Lögberg - 24.06.1948, Qupperneq 4

#
*
--------Hogberg---------------------
SrefiS út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS, LIMITED
695 Sargent Ave., Winnipeg, Manitoba
Utanáskrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG
695 Sargent Ave.. Winnipeg, Man.
Rttstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $3.00 nm árið—Borgist fyrirfram
The "Lögberg” ls printed and published by
The Columbia Press, Limited, 695 Sargent
Avenue'' Winnipeg, Manitoba, Canada. •
Authorized as.Socond Class Mail,
Post Ofíice Dept., Ottawa.
PHONE 21804
Minni landnemanna
Flutt á lýðveldishátíð á Iðavöllum við
Hnausa, Manitoba, 19. júní 1948, af
Mrs. Ingibjörgu J. Ólafsson
Háttvirti forseti og íslendingar!
Þetta er lýðveldishátíð. íslendingar í
Vesturbeimi koma hér saman til að
hylla ísland — ættlandið sem kvatt var
þegar leitin var hafin eftir nýju land-
námi. Þeir koma hér saman til að minn-
ast Canada, landsins sem breiddi faðm
sinn á móti innflytjendunum íslenzku
og gaf þeim auðæfi sín og gæði. — Á
þessum degi minnast þeir þess á sér-
stakan hátt að þeir eru afkomendur
hinna íslenzku landnema í þessari álfu.
Þeir minnast þess að á þessu sumri eru
liðin sjötíu og fimm ár síðan hinn fyrsti
stóri hópur flutti frá íslandi til Ameríku.
Tel ég það mikinn heiður að mega á
þessum tímamótum minnast á landnem
ana. Þeir eru verðugir fyrir virðingu,
þakklæti og aðdáun okkar. Til þess finn
ég einnig að við stöndum hér á helgum
stað, í íslandi hinu nýja, þar sem hið
fyrsta varanlega landnám hófst; þar
sem feður okkar og mæður — afar og
ömmur báru hina þungu byrði landnem-
ans. Það fennir í þau spor sem hér voru
stigin, en yfir því er gott að vaka að
þau glatist aldrei til fulls.
Mikið hefir verið ritað og rætt um það
hver ástæðan hafi verið fyrir því að
burtflutningur frá íslandi átti sér stað
í svo stórum stíl. Var það fátæktin sem
þetta fólk horfðist í augu við? — Var
orsökina að finna í atvinnuleysi, harð-
indum og kúgun erlends verslunar-
valds? Kom þar til greina æfintýralöng-
un og útþrá Íslendingsins? Eða var ferð
in hafin með það efst í huga að
tryggja framtíð niðjanna? Það gerir
minst til hver ástæðan var. Eitt er víst
, að það var ekki af ræktarleysi við ísland
því líklegt er að engir hafi elskað það
heitar en sumir þeirra sem yfirgáfu það.
Það er engin þörf á að færa neinar af-
sakanir fyrir burtflutningnum. Þeir,
♦ sem fóru, höfðu fullan rétt til að fara.
Ekki er ólíklegt að þeir hafi farið að
heiman með hina sömu von í brjósti og
allir útflytjendur frá öllum löndum
á öllum tímum: Vonina að finna gróður-
sælli grundir, vonina að finna ný tæki-
færi til framsóknar í nýju landi. Þeir
fóru út í óvissuna, treystandi Drottni.
Honum fólu þeir framtíð sína og sinna.
Hann báðu þeir að blessa landið sem
þeir elskuðu og kvöddu.
Hverfum um augnablik í anda að
ströndum íslands, 25. ágúst sumarið
1873. Skipið Queen lyftir atkerum og
ieggur til hafs frá Akureyri. Innanborðs
eru yfir 150 íslendingar. Ferð þeirra er
heitið til Ameríku. Þaðan höfðu borist
ýmsar góðar fréttir frá nokkrum menta
mönnum íslenzkum, er þangað höfðu
farið árin áður. Fundarhöld höfðu farið
fram og árangurinn var þessi. Hópur-
inn fyrsti leggur frá landi þessa sumar-
nótt — út í náttmyrkrið, en skömmu
síðar birti af degi. Á meðal þeirra er
æskumaður um tvítugt, sem þannig
yrkir fyrir hönd aldraðs föður sem einn-
ig var í hópnum:
Skjótt líður stundinn í síðasta sinni
Sváslega fósturjörð kveðja ég hlýt
En hún skal mér ætíð í eldheitu minni
Aldreigi framar því hana ég lít.
Ættlandið forna, þér óhöppum varni
Alföður himneska stjórnandi mund.
Meðan að Iogar á íslenzkum arni
Eldurinn norrænn á feðranna grund.
Mörgum árum síðar orkti þessi sami
maður:
“Þótt þú langförull legðir
sérhvert land undir fót.
Bera hugur og hjarta
þíns heimalands mót”.
LÖGBERG, FIMTUDAGINN 24. JÚNÍ, 1948
Hann var skrásettur í þessum far-
þegahóp sem Stefán Guðmundsson. —
Við þekkjum hann sem Stefán G. Stef-
ánsson fjallaskáldið.
Árin 1873—’75 eru íslendingar að
leita fyrir sér í smáhópum í hinu nýja
landi: — í Milwaukee — Shawano
County og víðar í Bandaríkjunum, einn-
ig á ýmsum stöðum í Ontariofylki og
víðar í Canadn- Útflutningurinn hefir
haldið áfram. Leit er hafin eftir æski-
legu svæði fyrir íslenzka nýlendu. Þess-
ir íslendingar þráðu það að mega búa
nálægt hver öðrum, í íslenzkri nýlendu
þar sem þeir hefðu sem minst að gera
við annara þjóða fólk. Þá dreymdi um
nýlendu þar sem allir íslendingar í
Ameríku gætu orðið eitt, nýlendu sem
ætti alla aðalkosti íslands og enga þess
ókosti. Það birti til í hugum þeirra við
þá von að þessi dráumur mundi ræt-
ast. —
Leit er hafin að þessu nýlendu svæði;
farið er til Nebraska, Alaska og Mani-
toba. Árið 1875 er staðurinn valinn á
vesturströnd Winnipeg vatns. Okkur er
kunnug frásagan um, hvernig fólkið
safnaðist saman til að verða samferða
inn í þetta fyrirheitna land. Við sjáum
í anda hinn þjakaða hóp sem ferðaðist
á flatbátum ofan Rauðará út á Winni-
pegvatn. Okkur er sagt að það hafi
viljað þeim til lífs að það var logn á
vatni. Okkur finst að sá hafi verið í för
með þeim sem stilti öldurnar forðum.
Við sjáum þá lenda fyrir sunnan Gimli
því ókleift virtist að halda lengra. —
Tilfæri ég hér hinar spámannlegu setn-
ingar úr bók Þorsteins Þ. Þorsteins-
sonar: “íslendingar voru lentir með
heilu og höldnu á eyðiströnd síns nýja
landnáms. En fyrsti vetrardagur var að
morgni”. —
Vetur hins nýja landnáms varði
lengi, og var kaldur og óvæginn. — Eg
dirfist ekki að rifja upp sögu áranna
sem fylgdu, enda eru aðaldrættir henn-
ar kunnir flestum þeim, sem hér eru
staddir. Við sjáum í anda hina lágu
bjálkakofa, þar sem fólkið dvaldist við
alsleysi. Við sjáum mæðurnar hlynna
að sjúkum, við sjáum að það nístir
hjarta þeirra að vera ekki megnugar að
seðja hungur barna sinna. Sjáum feð-
ur strita með vonleysissvip, úttaugaða
af þreytu. Við sjáum feður og mæður
hlúa að gröfum barna sinna, sem þau
lögðu í þessa erlendu mold. Við sjáum
þau leita styrks í bænum og í lestri ís-
lenzkra sálma, Biblíunnar og Passíu-
sálmanna sem var eini fjársjóðurinn
sem þau komu mezð að lieiman.
Bygðin stækkar, færist norður með
ströndinni og vestur á bóginn, leiðtogar
taka að sér leiðsögn, brennandi áhugi
kemur í ljós fyrir að leggja grundvöll
framtíðarinnar. Menn semja hina merki
legu stjórnarskrá. í Nýja-íslandi mynda
þeir hið íslenzka lýðveldi sem þá hafði
dreymt um heima á ættjörðinni. — Trú-
málafundir eru haldnir þar sem kristin-
dómsmál eru rædd með áhuga; í als-
leysinu er talað um að byggja bænahús.
íslenzkt blað er gefið út. Barnakensla
er hafin. —
“Sjaldan verður ósinn eins
og uppsprettuna dreymir”
Það var of mikil bjartsýni að dirfast
að láta sig dreyma um að allir íslend-
ingar í Ameríku gætu lifað saman í
einingu. Þó á dögum, sem þessum, sé
þeim hrósað fyrir flest, væri það barna-
skapur að reyna að telja nokkrum trú
um að einingarandi hefði ávalt ríkt á
meðal þeirra. Eg vildi heldur segja að
þeim hafi fylgt þessi hressandi blær sem
gerir vart við sig þegar ýmsir mynda sér
sérstæðar skoðanir og gera tilraun til
að standa við þær — þegar margir eru
gæddir leiðtogahæfilegleikum en sýnist
sitt hverjum í hvaða átt skuli halda. —
Eölilegt finnst manni að hópurinn hefði
staðið þétt saman, svo mikið hafði þetta
fólk liðið þessi fyrstu hörmungaárin. -—
En sagan endurtekur sig að því leyti, að
burtflutningur hefst frá íslandi hinu
nýja; aftur er hafin hin sama leit að
gróðursælli grundum, að nýjum tæki-
færum í nýju umhverfi. Hópurinn sem
þráð hafði að setjast að í hinni íslenzku
nýlendu, tvístrast; margir trúa á fram-
tíðarmöguleika nýlendunnar og fara
hvergi. — Nýtt landnám er hafið í Da-
kota og víðar.
Hér vil ég staðnæmast og athuga í
augnablik fólkið sjálft. Hvernig er sú
mynd sem við geimum í huga af þessum
íslenzku landnemum? Elinar Jónsson
frá Galtafelli hefir höggvið í stein lista-
verk sem hann kallar Brautryðjandinn:
Ofurmennið með stælta vöðva er að
opna veg í gegnum bjargið. Hann ber í
fangi sér þann hluta bjargsins sem
hann hefir losað svo vegurinn verði
greiðfær þeim sem á eftir fylgja — hin-
um mikla múg sem sækir fram að baki
hans. — Að ytra útliti áttu brautryðj-
endurnir íslenzku ekkert sammerkt
með þessu ofurmenni. Margir þeirra
báru þess merki að þeir höfðu ekki not-
ið alsnægta í æsku. Útlit þeirra var oft
alt annað en hraustlegt, flestir voru
þeir fremur litlir vexti. Margir þeirra
voru gáfaðir, draumkendir, fíngerðir
hugsjónamenn. Án efa hafa einnig
fundist í hópnum menn með mikið lík-
amsþrek. Konurnar voru margar hverj
ar smáar vexti, tilfinninganæmar og fín
gerðar með takmörkuðu líkamsþreki. —
Það hefir enginn hávaði verið gerður
um gáfur þeirra. Þær byrgðu flest inni
hjá sér, huldu sárin og fórnuðu hljóðar
kröftum sínum fyrir ástvinina. Okkur
hefir oft sollið í geði þegar hent hefir
gaman að framtaksleysi þessa fólks, sér
í lagi þeirra sem börðust landnámsbar-
áttunni á þessum stöðvum þar sem fram
farir voru ekki eins hraðfara og í öðr-
um bygðum á fyrri árum. Erfiðleikarnir
voru margir, hin fyrstu ár höfðu lamað
kraftana. Þetta fólk var ekki með neina
háreysti uní það sem næst þeim gekk.
Það var í ætt við Þormóð Kolbrúna
skáld:
“En það hafa í útlöndum íslenzkir menn
af afdrifum Þormóðs að segja,
að staddir í mannraun
þeir minnast þess enn
um meiðslin sín kunna að þegja.
Að örina úr undinni dró hann
og orti — og brosandi dó hann”.
Þó margt blési á móti, var þó margt
yndislegt sem vert e'r að muna eftir hin
fyrstu ár voru liðin hjá. Heimilislífið
var skemtilegt, heimilishringurinn stóð
þétt saman og vann saman á sínu tak-
markaða verksviði. Fólk var hjálpsamt
hvert öðru. Fátæktin gerði þá ríka eins
og oft á sér stað. Það er hlýr blær sem
leikur um margar minningar þeirra sem
ólust upp á þessum árum. — Eg endur-
tek það að brautryðjendurnir íslenzku
voru ekki nein ofurmenni að líkamlegu
þreki. En í dag viljum við þakka þeim
fyrir sálarþrek þeirra og sálargöfgi,
fyrir veganestið sem það varð börnum
þeirra. Brautryðjendunum íslenzku
tókst að opna veginn gegnum klettinn.
Leiðin var opin fyrir þá sem á eftir
fylgdu þó mörg þung átök féllu þeim í
skaut sen; næstir stóðu.
Þessir frum-landnámsmenn og kon-
ur eru nú genginn grafar veg. Hin grasú
grónu leiði þeirra eru dreifð í ýmsum
bygðum. Maðurinn sem var fyrirliði
þeirrar nefndar sem nýlendusvæðið
valdi á strönd þessa vatns, er einn af
þeirri þögulu fylkingu. Leiði hans er í
þessu umhverfi. Það mun enn vera
nafnlaust. Sáðmaðurinn gleymist þeim
sem erf auppskeruna. Það sýnist sem
þar væri hlutverk fyrir þá sem um þjóð-
rækni tala að heiðra á einhvern hátt
minningu eða að minsta kosti að
merkja leiði Sigtryggs Jónassonar.
Árin hafa liðið, íslenzkar bygðir hafa
myndast á ýmsum stöðum. Afkomend-
ur landnemanna sækja fram á öllum
þessum svæðum. Þar sem fyr voru
forardýki og kargaskógur, eru nú blóm-
legar bygðir. Þar Sem landnámsmaður-
inn hafði vaðið í vegleysum með byrði
á baki, eru nú rennisléttir vegir. — Um
alt þetta víðáttumikla land eru íslend-
ingar dreifðir, þeir hafa notið auðæfa
Þenna fagra frelsisdag
Frónið lætur skarta;
heyrist íslenzkt æðaslag
út frá hverju hjarta.
Þetta aldna ættarband,
- sem enginn getur slitið,
tengir menn við móðurland
meðan endist vitið.
Álit bindur út um heim,
eldinn kyndir braga;
vekur yndi í álfum tveim
íslands mynd og saga.
Kynsins valda andans oft
auðlegð faldar prýði;
það mun halda heiðri á loft
hér þótt aldir líði.
þess og margir hverjir orðið stór-auð-
ugir. Þeir hafa tekið þátt í að bera byrði
þess í tveimur heimsstríðum á karlmann
legan hátt. Þeir hafa sýnt það í verki,
að þeir skilja þá ábyrgð, sem því fylgir,
að vera borgari landsins.
Það eru aðeins 75 ár síðan íslending-
ar settust að í þessari álfu. Ekki ætla ég
að benda á neina sérstaka menn eða
nein sérstök grettistök sem lyft hafa
verið á þessum árum. Sigurður Nordal
getur þess að íslendingar hafi oft gert
sig hlægilega með því að gefa ávísanir
á gömul afrek. Hitt vildi ég leiða athygli
að, að landnemarnir íslenzku völdu
þetta land sem framtíðarland niðja
sinna. Þeir hafa afhent þeim blysið sem
þeir báru fram til sigurs. Þetta fagra
vonanna land er arfleifðin, sem þeir
hafa þeim eftir skilið.
En er þá engin önnur arfleifð sem ber
að meta og vernda? Jú, sannarlega. —
Mikið áhyggjuefni virðist það mörgum
á þessum tímum að hin “íslenzka þjóð-
arsál” muni glatast, áð Íslendingar í
þessari álfu munu “glata sjálfum sér-’.
Hin íslenzka þjóðarsál getur aldrei glat-
ast. Slíkt er fjarstæða. Það getur eng-
inn eyðilagt hana. Umhverfið getur
breyzt. Þjóðarbrotið íslenzka í vestur-
heimi hefir fest rætur í jarðveg síns
nýja lands, en ætt, þjóðareinkennin,
upplag og sérkenni, haldast. “Kynslóð-
ir fara og kynslóðir koma, allar sömu
æfigöng”, þeir kostir og ókostir, sem
fylgt hafa hinni íslenzku þjóð, ganga í
erfðir frá einni kynslóð til annarar. —
Hugdirfð og sálarþrek landnemanna og
aðrir eiginleikar þeirra verða ættfylgja
afkomenda þeirra. Þó íslendingar í
þessari álfu blandi blóði við fólk af öðr-
um þjóðstofnum — þó sá tími komi að
“ástkæra ylhíra málið” verði ekki not-
að í þessari álfu, lifir þó þjóðarsálin. —
Alt það bezta sem býr í þeirri þjóðarsál
verður oft til blessunar í þessu landi og
öllum löndum sem bygð eru að einhverju
leyti af afkomendum landnemanna. Afl,
sem hjálpar til að þar verði
“Gróandi þjóðlíf með þverrandi tár
sem þroskast á guðsríkis braut”.
Á það hefir verið minst að 'það var
draumur hinna fyrstu landnema að all-
ir íslendingar í Vesturheimi gætu lifað
saman og starfað í einum hóp. Strax á
hinum fyrstu árum skildist þeim það þó
að einangrunarstefnan var ómöguleg.
En í víðtækari merkingu getur þessi
draumur þeirra rætst. Hvar sem íslend-
ingar í Vesturheimi eru búsettir geta
þeir þó haldið hópinn og orðið eitt. —
Eitt í því að sækja fram til sigurs, sækja
fram til þess að verða því þjóðfélagi sem
þeir tilheyra til sem mestrar blessunar.
Eitt í því að hagnýta sér á sem fullkomn
astan hátt öll gæði þess lands sem þeir
búa í. Þeir geta orðið eitt í því að leggja
rækt við hina íslenzku arfleifð sem til-
heyrir þeim einum og auðga þannig hið
hérlenda þjóðlíf. Síðast, en ekki sízt:
íslendingar í Vesturheimi geta allir
orðið eitt í því að heiðra minningu
þeirra sem veginn völdu og brautina
ruddu.
Á þessum áningastað, þar sem við
höfum litið til baka yfir sjötíu og fimm
ára tímabil, á lýðveldishátíð sem hald-
in er á þessum söguríku stöðum, þökk-
um við hugrekki og kjark þeirra sem
leitina hófu að hinu nýja landnámi í
vestri. Þökkum átökin, skapfestuna og
þrautsegjuna; þökkum sálargöfgi þeirra
og trúfesti og biðjum Guð að blessa
minningu þeirra, landnemanna íslenzku
Dagana frá 18. til 22. þ. m.,
hélt íslenzka lúterska kirkjufé-
lagið ársþing sitt á. Gimli við
mikla aðsókn og mikinn starfs-
áhuga; var þingið sett af forseta
félagsins, séra Agli H. Fáfnis. —
Lögberg væntir þess að geta
flutt lesendum sínum upphaf
kirkjuþingsfrétta í næstu viku.
Rússar gera upptæki
Samkvæmt fyrirskipun rúss-
nesku hernámsyfirvaldanna í
Þýzkalandi hafa þrjár amerískar
bækur verið gerðar upptækar á
rússneska svæðinu. Þær voru:
“Frankly Spoken” eftir James
Byrnes, “Hvernig Rússar stálu
stjórn minni” eftir ungverska
forsætisráðherrann Fernec Nagy
og safn af greinum úr New York
Herald, undir nafninu “Bak við
H. E. Magnússon.
járntjaldið”.
SEYTJÁNDI JÚNl, 1948
Flutt á samkomu í Seattle.
Kirkjuþing