Lögberg - 03.11.1950, Síða 2

/
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 3. NÓVEMBER, 1950
íslenzk tónskáld og tómlætið
Eflir séra HALLDÓR JÓNSSON, fyrrverandi sóknarprest
að Reynivöllum
I.
Ég var nýlega við messugerð
tvo sunnudaga í röð hér í Reykja
vík. Við aðra þeirra voru í kirkj-
unni, að mér taldizt til rúmlega
eitt hundrað manns, en söfriuð-
urinn, að því er ég hefi heyrt,
sjö til átta þúsund manns. í hitt
skiptið voru mættar fjörutíu og
þrjár sálir, eða mjög nálægt því,
en söfnuðurinn fráleitt minni en
4500 til 5000 manns á að gizka.
Um messuflutning af hálfu
beggja prestanna er það að
segja, að mér féll hann prýðisvel
í geð og fannst hann ágætur
bæði fyrir altari og í stól. í ann-
ari kirkjunni var prýðilegt hljóð
færi og í hinni kirkjunni full-
sæmilegt eftir atvikum og leystu
báðir organistarnir sitt hlutverk
prýðisvel af hendi.
Nokkru síðar átti ég tal við
sveitaprest, þar sem við messu-
flutning hjá honum tiltekinn
sunnudag voru 11 — ellefu
manns að honum raunar með-
töldum, en söfnuðurinn taldi alls
um síðustu áramót 109 — eitt
hundrað og níu sálir.
Reikningsfróðir menn gætu
nú gert samanburð á kirkjusókn
inni á þessum umgetnu stöðum,
í Reykjavík og við sveitakirkj-
una og fljótlega séð, að Reykja-
víkursöfnuðir höfðu vinninginn
og vel það í tómlætinu.
Nú ræddum við um orsakir
hinnar mjög svo lélegu kirkju-
sóknar og meðal annars það,
hvort hættulegra væri íslenzkri
kristni og kirkjulífi, bein and-
staða við boðskap kirkjunnar
eða tómlætið, og varð ég að vera
honum sammála um, að tóm-
lætið, sinnuleysið, væri allra
verst.
En nú víkur sögunni að nokk-
uð öðru efni, sem þó er í ætt við
boðskap kirkjunnar, ýmist beint
eða óbeint.
Og nú spyr ég?
II.
Hvers vegna þarf að þegja,
svona yfirleitt, íslenzk tónskáld
í hel af hálfu þeirra manna, sem
alþjóð manna er vön að líta upp
Bus. Phone 27 989—Res. Phone 36 151
Rovaizos Flower Shop
Our Speeialtles:
WEDDING CORSAGES
COLONIAL BOUQUETS
FUNERAL DESIGNS
Mlss K. Christle, Proprietress
Formerly with Robinson & Co.
253 Notre Dame Ave.
WINNIPEG MANITOBA
KJÓSIÐ
»
MDRRÍSDN
sem þingmann 1. kjördæmis
í Pembína County
í kosningunum þann
7. nóvember 1950
Hann mun aldrei
bregðast trausti
yðar!
MORRISON ELECTION COMMITTEE
CAVALIER; NORTH DAKOTA
til, sem forystumanna í tónlist-
arefnum?
Hvers vegna af þeirra hálfu
að fela fyrir fólkinu söngva ís-
lenzkra tónskálda, sem birt eru
á prenti? Vanalega eru það sömu
lögin, sem farið er með, eins og
alltaf hjakki í sama farinu, sem
vitanlega ekki er.
Það er eðlilegt, að fólkið, allur
almenningur, miði viðhorf sitt í
tónlistarefnum við álit þessara
manna og er því ekki láandi, þó
það gangi á snið við það, sem
lærðir menn í tónlistarefnum
steinþegja um, og telji þögnina
sama sem áfellisdóm eða dóm
um fánýti þessara hluta. Ég
man eiginlega ekki eftir því, þó
auðvitað sé ekki fyrir það loku
skotið, að lærðir menn í tónlist-
arefnum hafi yfir höfuð stung-
ið niður staf til lofs eða lasts, er
út var gefin söngvabók eftir ís-
lenzk tónskáld. Ef nokkrir minnt
ust á þær, eða starfsemi ís-
lenzkra tónskálda, voru það ó-
lærðir menn í tónlistarefnum, en
sem höfðu mætur á þessum
efnum og brjóstvitið helzt til að
fara eftir.
Eiginlega er þetta tómlæti um
starfsemi íslenzkra tónskálda
aðfinnslu og í rauninni vítavert
af hálfu hinna lærðu manna og
forystumanna á þessu sviði. Það
skilja allir, hve það verkar lam-
andi á starf tónskáldanna, að
þeirra er að litlu eða engu getið,
sem málsmetandi manna í menn
ingarríki, eins og ísland gerir
þó kröfu til að heita.
Það virðist sjálfsögð skylda
þeirra manna, sem fólkið telur
til forystumanna um tónlistar-
mál og sem allur almenningur
er vanur að líta upp til, að leið-
beina því, benda á það, sem vel
þykir gert, og vara við því engu
síður, sem illa þykir gert. Tóm-
lætið er allra verst. Það er í
rauninni óþolandi.
Ef þesssir menn lyki upp sín-
um munni í alþjóðaráheyrn um
verk íslenzkran tónskálda, hvern
ig svo sem dómur þeirra yrði,
yrði þetta til þess að beina fólk-
inu á, hvað til verður hverju,
sinni. Að fella dóminn með þögn
inni einni er allra skaðlegast.
III.
Nú ber þess að gæta, að það
er fólkið, alþjóð manna, sem vel-
ur og hafnar. Hún fellir dóminn,
sem hlíta verður, hvort sem þyk
ir Ijúft eða leitt. Hún kveður á
um það, hvað lifir og hvað deyr,
raunar ekki um öll ókomin ár
og aldir, því álit manna í tón-
listarefnum getur breytzt með
tíð og tíma og hefir einnig gert
það. En til þess, að fólkið geti
valið og hafnað, þarf að benda
því á, á hverju er völ, af hálfu
þeirra manna, sem fólkið tekur
sérstaklega mark á.
Og fólkið, sem velur og hafn-
ar, er ólærð alþýða í tónlistar-
efnum með sitt heilbrigða brjóst
vit eitt, óbundið af öllum kenn-
ingum í tónlistarefnum. Hún
tekur það á sína arma, sem
henni þykir fallegt, en hafnar
hinu. Og fólkið, það er piltur-
inn og stúlkan við orfið eða hríf-
una. Það er kona nvið rokkinn
sinn eða prjónana, eða stúlkan
við saumana. Það er sjómaður-
inn við árina, bóndinn við gegn-
ingarnar, verkamaðurinn á eyr-
inni, iðnaðarmaðurinn, ungling-
urinn við smalaprikið, embættia
maðurinn, verzlunarmaðurinn,
allur almenningur jöfnum hönd-
um, án tillits til lærdóms, skoð-
ana í landsmálum eða trúmál-
um, stéttar eða stöðu.
En til þess að einhverjir söngv
ar geti lifað og komizt á sem
flestra varir, þarf að láta fólkið
vita, að þeir séu til, og þá af
þeirra hálfu, sem fólkið er vant
að líta upp til sem forystumanna
í tónlistarefnum. Annars er hætt
við, að fólkið líti ekki við þeim,
að kalla.
IV.
Þegar sú skoðun er í ljós látin,
að ekki sé nein þjóðarnauðsyn
að þegja íslenzk tónskáld í hel,
eða láta líða nokkra mannsaldra
áður en við þeim er litið, þá ber
þess að gæta, að yfir tómlætinu
er kvartað, eigi þó vegna tón-
skáldanna sjálfra persónulega
fyrst og fremst, heldur vegna
þjóðarinnar í heild'sinni í allra
fremstu röð, en hún á heimting
á að njóta þess, sem bezt er
með hverjum manni. Hver mað-
ur skuldar sinni samtíð og fram-
tíð allt, sem bezt með honum
býr og þá einnig þá söngva, ef
hún vill þiggja, sem orðið hafa
til í huga tónskáldanna.
Það má auðveldlega hálfkæfa
eða deyða listaneistann með
tómlætinu, fáttumfinnslu al-
mennings einu og trúna á per-
sónulega listaköllun, en glæða
hana hins vegar með samúðar-
fullri athygli.
Tómlætið getur þó ekki að
öllu leyti deytt eða drepið það,
sem er eilífs og ævarandi eðlis.
Það lifir af sér tómlæti og fátt-
umfinnslu, fitjun upp á nef sér
og beina andstöðu, ár og aldir
og fjölda kynslóða. Þó yfir það
sjáist á líðandi tíð í önnum og
umsvifum hins daglega lífs, vek
ur það á sér athygli og viður-
kenning af flestra hálfu, er sú
fylling tímans kemur.
Dómur sögunnar talar þar full
komlega sínu skýra máli. Fáir
litu við jafnvel hinum mestu
snillingum meðan þeir lifðu. Það
var fyrst eftir dauða þeirra og
löngu, löngu síðar en þeir lifðu
á þessari jörð, er þeim var veitt
veruleg athygli og nú dáir þá
menningarheimur allur, má
heita.
Að minnsta kosti ættu þetta
að vita lærðir menn í tónlistar-
efnum og láta sér að kenningu
verða, því ekki er að vita, hvar
hinn eilífi listaneisti leynist.
TÍMINN k
Ándrés Davíðsson
(Fæddur 24. marz 1858 — Dáinn 30. janúar 1950)
„Ef þig langar leyndardóma lífsins að sjá,
og biðjirðu um þess barnagull og byrir á „Á“,
og lest þar ekkert öfugt gegn um annara gler:
þá vil ég feginn líka læra að lesa með þér“.
Þ. E.
Einn í skemtiferð á smóflugvél
yfir hið breiða Atlantshaf
Lendir í Keflavík á leið frá
Minnesota til Sviss
Ef þessi fögru orð skáldsins
eiga við lýsingu nokkurs manns,
þá var sá maður Andrés Davíðs-
son. Þó hann væri ekki skóla-
genginn maður, var hann samt
sílesandi og leitandi: lesandi alt,
sem hann náði í og leitandi að
skýringum o|f skilningi á leynd-
ardómum lífsins og tilverunnar.
Þetta voru heldur engin und-
ur: Hann átti til þeirra að telja
í báðar ættir, sem fremstir hafa
staðið á íslandi í leit að þeim
lykli, sem að opni dyrnar að
musteri skilnings og þekkingar,
þar á meðal var Sæmundur
fróði.
Andrés var fæddur 24. marz
1858. Faðir hans var Davíð
Davíðsson bóndi að Giljá í
Vatnsdal. Hann átti Andrés áð-
ur en hann kvæntist, með Guð-
rúnu Magnúsdóttur Snæbjarnar
sonar prests í Grímstungu, Hall-
dórssonar biskups að Hólum.
Guðrún móðir Andrésar var
þremenningur við þá bræður dr.
Pétur biskup og Jón Pétursson
háyfirdómara í Reykjavík á ís-
landi.
Andrés átti föðurætt sína að
rekja til Sæmundar fróða, eða
Oddverjaættarinnar, sem kölluð
var; en móðurætt til Guðmund-
ar ríka á Möðruvöllum, og líka
til Sæmundar fróða.
Andrés fékk litla sem enga
mentun í æsku; en var óvenju-
lega vel sjálfmentaður. Hann
var alinn upp af föður sínum
og stjúpu og varð kornungur að
bjargast á eigin spýtur, og taka
hverju sem bauðst: Hann byrj-
aði að stunda sjómensku 17 ára
gamall, og lét honum það vel.
Eftir nokkurn tíma varð hann
stýrimaður á millilanda skipi,
sem fór víða. í þeim ferðum
kom hann til Englands, Dan-
merkur, Nof’egs og víðar. í eitt
skipti fékk hann heiðursmerki
úr gulli fyrir það að bjarga lífi
manna úr sjávarháska: Var það
eftirlíking af stýrishjóli.
Árið 1882 kvæntist hann Stein
unni Jónsdóttur, Vigfússonar frá
Búðum, og Kristrúnar Gísladótt-
ur, systur konu Þórðar alþingis-
manns frá Rauðkollsstöðum.
Andrés flutti til Vesturheims
með fjölskyldu sína árið 1904,
en Víglundur sonur þeirra hjóna
fór þangað árið áður.
Þau hjón eignuðust fjögur
börn: Tvo sonu og tvær dætur,
öll fædd í Reykjavík á íslandi:
1. Víglund, sem var einn hinna
allra mestu og ábyggilegustu
stórathafna manna meðal Vestur
íslendinga. Hann dó á bezta
aldri, ókvæntur.
2. Trausla: Hann dó einnig á
bezta aldri, frá konu og sex
börnum.
3. Sigríði Katrínu Sigurrós:
Hún er ekkja eftir Metúsalem
Andrés Davíðsson
Þórarinsson stór-athafnamann.
Hann dó tiltölulega ungur, af
slysförum. Sonur þeirra Sigur-
steinn Alek, er lögmaður í Win-
nipeg.
4. Guðrúnu: Hún er gift Hans
Sveinssyni málara, fóstursyni
séra Friðriks Friðrikssonar í
Reykjavík á íslandi.
Andrés dó hjá Sigríði dóttur
sinni. Kona hans var látin fyrir
nokkrum árum.
Andrés Davíðsson var hraust-
ur maður og vel bygður; glað-
vær, en stundum glettinn; geð-
ríkur en viðkvæmur. Hann var
lesinn og fróður, þótt ekki væri
hann skólagenginn. Eins og áður
er sagt las hann alt, sem hönd
á festi og auga eygði.
Hann hafði lagt stund á smá-
skamtalækningar og fékst við
þær um alllangt skeið, fyrst
heima á íslandi og síðar hér
vestra.
Nú er mikið gert að því að
ryfja upp alt mögulegt í sam-
bandi við landnám og landnema-
líf íslendinga hér í álfu. Stuttar
Laust fyrir klukkan 6 í gær
kvöldi lenti smáflugvél —
einhreyfils „Piper-Pacir“ —
á Keflavíkurflugvelli eftir
rúmlega 7 klukkustunda
flug frá flugvellinum „Bluie
West One“ í Grænlandi. í
vélinni var einn maður,
Max Conrad að nafni, sem
er á skemmtiferðalagi og
kemur frá Minneapolis í
Minnesota í Bandaríkjunum
og er á leið til að hitta fjöl-
skyldu sína í Svisslandi.
Ferðalag hans hefir gengið
að óskum til þessa.
Þremur klukkustundum á undan
áætlun frá Grænlandi
Conrad lagði upp frá Græn-
landi um 10-leytið í gærmorgun
og var gert ráð fyrir að hann
yrði um 11 klst. á leiðinni. En
hann fékk góðan meðbyr og varð
rúmlega þremur klst á undan á-
ætlun til Keflavíkur. — Hann
hyggst leggja af stað héðan,
sennilega í dag, til Prestvíkur í
Skotlandi.
Flugvél hans er endurbætt
gerð af svonefndum ,Piper-Cup‘
sportvélum, sem oft sjást á flugi
hér yfir bænum. En áhugamenn
hér eiga nokkrar slíkar vélar.
Conrad lét setja aukabenzín-
geyma 1 vél sína, þannig að hún
getur tekið benzín til 26 stunda
flugs. Átti hann nóg benzín eft-
ir er hann lenti í Keflavík til að
fljúga á til Skotlands, ef þurft
hefði með.
9 harna faðir.
Max Conrad er reyndur flug-
maður. Hefir hann verið for-
stöðumaður flugskóla í Banda-
ríkjunum um margra ára skeið.
Kona hans og 9 börn þeirra
hjóna, sex stúlkur og þrír dreng-
ir hafa verið búsett í Svisslandi
í hálft annað ár og fer hann í
heimsókn til fjölskyldu sinnar,
en ætlar að fljúga á smáflugunni
heim til Bandaríkjanna aftur
síðar í sumar. Hefir hann ekki
ákveðið enn, hvort hann fer
nyrðri eða syðri leiðina vestur
um haf.
Höfðu ekki nógu litla mæla.
Einu erfiðleikarnir, sem Con-
rad sagðist hafa orðið fyrir á
leið sinni frá Minneapolis var,
að á flugstöðvunum gekk illa að
mæla honum benzín, þar sem
ekki voru til nógu litlir mælar.
Einnig á hann inni smurolíu á
flugvellinum í Grænlandi, þar
sem hann gat ekki notað alla
olíuna í einu, sem var í minnstu
ílátunum, sem flytjast þangað.
í Grænlandi var hann í tvo
daga og beið eftir, að fá flug-
leyfi. Flugstjórnin þar sendi
skeyti í svo marga staði vegna
flugs hans, að í nokkrum stöð-
um kom neitun um að hann
mætti halda áfram flugi sínu,
en úr öðrum samþykki. Allt fór
þó vel að lokum.
Mbl. 7. sept.
frásagnir þeirra sem enn eru
ofan jarðar og sjálfir áttu þátt
í landnámsleiknum, ættu að
vera mikils virði þeim sem um
þau efni rita. Það er annars ein-
tekið sér fyrir hendur að skrifa
rækilega um það verk, sem hér
vestra var unnið af þessum ó-
lærðu læknum og hjúkrunar-
konum á landnámstímum ís-
lendinga og fram eftir árum, á
meðan engir skólagengnir lækn-
ar eða hjúkrunarkonur voru til
hér í íslenzku bygðunum, og
fæstir hefðu haft efni á því að
borga læknum þótt þeir hefðu
verið til. Þessir óskólagengnu
læknar og ólærðu hjúkrunar-
konur lögðu oft mikið á sig til
þess að reyna að hjálpa veiku
fólki; og þótt það gengi misjafn-
lega, eins og það gerir enn, jafn-
vel hjá þeim, sem lærðir eru,
þá er það víst að þetta fólk
vann oftast af áhuga og góðvilja
og lagði mikið á sig, oft fyrir lít-
il laun eða jafnvel engin, enda
var sumt af því miklum hjúkr-
unarhæfileikum gætt, og hafði
auk þess lesið heilmikið í lækn-
ingabókum. Einn þessara manna
þekti ég heima á íslandi, átti
heima hjá honum hálft annað
ár; það var Lárus Pálsson. Hann
sat uppi daga og dimmar næt-
ur lesandi alls konar lækninga-
bækur á þýzku máli.
Andrés Davíðsson var einn í
Andrés Davíðsson
Undir nafni hinna nánustu
Við hlutum frá þér helgan arf:
Þú hvílir eftir lokið starf;
og friðardúfan veifar væng
á verði kringum þína sæng.
Með öll þín störf og öll þín ráð
og alla þína stjórn og dáð
og fyrirhyggju — þér sé þökk.
Við þína minning geymum klökk.
Að mentaskóla skaparans
— 1 skilningsleit að gátum hans —
þér lífið seldi lyklavöld
um langan dag og fagurt kvöld.
Að liðnum degi höfuð hljótt
þú hneigðir sæll, með eyddan þrótt.
í sönnum friði sof þú rótt,
þig signi drottinn — Góða nótt.
Sig Júl. Jóhannesson
hópi þessara manna, enda veitti
Jónasson landlæknir honum tak
markað lækningaleyfi á íslandi-
Það var aldrei gefið óskóla-
gengnum læknum nema þeim
sem allra beztir þóttu.
Andrés var sterkur trúmaður,
þótt hann feldi sig ekki við all-
ar gamlar kenningar; hann vildi
beita rökum og skynsemi við
þau mál eins og öll önnur.
Hann var líka sannur íslend-
ingur; trúði því og óskaði þess
að hamingjan héldi í hönd ís-
lenzku þjóðinni við öll hennar
miklu og góðu framfaramál.
Hann tók heimilisréttarland
í Geysis-bygðinni í Nýja-íslandi
árið 1907; bjó hann þar í all-
mörg ár. Hann var þó aldrei
hneigður fyrir búskap: lét það
betur að líta í bók eða blað.
Hann hafði gaman af skáld-
skap og næmt eyra fyrir þvi,
hvort rétt var ort eða ekki. Hann
var líka vel hagorður sjálfur og
kastaði stundum fram stöku við
tækifæri. En þær eru nú víst
hvergi til: hann varð fyrir því
óhappi að missa bækur, bréf og
blöð í eldi. Þar glataðist ýmis-
legt, sem hann hafði skrifað; tap-
aðist þar heilmikið af skjölum
og handritum; hefir þar óefað
margt farist, sem fróðlegt var
og hefði orðið síðar meir þeim
til mikilla upplýsinga, sem nu
eru eða framvegis verða að
skrifa um viðburði liðins tíma
Andrés fylgdist undra vel með
flestum málum, sem uppi voru.
til síðustu daga, bæði heima á
íslandi, hér meðal okkar Vestur
íslendinga og í umheiminum
yfirleitt. Hann hafði mikla
skemtun af því, að tala um ÞaU
mál við vini sína og kunningja
aftur og fram: að rekja það til
rótar og kryfja það til mergjar,
sem liðið var, en spá og spyrja
um hið ókomna.
Hann talaði oft um hin svo-
kölluðu eilífðarmál og las mik-
ið um þau.
Mátti segja í sambandi vi
hann eins og Þorsteinn Erlings
son kvað til Tryggva Gunnars
sonar háaldraðs:
„Og þegar loks er tími til a
hátta,
þá tölum við um fagurt sólar
lag“-
Sig. Júl. Jóhannesson