frá Hvítadal í
Dalasýslu. Fór vel á með þeim,
og vegnaði þeim vel í öllu. Þau
bjuggu allan sinn búskap í
Garðarbygð, við búsæld dg
mestu rausn, og nutu trausts og
virðingar bygðarbúa. — Þau
eignuðust eina dóttur, Sigur-
rósu. Hafliði dó árið 1935. Eftir
það hélt Mrs. Guðbrandson á-
fram búskap með aðstoð Sigurð
ar, sonar síns af fyrsta hjóna-
bandi. En þegar Sigurður misti
heilsuna, á líkan hátt og faðir
hans, brugðu þau búi, og settust
að í Garðarbæ. Þar dó Sigurður
árið 1944. Þá fór Mrs. Guðbrand
Sleinunn Guðbrandson.
son til Sigurrósu dóttur sinnar
og dvaldi hjá henni til dauða-
dags, oftast í Minneapolis.
Mrs. Guðbrandson var frábær
dugnaðar -og myndarkona, rögg-
samleg og rausnarleg. Hún var
hjálpsöm, en hafði aldrei hátt
um góðverk sín. Hún hafði á-
kveðnar skoðanir, og lét þær í
ljós með einurð, og var einskis
manns jábróðir. Hún var dul, sér
staklega í sambandi við tilfinn-
ingamál sín. Trúarsamfæring
hennar var sterk og einlæg, enda
var hún dyggur meðlimur kirkju
sinnar. í kvenfélaginu starfaði
hún af alúð. Ekki var hún sér-
lega fljót til vináttu, en þeim
mun tryggari þeim, sem hún á
annað borð gaf vináttu sína. —
Það veit sú, er þetta ritar, af
eigin reynslu, og mun ætíð minn
ast hinnar látnu með þakklæti
fyrir trygglyndið.
Steinunn var jörðuð í grafreit
Garðarsafnaðar, sunnudaginn
11. apríl. Fjöldi vina fylgdi
henni til grafar. Séra Egill H.
Fáfnis, prestur safnaðarins flutti
kveðjumálin.
K. H. Ó.
Nýskipan í Afríku
I Lesbók hefir áður verið sagt
frá því að brezka stjórnin hefir
hafið stórkostlegar nýskipunar
framkvæmdir í Austur-Afríku,
með ræktun jarðhneta í stærri
stíl en dæmi þekkjast til. — Úr
þessum jarðhnetum er unnin
olía, og það er tilgangurinn með
ræktuninni að fullnægja feit-
metisþörf heimsins. En fyrir-
tækið sjálft mun valda gjörbreyt
ingu á högum Svertingjanna,
sem heima eiga í Norður-Rho-
desíu, Kenya og Tangansjika. —
Verður nokkuð ýtarlegar sagt
frá því hér.
Brezka stjórnin hefir ákveðið
að verja 24 milljónum sterlings-
punda — um 625 miljónum
króna — til ræktunarinnar á
næstu sex árum. Þar verður
brotið land, sem nú er að mestu
ónotað og óbyggilegt. Það er allt
vaxið kjarri, svo að Svertingjar
geta ekki ræktað landið með
þeim lélegu áhöldum, sem þeir
hafa. Þarna hefir líka verið mik-
ið af “tsetse” flugunni illræmdu,
sem ber svefnsýki meðal manna
og banvænan sjúkdóm fyrir
nautgripi. Til þess að ryðja þetta
land og brjóta það, verða not-
aðar hinar fullkomnustu og stór
virkustu vélar, sem ekki hafa
þekst áður í Afríku.
Svertingjar, sem áður hafa átt
heima á þessum slóðum, hafa
lifað eymdarlífi, ef þeir hafa
ekki fengið atvinnu í námum,
eða við hamræktun. Jörðin er
sem sagt erfið til ræktunar fyrir
þá og þeir eiga við margskonar
erfiðleika að stríða, svo sem
vefkindi og farsóttir. Og stund-
um koma engispretturnar og éta
upp allan jarðargróða þeirra,
rétt áður en komið er að upp-
skeru. Þá er hungursneyð í land-
inu. —
Nú geta þeir fengið vinnu við
þessa nýrækt, og margir dugleg-
ir Svertingjar hafa tekið sig
upp með allt sitt fólk og farið
gangandi mörg hundruð mílur
vegar til þess að setjast þarna
að. Fyrsta landspildan var brot-
in í fyrra og sáð í hana, og fyrsta
uppskeran er því væntanleg
innan skemms. En það er ótrú-
legt, að þeir, sem að þessuunnu,
séu enn farnir að gera sér nokkra
hugmynd um það hvílíkri bylt-
ingu þetta fyrirtæki veldur í öll-
um lifnaðarháttum þeirra, þegar
fram í sækir.
Þessi fyrsta spilda, sem tekin
var til ræktunar, er 30.000 ekrur
að flatarmáli. En ætlunin er, að
brjóta þarna 3.250.000 ekrur áð-
ur en lýkur, og verður því land
svæði skift niður í 107 spildur,
og fyrir hverja spildu verður
reist þorp handa verkamönnun-
um.
Áður hefir það verið venja £•
búanna að flytja sig stað úr stað
eftir því sem afkomuskilyrði
breytast. Þeir hafa því aldrei
hugsað um að byggja sér sæmi-
leg hús. Þeir hafa hrófað upp
lélegum kofum til bráðabirgða,
því að aldrei var að vita hve
lengi þeir mundu geta hafst við
á hverjum stað. Nú verður gjör-
breyting á þessu. Nú fá þeir góð
íbúðarhús, sem verða til fram-
búðar, og þarna geta þeir ræktað
landið ár eftir ár. Svo er jarð-
ræktarvísindum fyrir að þakka,
að nú geta þeir fegið uppskeru
á hverju ári af þeim bletti, sem
ekki gaf þeim áður uppskeru
nema eitt eða tvö ár.
Áður þóttust þeir góðir ef þeir
gátu ræktað nægilegt í munn og
maga handa sér og sínum. Nú
verður líka gjörbreyting á þessu.
Nú fá þeir uppskeru, sem er
seljanleg á heimsmarkaði og
fyrir hana fá þeir peninga, svo
að þeir geta keypt aðrar nauð-
þurftir og lifað lífi siðmenntaðra
manna.
Þá mun og þetta fyrirtæki hafa
í för með sér gagngera breytingu
á heilsufari þeirra og menn-
ingu. Sjúkrahús rísa þar upp og
læknar og hjúkrunarkonur
munu kenna mæðrum meðferð
ungbarna. Skóli verður í hverju
þorpi, og þar fá öll Svertingja-
börn ókeypis kennslu.
Sem stendur er unnið að fram
kvæmdum þarna í tvennu lagi.
4500 Svertingjar vinna að því að
ryðja landið, en 5000 vinna að
ræktun þess. En árið 1950, eða
eftir tvö ár, er gert ráð fyrir því,
að 25 þúsundir manna vinni að
f landruðningi og 32.100 að jarð-
ræktun. Árið 1953 á allt hið
mikla landssvæði að vera rutt
og upp frá því verður einungis
unnið að ræktun með vélum.
Þá er ræktuni nkomin á það
stig, sem henni er ætlað að ná
með áætlun stjómarinnar. — En
nýskipunarfyrirætluninni er þó
hvergi nærri lokið. Hún nær
lengra en til þess eins að rækta
jörðina. Hún á að rækta mann-
fólkið líka. Hún á að gera menn
úr Svertingjum.
Brezka stjórnin hefir lýst yfir
því, að hún muni gera allt sem
í hennar valdi stendur til þess
að vekja áhuga Svertingja fyrir
þátttöku í þessu mikla fyrirtæki.
Fyrst í stað verður þeim falið
eftirlit og umsjá í hverju þorpi.
Það á að kenna þeim að stjórna
sér sjálfir. Og eftir því sem
þroski þeirra vex, á að gefa þeim
hlutdeild í stjóm og rekstri fyr-
irtækisins. Það á að kenna þeim
að hafa með höndum fram-
kvæmdastjórn á öllum sviðum:
fjárhagssviði, jarðræktarsviði og
iðnaðarsviði. Og þegar svo langt
er komið, að þeim er sjálfum
treystandi, á að afhenda þeim
alt hið mikla fyrirtæki og láta
þá reka það á sameignargrund-
velli. Með því móti hyggst stjórn
in bezt tryggja framtíð þeirra og
starfsemi þeirra í þágu fram-
leiðslunnar.
Á þennan hátt hyggst brezka
stjórnin að gera menn úr Svert-
ingjum. Fyrirtækið, sem stofnað
er til þess að bæta úr aðkallandi
feitmetisþörf heimsins, á að
verða lyftistöng fyrir menningu
Afríkubúa. Það er ekki of djúpt
tekið í árinni þegar “Times” seg- -
ir um þetta, að það sé hin stór-
kostlegasta og víðfeðmasta til-
raun sem sögur fara af til þess
að reisa við vanrækt land og van-
rækta þjóð.
Lesb. Mbl.
Gamall maður hélt því fram, að
drengirnir nú á dögum væru
ekki eins hugsandi um framtíð-
ina og þeir hefðu verið í sínu
ungdæmi. Einn daginn stað-
næmdist hann hjá litlu ibarni og
spurði:
— Heyrðu, væni minn, hvernig
líður þér?
— Agætlega, svaraði barnið
feimnislega.
— Hugsarðu nokkurn tíma
um hvað þú ætlar að verða, þeg-
ar þú ert orðina stór og sterkur
maður?
— Nei, aldrei.
— Vissi ég ekki. Og hvers-
vegna gerir þú það ekki?
— Vegna þess að ég er bara
svolítil telpa.
Ríkisskuldir Svía
voru 11 milljard 288 milljón
krónur um síðustu áramót. Það
verðum um 1700 krónur á hvern
íbúa. Fjárlög þessa árs nema
4.769 milljón krónum.
I