Lögberg - 05.01.1950, Qupperneq 7

7
LÖGBERG, FIMTUDAGINN. 5. JANÚAR, 1950
Þrjár nýjar „Norðra“-bækur
NURSERY POTTERY FOR EXPORT
Mabel Lucie Attwell’s illustrations are favourites with children
all over the world and at Shelley’s Pottery, Stoke on Trent, they
are now being used to decorate sets of china for children’s nurser-
ies. These sets are in great demand, and orders have been received
from all over the world, including the U.S.A. and Canada. Shelley’s
craftsmen are now working on a set which when completed will'
be presented íor the use of His Royal Highness Prince Charles
in his nursery at Clarence House.
The illustrations are reproduced on the china by means of
transfers, and treated when dry. They will withstand scratching
and rough treaiment in washing, and are perfectly safe for use
by children.
The photograph shows a display of the nursery sets produced
at the Shelley Pottery, all decorated with Mabel Lucie Attwell’s
familiar child drawings.
I.
ALDREI gleymist aust-
URLAND nefnist stærð-
■* arsafn ljóða eftir 73
höfunda, sem allir eru sprottnir
úr austfirzkum jarðvegi, þó að
margir í hópnum hafi dvalið
langvistum utan átthaganna,
eigi allfáir vestan hafs; en
kvæði og vísur þeirra, eigi síður
en hinna, sem alið hafa aldur
sinn á ættstöðvunum, bera því
órækan vott, hve hugstæðar þær
eru þeim og hjartakærar. Heitið
á ljóðasafninu er því sannefni.
Þar eru margir hjartahlýir og
einlægir lofsöngvar til landhlut-
ans svipmikla og fagra, sem bar
höfundana á brjóstum, mótaði
skapgerð þeirra og útsýn. Hvert
sem lífsins bárufall hefir borið
þá, munu þeir taka heilum huga
undir ljóðlínur Helga rithöfund-
ar Valtýssonar, safnanda kvæð-
anna: „Trauðla raknar tryggða-
band“ og „Aldrei gleymist Aust-
urland“.
Og eigi aðeins Austfirðingar
beggja megin hafsins, heldur
einnig allir ljóðavinir, mega
vera Helga Vatýssyni innilega
þakklátir fyrir að hafa færst það
í fang að safna í hlöðu kvæðum
þessum og vísum, og fyrir þá
ahið, sem hann hefir lagt í það
að verkið væri eins vel af hendi
leyst og raun ber vitni.
í fjörlega sömdum formála,
því að hann er eldsins og and-
ríkisins maður, gerir Helgi grein
fyrir safninu og kveðst sérstak-
lega hafa viljað grennslast eftir
þvíi, hvernig umhorfs væri á
hinum andlega vettvangi austur
þar í átthögunum: „Hvort skáld-
hneigð, rímleikni og óbrjálaður
smekkur væri þar enn við lýði,
og almenn ljóðást enn sú „blíð-
róma berglind“ í hversdagslífi
Austfirðinga sem áður fyrr.“
Þessi fjölþætta sýnisbók aust-
firzkrar ljóðagerðar, því að hér
er um sýnishorn en eigi úrval
að ræða, ber því fagurt vitni, að
alþýðlegur kveðskapur, sem þar
er gamall í garði, lifir þar enn
góðu lífi, eða eins og safnandi
orðar það, „að enn er skáld-
hneigð, rímleikni og hrein brag-
snilli ríkur þáttur í hversdags-
lífi Austfirðinga.“
Og þeir 73 Austfirðingar, sem
hér sitja sameiginlegt skálda-
þing, eru, eins og safnandi tek-
ur réttilega fram, aðeins nokkur
hluti austfirzkra hagyrðinga og
skálda; mætti t.d. nefna ýmsa
þeirra vestan hasins, sem eigi
eru þar á bekk, og mun valda
hlédrægni þeirra fremur en
nokkuð annað, því að safnandi
gerði sér mikið far um að ná
til sem flestra þeirra þeim meg-
in hafsins eigi síður en heima á
ættjörðinni.
í hinum fjölmenna hópi, er
kvæði og vísur eiga í safninu,
eru margir, sem löngu eru kunn-
ir orðnir fyrir skáldskap sinn
eða önnur ritstörf; hinir eru þó
fleiri, sem lítt eru áður kunnir
eða koma hér fram á sjónarsvið-
ið fyrsta sinni; en um þá verður
í heild sinni eigi annað sagt, en
að þeir séu hlutgengir vel, eigi
síður en hinir, sem hærra hefir
borið á ritvellinum. Um hitt er
óþarft að fjölyrða, að í þessu
stóra safni, sem alls eigi er neitt
úrval, er ekki allt, sem á borð er
borið, jafn vel ort eða jafn þungt
á metum listarinnar, en víða er
þar óneitanlega hressandi ilmur
úr grasi.
Hér eru prýðileg kvæði um
ýms efni, sum bæði snjöll og
fögur, en mest ber þó á ferskeytl-
unni, og vjl ég taka kröftlega
undir ummæli safnanda hvað
það snertir:
„Sérstaklega þykir mér vænt
um það, hve rúmfrek ferskeytl-
an hefir orðið í safni þessu“ Því
fer mjög fjarri, að hún sé ald-
auða á Austurlandi né í sýnilegri
hnignun. Ferskeytlan er innsti
kjarni alþýðukveðskaparins. í
henni er skáldhneigð íslendinga
kristölluð, skærar og fullkomnar
heldur en hjá nokkurri þjóð ahn-
Eftir
prófessor Richard Beck
☆
Bókaútgáfan „Norðri“ heldur
áfram að senda frá sér á
markaðinn prýðilegar bækur
og skemmtilegar; verður hér
getið þriggja hinna nýjustu,
sem greinarhöfundi hafa í
hendur borist, og allar komu
út á nýliðnu ári.
ari. Með yfirlæstislegri forsóm-
un hennar og vanrækslu rofna
tengslin við móðurmoldina. Og
upp frá því rekur margt skáldið
sem „rótlaust þangið“ á tímans
Stórasjó og eygir hvergi land
fyrir stafni. — Ferskeytlan hefir
löngum verið hjartsláttur ís-
lenzkrar alþýðu og andardrátt-
ur, í sorg og sælu, böli og nauð-
um, hungri og harðindum.
í gljáfægðum kristallsflötum
hennar hefir lífsþráin blikað í
táratíbrá umkomuleysisins, og
geislar hennar brotnað með dá-
samlegu litrófi, jafnvel í svart-
asta skammdegismyrkri þjóðar-
innar. Ferskeytlan hefir varð-
veitt kjarna tungunnar og kjark
einstaklingsins gegnum aldanna
löngu og erfiðu rás.“
Þetta er fagurlega sagt og í
engu ofmælt, og heiður sé hin-
um mörgu Austfirðingum, kon-
um sem körlum, — því að kon-
urnar leggja sinn drjúga skerf
til þessa safns—er sýna það þar
eftirminnilega í verki, hve fer-
skeytlan leikur í höndum þeirra;
er það ekki síst eftirtektarvert,
hve hringhendan er þeim tiltæk
og eftirlát, því að hér eru heil
kvæði undir þeiro þjóðlega og
hreimfagra bragarhætti. Annars
þáttar íslenzks alþýðukveðskap-
ar gætir hér einnig allmikið, en
það eru hestavísurnar, og eru
þær meðal annars vottur þess,
hversu mjög kvæði þessi og vís-
ur eru að efni til tekin beint út
úr umhverfi alþýðunnar, lífi
hennar og starfi. Andi Páls
Ólafssonar svífur því yfir vötn-
um í þessu kvæða-og vísnasafni
já, og andi séra Stefáns Ólafs-
sonar, sé dýpra grafið að rótum-
þess kveðskaparháttar, sem lif-
að hefir og blómgast enn á Aust-
urlandi.
Hér fara á eftir nokkrar fer-
skeytlur úr safninu:
„SIGLT MILLI BOÐA“
Syngur boðinn, svignar rá,
sýður froða á keipum.
Burtu gnoðin ber oss frá
brimsins voðagreipum.
(Einar Friðriksson frá
Hafranesi).
„HRINGUR"
Hringur skundar skeiðið á,
skaflar sundra klaka.
Syngur grundin, svellin blá
sönginn undir taka.
(Einar E. Sæmundsen,
skógarvörður).
„FERSKEYTLAN“
Er hún þjóðleg, altaf ný,
áþekk skrýddri brúði,
stakan rétta, reifuð i
ríms og stuðla skrúði.
(Guðfinna Þorsteinsdóttir)
„LÁTINN VINUR“
Þegar góður genginn er,
grannar hljóðir standa.
Inn í rjóður ilminn ber
ástar gróðurlanda.
(Helgi Gíslason á
Hrappsstöðum).
„STAKA“
Þó að hríðar byrsti brá,
brimi á striðum ósum,
ilmi þýðum andar frá
œsku-hlíðum Ijósum.
(Knútur Þorsteinsson,
frá Ulfsstöðum)
STATTU Á ÞILJU STÓR
I LUND“
Stattu á þilju stór i lund
storms við byljaköstin,
stæltu vilja, stýrðu á sund,
stafn þó hylji röstin.
(Sigurður Baldvinsson
frá Stakkahlíð)
Mætti þannig lengi telja, því
að af miklu er að taka. Myndir
allra höfundanna fylgja kvæð-
um þeirra, ásamt með fæðingar-
degi og ári þeirra og dvalarstað,
en uppruna þeirra er getið í höf-
undaskránni aftan við bókina.
Ríkharður Jónsson. mynd-
höggvari, sem er einn höfund-
anna, hefir teiknað fagra og sér-
stæða kapumynd, þar sem skráð
er eftirfarandi staka hans með
höfðaletri:
Fyrnist slóð um fjöll og sand,
fýkur í gömlu sporin.
Alltaf þrái’ ég Austurland, ,
einkum þó á vorin.
II.
Næst verður getið fyrsta bind-
is af ristsafninu Að vestan, er
út kemur á vegum „Norðra“, en
Árni Bjarnarson, bóksali á
Akureyri, sem íslendingum vest-
an hafs er að góðu kunnur, hefir
safnað efni ritsafnsins og sér um
útgáfu þess. Ætti Vestur-íslend-
ingum einnig að vera útkoma
þess fagnaðarefni, því að þar er
færður í einn stað þjóðlegur
fróðleikur, sem þeir hafa skráð,
en dreifður hefir legið í blöðum
þeirra og tímaritum. En eins og
mönnum mun í fersku minni,
gerði Árni sér sérstakar ferðir
vestur um haf árin 1946 og 1947
með það fyrir augum að afla sér
efnis í ritsafn þetta, bæði þess,
er prentað var, og eins hins, er
geymt var í handritum, eða í
minni manna, og tækifæri gafst
til að skjalfesta. Brugðust menn
vel við málaleitun hans, og varð
honum gott til fanga.
Fylgir hann þessu fyrsta bindi
safnsins úr hlaði með löngum og
skilmerkilegum formála og skýr-
ir þar í megindráttum stefnu og
tilgang útgáfunnar, aðdraganda
hennar og upphaf, og farast
meðal annars þannig orð:
„Tvennt var það, sem fyrir
mér vakti með starfi þessu: ::
fyrsta lagi vildi ég sýna íslenzka
þjóðarbrotinu vestan hafs þann
sóma að safna í eina heild til
útgáfu þeim þjóðlegu fræðum,
sem flutzt höfðu vestur yfir
Atlantsála með íslenzku land-
nemunum og geymzt í minni
manna vestra, ennfremur því, er
þar hafði verið skrifað og skráð
við daglegt strit og stríð í nýja
landnáminu. Vildi ég, að með
því yrði ljóst, að íslendingar,
þótt í aðra heimsálfu flyttu,
héldu þó tryggð við forna arf-
leifð, áhuga um þjóðleg fræði
og kynnu sem fyrr að lýsa því,
er á daga þeirra eða annarra
dreif og í frásögur var færandi.
í öðru lagi vildi ég gefa unnend-
um slíks fróðleiks tækifæri til
að eignast þetta í heildarsafni í
stað þess að þurfa að leita þess
á víð og dreif í blöðum og tíma-
ritum, sem flest eru harla tor-
fengin og hvergi aðgangur að á
einum stað, nema á Landsbóka-
safninu í Réykjavík/
Hér er vel mælt og drengilega
í garð íslendinga vestan hafs,
enda hafa þeir, eins og safnandi
tekur einnig fram í formála sín-
um, sýnt það með undirtektum
sínum, að þeir kunna að meta
þessa þjóðræktar-og menningar-
viðleitni hans að verðleikum.
Hefir hann gengið víða á rek-
ana, með þeim árangri, að hið
víðtæka efni, sem hann hefir
viðað sér, nægir í mörg bindi,
og er niðurskipun þess fyrir-
huguð á þessa leið:
Þjóðsögur, tvö bindi; sagna-
þættir, tvö bindi; ferðasögur
vesturfara, tvö bindi; þættir úr
lífi landnemanna, tvö bindi; ævl-
sögur, fjögur bindi; ferðasögur
kveðskapur, tvö bindi .Ennfrem-
ur er áætlað, að hvert bindi
verði um 250 blaðsíður að stærð
í stóru átta blaða broti.
Verður hér því auðsjáanlega
um mikið og merkilegt ritsafn
að ræða, er jafnframt verður
varanlegur minnisvarði fróð-
leikshneigð íslendinga vestan
hafs og ræktarsemi þeirra v:ð
ætt og erfðir, og að sama skapi
margþættur og athyglisverður
skerfur til íslenzkrar menningar
sögu.
Fyrsta bindi safnsins, Þjóð-
sögur og sagnir, er eigi aðeins
mikið rit að stærð á þriðja
hundrað blaðsíður, auk hins ít-
arlega formála, heldur einnig
mjög fjölbreytt að efni, eins og
sjá má af flokkaskipun þáttanna
og sagnanna, en hún er sem hér
segir: Fornmannasögur, sagnir
frá seinni öldum, sagnir um
nafnkennda menn, reimleikar,
draugasögur og svipir, draumar,
fyrirboðar og fjarhrif, huldu-
fólkssögur, kímnisögur, ævin-
týri, ýmsar sagnir. Síðan taldir
sagnamenn og skrásetjendur og
loks er nafnaskrá.
Vissulega kennir hér því
margra grasa, og má óhætt
segja þeirra góðra, því að marg-
ar eru frásagnir þessar hinar
merkustu, og allar vel í letur
færðar og hinar skemmtileg-
ustu, að minnsta kosti öllum
þeim, sem þjóðlegum fróðleik
unna.
Hafa allar sögurnar í þessu
bindi verið prentaðar áður í
vestur-íslenzkum tímaritum, að-
allega í Syrpu Ólafs S. Thor-
geirssonar og Sögu Þorsteins Þ.
Þorsteinsonar, og þó miklu flest-
ar í því síðarnefnda, eftir hand-
ritum ýmsra manna og kvenna,
og er það talandi vottur þess,
hversu miklum og ágætum fróð-
leik útgefandinn bjargaði með
þeim hætti frá því að glatast. En
meginmálið af því, sem úr Syrpu
er tekið, er frá hendi Sigmundar
M. Long, hins merka fræðaþul-
ar. Eru sagnirnar í bindinu að
mestu7 endurprentaðar óbreytt-
ar, svo að þær halda uppruna-
legum svip og búningi sínum.
Mun það flestra mál, að þar
hafi verið þarft verk að hefjast
handa um þessa útgáfu á vestur-
íslenzkum þjóðlegum fróðleik,
og að bæði myndarlega og vel
sé úr hlaði farið. Má og fyllilega
ætla, að sama máli gegni um
framhaldið njóti ritsafnið verð-
skuldaðra vinæslda fróðleiks-
unnenda. Útgáfa þess er jafn-
framt mjög þakkarverð við-
leitni í 'þá átt að treysta böndin
milli íslendinga beggja megin
hins breiða hafs.
III.
Þriðja bókin, sem hér verður
stuttlega gerð að umtalsefni,
Sveitin okkar, eftir Þorbjörgu
Árnadóttur, er frábrugðin hin-
um tveim að því leyti, að hún er
frumsamin af höfundinum, en
þó skyld hinum ritunum að efni,
því að hún fjallar, eins og nafn-
ið bendir til, um íslenzkt sveita-
líf, en þar á íslenzk þjóðleg og
bókleg menning sínar djúpu
rætur og hefir lifað og dafnað
öldum saman.
Það hefir verið mikil tízka í
íslenzkum nútíðarbókmenntum
að bregða upp, í áróðurs skyni,
sem ömurlegustum myndum úr
íslenzku þjóðlífi og sveitamenn-
ingu. Hér kveður við allt ann-
an tón. í bók sinni lýsir Þorbjörg
Árnadóttir sveitalífinu á fyrsta
tug þessarar aldar eins og það
kom henni fyrir sjónir á æsku-
og unglingsárum hennar í einni
af fegurstu og víðfrægustu sveit-
um landsins. Prestsdóttirin frá
Skútustöðum færir hér í einkar
aðlaðandi og skáldlegan búing
bernsku-og æskuminningar sín-
ar, hitaðar eldi ræktarsemi og
þakkarhuga. Ýmsir munu segja,
að hér sé horft á hlutina gegnum
rómantískt sjónargler, en þá er
því til að svara, að fegurðin er,
góðu heilli, eins raunveruleg og
ljótleikinn, hið góða eigi síður
en hið illa, öllum þeim, er líta
lífið heilskyggnum sjónum. Og
það ætla ég, að þeir, sem nú eru
miðaldra og ólust upp í íslenzkri
sveit á því tímabili, sem þessi
lýsing tekur yfir, muni af eig-
in reynd kannast við sanngildi
hennar i- meginatriðum, þó að
breyttir staðhættir komi þar vit-
anlega til greina og menningar-
lífið kunni að ýmsu leyti að hafa
verið auðugra á prestssetrinu,
æskuheimili höfundar, en al-
mennt gerðist annarsstaðar.
Hér er lýst, með hrifningu og
aðdáun, lífinu í sveitinni á öll-
um árstíðum, æskunni að leik
og fullorðna fólkinu að starfi
innan húss og utan, heimilis-og
félagslífi hversdagslega og á há-
tíðastundum; eigi aðeins ytri
hliðinni á lífi fólksins, heldur
einnig innra lífi þess, því að með
mikilli nærfærni er blæjan dreg-
in frá hugarheimum þess í sorg
og gleði. Falleg og samúðarrík er
t.d. lýsingin á því, þegar fyrstu
ástir kvikna í brjóstum unga
fólksins.
Bókin er rituð á íburðarlausu
og blæfögru máli; náttúrulýsing-
arnar oft bæði skáldlegar og
markvissar, frásögnin öll lifandi
og heldur athygli lesandans vak-
andi.
Hollrar lífsspeki gætir einnig
víða í þessari bók, ekki síst í orð
um þeim, sem lögð eru í munn
prestinum, föður höfundarins.
Og okkur, sem áttum því láni
að fagna að þekkja séra Árna
Jónsson persóulega, finnst
sem hann sé þar lifandi kominn
og ávarpi okkur að nýju með
hlýleik sínum, víðsýni og vizku.
Dóttir hans hefir líka tileinkað
Smœlki
Björgun
Annan dag maímánaðar 1822
sáu menn, er voru við selveiðar á
báti úr Borgarfirði eystra, af
sjónum sex menn í fjöru á eyði-
svæði við Glettinganes sunnan-
vert við fjörðinn. Kom þeim þeg-
ar í hug, að það myndu skip-
brotsmenn, eins og líka reynd-
ist. Var þar Thomas Thompson
skipherra, stýrimaður og fjórir
hásetar af briggskipinu „The
Wear“ frá Lundúnum. Skipið
var um 108 lestir og átti skip-
herrann þriðjung þess. Höfðu
þeir lagt út 12. marz og ætluðu
að sækja ís. Komust þeir inn í
hann hinn 27., en 28. liðaðist
skipið sundur og sökk. Skipverj-
ar voru alls 11. Drukknuðu nú
tveir hásetar, en skipherra, stýri
maður og fjórir hásetar fóru í
kaf á meðan þeir voru að leitast
við að losa bátana, en gátu ekki.
Voru þeir síðan 12 daga á ísnum,
’unz þeir höfðu búið sér til bát
úr stórgerðu lérefti og fjölum,
og ætluðu sér með fyrstu að
smjúga á honum milli jakanna
til Islands, en treystu eigi bát
sínum til þess er á herti. Sneru
þeir aftur að tveim dögum liðn-
um og komust eftir fjóra daga
þar frá í auðan sjó austanvert
við ísinn. Þar dvöldu þeir einn
dag til þess að rota sel sér til
bjargar. 20. apríl var vindur N.
N.V. Sigldu þeir þá og ætluðu
að halda bátnum til Færeyja, en
vindur gekk skjótt til austur, svo
þeir stýrðu suðureftir tvo daga,
og vonuðu að vindur mundi
ganga til, en neyddust svo til að
halda undan til íslands. Eftir
fjögra daga siglingu reiknaðist
þeim, að þeir myndu vera komn-
ir nálægt Reyðarfirði. Rak þá á
suðvestan storm, og sáu þeir
ekki land fyrr en að kvöldi hins
29. Dóu þá þrír hásetar, er eigi
höfðu smakkað vatn í sex daga.
Þann 30. lentu þeir á áðurnefndu
nesi sunnan við fjörðinn og biðu
þar þangað til selveiðamennirn-
ir tóku þá fársjúka og stór-
skemmda á fótum og fluttu inn í
Borgarfjörð. Var þeim þar komið
fyrir á þrem helztu bæjunu# og
hjúkrað sem bezt. Hrakninga-
saga þessi er tekin eftir bréfi
skipherrans til Páls sýslumanns
Melsteðs, dagsettu 11. maí það
ár.
Annáll 19. aldar
☆
Á konsert
Söngvari (sem er í þann veg-
inn að gera út af við áheyrendur
sína, syngur af tilfinningu): „Og
fyrir Lísu Landen, skyldi ég
leggjast niður og deyja.“
Einn af áheyrendunum rís á
fætur: „Er ungfrú Lísa Landen
viðstödd?"
☆
Lítil stúlka kom til mömmu sinn
ar og sagði:
— Komdu inn í barnaherberg
ið. Það er ókunnugur maður að
kyssa barnfóstruna.
Móðirin fór af stað, en telpan
náði henni á miðri leið og sagði:
— Hæ, 1. apríl, mamma. Þetta
var bara pabbi.
minningu hans þess bók sína, og
átti það ágætlega við, því að
hún kom út á aldarafmæli hans,
sem börn hans og aðrir ættingj-
ar minntust virðulega að Skútu-
stöðum síðastliðið sumar.
Undiralda þessarar bókar er
djúpstæð átthagást og ást á þeim
sögulegu og menningarlegu erfð-
um íslenzku þjóðarinnar, sem
verið hafa henni orkulind til
dáða í liðinni tíð.
☆
Allar ofantaldar bækur eru
þannig úr garði gerðar að ytra
búingi, eigi síður en að innihaldi,
að þær eru útgefendum til sóma.
Óska ég þeim til hamingju með
að halda svo vel í horfinu um út-
gáfu góðra og vandaðra bóka, og
safnendum og höfundi um-
ræddra rita þakka ég þá velvild
að senda mér þær til umsagnar
og þá miklu ánægju, sem lestur
þeirra hefir veitt mér.