Lögberg - 03.11.1950, Qupperneq 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 3. NÓVEMBER, 1950
5
AHLG/iMAL
rVENNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
„ÉG ÆTLA AÐ VELJA ÍSLENZKUNA“
Einræðisríkin taka yeikleika og varnarleysi
sem heimboð til órósar
Frásögn Bjarna Benediktssonar utanríkisráðherra
frá fundum Atlantshafsráðsins
í fréttaauka útvarpsins á laugardagskvöld flutti Bjarni
Benediktsson utanríkisráðherra eftirfarandi frásögn af
fundum Atlantshafsráðsins, sem nýlokið er í New York.
Gerir hann grein fyrir þeim aðalstefnumiðum, er þar ríkja.
Laugardagsskóli Þjóðræknis-
félagsins er byrjaður, en börnin
eru fá, alt of fá. Við kennararnir
vorum fremur daprir í bragði
síðastliðinn laugardag, þegar við
vorum að bíða eftir að börnin
kæmu; við mændum vonaraug-
um á dyrnar, en þau voru svo
sárafá, sem inn komu. — Svo
hófum við kennsluna, og það var
skemtilegt, því börnin eru öll
skörp og námfús, og brátt vék
vonbrigðistilfinningin fyrir gleð
inni yfir börnunum, sem komu;
og víst mun verða haldið áfram
starfinu eins lengi og nokkuð
barn, nokkur unglingur, vill
þiggja aðstoð okkar við að læra
okkar fögru og hjartkæru feðra
tungu, íslenzkuna.
Svo kom fyrir atvik, sem hlýj-
aði mér um hjartarætur. Ég var
að ræða við einn drenginn um
hinn væntanlega kennslustól í
íslenzku og íslenzkum bókment-
um við Manitoba háskólann.
Þessi drengur hefir sótt laugar-
dagsskólann í nokkur ár og skil-
ur nú og les íslenzku allvel.' „Ef
ég kemst nokkurn tíma í há-
skólann“, sagði hann, „þá skal
ég víst velja íslenzkuna, sem
eina af námsgreinum mínum,
því í henni hefi ég nú fengið
nokkra undirstöðu".
Þeir, eru nú orðnir allmargir,
unglingarnir, sem sótt hafa
Laugardagsskólann á liðnum ár-
um, og hafa þannig öðlast
nokkra kunnáttu í íslenzku, þó
hún, af eðlilegum ástæðum, geti
ekki verið mjög mikil, ekki sízt
vegna þess hve kennslustundir
eru fáar á hverju ári; en hafi
kennslan, sem unglingarnir hafa
notið þar, glætt hjá þeim löng-
un til framhaldsnáms í málinu,
hefir starfið við Laugardagsskól-
ann ekki verið unnið fyrir gíg.
Og ég var svo djörf að láta
niig dreyma að, ef til vill, myndi
þessi piltur eða einhver annar
nemandi Laugardagsskólans,
fylla þann hóp, er Dr. Alexand-
er Jóhannesson mintist á, þegar
hann skýrði frá því, að eitt af
markmiðum kennslustólsins í ís-
lenzku við Manitoba háskólann
yrði það, að undirbúa prófessors
efni, er tekið gæti að sér em-
bætti í íslenzku deildum ann-
ara háskóla í þessari álfu.
Hvort sem sú hugmynd verð-
ur að veruleika eða ekki, þá er
eitt víst, að öll íslenzku kennsla,
hvort sem hún fer fram á heim-
ilunum eða í skólum eins og
Laugardagsskólanum, h e f i r
sterk áhrif í þá átt að hvetja
unglinga til að færa sér í nyt
kennsluna í íslenzku, sem hafin
verður í nálægri framtíð við
Manitoba háskólann.
Við hikum ekki við að biðja
alla, sem unna íslenzkri tungu,
að styrkja Laugardagsskólann
með því að hvetja börn og ungl-
inga til þess að sækja hann. —
Skólinn er í Sambandskirkjunni
á Banning Street, og byrjar kl.
10 á laugardagsmorgna. -
-f ♦ -t ♦
Siarfsiíðindi
— HÚSFREYJAN —
„Húsfreyjan heitir nýtt
kvennablað, sem hóf göngu sína
síðastliðið vor, á íslandi. Útgef-
andi Kvenfélagasamband ís-
lands, er svo til ætlast að blaðið
homi út fjórum sinnum á ári og
er markmið þess, svo sem fé-
lagsins sem að baki stendur, að
^lytja fræðslunaál um bætt heim-
ilishald, bætt lífsviðurværi og
annað er þar að lýtur og aukið
utsýni á ýmsum sviðum en sér-
staklega bætt heimili í það heila
tekið.
Þetta fyrsta eintak ræðir eðli-
lega mikið þann vöxt, sem það
er komið af. Þó er ýmislegt þess
utan, sem horfir um heim, bæði
í og úr landssýn. I ritinu eru
myndir íslenzkra kvenna, sumra
þeirra, er bygt hafa upp þennan
félagsskap og sem mikil ánægja
er að sjá og lesa um. Á fram-
síðu er mynd af glæsilegri konu/
frú Ragnhildi Pétursdóttur for-
manni félagsins og er hún klædd
peysufötum. Um hana skrifar
Aðalbjörg Sigurðardóttir fall-
ega grein, ræður að líkindum,
er maður sér myndina, að grein-
in sé á góðum rökum bygð.
Þá er ávarp Guðrúnar Péturs-
dóttur og síðar mynd þeirrar
konu, er einnig vottar, að þar
líka fari vel saman mynd og sál.
„Óður starfsins“, heitir stutt
en sérlega fallegt ljóð. Hvell
hvöt til göfugra starfa eftir S. S.
Nokkrar fleiri myndir merkis-
kvenna ásamt stuttu æviágripi,
er þarna. Sumar eru horfnar af
heimssviðinu síðan þetta sér-
staka starf var byrjað, aðrar, og
þær eru fleiri, eru starfandi hér
enn.
„Húsfreyjan ræðir heilbrigðis-
mál, samvinnumál, hjálparstarf-
semi, það síðastnefnda nokkuð á
nýjum grundvelli en sannarlega
mannúðlegum og stór nauðsyn-
legum. Soffía Ingvarsdóttir skrif
ar um það.
Jón Sigurðsson borgarlæknir
skrifar um einn þátt smithættu.
Ágæt hugvekja. Mynd af lækn-
inum fylgir með greininni.
Ef til vill þykir fleirum en
mér ánægja í að sjá mynd af
Rannveigu Þorsteinsdóttur lög-
manni og þingmanni, konu úr
flokki alþýðunnar, er hefir hafið
sig til slíkra menta sem tilgreind
ar menningarstöður segja frá,
hafið sig þannig upp heima á
föðurlandi voru.
„Norræna bréfið“ ritar dönsk
blaðakona Edith Rode að nafni.
Greinin lýsir hjartahlýju og
viðurkennir með hreinskilni
veikleika manna. Greinarhöf-
undur ber mikið traust til sam-
vinnu og samstjórnar.
Þá er ein mynd þarna, sem
kemur hjarta manns til að slá
hraðara — því við það hnýtur.
Það er „Reitur úr refli í danska
þjóðminjasafninu, sem talið er
að Ragnheiður Brynjólfsdóttir
í Skálholti hafi saumað“. Ártal-
ið á reflinum er 1630. Þegar mað
ur horfir á myndina af þessu
teppishorni, er sem maður finni
andardrátt aldanna fara um
garðinn.
Heill sé „Húsfreyjunni“ ís-
lenzku. Megi henni auðnast að
veita gæfu og gengi á brautir
þeirra er hún skiptir við.
♦ ♦ ♦ ♦
Tóvinnuskólinn á Svalbarði
við Eyjafjörð
Þegar við minnumst á ein-
staklingsframtakið og litumst
um heima á ættjörð vorri finn-
ur maður fríða röð þeirra manna
og kvenna, sem orkað hafa
miklu fyrir fyrst og fremst með-
fætt manntak. í þeirri röð er
Halldóra Bjarnadóttir,, þjóð-
kunn sómakona fyrir margþætt
starf landi sínu til góðs. Fröken
Halldóra er í fyrstu skólakenn-
ari, svo stofnandi, eigandi og rit-
stjóri hins vel þekta kvenna-
blaðs „HLÍN“. Auk þess hefir
fröken Halldóra verið mlkið í
fararbroddi um kvenfélagsstofn-
anir og ýmisskonar starfsemi og
samtök á því sviði. Hlín hefir
flutt fréttir um alt land af slík-
um störfum, fræðslumál um
flest það er að heimilishaldi
lýtur, stuttar frásagnir um sér-
stök atriði úr virkilegu lífi þjóð-
arinnar, blaðagreinar merkra
manna og kvenna um svo margt
sem að menningu lýtur að al-
drei verður það talið upp í einni,
stuttri blaðagrein. Við hér, lás-
um mikið í Hlín síðastliðinn vet-
ur okkur til mikillar ánægju.
Svo margt sá maður þar. Tvent
ætla ég að minnast á, það er:
Signingin eftir séra Sigurð Gísla
son, Þingeyri og tvær greinar
eftir Ingibjörgu Hóseasdóttir við
Mozart, Saskatchewan, Jóla-
minning og Móðurminning, báð-
ar inndælar. Nú er fröken Hall-
dóra Bjarnadóttir orðin fyrir
löngu, heimilisiðnaðarráðunaut-
ur. Virðist það vera mjög eðli-
legt.
Síðasta þrekvirki Halldóru,
sem ég hefi heyrt um upp að
þessum tíma, er Tóvinnuskólinn
á Svalbarði við Eyjafjörð. Hann
var stofnsettur 25. janúar 1946
og er Halldóra Bjarnadóttir
stofnandi hans en Rannveig H.
Líndal forstöðukona. í reglugerð
skólans er þetta fyrsta greinin:
„Markmið skólans er að vekja
skilning nemanda og áhuga á
öllum þjóðlegum verðmætum“.
Öll reglugerð skólans vottar
áhuga fyrir velferð nemend-
anna, nákvæmni og samvizku-
semi í kenslu og allri meðferð
þess unga fólks er þangað kem-
ur.
Mörgum Vestur-íslendingum
er fröken Halldóra Bjarnadóttir
að góðu kunn síðan hún var á
ferð hér vestra, 1937—’8, minnir
mig það væri, og sýndi okkur
þá dásamlega hluti til nota og
prýðis, sem vinna má úr ís-
lenzkri ull.
Það er mikið og verðmætt
starf, sem Halldóra Bjarnadóttir
hefir lagt og leggur enn í skaut
þjóðar sinnar. Megi starfsdagur
hennar verða langur og heilla-
ríkur enn.
Rannveig K. G. Sigurbjörnsson
Leifs Eiríkssonar
dagur í
Los Angeles, Calif.
Kveldið hinn 7. október s.l.
komu saman í Los Angeles
Breckfast Club, um tvö þúsund
manná til þess að heiðra minn-
ingu Leifs heppna og fund Vín-
lands hins góða fyrir um 950
árum síðan; en jafnvel þótt að
samkomur af þessu tagi hafi ver
ið háðar hér á mörgum undan-
förnum árum, þá er það í fyrsta
skipti sem íslendingar í Suður-
Californíu hafa tekið lifandi þátt
í þeim, en það væri synd að
segja, að þeir ekki væru tneð í
þetta sinn, þar sem að þátttaka
þeirra var mjög áberandi. Jó-
hannes Newton var með í stjórn
inni. Sumi Swanson hélt aðal-
ræðuna um fund Ameríku og
Leif Eiríksson, Stanley Ólafs-
sqn kom fram sem Konsúll Is-
lands, Eileen Christie (Christop-
hersson) söng af mikilli snild,
en hún vann nýlega Atwater
Kent verðlaun, sem að námu
tveimur þúsund dollurum, en nú
mun hún vera í þann veginn að
komast inn í hréyfimyndir í
Hollywood. Snoka Thordarson
var ein af 18 prinsessum, en
hún var klædd íslenzkum fald-
búningi, en þrjár ungar konur
frá íslendi, hér búsettar, gengu
um beina og voru þær klæddar
íslenzkum búningi. John Shield
kom fram í búningi Þorfinns
Karlsefni, er hann mikill vexti
og fallega vaxinn, frammistaða
alls þessa fólks var til fyrir-
myndar. Olive Swanson og Nína
Sæmundsson höfðu hönd í bagga
með öllum undirbúningi.
Mannfjöldinn á samkomu þess
ari mun einkum hafa verið af
ættum Skandinava, enda bar út-
lit fólksins ljósan vott um það.
Um fimmtíu íslendingar munu
hafa verið þarna. Frá Victoria,
B.C. voru þau Sigrún og Soffan-
ías Thorkelsson; frá íslandi
Baldur Bjarnason, Guðm. Sveins
son, Þorbjörn Karlsson og kona
hans amerísk, líka Kristrún
systir hans.
Dansað var til kl. tvö um nótt-
ina úti og inni, og vel var veitt
eins og Skandinavar veita þá
bezt lætur.
Skúli G. Bjarnason
Af hálfu útvarpsins hefur þess
verið farið á leit við mig, að ég
segði nokkur orð um för mína
vestur um haf, er ég kom úr
hinn 28. þ. m.
Erindi mitt var að sitja fundi
Norður-Atlantshafsráðsins. —
Voru þeir fundir 15., 16, 18. og
26. september, en á milli þeirra
sótti ég syo, eftir því sem við
varð komið, fundi Sameinuðu
þjóðanna.
Innrásin í Kóreu orkaði mjög
á hugi manna.
Mest áberandi á þessum fund-
um var, hve mjög innrásin í
Kóreu hefur verkað á hugi
manna. Flestar eða allar ræður
í hinum almennu umræðum á
fundum Sameinuðu þjóðanna
fjölluðu að verulegu leyti um
innrásina. Voru allir sammála
um að fordæma hana, nema þeir
fáu, sem fyrirfram var vitað um
að myndu verja allar aðgerðir
þeirra, sem á bak við innrásina
stóðu. Fulltrúar allra frelsis-
unnandi þjóða voru sammála
um, að með því að snúast til
varnar gegn innrásinni og hrekja
innrásarliðið nú á brott, hefðu
Sameinuðu þjóðirnar sannað til-
verurétt sinn. Bevin sagði t. d.
í ágætri og eftirminnilegri ræðu,
að á síðastliðnu ári hefði hann
nokkuð verið farinn að efast um
framtíð samtaka Sameinuðu
þjóðanna. Nú væri sá efi ekki
lengur fyrir hendi.
Þó að mönnum þannig að von-
um þyki mikils um vert, að ör-
uggt er orðið, að þessari árás
verður hrynt, viðurkenna þeir,
að það er í raun réttri aðeins
slembilukka.
Allsherjarþingið sjálít komi
í stað Öryggisráðsins.
Ástæðan til þess, að Öryggis-
ráðið gat látið málið til sín taka
og gert í því löglega ályktun
var sú ein, að Rússar vöru þar
þá ekki á fundum, því ella hefðu
þeir beitt neitunarvaldi sínu. En
eins og kunnugt er höfðu Rúss-
ar vegna ágreinings um fulltrúa
Kína í Öryggisráðinu ekki sótt
þar fundi um nokkurra mánaða
skeið, og komu þar ekki aftur
fyrr en í ágúst, en þá var ör-
yggisráðið búið að gera þær á-
lyktanir, sem úrslitum réðu.
Auk þess telja menn, að litlu
hafi munað, að innrásarherinn
gæti tekið allt landið. Og þótt
nú sé sýnt, að landið muni frels-
ast úr óvinahöndum, hefur það
kostað miklar fórnir, bæði lands
manna sjálfra og annarra.
Af þessum sökum hneigjast
menn nú mjög að því að búa svo
um í framtíðinni, að sjálft alls-
herjarþingið geti látið slík mál
til sín taka, þannig að þjóðirnar
eigi ekki jafnmikið undir ör-
yggisráðinu. Svo sem kunnugt
er gildir neitunarvaldið aðeins í
Öryggisráðinu en ekki á alls-
herjarþinginu. Til þess að þetta
geti orðið, þarf að búa svo um,
að allsherjarþingið geti komið
saman með mjög skömmum
fyrirvara og eigi þess kost að
fylgjast vel með, þar sem árás
er talin yfirvofandi.
Hitt óttast menn ekki svo
mjög, þótt allsherjarþingið sjálft,
geti ekki á sama veg sem ör-
yggisráðið beint skyldað ríki til
aðgerða. Oftast mundi nægja að
allsherjarþingið mælti með til-
teknum aðgerðum á sama veg
og Öryggisráðið gerði út af inn-
rásinni í Kóreu. Slík meðmæli
eða beiðni mundi yfirleitt full-
nægjandi, því að skilningur
manna fer nú mjög vaxandi á
jví, að arinað hvort hafi allar
^jóðir frið eða engar.
Árásaröflin þurfa að skilja,
að árásir koma þeim sjálfum
í koll.
Þeir, sem unna friði og frelsi,
telja, að eina ráið til þess að
halda friðnum við sé að koma
árásaröflunum í skilning um, að
tiltektir þeirra komi þeim sjálf-
um í koll, vegna þess að styrk-
leiki friðar- og lýðræðisaflanna
sé svo yfirgnæfandi. Einn þátt-
urinn í því er að mynda sameig-
inlegan her, sem geti verið til
taks til að hrynda árás, hvar
sem hún kann að verða gerð.
Jafnframt er mönnum þó ljóst,
að utanaðkomandi her kemur
oft um seinan. — Þess'vegna
verða nægar varnir að vera til á
helztu hættustöðunum.
Þessar hugsanir komu fram
með einum eða öðrum hætti í
flestum þeim ræðum, er ég
hlýddi á á fundum Sameinuðu
þjóðanna eða las eftir á.
Sameiginlegur her.
Þær aðgerðir, sem menn komu
sér saman um á fundum Norður-
Atlantshafsráðsins, eru af sömu
rót sprottnar. — Svo sem skýrt
hefir verið frá var aðalákvörð-
un ráðsins nú sú, að koma hið
fyrsta upp sameiginlegum her.
Framkvæmd þeirrar ákvörðunar
er hugsuð þannig, að hver þjóð
um sig, sem um það er fær og
til þess treystir sér, leggi til lið-
styrk í þennan her. Herinn verð-
ur undir einni yfirstjórn og stað-
settur þar, sem samkomulag
verður um, en auðvitað hvergi
nema sú þjóð, sem hlut á að
máli, samþykki.
Það fer ekki dult, að ráðgert
er, að þessi her verði fyrst og
fremst staðsettur í Vestur-Ev-
rópu og þá sérstaklega í Þýzka-
landi. Bandaríkin hafa þegar
heitið að flytja stórum aukið lið
á þessar slóðir. Er það mjög í
samræmi við óskir þeirra þjóða,
sem hlut eiga að máli. Hafa
Frakkar einkum lagt áherzlu á
það, að ef verja eigi tiltekið land
svæði, verði varnir að vera þar
fyrir hendi, en of seint sé að
flytja lið til varnar, ef árásar-
herinn sé búinn að taka það
land, sem átti að verja.
Lið Bandaríkjamanna ásamt
liði Kanadamanna og Breta verð
ur vafalaust í fyrstu kjarninn í
hinu sameiginlega liði. Allar
þær bandalagsþjóðir, sem heri
hafa, munu þó hver um sig einn-
ig reyna að leggja nokkuð af
mörkum. Fer það auðvitað eftir
ákvörðun hverrar þeirrar um
sig.
Aðstaðan breyil gagnvari
Þjóðverjum.
Það, sem sýnir bezt þá miklu
breytingu, sem orðið hefur í hug
um manna, er sú staðreynd að
ráðgert er að Þjóðverjar í þeim
hluta Þýzkalands, sem hefur lýð
ræðisstjórn, taki með einum
eða öðrum hætti þátt í þessum
framkvæmdum. Hvernig því
verður fyrir komið, er enn ekki
ákveðið. En það, að t. d. frænd-
þjóðir okkar, Danir og Norð-
menn, sem svo nýlega hafa orð-
ið fyrir árás Þjóðverja, geta nú
hugsað sér að vopna Þjóðverja
á ný, sýnir betur en allt annað,
hversu gífurlega þeir telja hætt
una vera.
Það er hverju orði sannara,
sem Lange utanríkisráðherra
Norðmanna sagði á Atlantshafs-
ráðsfundinum í London í vor að
á meðan lýðræðisríkin eru veik
og einræðisríkin sterk horfir
ekki friðvænlega í heiminum.
Heimboð iil árásar.
Einræðisríkin hafa fyrr og
síðar sýnt, að þau taka veikleika
og varnarleysi sem beint heim-
boð til árásar.
Innrásin í Kóreu hefur vakið
almenning um heim allan til vit-
undar um þennan sannleika.
Má raunar segja, að sú kennsla
hafi verið dýru verði keypt, ekki
sízt fyrir Kóreuþjóðina sjálfa.
Varnarleysi hennar varð til þess,
að óteljandi Kóreubúar hafa nú
látið líf og eignir. Frelsi þeirra
yirðist nú að vísu vera tryggt á
ný. En þær þjóðir, sem kynnst
hafa hörmungum innrásar,
kunna að vísu vel að meta verð-
mæti þess að verða frelsaðar
frá óvinum sínum. Hitt meta
þær þó miklu meira, að komið
sé í veg fyrir, að á þær verði
ráðist. Öll viðleitni hinna frelsis-
unnandi þjóða gengur nú í þá
átt að reyna að tryggja að árásir
verði ekki gerðar, með því að
koma upp svo sterkum og sam-
feldum vörnum, að auðsætt sé,
að árás sé fyrirfram vonlaus.
Hvort þetta tekst og þá einkum,
hvort árásaröflin gefa hinum
tíma og tóm til þess, verður
auðvitað ekkí nú sagt um.
Eindreginn friðarvilji
lýðræðisþjóða.
Hitt er víst, að friðarvilji lýð-
ræðisþjóðanna er óumdeilan-
legur. En góður vilji þeirra
einna stoðar því miður ekki.
Þess vegna verður hver friðelsk-
andi maður, hvar sem hann er,
að íhuga hvað hann getur lagt
af mörkum til að koma í veg
fyrir, að árásaröfl hleypi heims-
byggðinni enn á ný í bál og
brand.
Mbl. 1. okt.
Flóðgarðar
Nú er svo komið, að því er
síðast fréttist, að flóðgarðar
þeir, sem eiga að varna því að
önnur eins firn þjaki kosti Win-
nipegborgar og útjaðrahverfa
hennar eins og í síðastliðnum
maímánuði, eru nú í þann veg-
inn að verða fullgerðir; eru þeir
þrjátíu mílur á lengd, og eiga
að varna ágangi Rauðár,, Assini-
boineár og Seineárinnar; að þess
um miklu mannvirkjum hefir
unnið mikill fjöldi manns undir
umsjón frægustu verkfræðinga.
Á frívaktinni
Stefán Stefánsson, sem lengi
var kaupmaður og afgreiðslu-
maður Bergenska gufuskipafé-
lagsins á Norðfirði, var eitt sinn
á ferð með „Novu“ frá Noregi
til íslands. Er þeir nálguðust
Færeyjar, lentu þeir innan um
fjölda færeyskra róðrarbáta,
sem voru að veiðum. Brytanum
á „Novu“ þótti hér vel bera í
veiði með öflun nýmetis, sneri
sér til Stefáns og spurði hann,
hvort hann gæti ekki útvegað
sér fisk hjá Færeyingunum.
Jú, Stefán kvað það sjálfsagt,
bað skipstjórann að hægja ferð-
ina og var það gert. Stefán gekk
þá út að borðstokknum og kall-
aði:
— Jogvan, Jogvan, okkur
vantar nýjan fisk.
Einn af bátunum kom þegar
að skipshliðinni og brytinn fékk
fiskinn. Þegar lagt hafði verið
af stað aftur, kom brytinn til
Stefáns og spurði undrandi,
hvort hann hefði þekkt mennina
á bátnum. Stefán leit kýminn á
brytann og svaraði:
— Veistu ekki, maður, að
fjórði hver Færeyingur heitir
Jogvan, og þar sem fjórir Fær-
eyingar eru á bát, hlýtur alltaf
einn að heita Jogvan.
☆
Hermaður (var að segja frá
stríðinu): — I sama bili dundi
afskaplegt kúlnaregn á okkur.
Fanney litla: — Hafðirðu ekki
regnhlífina þína, pabbi?