Lögberg - 09.02.1950, Blaðsíða 3

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 9. FEBRÚAR, 1950
3
I
Ritsafn Torfhildar Þ. Hólm
Fyrsta bindið, Brynjólfur biskup
Sveinsson, er nýlega komið út.
Fyrir skömmu síðan er komið út fyrsta bindið af ritsafni Torf-
hildar Þ. Hólm, sem var fýrsta íslenzka konan, er reit stórar skáld-
sögur. Bækur hennar hlutu verulegar vinsældir á sínum tíma og
hafa um langt skeið verið ófáanlegar. Norðri hefir því ráðizt í að
gefa þær út í heild.
í fyrsta bindinu er saga Torf-
hildar um Brynjólf biskup
Sveinsson, en hún hlaut mestar
vinsældir af sögum hennar og
hefir verið tvíprentuð áður. Hin-
ar aðalsögur hennar eru Elding,
Jón Arason og Jón Vídalín. Auk
þeirra samdi hún fjölda smærri
sagna. Þá reit hún mjög mikið
af blaða- og tímaritsgreinum.
Sést á þessu, að Torfhildur hefir
verið óvenjulega afkastamikill
rithöfundur.
Torfhildur Þ. Holm var fædd
2. febrúar 1845 að Kálfafells-
stað, en þar var faðir hennar,
Þorsteinn Einarsson, þjónandi
prestur. Seytján ára gömul fór
hún til Reykjavíkur til náms og
síðan til Kaupmannahafnar. Ár-
ið 1874 giftist hún Jakob Holm
verzlunarstjóra í Hólanesi, en
missti hann eftir eitt ár. Þá fór
hún til Ameríku og var þar í 13
ár. Eftir heimkomuna dvaldi hún
í Reykjavík til dauðadags, en
hún lézt 14. nóvember 1918.
Torfhildur byrjaði á ritstörf-
um sínum, þegar hún var í Ame-
ríku. Þar samdi hún m. a. sögu
sína um Brynjólf biskup Sveins-
son. Vinsældir þeirrar sögu
hvöttu hana til að halda áfram.
Hún gaf út Sögur og æfintýri
1884, og tveimur árum seinna
Smásögur handa börnum og
unglingum og söguna um Kjart-
an og Guðrúnu. Stærsta saga
hennar, Elding, sem segir frá
kristnitökunni, kom út 1889. Eft-
ir heimkomuna byrjaði hún
Draupni og kom það út í 17 ár
1891-1908. Þar komu m.a. sögur
hennar um biskupana Jón Ara-
son og Jón Vídalín. Árið 1905
byrjaði hún útgáfu Dvalar, sem
var skemmti og fræðirit um ým-
isleg efni og gaf hún hana út til
1917. Sést á þessu yfirliti, að
Torfhildur hefir verið afkasta-
mikill rithöfundur.
Torfhildur er fyrsta íslenzka
konan, er eingöngu helgaði sig
ritstörfunum og fyrsti íslenzki
kvenrithöfundurinn, er semur
stórar skáldsögur. Skáldsögur
hennar voru yfirleitt sögulegs
efnis og er sennilegt, að hún hafi
orðið fyrir áhrifum frá hinum
dönsku og ensku sögurómönun-
um, sem nutu mikilla vinsælda
á þessum tíma. Fyrst og fremst
var þó Torfhildur íslenzkur rit-
höfundur, er sótti sér efnivið í
íslenzka sögu, enda var hún vel
að sér í þeim fræðum. Öðrum
þræði mun það og hafa verið ætl-
un hennar að láta sögur sínar
flytja boðskap og vera til styrkt-
ar trú og manngæzku. Þótt sitt-
hvað megi finna að bókum henn-
ar, verður því ekki neitað, að
„hún var merkur brautryðjandi
í bókmenntum og menningar-
baráttu íslenzkra kvenna, tákn
nýs tíma og nýs hugsunarháttar
í landinu“, eins og Vilhjálmur
Þ. Gíslason hefir komist að orði
um hana.
Brynjólfur Sveinsson menta-
skólakennari hefir séð um út-
gáfuna á áðurnefndu fyrsta bindi
ritsafnsins, en Vilhjálmur Þ.
Gíslason hefir ritað formála,
þar sem rakin er saga skáldkon-
unnar og lýst ritstörfum hennar.
Tíminn, 20. des.
Skóldjöfur íslenzkrar alþýðu
Bólu-Hjálmar er óvefengjanlegur skáldjöfur íslenzkrar alþýðu.
Hann naut engrar skólamenntunar og hlaut aldrei kynni af menn-
ingu annarra þjóða, en lifði í einagrun og fátækt ævinlangt. Eigi
að síður skipaði hann sér framarlega í röð þjóðskálda íslendinga
og virðist ætla að öðlast í ríkum mæli langlífi frægðar og viður-
kenningar. 'Ef til vill hefur ísenzk alþýðumenning aldrei risið
hærra en í skáldskap þessa norðlenzka öreiga, og hefur hún þó
marga risaglímuna þreytt til sigurs.
Það er táknrænt, að straum
hvarfamennirnir, er stofnuðu
tímaritið Verðandi, skyldu opna
þjóðinni hliðin að ljóðaheimum
Bólu-Hjálmars. Hjálmar var
ranusæisskáld, er nam fræði
hinnar nýju skáldskaparstefnu í
skóla lífsins og beitti list sinni
sem vopni í linnulausri baráttu
við umhverfi, sorgir og skort.
Hann var uppreisnarmaður og
brautryðjandi, og hann brotn-
aði aldrei, þó að hann bognaði
í storminum mikla, þegar ævi-
dagurinn var liðinn fast 'að hátta
málum. Lærisveinar Brandesar
áttu slíkum fyrirrennara. vissu-
lega mikið að þakka. Skáldskap-
ur hans var hvorki meira né
minna en staðfesting og stoð
kenningar þeirra.
Ljóð Bólu-Hjálmars hafa notið
vinsælda, svo að fágætt er, og
áhrif þeirra eru djúptæk og
margþætt. Vísur hans margar
lifa á vörum þjóðarinnar. Megin
gildi skáldskapar Hjálmars er
fólgið í því, hvílíkur snillingur
hann er á samlíkingar. Hann
beitir þeim undantekningalítið í
ljóðum sínum og vísum og mis-
tekst naumast. En jafnframt var
hann svo aðdáanlega orðsnjall
og skapríkur, að skammavísur
hans um menn og málefni sam-
tíðar hans og umhverfis láta enn
i eyrum þjóðarinnar eins og þær
væru kveðnar í gær. Snilld Bólu
Hjálmars sannast hvað gleggst
á því, að tækifærisvísur hans
þarfnast varla skýringar eins og
samkonar skáldskapur annarra
ljóðasmiða, þó að góðskáld séu
eða hafi verið. Listin lyftir þeim
hátt yfir umhverfi og tilefni —
veitir þeim ævarandi gildi.
En þó að ljóð^gerð Bólu-
Hjálmars væri með slíkum ágæt-
um, var hann jafnframt sannkall
aður meistari á óbundið mál, þó
að því hafi til þessa verið of
lítill gaumur gefinn. Það sanna
sagnaþættir hans og frásögur.
Hann hefur í þeim dregið upp
myndir, sem greypast í hug les-
andans og spegla á snilldarlegan
hátt aldarfar, fólk og málefni,
svo að svið og þátttakendur við-
burðanna blasa við eins og í
leifturbirtu. Öreiginn í Bólu var
sízt ósnjallari sem sagnritari en
ljóðskáld, og ekki er ólíklegt, að
hann myndi hafa brotið sömu
rithöfundarbraut og Gestur Páls-
son og Einar H. Kvaran, ef hann
hefði verið jafnaldri þeirra Verð-
andimanna.
Nú hefur ísafoldarprentsmiðja
gefið út heildarútgáfu af ljóð-
um, rímum og sagnaþáttum
Bólu-Hjálmars, en Finnur Sig-
mundsson landsbókavörður hef-
ur búið hana til prentunar. Þetta
er tvímælalaust merkasti bók-
menntaviðurður ársins. Útgáfan
er að allri gerð með miklum
snyrtibrag, og val og frágangur
efnisins virðist hafa tekizt eins
og skylt var, en samt fer ekki
milli mála, að þarna sé vant
nokkurra vísna, sem Hjálmari
hafa hingað til verið eignaðar,
án þess að greinargerð fylgi um
það, hvers vegha þeim er sleppt.
Slíkar skýringar ættu þó heima
með kvæðasafninu sjálfu frem-
ur en að bíða boðaðrar ævisögu
skáldsins. En vel hefur ísafoldar
prentsmiðja rækt minningu
Bólu-Hjálmars, þegar ýtarleg
ævisaga hans bætist við rrtsafn-
ið, og útgáfa þess ber þvf glæsi-
legt vitni, að enn eru uppi á Is-
landi menn, sem gefa út bækur
af menningarskyldu og ást á
kjarnabókmenntum þjóðarinnar.
—Helgi Sœmundsson
„Fókur" — ný bók um hestal
Eiiiar E. Sæmundsen hejir ritað og húið til prentunar
Frásagnir af hestum, mönnum og kappreiðum, er
Komin er á bókamarkaðinn ný bók um hesta. Nefnist hún Fákur
og er útgefandi bókarinnar Hestamannafélagið Fákur í Reykja-
vík, en Einar E. Sæmundsen hefir búið hana undir prentun og
ritað að miklu leyti. Fákur er stórt rit og vandað að öllum frágangi,
tæpar 500 síður í Skírnisbroti. *
Bókin Fákur er gefin út í til-
efni af 25 ára afmæli Hesta-
mannafélagsins Fáks. Meginefni
bókarinnar er skipt niður í þrjá
aðalkafla og bera þeir heitin:
Hestamannafélagið Fákur 1922—
1947. Er þar rakin saga félagsins
í aldarfjórðung af ritstjóra bók-
arinnar, Einari E. Sæmundsen.
Þá er yfirlit um kappreiðar fé-
lagsins, og er það einnig eftir
Einar.
Annar aðalkafli bókarinnar
nefnist Á hestaþingi. Eru í hon-
um, eins og nafnið ber með sér,
greinar og fráságnir um
marga hesta og einnig frásagnir
um hestamenn, en það er óhjá-
kvæmilegt, að þeirra sé getið um
leið og hestanna.
Síðasti kafli bókarinnar nefn-
ist Hestamannafélög og er þar
sagt frá hestamannafélögum,
sem starfandi eru víðs vegar um
land og kappreiðum, er þau hafa
háð.
Bók þessi átti að koma út 1947
en það ár átti Hestamannafélag-
ið Fákur í Reykjavík aldarfjórð-
ungsafmæli. Útkoma bókarinn-
ar dróst þó einkum vegna sjúk-
leika Einars E. Sæmundsens, eins
og þeir segja í formála Björn
Gunnlaugsson og Björn Björns-
son. í kaflanum um Hestamanna
félagið Fák er reynt að rekja
uppruna hvers hests, sem getið
hefir sér einhvern orðstír í kaup-
reiðum félagsins, og er þar geysi-
mikinn og skemmtilegan fróð-
leik að finna um ættir hesta og
hestamenn víðs vegar um land.
Þá er einnig í skýrslum þeim,
sem birtar eru í bókinni, mikinn
fróðleik að finna fyrir alla þá,
sem með þessum málum vilja
fylgjast.
Á hestaþingi er skemmtilegur
kafli. Eru þar sjálfstæðir þættir
eftir ýmsa kunna hestamenn, og
er þar lengsti kaflinn eftir Einar
sjálfan.
í bókinni er allmargt mynda,
sem nokkur fengur er að. Öll er
útgáfa bókarinnar hin myndar-
legasta og er hún hið eigulegasta
rit fyrir hvern hestamann. Við út
komu þess er vert að minnast,
hve Hestamannafélagið Fákur á
góða sögu að baki, enda fer góð-
hestum hér í Reykjavík fjölgandi
og fleiri og fleiri bætast í þann
hóp, sem njóta góðra hesta, og er
það vel. Tíminn, 15 desember
Ritsafn Kristínar Sigfúsdóttur
Saga Kristínar Sigfúsdóttur sannar eftirminnilega fróðleiksþrá
og listhneigð íslenzkrar alþýðu. Kristín fæddist tveimur árum
eftir þjóðhátíðina á þúsund ára afmæli íslandsbyggðar, en sex
árum áðuif en Verðandi kom út sem fyrsta kvísl meginstrauma
Brandesar í farvegi íslenzkra bókmennta. Bóndadóttirin á Helga-
stöðum í Eyjafirði festi í æsku ást á bókum og fékkst við ritstörf
í tómstundum sínum fyrir ótví-
ræð áhrif frá skáldskap Mattías-
ar Jochumssonar og frænda
hennar, Páls J. Árdals, enda var
þá strax vakinn áhugi hennar á
leiklist og leikritagerð. En þetta
voru aðeins tilraunir, og í morg-
unsári hinnar nýju aldar giftist
Kristín og reisti bú. Hennar betó
hlutskipti fátækrar einyrkjakonu
og sex barna móður. Hún lagði
ritstörfin á hilluna og helgaði
óskipta starfkrafta sína önn
hversdagslífsins. En glóð list-
hneigðar hennar var falin en
ekki slokknuð. Átján árum síðar
varð svo handskrifað sveitarblað
og áskorun æskunnar Kristínu
hvöt þess að reyna að gera skálda
draum bernskuáranna að veru-
leika. Henni varð sigurs auðið
í þeirri baráttu. Kristín Sigfús-
dóttir, norðlenzka alþýðukonan,
var fyrr en varði orðin þjóðkunn
ur og vinsæll rithöfundur.
Leikritið „Tengdamamma" hef
ur fært Kristínu Sigfúsdóttur
almennar vinsældir og verðskuld
aða viðurkenningu-. Það er höf-
undi sínum til sóma og hefur
veitt leikunnendum um gervallt
land margar þakksamlega þegn-
ar ánægjustundir. En mestum
listrænum árangri hefur Kristín
Sigfúsdóttir náð í smásagnasafn-
inu „Sögur úr sveitinni“ og fyrra
hluta skáldsögunnar „Gömul
saga“. „Sögur úr svetinni“, sem
eru frumsmíð Kristínar, komu
út 1924, og Sigurður Nordal
skrifaði um bókina af drengskap
og sanngirni og leiddi höfundinn
til sætis á skáldabekk. Síðan hef-
ur Kristín birt í blöðum og tíma-
ritum smásögur, sem sumar
hverjar eru að minnsta kosti
jafnsnjallar og beztu sögurnar
í fyrstu bók hennar. Kristín hef-
ur lært af Einari H. Kvaran og
þeim, sem tóku við af honum,
sagnaskáldnum, er talizt geta
jafnaldrar aldarinnar og komu
fram á sjónarsvið bókmennanna
um svo til sama leyti og Kristín
sjálf. En hún er sjálfstæð í bezta
lagi og hefur fyrst og fremst
numið fræði sín í skóla lífsins.
Nú hefur ísafoldarprentsmiðja
hafið útgáfu á ritsafni Kristínar
Sigfúsdóttur. Mun það nema
þremur bindum, og er hið fyrsta
þeirra komið út, en hin tvö eru
væntanleg á næsta ári. Flytur
þetta fyrsta bindi ritsafnsins
bernskuminningar Kristínar,
sagnaþætti um gamla sveitunga
hennar og ljóð skáldkonunn-
ar. Eru bernskuminningarnar
skemmtilegar og vel skrifaðar,
auk þess sem þær geyma ýmsan
fróðleik um umhverfi, lífskjör,
aldarfar og samtíðarfólk. Sagna-
þættirnir eru læsilegir, en þó
mun gildi þeirra sýnu minna en
bernskuminninganna, og ljóð
Kritínar rísa hvergi til hálfs við
smásögur hennar, skáldsögur og
leikrit. Verður því margfalt
meiri fengur að seinni bindun-
um tveimur en þessu fyrsta. Þó
er síður en svo ástæða til þess að
amast við upphafinu fyrst á ann-
að borð var valinn sá kostur að
stofna til heildarútgáfu af ritum
Kristínar. Það er svo sem margt
lakara boðið um þessar mundir,
og meira að segja væri skömm
að því að láta Kristínu Sigfús-
dóttur liggja í láginni, þegar
gefnar eru út eins konar skraut-
útgáfur af ritum annarra, sem
ekki þola samanburð við eyfirzku
alþýðukonuna fremur en hunda
þúfan við fjallið.
Jón úr Vör sér um útgáfuna
á ritsafni Kristínar og ritar að
fyrsta bindinu snotran og hlýleg-
an formála. Er ágætlega til út-
gáfunnar vandað að ytri gerð,
nema hvað villur eru helzt til
margar, og hætt er við, að dæmi
sannfræðinnar hafi stundum
ekki verið prófað. Það er til
dæmis átakanlegt, að hvorki
fornafn né ættarheiti Esaiasar
Tegners skuli vera rétt í þetta
eina skipti, sem hans er getið í
bókinni. Höfundur Friðþjófs-
sögu á sannarlega annað og betra
skilið af íslendingum en nafn
hans sé brenglað.
—Helgi Sæmundsson
Alþbl. 21. desember
Business and Professional Cards
SELKIRK METAL PRODUCTS LTD.
Reykháfar, öruggasta eldsvörn,
og ávalt hreinir. Hitaeiningar-
rör, ný uppfynding. Sparar eldi-
við, heldur hita frá að rjúka út
með reyknum — Skrifið slmið til
KBLLY SVEINSSON
187 Sutherland Ave., Winnipeg
Sími 54 358
S. O. BJERRING
Canadian Stamp Co.
RUBBER & METAL STAMPS
NOTARY & CORPORATE SEALS
CELLULOID BUTTONS
324 Smith St. Winnipeg
Phone 924 624
PARKER, PARKER
& KRISTJANSSON
Barrisiers - Solicitors
Ben C. Parker, K.C.
B. Stuart Parker, A. F. Kristjansson
500 Canadian Bank of Commerce
Chambers
Winnipeg, Man. Phone 923 561
JOHN A. HILLSMAN.
M.D.. Ch. M.
332 Medical Arta. Bldg.
OFFICE 929 349 Home 403 288
Office Ph, 925 668 Res, 404 319
NORMAN S. BERGMAN, B.A., LL.B.
Barrister, Solicltor, etc.
411 Childs Bldg,
WINNIPEG . CANADA
Phone 724 944
Dr. S. J. Jóhannesson
SUITE 6 — 652 HOME ST,
Vlðtalstlmi 3—5 eftir hádegl
Aiso [WlMTmi JENTH ST. BRANDON 447 Portage Ave, Ph, 926 885 DR. E. JOHNSON 304 EVELINE STREET Selkirk. Man. Offlee hrs. 2.30—6 p.m. Phones: Offlce 26 — Re«. 230

Phone 21101 ESTIMATES FREE J. M. INGIMUNDSON Asphalt Roofs and Insulated Siding — Repairs 632 Simcoe St. Winnlpeg, Man. Office Phone Res Phone 924 762 726 115 Dr. L. A. Sigurdson 528 MEDICAL ARTS BLDG. Office Hours: 4 p.m.—6 p.m. and by appolntment

DR. A. V. JOHNSON Dentist 506 SOMERSET BUILDING Teiephone 97 932 Home Telephone 202 398 Drs. H. R. and H. W. TWEED Tannlæknar 406 TORONTO QEN. TRUST8 BUILDINO Cor. Portage Ave. og Smith St. Phone 926 952 WINNIPEQ

Talslmi 925 826 Helmllia 53 898 DR. K. J. AUSTMANN SérfrœOinour i augna, eyma, nef oo kverka sjúkdómum. 209 Medical Arts Bldg. Stofutimi: 2.00 U1 5.00 e. h. Cars Bought and Sold SQUARE DEAL MOTOR SALES "The Working Man’s Friend" nL.tHíA 297 Princess Street Pn. /0404 Haif Block N. Logan

DR. ROBERT BLACK SérfræOinour i augna, eyma, nef og hdlssjúkdómum. 401 MEDICAL ARTS BLDG Graham and Kennedy St. Skrlfstofuslmi 923 851 Heimaslml 403 794
SARGENT TAXI Phone 722 401 FOR QUICK RELIABLE SERVICE

EYOLFSON’S DRUG PARK RIVER, N. DAK. isienzkur lyfsali Fðlk getur pantað meðul og annað með pðstl. Fljðt afgreiðsla. J. J. SWANSON & CO. LIMITED 308 AVENUE BLDG WPO. Fastelgnasalar. Leigja hús. Ot- vega peningalán og eldsábyrgð. blfreiðaábyrgð, o. ■. frv. Phone 927 538

A. S. B A R D A L 848 SHERBROOK STREET Selur llkkistur og annast um út- farir. Allur útbúnaður s& beztl. Ennfremur selur hann allskonar minnlsvarða og legsteina. Skrifstofu talslml 27 324 Heimllis talslml 26 444 Andrews, Andrews, Thorvaldson and Eggertson LögfræOinoar 209BANK OF NOVA SCOTIA BG. Portage og Oarry St. Phone 928 291

Dr. P. H. T. Thorlakson WINNIPEG CLINJC St. Mary’s and Vaughan, Wpg. Phone 926 441
GUNDRY PYMORE Limited British Quality Fish Netting 58 VICTORIA ST„ WINNIPEQ V Phone 92 8211 Manager T. R. TBORFALDSON íour patronage willbe appreciated

Phone 927 025 H. J. H. Palmason, C.A. B. J. PALMASON & CO. Chartered Acconntants 505 Confederation Life Bldg. Winnipeg Manitoba C A N A D 1 A N FISH PRODUCERS, LTD. J. H. PAOE, Managing Director Wholesale Distributors of Fraeh and*Frozen Flsh. 311 CHAMBERS STREET Office Ph. 26 328 Res. Ph. 73 917

Phone 49 469 Radio Service Specialists ELECTRONIC LABS. B. THORKELSON, Prop. The most up-to-date Sound Equipment System. 692 ERIN St. WINNIPEG G. F. Jonasson, Pres. A Man. Dlr. Keystone Fisheries Limited 404 SCOTT BLK, Slml 926 227 Wholesale Distributors of FRESH AND FROZEN FISH
n