Lögberg - 09.03.1950, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 9. MARZ, 1950
loabrrg
Gefif' út hvern fimtudag at
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
696 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
! tnnnskrift ritstjóran*
EDITOR LÖGBERG, 696 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyriríram
rhe "UÖBberg ’ ls printed and publiehed by The Coluinbi
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba Car , %
Authorized as Second Class Mail, Post Office Departiu*
Viðbúnaðar hafinn að hótíðaha di
Eins og þegar hefir verið oftar en einu sinni vikið
að, verða á komanda hausti liðin sjötíu og fimm ár frá
þeim tíma, er íslendingar festu varanlega bygð í Vestur-
Canada; bygðarlagið skaut rótum fram með ströndum
Winnipegvatns; aðkoman var köld, því hinn kaldrifjaði
Manitobavetur var í þann veginn að ganga í garð. Land-
nemarnir voru lítt við slíkum vetri búnir; flestir komu
svo að segja allslausir af jarðneskum fríðindum, þótt
þeir á hinn bóginn flytti með sér arfgengan kjark, er
stappaði í þá stálinu hvernig, sem viðraði og hvað, sem
á móti blés; saga landnámsmannanna hefir þegar
verið skráð, og er þegar öllum þorra manna kunn; af-
kvistun vegna bóluveikinnar og annara aðsteðjandi tor-
tímingarafla var átakanleg, og má það í rauninni til
kraftaverka teljast, að stofninn skyldi ekki með öllu
líða undir lok; en hér sannaðist sem oftar hið forn-
kveðna, að það heldur velli, sem hæfast er; að norrænn
baráttuhæfileiki stóðst með heiðri hvaða prófraun, sem
við var að etja án þess að blikna eða blása í kaun.
Mannraunasaga íslenzku frumherjanna við Winnipeg-
vatn snerist upp í glæsilega sigursögu, er varpa mun
síhækkandi bjarma á hinn íslenzka kynstofn í aldir
fram. —
Nú er í ráði, að sjötíu og fimm ára afmælis hins
varanlega landnáms verði minst með fjölbreyttu og
virðulegu hátíðahaldi á Gimli þann 7. ágúst næstkom-
andi; víðtækur undirbúningur hefir þegar verið hafinn
að undirbúningi hátíðahaldsins, eða hátíðahaldanna,
og gæti undirbúningsnefndin vel tekið sér til fyrirmynd-
ar í því efni hin ógleymanlegu hátíðahöld að Mountain,
er íslendingar í North Dakota mintust hálfrar aldar
landnáms síns, en þá var skemtiskrá eigi tæmd á ein-
um degi.
Alveg sérstakt fagnaðarefni er það, að íslendinga-
dagsnefndir Winnipegbúa, Gimlibúa, Selkirkbúa og
Lýðveldishátíðarnefnd Norður Nýja íslands, hafa tekið
höndum saman, og vinna nú sem ein sál að undirbún-
ingi hinnar væntanlegu stórhátíðar á Gimli; er í þessu
falið hið fegursta samræmi, er teljast má fagur forboði
aukins samstarfs innan vébanda hins fámenna og
dreifða þjóðarbrots okkar hér um slóðir.
Vel til fallið yrði það, og setti að sjálfsögðu eftir-
minnilegan og virðulegan svip á áminst hátíðahald, ef
þangað yrði boðið sendifulltrúa frá íslandi úr hópi rit-
höfunda, stjórnmálamanna eða kennimannastétt þjóð-
arinnar, því þar er úr nógu að velja; mun víst mega
telja, að nefndin hafi þegar tekið slíkt til yfirvegunar;
en það liggur jafnframt í augum uppi, að Vestur-íslend-
ingar sjálfir stæði að öllu leyti straum af þeim kostn-
aði, sem slíku heimboði yrði samfara; annað gæti ekki
komið til mála.
Naumast verður efast um það, að íslendingar yfir-
leitt, jafnt einstaklingar sem félög, veiti áminstri há-
tíðanefnd alla þá aðstoð, er framast má verða og létti
undir með störfum hennar á allan hugsanlega hátt, því
þetta er metnaðarmál allra íslendinga jafnt hvar, sem
þeir eru í sveit settir, hvort heldur er í borg eða bygð.
Karlakór fslendinga í Winnipeg skemti tíðum á
Gimli og víða annarsstaðar með íslenzkum söngvum
og vann með því mikið og þarft þjóðræknisverk; hann
hefir nú því miður legið í dái upp á síðkastið. Væri ekki
hugsanlegt að endurvekja þennan söngflokk við allra
fyrstu hentugleika og fá hann til að skemta á landnáms-
hátíðinni? Slíkt yrði vafalaust þéigið með þökkum og
metið að verðleikum; þetta er aðeins eitt dæmi af mörg-
um, sem komið gæti til íhugunar.
Minning íslenzkra frumherja í þessu landi krefst
þess, að ekkert verði til sparað, að gera landnámshá-
tíðina sem allra virðulegasta og eftirminnilegasta.
★ ★ ★
Verkfallsdeila leyst
Eftir langa mæðu hefir verkfallsdeilan mikla í
Bandaríkjunum, sem frá kröfu þeirra manna, er í lin-
kolanámum þjóðarinnar störfuðu um aukna kauphækk-
un og ýmis önnur fríðindi, verið að lokum leyst; hún
hafði staðið yfir í nálega níu mánuði, en nokkurn hluta
þess tíma unnu námumenn þrjá daga í viku, unz vinna
stöðvaðist með öllu; leiddi þetta til þess öngþveitis, að
hinni efnahagslegu afkomu þjóðarinnar var að verða
stórhætta búin; um þrjú hundruð og sjötíu og fimm
þúsundir manna tóku þátt í verkfallinu; tilfinnanlegur
kolaskortur var farinn að sverfa að þjóðinni, og margar
greinar iðnaðarins lágu við hruni, svo sem stáliðnaður-
inn; áhrifa verkfallsins varð einnig ábærilega vart í
Canada, einkum í Ontario og Quebec.
Leiðtogi námumanna, John L. Lewis, fékk fram-
gengt svo að segja öllum kröfum sínum; kaup námu-
manna var hækkað um 75 á dag, og nemur nú $14.75 á
dag; auk þess gengu námueigendur inn á það, að greiða
í velferðarsjóð námumanna 30 cent af hverri smálest
kola, og eins hitt að samtakaréttur þeirra yrði að fullu
trygður.
Stjórn Bandaríkjanna skipaði námumönnum að
taka upp vinnu, án þess að slíkt bæri árangur; voru þá
samtökin sökuð um lítilsvirðingu gagnvart réttinum,
en síðar sýknuð af þeirri ákæru; við það breyttist veður
í lofti, samningar tókust brátt; svo fór með sjóferð þá.
Daphne du Maurier—
höfundur „Rebekku"
HALLGRÍMUR JÓNSSON:
Harpa
„Eg hefi andstyggð á borgara-
lífinu, sífelldum skemmtunum
og stórum samkvæmum. Eg er
ekki í neinum stjórnmálaflokki,
en er sannfærð um að rót alls
ills í heiminum er í sjálfselsku
mannanna. Eg er viss um að
hægt er að búa til góð lífskjör,
vera gæfusamur og gera aðra
gæfusama, án þess að skipa sér
í dæmandi sess og prédikunar-
stól gagnvart öðrum.“
Þessi ummæli Daphne du
Maurier — hinnar heimsfrægu
bresku skáldkonu, sem skrifað
hefir „Rebekku“ og ýmsar aðrar
miklar sölubækur — lýsa henni
vel. Hún lifir óbrotnu og kyrr-
látu lífi ásamt manni sínum og
börnum, í fallegu húsi í Corn-
wall. Þar kann hún best við sig
— langt frá ryki og ærslum stór-
borganna, samkvæmisskyldum
og fjölmenni.
Ritstörfin ganga af sjálfu sér
og starfdagur hennar hlýtur að
tæta í sundur allar tálskoðanir
þeirra, sem halda að rithöfudur-
inn sé einhver merkileg mann-
eskja, sem lifi í annarlegum
heimi, dreymandi, taugaspennt-
ur og geti aðeins starfað þegar
hann fær innblástur. Daphne du
Maurier skrifar frá 9 til 13 og 14
—16 á degi hverjum, alveg eins
og skrifstofustúlka. Með þessu
móti tekst henni að semja skáld-
sögu á þrem mánuðum. Vinnu-
stofan hennar í Menabilly — en
svo heitir húsið — er afar íburð-
arlaust: borð: ritvél og stóli eru
öll húsgögnin og á þilinu er stórt
landabréf. Að öðru leyti er ekk-
ert í herberginu.
Hér hafa flestar bækur hennar
orðið til. Hún byrjaði ritstörfin
1928—eða svo stendur í rithöf-
unda lýsingunum, en eiginlega
hafði hún ýmislegt á samvisk-
unni fyrr. Sjálf segist hún hafa
byrjað að skrifa ljóð og smásög-
ur þegar hún var 19 ára, þ. e. a.
s. árið 1926. En fyrsta skáldsaga
hennar kom út 1931 og hét „The
Loving Spirit“ og svo rak hver
bókin aðra. En „Rebekka“, sem
gerði hana heimaÉwega kom út
árið 1938.
Vegna þeirra, sem lesið hafa
„Rebekku“ eða séð kvikmyndina
og langar til að kynnast skáld-
konunni betur, er rétt að nefna
hér fyrst þær tvær bækur, sem
hún hefir skrifað um ættfólk
sitt, nfl. „Gerald“, sem fjallar
um föður hennar, og „The du
Mauriers“, sem segir frá du
Mauriers-ættinni, er hefir átt
svo margt gáfufólk — höfunda,
leikara og listamenn.
Ættarsaga þessi er einkum
athyglisverð aftur til föðurfóð-
ur skáldkonunnar, George du
Maurier, sem varð heimsfrægur
listamaður. í meir en 35 ár teikn-
aði hann hinar frægu skopmynd-
ir sínar í Punch og gaf þessu
fræga blaði snið, sem allir könn-
uðust við — sambland kniplinga
og ilmjurta, ást landflótta fólks
og sárri heimþrá þess. Skáldsög-
urnar þrjár, sem hann samdi,
eru með sömu einkennum. (Ein
þeirra var Trilhy, sem kunn er í
leikformi hér).
Tveir synir George héldu á-
fram í sömu átt. Guy majór var
hermaður, en skrifaði bækur í
tómstundunum, m. a. „An
Englishman’s Home“. Hinn son-
urinn, Gerald, varð frægur leik-
ari í Englandi. Þeir sem vilja
kynnast honum nánar ættu að
lesa hina fallegu bók, sem
Daphne hefir skrifað um föður
sinn.
Daphne er fædd í London 13.
maí 1907. Hún ólst upp í heima-
húsum ásamt tveimur systrum
sínum. Þegar hún var 18 ára
dvaldi hún eitt missiri í París.
Hún las mikið enskar og fransk-
ar bókmenntir og fór að skrifa
sjálf. Fyrstu áhrifin sem hún
varð fyrir voru frá Katherine
Mansfield, Mary Webb og Guy
de Maupassant.
Árið 1932 giftist hún ofurstan-
um Frederick A. Montague
Hver fetar svo létt heim að fenntum bœ
og fingrunum drepur á glugga?
Hver horfir glóeyg á hélu og snæ
og hvíslar með sumar-radda blæ
að nepju óg nœtur skugga:
Kveðjið! Eg kem til að hugga?
Hver heilsar í dyrum, svo hýr á kinn,
að hálf-feimnum bregður sveini?
Hver gengur blómkrýnd í bœinn inn
og breiðir út geislafaðminn sinn,
svo Ijós rœður hverju leyni,
og dofa dregur úr meini?
»
Hver kyssir barnið, svo konan hlær?
Hver strýkur tár þess, er grét í gær?
Hver grípur strenginn, svo amman fær
roða og rós á vanga?
En nótt sígur dimm fyrir dranga.
Hún Harpa er svo hjartagóð
að hugga og gleðja alla.
Hún breytir myrkri í geisla glóð
og gulli stingur í bóndans sjóð
við sœinn og fram til fjalla.
Vaki þér! Vordísir kalla!
Alþýðuhelgin
Browning, sem 1941 varð hers-
höfðingi, — sá yngsti í breska
heimsveldinu. Þau eiga þrjú
börn: Flavi, Christian og Tessa
heita þau. Á stríðsárunum bjó
Daphne í smáþorpi í Kent; þar
gekk hún undir nafninu frú
Browning en annars gengur hún
jafnan undir nafninu Daphne
du Maurier. Maður hennar sagði
einhverntíma við hana, að hún
mundi ekki verða frægur höf-
undur fyrr en hún hefði samið
„hamingjubók um hamingju-
samt fólk.“ „Stundum hald ég að
hann hafi rétt fyrir sér, erí ég
get ekki átt neitt við það,“ sagði
Daphne.
Nú er hún orðin fræg, en það
hefir ekki stigið henni til höfuðs
fremur en fríðleikur hennar.
Hún er einkar fríð kona og vel
vaxin og hefir hreinan svip. Hún
er hæversk og hæglát og hefir
mest yndi af að reika úti í nátt-
úrunni og gera athuganir á
fuglalífi, eða þá að hugsa um
garðinn sinn. Sveitalífið er
henni fyrir öllu og hún getur
ekki hugsað sér að eiga heima í
borgum. Hún les mikið, en helst
sem minnst af nýtískuhöfundum.
,.Eg vil heldur lesa Jane Austen,
Anthon Trollope og Robert
Louis Stevenson,“ hefir hún
sagt.
Árið 1938 greiddi Hollywood
10.000 pund fyrir kvikmynda-
réttinn að Rebekku. Laurence
Olivier og Joan Fontaine léku
þar saman og myndin flaug um
alla veröldina.
Hinn alkunni kvikmyndaleik-
stjóri Alexander Korda greiddi
fyrir tveimur árum 65.000 pund
fyrir kvikmyndaréttinn að,
„Hershöfðingi konungsins“, sem
er ein af síðustu sögum Daphne
du Maurier. Það er hæsta þókn-
unin, sem greidd hefir verið fyr-
ir kvikmyndarétt í Bretlandi.
Bækur Daphne du Maurier
eru seldar í milljónum eintaka
um allan heim. í Bandaríkjun-
um einum seldust yfir milljón
eintök af „Hershöfðingja kon-
ungsins" á þrem mánuðum. Hún
græðir svo mikið sem hugsan-
legt er að græða á pennanum sín
um, en skattarnir fara líka eftir
því. Af þeim 30.000 pundum, sem
Hollywood greiddi fyrir kvik-
myndinn að „Frenchman’s
Creek“ komu 3.000 pund í henn-
ar vasa þegar skattar og önnur
gjöld höfðu verið greidd.
En í augum Daphne du Maur-
ier eru peningarnir ekki aðal-
atriðið. Hvort sem hún hefði
1.000 eða 100.000 punda árstekj-
ur mundi hún halda áfram að
lifa sínu óbrotna og kröfulitla
sveitalífi, 1 samvistum við nátt-
úruna. Hún er nefnilega fyrir
löngu komin að raun um, að það
dýrmætast í lífinu fáist ekki
keypt fyrir peninga. —Fálkinn
Mikill skortur á
hjúkrunarkonum í
landinu
15% starísliðs Ríkisspítalanna
útlent
Hjá ríkisspítulunum hefur að
undanförnu verið mikill skortur
á hjúkrunarkonum. — Hafa þeir
nú fyrir skemmstu auglýst eftir
18 hjúkrunarkonum, þar af 10
á Landspítalann og 8 á Kleppi.
Um áramótin síðustu störfuðu
alls 60 hjúkrunarkonur hjá Rík-
isspítulunum svo auðsætt er hve
hjúkrunarkvennaskorturinn er
gífurlegur. Að vísu ber þess að
geta að á árinu sem leið tók ný
deild til starfa við Landspítal-
ann, þar sem fæðingardeildin
nýja var, útheimti hún nokkura
fjölgun hjúkrunarkvenna. Sömu
leiðis er í vændum að ný deild
taki til starfa að Kleppi, er
krefst aukins hjúkrunarliðs.
Að því er Guðmundur Gests-
son framkvæmdarstjóri Ríkis- •
spítalanna tjáði Vísi, er mjög
mikill skortur á hjúkrunarkon-
um í landinu yfirleitt og kvaðst
hann ekki annað sjá en brýna
nauðsyn bæri til að stofna hér
hjúkrunarkvennaskóla þegar í
stað.
Starfsfólk við Ríkisspítalana,
þ. e. starfsfólk og hjúkrunarkon-
ur, var um síðustu áramót um
300 talsins, og mun vera eitt-
hvað áþekkt nú. Af þessu fólki
eru yfir 40 útlendingar og þar
af 20—30 þýzkar starfsstúlkur,
sem starfa við hina ýmsu Ríkis-
spítala. Þannig munu um 15%
starfsliðsins vera útlendingar.
VÍSIR, 30. des.
Jóhann Philip Markússon
F. 13. maí 1891 — D. 20. febrúar 1950.
þeir brunuðu áfram eins og reyrbátar, . . .
Dagar mínir voru skjótari en hraðboði
Dagar mínir voru fljótar burt flognir en vefjarskyttan . . .
Svo mætti hver maður segja,
sem um aldur fram hverfur
þessu lífi, — og einnig mætti
eigna þau orð vini vorum Jó-
hanni Philip Markússyni, því
ekki náði hann háum aldri eftir
vanalegum mælikvarða lífsins.
Ævibraut hans varð styttri og
dagar hans færri en vinir hans
höfðu von um. Hann hvarf þessu
lífi snögglega og án fyrirvara
þann 20. febrúar af hjartabilun,
fimmtíu og átta ára að aldri. Og
vinir hans, hinir mörgu, fréttu
andlát hans með miklum sökn-
uði og djúpri sorg.
Hann var fæddur 13. maí 1891
í Winnipeg. Faðir hans var Jón
Markússon, sem lifir son sinn,
háaldraður orðinn, ættaður frá
Hafsteinsstöðum í Skagafirði,
bróðir Magnúsar skálds Markús-
sonar og hálfbróðir Margrétar
Björnsdóttur, móður þeirra Pét-
urssons-bræðra, Björns sál., Dr.
Rögnvaldar sál., Ólafs og Hann-
esar. Móðir hans var Margrét
Rakel Jóhannesdóttir ættuð úr
Skagafirði, og sem nú er dáin
fyrir ellefu árum. Hún dó í apríl
mánuði 1939. Auk föður hans
lifir hann einkasystir hans,
Engilráð, ekkja Páls heitins org-
anista Dalmans. Einnig lifir
hann kona hans, Guðrún Ásta
Helgadóttir ættuð frá Reykja-
vík á íslandi. Þau giftust 2. maí
1914, og í þau tæplega 36 ár, sem
þau bjuggu saman var hjóna-
band þeirra hið ágætasta í alla
staði. Þau eignuðust engin börn
og drógu hjúskaparböndin þau
þess vegna, ef nokkuð, enn fast-
ar saman.
„Joe“, eins og allir vinir hans
kölluðu hann, sem þektu hann
bezt, ólst upp í Winnipeg og
gekk þar í skóla, en byrjaði
snemma að vinna fyrir sér. Hann
var hárskeri og lengi nokkuð
rak hann þá iðn í sinni eigin
stofu. En seinna fór hann að
fást við húsabyggingar og sölu
á fasteignum og tókst með á-
gætum á því sviði. Aðkenning að
heilsuslappleika gerði vart við
sig fyrir um 14 árum og varð
hann $á að hætta við hárskera-
stofu sína, og seldi fyrirtækið.
Hann hélt þó áfram með húsa-
byggingar sínar. Tvisvar á því
tímabili ferðuðust þau hjónin
suður til California að leita hon-
um heilsubótar, og var hann bú-
inn að ákveða að ferðast þangað
Jóhann Philip Markússon
aftur í vor, því honum hafði
fundist það gera sér gott. Veðr-
áttan og sjávarloftið fanst hon-
um eiga betur við sig en kuld-
arnir hér. En dagar hans voru
burtflognir orðnir, „þeir þrun-
uðu áfram eins og reyrbátar
þeir voru skjótari en hraðboði".
Hann fékk snöggt kast um helg-
ina og á mánudaginn, 20. febrú-
ar, var hann horfinn þessu lífi.
Árið 1930 ferðuðust þau hjón-
in heim til íslands, og auk þess
að vera viðstödd hátíðahöldin
miklu, ferðuðust þau um landið
og hittu marga vini og ættmenni,
og áttu þar margar skemtilegar
og ánægjuríkar stundir.
„Joe“ var glaður í lund og góð-
menni hið mesta. Hann tók al-
drei mikinn þátt í félagsmálum,
og hefir það án efa verið vegna
heilsuleysis og óstyrks, því
hann var félagslyndur í eðli
sínu. Honum þótti altaf vænt um
að hitta vini og kunningja og
tala við þá um áhugamál sín og
þeirra.
Eins og áður er getið, kvaddi
hann þetta líf, 20. febrúar, snögg
lega og án fyrirvara, og allir vin-
ir hans fréttu andlát hans með
mikilli sorg og eftirsjá. Hann
var jarðsunginn 22. febrúar, að
miklum fjölda fólks viðstödd-
um. Þeir séra Valdimar J. Ey-
lands og séra Philip M. Péturs-
son fluttu kveðjuorðin. Kveðju-
athöfnin fór fram frá útfarar-
stofu Bardals og var jarðsett í
Brookside grafreit.
Megi blessun Guðs fylgja hin-
um látna vini.
Philip M. Péiursson