Lögberg - 22.03.1951, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMTUDAGINN 22. MARZ, 1951
7
Skýrsla Póls Kolka læknis til Þjóðræknis-
félagsins á órsþingi þess 1951
Heiðruð stjórn Þjóðræknisfélags
íslendinga í Vesturheimi:
Kæru landar og vinir:
Á stjórnarfundi Þjóðræknis-
félagsins, sem ég mætti á
skömmu eftir áramótin, gaf ég
stutta skýrslu um ferðir mínar
á vegum félagsins og benti á
ýmis verkefni, sem mér, að ferð-
ferðum þessum afstöðnum, virt-
ist vera aðkallandi. Ég lofaði þá
að gefa þessa skýrslu skriflega
og vil hér með sýna á því nokk-
urn lit.
I.
Starf mitt á þessum ferðum
mínum var tvíþætt, annars veg-
ar fólgið í fyrirlestrahaldi og
kvikmyndasýningu, hins vegar
í persónulegu kynningarstarfi,
viðræðum við fólk að samkom-
um enduðum og heimsóknum
til landa eftir því, sem komið
varð við. Um samkomurnar
sjálfar er það að segja, að þær
voru mjög misjafnlega sóttar,
án þess að ég vilji leggja á það
dóm, að hvað miklu leyti léleg
á hverjum stað að því er snertir
hentugan fundardag og um
fundarboð, og veltur þá auðvit-
að á mestu, að deildarstjórnirn-
ar sýni bæði áhuga og hug-
kvæmni í því að fá menn til að
mæta, einkum hið yngra fólk.
Tel ég heppilegt vegna þess, að
útdráttur úr erindunum sé gef-
inn á ensku, en þann hátt hafði
ég á samkomum á Kyrrahafs-
ströndinni og í Wynyard og tel
það eina ástæðuna til ágætrar
aðsóknar á þessum stöðum. Um
val á kvikmyndum er það að
segja, að ánægjan af þeim er
ekki fyrst og fremst undir því
komin, að þær sýni nýjustu
framfarir á íslandi, svo sem stór-
hýsi, verksmiðjur og þess hátt-
ar, þótt það sé gott með öðru
góðu. Fólk, sem að einhverju
eða öllu leyti er alið upp á Is-
landi, gleðst mest yfir því að
sjá myndir, sem vekja hjá því
bernskuminningar t. d. af skepn-
um, en þær voru æskuvinir
flestra, sem ólust upp í sveit.
Að lokum skal þess getið í
fundarsókn var óviðráðanlegum _ sambandi við samkomurnar, að
ástæðum að kenna, en auðvitað '
áttu uppskeruannir stóran þátt
í því á sumum stöðum. Á öðrum
stöðum var fundarsókn langt
fram yfir það, sem hægt var að
búast við, t. d. í Vancouver, en
þar hafði stjórn félagsdeildar-
innar sent öllum skrásettum
nieðlimum sérstakt fundarboð.
Til athugunar eftirleiðis vil ég
láta þá skoðun uppi, að ef kost-
að er til slíkra ferða sem þessar-
ar, en það tel ég mjög æskilegt,
þá þarf að vanda mjög til alls
undirbúnings, hafa sem nánasta
samvinnu við deildastjórnirnar
Rovatzos Flower Shop
253 Not.re Dame Ave.
WINNIPEG MANITOBA
Bus. Pbone 21 989—Res. Phone 38 151
Our Speclalties:
WEDDING CORSAGES
COLONIAL BOUQUETS
FUNERAL DESIGNS
Miss K. Chrlstle, Proprletress
Eormerly with Robinson & Co
Minnist
í erfðaskrám yðar.
Modern Jetvellers
678 Sargent Avenue
Repairs to all makes oj
WATCHES, CLOCKS,
JEWELLERY AND
RONSON LIGHTERS
vestur á Kyrrahafsströnd töldu
sumir aðgangseyririnn hafa ver-
ið of lágan og að aðsókn hefði
alls ekki orðið minni, þótt hann
hefði verið heill dollar í stað
hálfs, en um það tel ég mig
ekki dómbæran. Þó vil ég benda
á, að með þvi hefði sennilega
fengist upp kostnaðurinn af ferð
minni, jafnvel þótt ýmsu aldur-
hnignu og félitlu fólki hefði ver-
ið sendir aðgöngumiðar ókeypis.
Annar þáttur ferðalags míns
var fólginn í persónulegri kynn-
ingarstarfsemi. Á flestum stöð-
unum var kaffisamsæti eftir
fundina, þar sem mér gafst tæki-
færi til að heilsa fólkinu og
spjalla nokkur orð við ýmsa,
auk þess sem þá voru jafnan
sungin íslenzk þjóðlög. Þetta
tel ég mjög þýðingarmikið at-
riði, bæði fyrir fyrirlesarann og
áheyrendur, sem margir þrá
ekki aðeins að heyra rödd frá
gamla landinu, heldur að taka í
útrétta íslenzka hönd og fá per-
sónulegar fréttir frá Islandi,
þar sem því verður viðkomið.
Ég var stórhrifinn af þeirri á-
nægju og gleði, sem skein út úr
andlitum blessaðra landanna,
þegar gamalkunnu íslenzku
ljóðin og lögin voru sungin. Til
þess að halda við tryggðinni til
„ástkæra, ylhýra málsins" er
ekkert ráð betra en að syngja
það inn í hug og hjarta fólks.
Um hinn þátt þ’ess persónu-
lega kynningarstarfs, heimsókn-
irnar á einstök heimili, er það
að segja, að fátt hefir fengið
mér eins mikillar gleði á ferð
minni eða verður mér ógleym-
anlegra. Veldur þar nokkuru
um forvitni mín í að kynnast
högum og heimilislífi íslend-
inga vestan hafs, en engu síður
sú gestrisni og einlæga hlýja,
sem hvarvetna mætti manni.
Því miður var tíminn víða af
of skornum skammti til þess að
sinna þessu eins og skyldi. Eink-
um harma ég það, að mér gafst
ekki tími til að heimsækja hina
ágætu íslendinga í kringum
Glenboro, Hayland og Riverton,
en á síðasta staðnum var veðrið
einnig til fyrirstöðu. I Árborg,
North-Dakota, Seattle og Blaine
hafði ég aftur á móti góðan
tíma til að koma á mörg heimili
og hafði þar prýðilega leiðsögu-
menn, sem fórnuðu miklum
tíma til fylgdar mér. Verða þeir
dagar mér ógleymanlegir, sem
ég ók um með þeim um blóm-
legar íslendingabyggðir og
mætti gestrisni og gleði, hvar
sem barið var að dyrum. Það
skal og tekið fram, að gististað-
irnir, sem mér voru útvegaðir,
voru hver öðrum yndislegri, og
væri ég ekki bundinn í báða
skó heima á Islandi, hefði þess-
ari ferð minni sennilega lokið
með því, að ég hefði gerzt flakk-
ari að gömlum sið og orðið
nokkurs konar Sölvi Helgason
eða Símon Dalaskáld í Islend-
ingabyggðunum hér vestan hafs.
II.
DEHORN YOUR CATTLE
and Avoid the Marketing Penalty
Plan Dehorning Campaigns — Caustic Young Calves
Consult your Agricultural Representative or write to
The Live Stock Branch
TREAT ALL CATTLE FOR WARBLES
Secure Warble Fly Powder through your Municipal Office.
Get started on this job now — It will pay dividends.
CONTROL CONTAGIOUS ABORTION
(Bang’s Disease)
Plan vaccination campaigns in your district. Consult a
registered veterinarian and arrange for his services.
A grant of $1.00 per head payable on all calves vaccinated.
Improve the Quallty of Your Cattle
By using a Pure Bred Bull
Department provides 20% of Purchase Price.
Maximum grant not to exceed $80.00.
Policy available to owners of grade herds only.
AUCTION SALES
WINTER FAIR BUILDING, BRANDON
BRED SOW SALE
THURSDAY, APRIL 5th —12:30 P.M.
PURE BRED BULLS AND FEMALES
FRIDAY, APRIL 6th— 12:00 NOON
Sales under auspices of the
SWINE AND CATTLE BREEDERS’ ASSOCIATIONS
II For further particulars apply to the
E STOCK BRANCH, Department of Agriculture, Legislative
Building, Winnipeg, Manitoba.
Þá vil ég leyfa mér að benda
stjórn Þjóðræknisfélagsins á
ýmislegt, sem ég tel horfa til
bóta og rétt að taka til athug-
unar, ef starf Þjóðræknisfélags-
ins á að geta náð fullum ár-
angri. Verkefnin eru mörg og
sum mjög erfið, en hafa aftur á
móti svo mikið framtíðargildi,
að varla er hægt að ganga fram
hjá þeim. Mun ég í því sem-
bandi benda á það, sem mér þyk-
ir ábótavant í starfi félagsins,
og vona ég, að það verði ekki
tekið illa upp.
Ég hef hitt hér marga landa,
sem ta'la ágæta íslenzku, eins
góða eða jafnvel betri en geng-
ur og gerist heima á Fróni, en
það fær heldur ekki dulizt, að
íslenzkan er hvorki töm tungu
né eyra alls þorra þess fólks,
sem er af þriðju kynslóðinni
hér vestan hafs og á þetta eink-
um við um Winnipeg. Mér virð-
ist, að víða hafi hvorki foreldr-
ar né börn áttað sig á því, hversu
dýrmætur arfur íslenzkan er, og
er þetta ekki tilfinningamál ein-
göngu, heldur blátt áfram
praktiskt atriði. Það er hverj-
um og einum gott veganesti að
leggja út í lífið með menntun
og fátt er jafn menntandi í víð-
tækum skilningi eða gefur jafn
góð skilyrði til menntunar eins
og að læra íslenzku, eina lifandi
klassiska málið, sem nú er talað
á vesturhveli jarðar og er ekki
aðeins móðir hinna skandinav-
isku málanna, heldur og móður-
systir ensku, þýzku og hol-
lenzku. Þar að auki er íslenzk-
an lykill að bókmenntum, sem
öldum saman sköruðu langt
fram úr því, sem skapað var á
sama tíma og af sama tagi með-
al hins hvíta kynstofns, og enn
þann dag í dag eru á því máli
skapaðar bókmenntir, sem þola
samanburð við bókmenntir
flestra annara landa. En íslenzk-
an er erfitt mál og því er það
mikill fengur að geta lært hana
fyrirhafnarlítið af munni for-
eldra sinna. Fyrsta og jafnvel
önnur kynslóð íslendinga hér
vestan hafs var sjálfmenntuð, af
því að hún hafði drukkið ís-
lenzkt mál með móðurmjólk-
inni, og íslenzku landnemarnir
stóðu því sem heild á hærra
bókmenntalegu menningarstigi
en nokkurt annað þjóðarbrot
hér. Þessir yfirburðir eru því
miður óðum að tapast. Frændur
okkar, Skotar, hefðu haldið bet-
ur á sínu, ef þeir hefðu átt sitt
sérstaka og sameiginlega móð
urmál og aðrar eins bókmenntir |
á því eins og íslendingar. Þjóð-
ræknisfélagið þyrfti að koma
ungu fólki af íslenzku kyni í
skilning um það, að hér getur
það varla talizt dyggð gagnvart
hinu nýja fósturlandi að afneita
menningararfi feðra sinna, þótt
það teljist vottur um þjóðholl-
ustu í einræðisríkjum að ofur-
selja foreldra sina í böðla hend-
ur, ef svo stendur á.
Sem betur fer eru Islendingar
hér vestan hafns nú að koma
upp háborg íslenzkrar menning-
ar í Vesturheimi, þar sem er
kennarastóllinn í íslenzkum
fræðum við Manitoba-háskóla.
Sú háborg verður að komast
upp og standa, þótt íslenzkan
hverfi sem mælt mál meðal al-
mennings, en æskilegast er, að
íslenzkan lifi sem lengst á tungu
fólksins, svo að kennarastóllinn
verði ekki eins og „kirkja á
öræfatindi“.
Sú þjóð, sem nú bygir Island,
telur ekki nema helming þess
mannfjölda sem drepinn var í
loftárásunum á Dresden á 24
klukkustundum, samkvæmt því,
sem ég las í nýju hérlendu
læknatímariti. Samt sem áður
myndi ásýnd menningarinnar í
heiminum breytast og verða
svipminni, ef íslenzka þjóðin
væri þurrkuð út. Það er af því,
að íslendingar eiga sérstæða og
sjálfstæða menningu og hana
eiga þeir fyrst of fremst því að
þakka, að í tæka tíð voru uppi
menn, sem skráðu sögur fyrstu
kynslóðanna í landinu. Ég trúi
því, að amerísk menning eigi
mikla framtíð fyrir sér, en þó
því aðeins, að ekki sé kastað á
glæ minningunni um landnám
og lífsbaráttu fyrstu kynslóða
hvítra manna hér í álfu. Það
er skylda fólks af íslenzku kyni
og þá Þjóðræknisfélagsins fyrst
og fremst að varðveita frá glöt
un allar leifar hins íslenzka
landnáms hér og leggja með því
fram íslenzkan skerf til fram
tíðarmenningar Vesturheims.
Til þess þarf að bjarga öllu því,
sem bjargað verður viðvíkjandi
lífi og starfi landnemanna og
fyrstu kynslóðanna, ná mynd-
um af þeim, upplýsingum um
ætterni þeirra og ættartengsli
við gamla landið, sögum af
afrekum þeirra og séreinkenn-
um. Nú á sú villimennska sér
stað meðal íslendinga hér í álfu,
að ljósmyndum af landnemum
og fágætum, dýrmætum bókum
á íslenzku er ýmist brennt eða
þeim hent út á sorphaug. Merk-
ur maður hér skýrði mér ný-
lega frá því, að hann hefði fund-
ið fágætar , íslenzkar bækur á
sorphaugnum utan við bæinn,
sem hann býr í. Mér var einnig
skýrt frá því, að við dauða eins
íslendings, sem áratugum sam-
an hafði safnað bókum, blöðum
og tímaritum, hefði öllu safni
hans verið brennt, af því að
það var stórt fyrirferðar. Þjóð-
ræknisfélagið verður að fá góða
menn í hverri íslendingabyggð
til að bjarga því, sem hægt er,
af gömlum bókum og gömlum
ljósmyndum, að ég nú ekki tali
um kirkjubókum úr söfnuðum
íslendinga. Sama er að segja um
gömul íslenzk örnefni, sem fullt
er af, einkum í N-ja-Islandi. Það
eru síðustu forvöð með margt
af þessu, en betra er seint en
aldrei.
Kveðja til þjóðræknisþingsins
Eftir dr. RICHARD BECK, forseta. frceOafélagsins
„The Society for the Advamcement of Scandinavian Study“.
Herra forseii! Kæru landar!
Ég vil hefja mál mitt með því
að flytja þjóðræknisþinginu
hugheilustu kveðjur og óskir
háskóla míns, ríkisháskólans í
Norður-Dakota, og forseta hans,
dr. John C. West; en hann er,
eins og kunnugt er, heiðursfé-
lagi Þjóðræknisfélagsins og hef-
með mörgum hætti sýnt í
ír
verki góðvild sína í garð íslend-
inga.
Sem forseti Norræna fræða-
félagsins ameríska, „The Society
for the Advancement of Scand-
inavian Study“, er mér það einn-
ig sérstaklega kært hlutverk.að
mega færa þingheimi innileg-
ustu kveðjur og velfarnaðarósk-
ir þess félagsskapar; og það því
fremur, sem umrætt ferðafélag
stendur nú á fertugu. Á félagið
því langa, og óhætt má segja,
harla merka sögu sér að baki,
sem er fyllilega þess virði, að
hún sé hér rakin í nokkrum
megindráttum.
Eins og nafn þess bendir til,
vinnur „The Society for the
Advancement of the Scandinav-
ian Study“ að eflingu og út-
breiðslu norrænna fræða vest-
an hafs; nær starfssvið þess til
Norðurlandanna allra, sögu
þeirra, bókmennta og menning-
ar, að fornu og nýju. Félagsfólk
þess, sem skiptir allmörgum
hundruðum og er að finna bæði
í Bandaríkjunum og Canada, þó
fleira sé af því sunnan landa-
mæranna, er einnig af öllum
þjóðstofnum Norðurlanda. I
þeim hópi eru, sem vænta má,
háskólakennarar í norrænum
og germönskum fræðum víðs-
stein í framtíðarbyggingu ame-
rískrar menningar, þá eru þeir
ættlerar, lélegir synir feðra
sinna og enn þá lélegri feður af-
komenda sinna.
Ég álít það höfuðnauðsyn, að
Þjóðræknisfélagið hafi fastan
erindreka í þjónustu sinni, sem
ferðaðist um allar íslendinga-
byggðir, safni saman gömlum
íslenzkum ljósmyndum og bók-
um, skrásetji merkilegar frá-
sagnir frá landnámsöldinni hér,
skrifi upp eða öllu heldur ljós
myndi allar kirkjubækur, sem
til eru, og reyni að hafa upp á
ættum þeim, sem komnar eru
af landnemunum. Það þarf að
glæða áhuga manna í hverju
byggðarlagi fyrir þessu og að
sjálfsögðu að hafa um þetta sam
vinnu við fræðimenn á íslandi,
þegar um er að ræða ættfærslu
eða annað, sem ræturnar standa
að þar heima. Ef þetta tekst, þá
mun Þjóðræknisfélagsins verða
minnst hér í landi öldum saman
og nafn þess verða skráð bæði
menningarsögu íslands og
Ameríku.
-☆-
Hér vestra er margt ágætra
íslendinga, en það þarf að skipu-
leggja og samræma krafta
þeirra í þessum tilgangi og það
verður Þjóðræknisfélagið að
gera, annars verður það ógert.
Til þess þarf auðvitað fé, en það
ætti að vera auðfengið, ef vilj-
vantar ekki. Bláfátækir
landnemar sameinuðu krafta
sína þegar á fyrstu árunum til
þess að koma sér upp kirkju 1
hverri sveit, launa presta og
gefa jafnvel út blöð og tímarit.
Ef allar þær þúsundir manna
af íslenzku kyni, sem nú búa í
þessari heimsálfu, fást ekki til
að leggja fram nokkur þúsund
dollara árlega til þess að bjarga
íslenzkum menningarverðmæt-
um frá glötun og leggja með því
Ég get því miður ekki varið
lengri tíma til dvalar hér vest-
an hafs, þótt mér hefði þótt
vænt um að fá að mæta sem
gestur á ársþingi Þjóðræknis-
félagsins. Ég vil því biðja stjórn
þess að koma á framfæri inni-
legu þakklæti mínu til allra
þeirra mörgu, sem á einn og
annan hátt hafa gert mér dvöl-
ina hér ánægjulega og ógleym-
anlega og sýnt mér gestrisni og
vináttu. Ég þakka stjórn Þjóð-
ræknisfélagsins af heilum hug
boð hennar, ágæta samvinnu og
allan höfðingshátt hennar
minn garð. Ég fer héðan betri
íslendingur en ég kom, því að
ég er snortinn af þeirri fölskva-
lausu og einlægu ást til gamla
ættlandsins, sem ég hef fundið
meðal svo margra, sem ég hitti,
en ekki eiga tækifæri til að líta
það öðru vísi en í anda. Holl-
vættir íslands haldi hendi sinni
yfir þeim og yfir starfi Þjóð-
ræknisfélagsins í nútíð og 1
framtíð.
vegar um þessa álfu, og einnig
fjöldi karla og kvenna, sem á-
huga hafa á bókmenntum og
menningu Norðurlanda og vilja
varðveita þá menningararfleifð
sína sem lengst og gera hana
sem arðbærasta í andlegu lífi
hérlendis. Hér er því í rauninni
um allsherjar norrænt menn-
ingarfélag að ræða. Stjórn fé-
lagsins hafa einnig skipað og
skipa fræðimenn úr flokki allra
Norðurlandaþjóða, og stundum
einnig áhugasamir leikmenn í
þessum efnum.
I meir en 30 ár hefir félagið
gefið út fræðiritið Scandinavian
Studies (áður Scandinavian
Studies and Noles), er nú kemur
út sem ársfjórðungsrit, og flyt-
ur það í anda stefnuskrár félags-
ins, ritgerðir og ritdóma um
bókmenntir, sögu og menningu
Norðurlanda, og hefir eigi lítill
hluti af því efni snert ísland og
íslenzkar bókmenntir, ekki síst
fornbókmenntirnar.
Á ársfundum félagsins, sem
löngum eru haldnir á einhverj-
um háskóla þar sem norræn
fræði eru kennd, eru alltaf flutt
allmörg erindi um norrænar
bókmenntir eða málfræðileg
efni, og eru það engar ýkjur,
þó sagt sé, að ísland hafi þar
sannarlega ekki orðið útundan.
Eru þeir líka margir í hópi hinna
amerísku fræðimanna, sem
mest hafa komið við sögu félags-
ins og staðið þar og standa í
broddi fylkingar, er lagt hafa
sérstaka rækt við íslenzk fræði
og eru einlægir vinir og velunn-
arar Islands og íslendinga. Þó
að tími leyfi eigi að nefna nöfn
slíkra fræðimanna að þessu
sinni, því að þau skipta tugum,
tel ég mér skylt, og er það að
sama skapi ljúft, að minnast á-
huga þeirra á islenzkum fræð-
um og starfs þeirra á því sviði,
á þessum merku tímamótum í
sögu Norræna fræðafélagsins
ameríska, sem þeir og aðrir sam-
herjar þeirra stofnuðu fyrir 40
árum.
Ég veit, að vér erum öll sam-
mála um það, að þeir ágætu
fræðimenn, sem þar eiga hlut
að máli, hafi innt af hendi hina
þakkarverðustu menningar við-
leitni í vora þágu. En það fræði-
starf þeirra, erlendra manna, og
starfsemi Norræna fræðafélags-
ins ameríska í heild sinni, er
tekur um svo margt til íslands,
getur einnig verið oss áminning
um það, hve auðuga bókmennta-
og menningararfleifð vér höfum
að erfðum hlotið. Það eitt sér,
að tugir fræðimanna og kvenna
(því konurnar hafa einnig lagt
þar fram sinn góða skerf) í hin-
um merkustu menntastofnunum
víðsvegar um Vesturálfu láta
sér sérstaklega um það hugað að
kenna og túlka íslenzkar bók-
menntir og menningarsögu, er
ærinn vottur um viðurkennt
gildi þeirra menningarverð-
mæta vorra. I því felst eigi að-
eins áminnig, heldur eggjan ti)
vor íslendinga.
Því hefir mér einnig þótt
sæma að draga athygli yðar
landa minna að sögu og starfi
Norræna fræðafélagsins ame-
ríska, um leið og ég í nafni hinna
mörgu norrænu bræðra og
systra vestan hafs, sem fylla
flokk þess og styðja það að
starfi, tel mér mikinn sóma að
því að flytja þjóðræknisþinginu
1 bróðurlegar kveðjur og heilla-
óskir. Fullviss er ég þess, að
þær kveðjur slá á næma strengi
í brjóstum ykkar, því að óhögg-
uð standa orð Einars Benedikts-
sonar í kvæði hans til danska
stúdentaflokksins aldamótaárið:
Winnipeg,
25. janúar 1951
P. V. G. Kolka
„Vor forna tunga’ á auð af
góðum orðum,
og uppruninn hann tengir þjóð
við þjóð.
Vor forna saga’ er ættfróð eins
og forðum;
í ættum okkar rennur frænda-
blóð‘