Lögberg - 23.03.1950, Side 4

4
HogtJerg
Gefið út hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
696 SARGENT AVENUE, WINNXPEG, MANITOBA
Utandakrift ritstjórans:
EDITOR LÖGBERG, 696 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The “Lögberg’’ is prínted ahd published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Bókmenfjr
L
Gísli Jónsson: Tímarit Þjóðræknisfélags íslendinga í
Vesturheimi, XXXI. árgangur.
Þó skömm sé frá að segja, eins og K. N. myndi hafa
orðað þaðs mintist Lögberg ekki einu orði á þrítugasta
árgang Tímaritsins, án þess að blaðið ætti á því nokkra
minstu sök; svo hjákátlega vildi til, að sá árgangur
barst blaðinu ekki í hendur fyr en nálega ár var liðið
frá útkomudegi hans.
Stundum hættir okkur til, að hampa hinum og þess-
um aöskotavarningi í bóka eða blaðaformi, og látum þá
tíðum liggja í láginni eitt og annað, sem nær okkur
stendur og býr yfir meiri verðmætum.
Sé fullrar sanngirni gætt, veltur það naumast á
tvennum tungum, að Tímarit Þjóðræknisfélagsins
standi öðrum tímaritum íslenzkum fyllilega á sporði
jafnt um efnisval sem málfar, og er þá ekki djúpt tekið
í árinni.
Áminstur árgangur Tímaritsins er næsta fjölbreytt-
ur að efni og hefir til brunns að bera margvíslegt kjarn-
gresi í bundnu máli og óbundnu; ritsmíðar J. P. Páls-
sonar læknis hafa allmikið til síns ágætis þar sem snið-
uglega er farið með efni, sem vekur til umhugsunar;
hlýleg og raunsönn er ritgerð dr. Becks um hið streng-
mjúka ljóðskáld Jakob Jóh. Smára sextugan. Jakob
klýfur ekki háloftin með „arnsúg í flugnum", en hann
er skáld hinnar innri fegurðar, sem lýsir upp umhverf-
ið með kliðmjúku ljóðformi og fáguðum stíl; okkur vin-
um og ferðafélögum skáldsins hlýnar um hjarta við lest-
ur áminslrar ritgerðar og sýnishorn kvæðanna.
„Tveir miklir íslenzkir rithöfundar sextugir“, er
nafnið á ritgerð eftir dr. Stefán Einarsson, sem snýst
um þá Gunnar Gunnarsson og Þórberg Þórðarson; hér
fjallar höfundur um tvo ólíka menn með ólík lífsvið-
horf; hann er auðsjáanlega hrifinn af báðum, og gerir
þeim sanngjörn og rækileg skil; ritgerð þessi er bráð-
skemmtileg aflestrar, og svipmerkist af sérkennileg-
um stílþrótti; dr. Stefán er sprettharður þegar honum
tekst upp. Stórfróðleg og íhugunarverð er grein séra
Valdimars J. Eylands „Borgarvirki“ og harla lærdóms-
rík um margt, og ritgerð Gísla ritstjóra um Kristján S.
Pálsson og kvæðabók hans er ágætlega samin.
Sigurður Júlíus Jóhannesson læknir minnist einkar
hlýlega Þorsteins Þ. Þorsteinssonar skálds sjötugs og
vitnar í kvæði hans; er það vel viðeigandi að vakin sé
athygli á ljóðum hans, því hann er í rauninni miklu
merkara ljóðskáld, en fram að þessu hefir viðurkent ver-
ið, og ekki ósennilega sterkastur á svellinu þar; þá minn-
ist og séra Philip M. Pétursson séra Halldórs E. John-
sonar látins nokkrum hlýyrðum. Gísli Jónsson minnist
nokkurra nýlegra bóka, en kvæði í Tímaritinu eiga þeir
Páll S. Pálsson, Þorsteinn Þ. Þorsteinsson, Gísli Jóns-
son og Einar P. Jónsson.
Þjóðræknisfélagið þarf að verða margfalt fjölmenn-
ara en það nú er og Tímaritið langt um útbreiddara;
Það er ritstjóra og þeim öðrum, er að því standa til
mikils sóma.
II.
Almanak Thorgeirson-bræðra, 56. árgangur 1950. Rit-
stjóri Richard Beck.
Auk hins venjulega mánaðartals, hefir Almanakið
margvíslegan fróðleik til brunns að bera eins og við
hefir gengist á undanförnum árum; það er enn sem fyr
safnrit til sögu íslendinga vestan hafs þar, sem úr
miklu er að moða fyrir þá, er sagnfræðilegum heimild-
um unna; það var útgefendunum mikið lán, að fá jafn
fjölvísan fræðimann og dr. Beck óneitanlega er, til að
annast um ritstjórn Almanaksins, því slíkt krefst vand-
virkni og engrar smáræðis yfirlegu, eins og kaflinn
„Helztu viðburðir meðal íslendinga í Vesturheimi“ ber
svo glögg merki um.
Hér verður ekki út í þá sálma farið, að sundurliða
efni Almanaksins út í æzar; slíkt er hlutskipti lesend-
anna; þó verður eigi fram hjá því gengið, að minnast
hins stórfróðlega innleggs þeirra Ólafs Ó. Magnússon-
ar“; „Landnám íslendinga sunnan Quill vatnanna í
Saskatchewan 1904—1907“, og H. J. Halldórssonar,
„Landnám íslendinga sunnan við Quill vötnin“. Að báð-
um þessum þessum köflum er mikill og góður fengur;
þá er og að finna í Almanakinu prýðilegt erindi þó stutt
sé, eftir hinn glögga og góðviljaða mann Thorstein J.
Gíslason, sem flutt var á fimtíu ára afmæli Brown-
bygðar 15. júlí 1949. Frú Rannveig K. G. Sigbjörnsson
minnist ágætlega Ólafar Ragnhildar Sigbjörnsdóttur,
en B. J. Hornfjörð skrifar um sérkennilegan kenni-
mann, séra Jón Bergson í Einholti. Dr. Beck minnist
fagurlega Franklíns T. Thórðarsonar skólastjóra, og
segir jafnframt frá „Minnisvarða íslenzkra landnema í
Norður-Dakota“; af þessu má ráða, þó hér sé aðeins
stiklað á steinum, hve fjölbreytt efni Almanaksins er,
og hve þakkarvert það er, að það haldist sem lengst við.
Vel sé þeim Thorgeirsson-bræðrum fyrir þá miklu
rækt, er þeir með útgáfu Almanaksins leggja við minn-
ingu hins merka föður þeirra og íslenzkar menningar-
erfðir.
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 23. MARZ, 1950
Ljóðræn kvæði og hugþekk
Eftir PRÓFESSOR RICHARD BECK
Lárus Thorarensen: KVÆÐI. Argrímur Fr. Bjarnason
bjó til prentunar. Helgafell, Reykjavík, 1948.
Eg er þess fullviss, að margir í hópi eldri kynslóðar íslendinga
vestan hafs minnast enn hlýlega séra Lárusar Thorarensen, og
þá ekki síst fyrrv. sóknarbörn hans og sveitungar í Norður-Dakota.
Þeim, sem íslenzkum ljóðavinum í heild sinni, má því vera það
fagnaðarefni, að fyrir stuttu síðan er komið út safn kvæða hans,
bæði þau, sem voru á við og dreif í blöðum og tímaritum, og
hin, en það er meginhluti kvæða hans, sem í leitirnar hafa komið
í handriti og koma nú í fyrsta sinni fyrir almenningssjónir.
Arngrímur Fr. Bjarnason,
kaupmaður og ritstjóri á ísa-
firði, er var gagnkunnguur'séra
Lárusi, hefir búið kvæðin undir
prentun, og fylgir þeim úr hlaði
með prýðisgóðri inngangsgrein
um skáldið sjálft, náms-og ævi-
feril hans og skáldskap; ber
greinin því vitni, að hún er rit-
uð bæði af miklum kunnugleika
og glöggum skilningi á viðfangs-
efninu.* Sú leið hefir verið farin
um val kvæðanna, að birta sem
flset af því, er náðst hefir til,
með það fyrir augum að gefa
lesandanum sem sannasta heild-
armynd af skáldinu eins og hún
lýsir sér í kvæðunum. Má vitan-
lega margt um þá aðferð segja,
með og móti.
Annars eru það ættingjar séra
Lárusar, sem frumkvæðið eiga
að útgáfu kvæðasafns hans, og
hafa með þeim hætti sýnt minn-
ingu hans verðuga og lofsverða
ræktarsemi. „Helgafell“ hefir
annast útgáfuna, og er hún hin
snyrtilegasta um allan frágang,
prýdd ágætri forsíðumynd
skáldsins.
Séra Lárus Thorarensen
sig beint í ætt um skáldgáfuna,
því að hann var sonar-sonur
bjóðskáldsins Bjarna Thoraren-
sen amtmanns. Eftir að hafa út-
skrifast af Prestaskólanum í
Reykjavík 1905, var séra Lárus
um fimm ára skeið kennari á
ísafirði, en tók þá kalli sem
prestur íslendinga í Norður-
Dakota, vígðist þvínæst haustið
1910 og hélt síðan vestur um haf
til safnaða sinna og var búsettur
að Garðar, Norður-Dakota.
Naut hans þó stutt við í prests-
starfinu vegna heilsubrests;
vildi hann, þá er svo var komið,
óvægur komast heim til ættlands
ins til þess að bera þar beinin,
en andaðist á skipsfjöl snemma
sumars 1912, og varð hafið hon-
um hinzti hvílustaður.
Prestsstörf séra Lárusar voru
öll unnin meðal landa hans vest-
an *hafs, og vel bar hann þeim
söguna, eins og fram kemur í
bréfi frá honum (dags. vestra
22. marz 1911), sem vitnað er til
í innganginum að kvæðunum.
Eigi að síður var hugur hans,
eins og kvæði hans sýna degin-
um Ijósar, löngum heima á ætt-
jörðinni, og í þeirri von að líta
hana enn að nýju lagði hann á
hafið fárveikur.
Hann hafði „mannheill mikla“,
eins og Arngrímur Fr. Bjarna-
son orðar það fallega, eigi aðeins
árin, sem hann dvaldi á ísafirði,
neldur einnig vestan hafs, og
varð því mörgum harmdauði, er
hann féll að velli ekki hálf-
fertugur. Hann hafði þegar dreg-
ið að sér athygli og eignast að-
dáendur beggja megin hafsins
með skáldskap sínum. í hópi að-
dáenda hans og velunnara voru
tvö íslenzk öndvegisskáld sam-
tíðarinnar, sinn hvorum megin
hafsins, þeir séra Ma^thías
Jochumsson og Stephan G.
Stephansson, sem báðir kvöddu
hann eftirminnilega í fögrum
kvæðum og snilldarlegum; eru
pau bæði, eins og ágætlega
sæmdi, tekin upp í innganginn
að kvæðasafni hans.
Þó að séra Lárus ætti eigi
langt að sækja skáldgáfuna, er
hann gjörólíkur þjóðskáldinu
afa sínum í skáldskapnum.
Bjarni Thorarensen er, eins og
alkunnugt er, stórbrotið skáld
og frumlegt í hugsun og mál-
fari; séra Lárus, hinsvegar, létt-
stígur og ljóðrænn, miklu skyld-
ari Jónasi Hallgrímssyni en afa
sínum í ljóðagerð. Hann er há-
rómantískur og þjóðlegur, beinn
arftaki hinna eldri íslenzku
skálda, sem ortu í anda þeirrar
skáldskaparstefnu. Séra Lárusi
er laukrétt lýst í þessum orðum
Arngríms Fr. Bjarnasonar.
„Hann var fyrst og fremst hinn
glaði söngvari, sem málaði
fagrar myndir og sýnir og miðl-
aði öðrum til ununar. Allt ljótt
eða hrikalegt var honum fjarri,
það var skapgerð hans og eðli
að unna því fíngerða og fágaða.“
Hann unni ættjörð slnni heitt
og fölskvalaust, og það var hon-
um engin uppgerð, að hann vildi
bera þar beinin. Ættjarðarkvæði
og átthagaljóð fylla því mikið
rúm í kvæðum hans, ,og eitt
þeirra „lslandsóður“, skipar, eins
og vera ber, öndvegið í heildar
safni þeirra. Tvö hin kunnustu
þeirra, og í flokki vinsælustu
kvæða skáldsins, eru „Minni ís-
lands“ („Vort ættarland með ís-
og glóð, þú undraland!“) og „Is-
land“, sem bregður upp einkar
fagurri og aðlaðandi mynd í sex
ljóðlínum, og er því tekið hér
upp í heild sinni:
„Þér skýla fjöll, þig faðmar haf,
sor vort föðurland, sem drottinn gaf.
Á brjóst þitt setti hann sumarrós,
hann signdi þig við norðurljós.
Og hjartakær vor ættjörð er.
Vér aldrei, aldrei skulum gleyma
þér.“
Annar meginflokkur kvæða
séra Lárusar eru náttúrulýsingar
hans; hann þreytist aldrei á að
lofsyngja náttúruna í breyttum
búningi hennar eftir árstíðum,
eða í svipbrigðum dags og nætur.
1 slíkum kvæðum' hans njóta til-
finninganæmleiki hans og feg-
urðarást sín ágætlega. Eitt allra
fegursta þeirra kvæða hans og
vinsælasta er „Horfinn er
dagur“:
„Horfinn er dagur,
himinn er fagur, (
hýrnar við náttfaðminn kvöld-
stjarnan smá.
Ljóröldur glitra,
litgeislar titra,
Ijósenglar vaka mér hjá.
Þeir vaka mér hjá
Blikar mjallvefur,
blómgyðjan sefur,
bundinn er fossinn og loftið er
hljótt.
Ofar en fjöllin
eilífðar höllin
opnast á tindrandi nótt.
Á tindrandi nótt.“
Auðsætt er, að sá, sem þannig
vrkir, hefir bæði opið auga fyrir
ígeurð náttúrunnar og næmt
hrgim-og brageyra að sama
skapi. Séra Lárus unni einnig
mjög söng, og hljóðfæraslætti,
og leitaði sér þar tíðum hvíldar
frá störfum. Ást hans á tón-
menntum lýsir sér einnig fagur-
lega í mörgum kvæðum hans,
svo sem „Til söngsins“ og „Þú
hljómsins guð,“ en þetta er fyrra
erindi hins síðarnefnda:
,,Þú hljómsins guð, með víðtækt
undraveldi,
þinn vœngjamáttur lyftir þreytt-
um hug,
er flý ég til þín, inni — einn —
á kveldi,
þú afl mér glæðir við þitt tóna-
flug
Þú friðinn ber,
ég fagna þér!
Þú fylgir mér til hugsjónanna
landa
með himinsælu eilífðar í anda,
—minn uppheims guð! Eg fagna
þér!“
Ai sama toga spunnið er
kvæði hans til Sveinbjörns
Sveinbjörnssonar tónskálds,
flutt í samsæti að Garðar, N.
Dakota, 1. október 1911. Mörg
önnur tækifæriskvæði, minni og
erfiljóð eru í safninu, þýð og
ljúf, og um allt í anda höfundar-
ins. Bardagamaður var hann
enginn í skáldskap sínum, enda
prúðmenni hið mesta og hlédræg
ur að eðlisfari; en þó að hann
væri eigi ádeiluskáld, leynir sér
ekki samúð hans með lítilmagn-
anum.
Áhugi hans á þjóðlegum fræð-
um lýsir sér í kvæði hans um
Hlina kóngsson, er græskulaus
kýmni hans í gamankvæðunum,
sem annars eiga sér einkum
stundargildi, eins og verða vill
um slíkan skáldskap.
Af þýðingum í bókinni, sem
bæði eru liprar og þræða vel
frumkvæðin, má sérstaklega
nefna þý^ingna á hinu víðkunna
kvæði Hans Christian Andersen
„Hið deyjandi barn“ og á hinu
hreimmikla lofkvæði Anders
Hovden til séra Matthíasar Joch-
umssonar, „Þú, sterki sæörn,
svefilar vængjum breiðum".
Séra Lárus Thorarensen var
mitt á þorskaskeiði, er hann lést,
aðeins 34 ára að aldri. Má því
ætla, að hann hefði ort stærri
kvæði og tilþrifiameiri, hefði
honum orðið lengra lífs auðið.
Hvað sem því líður, þá orti hanh
margt ljóðrænna og hugþekkra
kvæða; lifa sum þeirra á vörum
landa hans og eru ósjaldan sung-
in.
Háskólinn í Edin-
borg fær gjöf frá
Háskóla íslands
Hinn 20. janúar afhenti Sigur-
steinn Magnússon aðalræðis-
maður, Edinborgarháskóla 200
binda bókagjöf frá Háskóla
íslands.
Við þetta tækifæri lagði aðal-
ræðismaðurinn áherzlu á þá
auknu menningarsamvinnu, sem
tekizt hefir milli háskólanna og
milli skozkra og íslenzkra
menntamanna. Rektor háskól-
ans, Sir Edward Appleton, þakk-
aði gjöfina og gat þess, að bæk-
urnar myndu verða ómetanleg
stoð við íslenzku kennslu í há-
skólanum og við málfræði rann-
sóknir í Skotlandi, sem háskól-
inn gengst fyrir. Afhenti hann
aðalræðismanni eintak af öllum
forlagsbókum háskólans handa
Háskóla íslands.
Reykjavík, 1. febr. 1950—Vísir
Á frívaktinni
Stórblað eitt sendi nýlega
blaðamann einn út af örkinni til
þess að ná í viðtal við stórglæpa
mann, sem lék lausum hala í
borginni.
Hálftíma seinna kom blaða-
maðurinn aftur. Ritstjórinn tók
á móti honum.
—Hvað hafirðu upp úr þessu ?
Blaðamaðurinn benti á annað
augað í sér, sem var blátt.
—Það er ekki hægt að prenta
það.
Blaðamaðurinn tók ofan hatt-
inn. Kom þá í ljós heljarstór
kúla á hvirflinum.
—Ekki er hægt að prenta það
heldur, sagði ritstjórinn.
Blaðamaðurinn yppti öxlum.
—En sagði hann ekkert ?
—Jú, en það er því miður ekki
hægt að prenta það heldur .
☆
Jahas gamli í Tyddnan hafði
það orð á sér að hann væri frem-
ur rólyndur maður og ekki upp-
næmur fyrir smámunum.
Septembernótt eina lá Brita
gamla konán hans vakandi og
hlustaði á óveður, sem dundi á
þakinu með þrumum og elding-
um. En Jahas gamli skar hrúta
svo undir tók í baðstofunni.
Loks varð Brita frá sér numin
af skelfingu og hnippti í Jahas
gamla og sagði:
—Farðu á fætur, ég held að
dómsdgaur sé kominn.
—Dómsdagur, segir þú, sagði
Jahas og geispaði.
—Láttu mig vita þegar þeir
fara að blása í básúnurnar, þá
skal ég fara á fætur.
Svo sneri hann sér upp í horn
og sofnaði Sjómanabl. Víkingur
Weal*, Tired, Nervous,
Pepless Men, Women
Get New Vim, Vigor, Vitality
Say goodbye to these weak, always tired
feelings, depression and nervousness due
to weak, thln blood. Get up íeeling fresh,
be peppy all day, have plenty of vitality
left over by evening. Take Ostrex. Con-
tains iron, vitamin Bl, calcium, phosphorus
for blood building, body strengthening.
stimulation. Invigorates system; Tmproves
appetite, digestive powers. Costs Uttle.
New “get acquainted” size only 60c. Try
Ostrex Tonic Tablets for new, normal pep.
vim, vigor, this very day. At all drugglsts.
JOHN J. ARKLIE
Optometrist and Optician
(Eyes Examlned)
Phone 95 650
MITCHELL COPP LTD.
PORTAGE AT HARGRAVE
Business College Education
In these modern times Business College
Education is not only desirable but almost
imperative.
The demand for Business College Educa-
tion in industry and commerce is steadily
increasing from year to year.
Commence YourBusiness TrainingImmediately!
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 21804
695 SARGENT AVE., WINNIPEG
HOUSEHOLDERS -
ATTENTION!
We can supply your fuel needs with all
the standard brands of coal and coke such
as Foothills, Drumheller, Black Nugget,
Briquettes, Saskatchewan Lignite, Zenith and
Winneco Coke.
Sioker Coals in Various Mixiures Our Specialiy
MC fURDY CUPPLY ro., LTD.
V/ BUILDERS' |J SUPPLIES V/ AND COAL
Erin and Sargeni
Phone 37 251