Lögberg - 28.09.1950, Qupperneq 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 28. SEPTEMBER, 1950
Högberg
OefiB öt hvern flmtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WXNNIPEG, MANITOBA
Utanáakrilt rltstjóram:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVEUNE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 21 804
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið—Borgist fyrirfram
The ••Lögberg” is printed and publiehed by The Columbia Prese Ltd.
69 5 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada.
Authorised as Second Claas Mail, Post Office Department, Ottawa
Þjóðkunnur fræðimaður í heimsókn
Hingað kom til borgarinnar síðastliðinn mánudag
einn hinna víðkunnustu fræðimanna íslenzku þjóðar-
innar, dr. Alexander Jóhannesson, rektor við háskóla
íslands, er aðeins dvelur hér um vikutíma; hann er sér-
stakur brautryðjandi á vettvangi málvísindanna, gædd-
ur skarpri rannsóknargáfu, og hefir í þeim efnum kaf-
að manna dýpst.
Frá því var fyrir alllöngu skýrt hér í blaðinu, að
dr. Alexander kæmi í sumar vestur um haf í boði Banda-
ríkjastjórnar og myndi ferðast þar um í fyrirlestra-
erindum, og eins í því augnamiði að kynnast persónu-
lega mentamálakerfi hinnar amerísku þjóðar; heim-
boð dr. Alexanders vakti að sjálfsögðu fögnuð með okk-
ur Vestmönnum, því enn rennur blóðið til skyldunnar,
og enn finnum við næmlega til þess, að frami hins heim-
alda íslendings, sé í vissum og viðkvæmum skilningi,
okkar eigin frami líka.
Með komu sinni hingað, lagði dr. Alexander hreint
ekki svo litla lykkju á leið sína, sem hann vissulega þó
mun ekki telja eftir sér, því hér á hann vinum og
frændum að fagna.
Dr. Alexander er hingað kominn vegna hins mesta
þjóðræknis- og menningarmáls, sem íslendingar vest-
an hafs hafa nokkru sinni haft á dagskrá, en með þessu
er átt við stofnun kenslustóls í íslenzkri tungu og bók-
vísi við Manitobaháskólann; skömmu eftir að Lögberg
hafði sagt frá heimboði dr. Alexanders til Bandaríkj-
anna, setti hinn mikli íslendingavinur, dr. Gillson, for-
seti Manitobaháskólans, sig í bréfasamband við hann
og lagði drög að því að hann kæmi til Winnipeg til skrafs
og ráðagerða varðandi val prófessors við hina væntan-
legu íslenzkudeild og skipulagningu hennar; þetta var
viturlega ráðið, er í hlut átti jafn fjölmentur og víðsýnn
skólamaður sem dr. Alesander er; hvort fundum þeirra
háskólarektoranna ber saman að sinni eður eigi, er
enn eigi vitað, með því að dr. Gillson er ókominn heim
frá Englandi þar sem hann veiktist og varð að ganga
undir uppskurð, þó nú sé hann í góðum afturbata að
því er síðast fréttist; en jafnvel þótt slíkt farist fyrir,
má víst elja, að dr. Alexander eigi viðtal við ýmissa for-
ustumenn Manitobaháskólans og veiti þeim mikilvæga
aðstoð í áminstu efni.
Það er síður en svo, að vísindalegar málfarsrann-
sóknir dr. Alexanders séu einskorðaðar við ísland, þær
ná miklu lengra en það; þessu til sönnunar nægir að
vitna í nýlega bók hans Origin of Language — uppruni
mannlegs máls, sem vakið hefir almenna athygli mál-
vísindamana þvert og endilangt um hinn enskumæl-
andi heim; með þessu hefir dr. Alexander stækkað and-
legt landnám íslenzku þjóðarinnar flestum samtíðar-
manna sinna fremur, og verður slíkt afrek seint metið
sem skyldi.
í ritdómi um hina áminstu bók farast hinum kunna
fræðaþul dr. Jóni Stefánssyni meðal annars þannig
orð:
„Áminst bók hefir til brunns að bera fjórar hávís-
indalegar ritgerðir um uppruna mannlegs máls og þess
getið til, að þar hafi fyrst komið til greina eftirhermur,
sem átt hafi rót sína að rekja til látæðishreyfinga á
tungu og vörum mannsins. Mannlegt mál er því í sínu
insta eðli beint áframhald af pati og látæðishreyfing-
um frummannsins“. Ennfremur kemst dr. Jón þannig
að orði:
„Dr. G. R. Driver, prófessor í semitískum málum
við Oxford, hefir ritað formála að bókinni. Fór hann
að halda fyrirlestra um hana nokkru áður en hún kom
út. Má segja að hinn mentaði heimur hafi þegar veitt
bókinni mikla eftirtekt. Er það sómi, ekki einungis fyr-
ir höfund hennar, en líka fyrir alla íslendinga, að ís-
lendingi skuli auðnast að gerbreyta skoðun menta-
heimsins á öllu mannlegu máli“. —
Dr. Alexander er fædduí þann 15. júlí 1888 á Gili
í Borgarsveit í Skagafjarðarsýslu; foreldrar hans voru
þau Jóhannes Ólafsson sýslumaður og Margrét Guð-
mundsdóttir prests í Arnarbæli; hailn lauk stúdents-
prófi árið 1907, en meistaraprófi í þýzkum fræðum við
Kaupmannahafnarháskóla 1913. Doktorsgráöu í heims-
speki hlaut hann við háskólann í Halle á Þýzkalandi
1915; sama ár gerðist hann einkakennari við háskóla
íslands, varð dósent 1925, en skipaður prófessor 1930
og gegnir því embætti enn.
Það er ekki einasta að dr. Alexander sé mikill
gáfu- og fræðimaður, heldur er hann sjaldgæfur fram-
taksmaður; hann gerðist stofnandi Flugfélags íslands
1928 og hafði með höndum forstjórn þess í þrjú ár;
hann átti frumkvæði að byggingu Stúdentagarðsins við
háskólann og átti um hríð sæti í útvarpsráði; hann er
heiöursfélagi í mörgum vísindafélögum víðsvegar um
Norðurálfuna og hefir verið sæmdur mörgum heiðurs-
merkjum; ber slíkt að sjálfsögðu órækt vitni þess
trausts og þeirrar virðingar, er hann nýtur meðal vís-
indamanna og vísindastofnana.
Dr. Alexander er kvæntur Hebu, dóttur séra Geirs
Áfram með
héraðaljóðin
ÞINGEYJINGAR urðu fyrstir
til að gefa út safn héraðsljóða.
Það var fyrir níu árum. Fyrir
tveim árum fylgdu Borgfirðing-
ar og Mýramenn í fótspor þeirra.
Síðan hefur Akranes þráfaldlega
hvatt önnur héruð til að gera
hið sama. Og nú eru komin aust-
firzk ljóð — mest, og í heild
sinni líklega bezt, þessara ljóða-
safna. Allt virðist framtakið
vera þarna einum manni að
þakka, Helga Valtýssyni. Er
enginn efi, að fyrir það munu
fleiri en Austfirðingar hugsa
hlýtt og þakklátlega til hans.
Enga bók hefi ég aðra lesið, er
svo hlýjaði hug minn til Austur-
lands sem þessi, og víst er ís-
lenzkum bókmenntum fengur í
henni. Þarna eru tugir manna,
karla og kvennan, sem alveg ó-
umdeilanlega eru skáld í ströng-
um skilningi orðsins, enda þótt
nöfn þeirra hafi til þessa verið
almenningi ókunn. 1 sumum til-
fellum er bersýnilega um skálda
ættir að ræða. Þarna er t.d. átt-
ræð kona sem kemur með gull-
sjóðinn sinn, þar á meðal rímu,
sem Ólína hefði verið fullsæmd
af, en í spor gömlu konunnar
fylgja bæði dóttir hennar, sonur
og dóttursonur, öll með miklum
sóma. Þá er og ekki skömm að
framlagi systkinanna frá Múla-
húsum, og augljóslega er gáfan
þar ættarfylgja, því að móður-
bróðir þeirra er með í leiðangr-
inum. Sennilega er svona víðar,
þó að ókunnugir greini ekki.
Meðal þeirra, sem þarna eru
á ferð, er ung kona, sem
lifði að sjá bókina. Hún er af
mesta skáldakyni landsins, enda
yrkir hún sjálf af snild, en það
er sérstakt við hennar kvæði, að
hún yrkir fyrir okkur þessa lak-
ari, sem teljast verðum til
vondra manna. Hvað það er
hresandi að finna slíkt innan
um eilífan helgidóminn.
Þvílík hersing af ljóðasmiðum,
sem þarna eru á ferðinni, sjötíu,
eða þar yfir. Hér er það, guði
sé lof, ótvírætt sannað, að
Yzt á nesjum, inn með vog,
út á þorpsins mölum,
syngur fólkið ennþá, og
innst í fjalla dölum.
Þetta hefði Einari Benedikts-
syni líkað að sjá, því þarna er
einmitt að ganga í uppfyllingu
spádómur hans í hinum ódauð-
lega formála fyrir Hrönnum.
Fyrir eitt verðu ekki hjá því
komizt, að víta Helga Valtýsson,
en það er sá tilgerðarlegi, óheppi
legi og ekkert-segjandi titill, er
hann hefur valið bókinni. Hvern
ig gat maðurinn álpast á þetta?
En „vitið kom aftur að morgni
til mín“ og í formálanum eru
þetta blátt áfram „austfirzk
ljóð.“
Nú má Akranes halda áfram
brýningunni til þeirra héraða,
sem enn hafa ekki gert skil. Héð-
anaf er það engu héraði skamm-
laust að sitja hjá. Þau sem það
gera, sanna ömurlegt forustu-
leysi, því alls staðar er skáldin
að finna. Ef þessi héruð eru
svo vesöl, að þau eigi ekki for-
ustumenn á meðal sinna eigin
sona, þá sé ég ekki betur en að
sá frábæri röskleikamaður,
Helgi Valtýsson, verði að halda
áfram starfi sínu þó að kominn
sé á áttræðisaldur. Þá mundi það
verða unnið — og unnið vel.
Svo þegar héruðin hafa hvert í
sínu lagi innt lögskil, þá á að
hefja nýja söfnun og gefa út
Ijóð alþjóðar. Það verður bæði
mikið safn og merkilegt, ef rétt
er á haldið. En þá verð ég kom-
inn í himnaríki, þ. e. a. s., ef
Pétur hleypir mér inn.
„Fyrir guðs náð munum við
í dag tendra það kerti á Eng-
landi að ég ætla, að aldrei muni
á því slökkt verða,“ sagði Latim-
er biskup, þegar hann stóð með
Ridley á bálkestinum. Þar logar
enn á kertinu hans eftir fjórar
aldir. Það gæti farið svo, að lengi
brynni það kerti, er Þórarinn
Stefánsson tendraði, þegar hann
gekkst fyrir útgáfu Þingeyskra
Ijóða. Nú er svo langt komið, að
héðan af mun þjóðin ekki láta
verkið niður falla. Það væri ó-
mennska, er mjög styngi í stúf
við þetta tiltak Helga Valtýsson-
ar, er svo var rösklega unnið.
Ennþá finna íslendingar sjálfa
sig í vísunum — hvergi annars
staðar betur. Þegar svo hættir að
vera, eru þeir orðnir önnur þjóð
og ómerkari. Til allrar hamingju
mun sá dagur langt undan. En
það má bæði hlúa að ljóðhneigð
þeirra og Ijóðgáfu, og líka troða
hana í aurinn með tómlæti. Mig
hefur lengi undrað, að enginn
forleggjarinn skyldi háfa fram-
tak til þess að stofna til ársrits,
er eingöngu flytti kveðskap og
ritgerðir um kveðskap. Skálda-
þingið væri ekki illa valið heiti á
slíku riti. Og ef leitað væri til
fólksins — en að gera svo, væri
fyrsta og sjálfsagðasta skilyrðið
— þá mundi ritinu ekki verða
efnis vant. Þarna mætti líka
margt það segja, er ungum skáld
um og hagyrðingum væri gott
að nema. Ritgerðir svipaðs eðlis
og sú, er Jón prófessor Helgason
ritaði í Frón 1944, „Að yrkja á
íslenzku,“ hafa mikið menntun-
argildi, og umræðuefnin eru ó-
tæmandi. Aðrar þjóðir eiga tíma
rit lík því, sem ég hefi hér stung-
ið upp á, svo að það er ekkert
frwmlegt við þessa hugmynd
mína.
En fyrst og síðast: þau héruð,
sem ekki hafa enn staðið þjóð-
inni skil á ljóðum sínum, ættu
nú að fara að rumska. Nóg er
þegar sofið. —Sn. J.
—AKRANES
Brezkur togari
siglir vélbát í kaf
Það slys vildi til um kl. 10.30
í fyrradag, að brezkur tog-
ari „York City“ frá Grims-
by, rakst á v.b. Gunnar Há-
mundarson, um klukkutíma
siglingu vestur af Skaga,
með þeim afleiðingum, að
vélbáturinn sökk.
Mannbjörg varð, sem betur
fór, en sjö menn voru á „Gunn-
ari Hámundarsyni", sem undan-
farið hefir stundað reknetja-
veiðar á Faxaflóa og haft ágæt-
an afla. Fimm skipverjum var
bjargað um borð í „York City“,
en tveim bjargaði vélbáturinn
„Ingólfur“ frá Keflavík. Skip-
verjar höfðu verið í sjónum um
20 mínútur, er þeim var bjarg-
að. Höfðu þeir krækt til sín lóða
belgjum, en skipverjar á brezka
togaranum köstuðu út línum og
bjargbeltum og björguðu með
þeim hætti.
VÍSIR, 30. ágúst
Þakkarorð
Með innilegu þakklæti og
bljúgum huga minnumst við
allra þeirra, er á einn eða annan
hátt sýndu okkur hluttekning í
hinu sviplega fráfalli okkar
elskulega sonar og bróður, Jóns
Bjarnasonar, er druknaði í Win-
nipeg-vatni 29. ág. s.l. Við þökk-
um fyrir yndælu blómin sem
vinir okkar og hans sendu á
kistuna, vinsemdina og hlýleik-
ann, sem okkur barst í samúð-
arskeytum og ástúðlega hlut-
tekning allra er samhryggðust
okkur J. okkar miklu scgrg. Sér-
staklega viljum vér nefna Mr.
Norman Stevens, séra Sigurð
Ólafsson, organista og söng-
flokk Lút. kirkjunnar, líkmönn-
um, Gimli-deild 182 Canadian
Legion og Langville Furneal
Home.
Ólafur og Feldís Bjarnason
og f jölskylda, Gimli, Man.
heitins Sæmundssonar fyrrum vígslubiskups á Akur-
eyri; þann stutta tíma, sem hann verður í borginni,
nýtur hann gistivináttu Kristjáns J. Backmanns læknis
og frúar hans, en þau dr. Alexander og frú Backmann,
eru frændsystkini.
Bretar prófa
nýtt lyf
London (UP-. — Brezkir vís-
indamenn eru að prófa nýtt lyf
gegn virussjúkdómum í mönn-
um.
Hefir lyfið verið reynt á til-
raunadýrum og gefizt vel, sva
að menn gerðu sér vonir um, að
það mundi orsaka byltingu á
boirð við þá, sem penicillin or-
sakaði á sínum tíma. Það hefir
m. a. reynzt vel við kvefi en
frekari rannsóknir standa yfir.
Það er nefnt C.F.-9.
Finnbogi niræður
Seigur lítið svignar hann
seint er tjöldum slegið.
Fyrir oddinn Finnbogann
fékk ei ellin dregið.
P. Guðm.
Hafnfirðingar meiri
skógræktarmenn
en Reykvíkingar
Það er víðar mikill áhugi fyr-
ir skógrækt og á því að klæða
landið en hér í Reykjavík.
Hafnfirðingar hafa í vor verið
miklu stórvirkari okkur Reyk-
víkingum við gróðursetningu
trjáplantna í landi Skógræktar-
félags Hafnarfjarðar. Þar hafa
verið gróðursettar um 16.000 trjá
plöntur í vor. Voru flestar —
eða um 10.500 fura, 800 voru
rauðgreni og 4.700 birki. — Þrátt
fyrir þetta segir Hamar, blað
sjálfstæðismanna í Hafnarfirði,
að illa hafi gengið að fá fólk til
að mæta við gróðursetninguna.
VISIR, 20. ágúst
Business College Education
In these modern tinies Business College
Education is not only desirable but almost
imperative.
The demand for Business College Educa-
tion in industry and commerce is steadily
increasing from year to year.
Commence YourBusiness Traimnglmmediately!
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 21 804 695 SARGENT 'AVT. WINNIPEG
Kaupið
þennan
stóra
PAKKA
AF
VINDL-
INGA
TÓBAKI
vegna
gæða
Mestu kjörkaup hjá EATON'S
á fötum!
Qalonia
Tvennar buxur með hverjum
fatnaði
Hundruð af nýjum alullar-
fatnaði af nýjustu gerð og
fullkomnum að öllu leyti.
“Your Best Buy
is an Eatonia”
4 slykkja nýtízku fatnaðir
$49.50
FÁST MEÐ AFBORGUNUM
The Men’s Clothing Section The Hargrave Shops for Men, Main Floor
<*T. EATON C?,„,TED