Lögberg - 17.07.1952, Qupperneq 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 17. JÚLÍ, 1952
5
TVVWWWWWVWVVWVWVWWVWV*
/UiieAHAL
rVENNA
Ritstjóri: INGIBJÖRG JÓNSSON
FORSETI SAMTAKA AMERÍSKRA KVENNA
Það er altaf ánægjuefni að
frétta af þeim mönnum og kon-
um af íslenzkum stofni, sem
taka að sér forustu í félags- og
mannúðarmálum í umhverfi sínu
hvar svo, sem það er; og þegar
tekið er tillit til þess hve ís-
lenzki þjóðflokkurinn í þessu
landi er fámennur, finst manni
það jafnvel ganga kraftaverki
næst, hve margir menn og konur
af íslenzkum ættum takast for-
ustu á hendur í almennum fé-
lagsmálum og leysa verk sín
þannig af hendi, að aðdáun
vekur meðal annara þjóðflokka.
Nýlega var Kvennasíða Lög-
bergs aðnjótandi fréttar um
glæsilega íslenzka konu, sem
nýlega hefir verið kjörin forseti
Félags amerískra kvenna í Van-
couver — American Women’s
Club — en það er frú Kristjana
Anderson — Mrs. A. T. Ander-
son; heimili þeirra hjóna er nú
í Vancouver, B.C.
Markmið þessa félagsskapar
er, að víkka sjóndeildarhring
meðlima sinna og styrkja fræði-
legt og félagslegt starf þeirra
þannig, að félagið verið máttar-
stólpi góðra áhrifa í samfélag-
inu. — Félagið er 37 ára gamalt
og telur nú um 150 meðlimi.
Þessar konur hafa tekið það á
stefnuskrá sína, að hlynna að
sjúkrahúsi barna í Vancouver,
sem eru krypplingar. Þær leggja
spítalanum til bókasafn og æfð-
an bókavörð, og gefa leikföng,
sem eru við hæfi þessara kryppl-
uðu barna. Ennfremur sauma
konurnar fallega kjóla fyrir litlu
stúlkurnar og rúmábreiður.
Þetta kvenfélag gefur einnig
$500.00 námsstyrki við British
Columbia háskólann, er skiptast
í tvennt. Félagið hefir líka tek-
ið að sér að leggja fram fé og út-
búa eitt herbergi í hinni nýju
byggingu Kristilegs félags ungra
kvenna. Auk þessa annast þær
um glaðningu fyrir sjúklinga í
ýmsum sjúkrahúsum borgarinn-
ar. Þessar konur reyna að þroska
sig á allan hátt í menningarleg-
ÁSKELL LÖVE:
Úr ræðustúf fluttum oð Hnausum 1. júlí 1952
Frú Kristjana Anderson
Um skilningi, með lestri góðra
leikrita, iðkun hljómlistar og
margs annars, er til andlegrar
þróunar telst.
Forseti þessa kvenfélags, gáf-
uð og áhugasöm kona, frú
Kristjana Anderson, er fædd í
grend við bæinn Kromer í North
Dakota. Foreldrar hennar voru
Guðsteinn Thorsteinson, sem
lézt árið 1907, og kona hans,
Margrét Tómasdóttir, dáin 1932.
Frú Kristjana á einn bróðir á
lífi, Magnús, kornkaupmann í
Cavalier, North Dakota. Hún er
gift Arthur T. Anderson af
sænskum ættum, miklum dugn-
aðar- og athafnamanni; þau eiga
tvö mannvænleg börn, Richard
og Margréti.
Um frú Kristjönu má það
segja, að hún er í rauninni dótt-
ir Upham-bygðarinnar í North
Dakota og þar eignaðist hún
marga æskuvini, er halda við
hana órofa trygð og hún við þá;
hún er jafnvíg á íslenzka tungu
sem enska og nýtur mikils yndis
af ljóðum.
Vinir frú Kristjönu, og þeir
eru margir, senda henni hlýjar
kveðjur víðsvegar að og þakka
henni trúnað við íslenzkar
menningarerfðir.
......Ég veit ekki, hvort telja
má viðeigandi að nefna safn á
þessum stað, en samt get ég ekki
neitað mér um að koma á fram-
færi hugmynd, sem ég trúi að sé
gagnleg, sérstaklega þegar í hlut
eiga landnemar í þessu víðlenda
ríki. Ef þið hafið komið til
Kaupmannahafnar einhverju
sinni að sumarlagi, hefir einhver
ef til vill verið svo hugulsamur
að aka með ykkur rétt út fyrir
borgina á stað, þar sem heitir
Landbúnaðarsafnið. Og allir,
sem litið hafa Stokkhólm, hafa
komið á eyju í miðri borginni,
sem nefnd er Skansen. Á báðum
þessum stöðum eru söfn, sem
aðrar þjóðir langar til að eign-
ast, og þó er það á Skansen
merkast og elzt.
Safnið á Skansen sem og hið
danska safn við Kaupmahna-
höfn eru svonefnd byggðasöfn.
Þangað hafa verið flutt gömul
hús og heilir bæir og jafnvel
heil þorp með kirkju og öllu
tilheyrandi úr ýmsum lands-
hlutum frá ýmsum tímum. Göt-
ur þorpanna eru eins og á 16. og
17. öld, búðirnar hinar sömu og
eins fatnaður fólksins, sem
gengur um beina við söfnin,
prentsmiðjan prentar á löngu
liðinn hátt, og glasblásarar og
aðrir iðnaðarmenn búa til fyrir
gesti ýmsa hluti á sama hátt og
gert var áður en vélarnar fóru
að gera allt í flýti. Inni í hverju
húsi er allt eins og það var
endur fyrir löngu, áhöldin í eld-
húsinu skiljum við börn nútím-
ans varla eða ekki, og eins eru
skepnuhúsin með öðru sniði en
við eigum að venjast. í stuttu
máli sagt, þarna kynnast börn
nútímans sögu fortíðarinnar, og
hver og einn getur hæglega
fundið, að hér liggur andrúms-
loft löngu liðinna alda.
Heima á íslandi hafa menn
hin síðustu ár hafizt handa um
framkvæmd á svipaðri hug-
mynd og þeirri, sem framkvæmd
var fyrir löngu í Stokkhólmi og
Kaupmannahöfn. Þó er sá regin
munur á, að heima er aðallega
reynt að halda nokkrum gömlum
^æjum óbreyttum með öllum
tækjum, og eru Glaumbær í
Skagafirði og Keldur á Rangár-
völlum þeirra merkastir. Gömlu
torfbæirnir heyra bráðum allir
til hinu liðna, en komandi kyn-
slóðir eiga á þessum stöðum að
tV ☆ ☆
HÚSFREYJA í MOSKVU
Alan Kirk var lengi sendiherra
Bandaríkjamanna í Moskvu og
lét af því starfi fyrir fáum mán-
uðum. Kona hans, Lydia Kirk,
er um þessar mundir að birta
greinarflokk frá dvölinni í
Moskvu í hinu víðlesna ameríska
kvennabliði, Ladies Home
Journal. Greinarflokkur þessi
varpar miklu ljósi á það, hvern-
ig Það er að vera húsfreýja í
Moskvu, jafnvel þótt sendi-
herrafrúin hafi þar aðra að-
stöðu en flestar aðrar konur.
Engin tök eru á því að birta
greinina í heild, en hér fara á
eftir glefsur, til skemmtunar og
fróðleiks. Grein frúarinnar er
mestmegnis bréf, er hún hefir
ritað frá Moskvu, heim til vina
og kunningja. Segir þar m. a.
á þessa leið:
Moskvu, 31. janúar 1950: Ég
sá konur í nýju starfi í dag: að
hlaða öskubíla. Öskudallarnir
eru háir með þungum hlemm-
um og þeir eru allir eins, svo
að ég geri ráð fyrir að þeir séu
látnir eða leigðir af borgar-
stjórninni. Ég hefi sjaldan séð
fleiri en þrjá við stærstu sam-
byggingarnar. Kannske er það
af því að í Ráðstjórnarríkjunum
fellur lítið til af rusli, sem
fleygt er . . . . Það getur verið
fróðlegt að afla sér upplýsinga
um ástandið í húsnæðismálum
með því að telja nafnspjöldin,
sem fest eru á útidyrnar. í
morgun til dæmis, gekk ég fram
hjá venjulegu einlyftu húsi —
átta gluggar á hlið og fjórir á
stafni. — Það voru 32 nöfn á
spjaldinu, sem fest var við úti-
dyrnar. I sömu götu var minna
hús, af sömu gerð — fimm glugg-
ar á hlið og þrír á stafni — og
þar voru 20 nöfn.
Húsnæðismálin eru mikils-
vert atriði í hugum unga fólks-
ins, sem hyggur á hjúskap, því
að það hefir engin tækifæri til
að setja eigin heimili á stofn.
Að minnsta kosti ekki fyrr en
fjölskyldan er orðin svo stór, að
réttlætanlegt geti talizt að láta
hana fá til umráða svo mikið
húsnæði sem heila íbúð. En
samt giftist nú fólkið og ein-
hvern veginn tekst því að búa
með tengdafólki og frændum.
En það kemur jafnvel fyrir —
það sagði ein þjónustustúlkan
mér — að fráskilin kona dregur
sig aðeins í hlé á bak við tjald
eða hengi í sömu íbúðinni meðan
maðurinn kemur með nýju kon-
una heim. Ef hún hefir ekki í
neitt annað hús að venda, er
ekki hægt að vísa henni á burt
úr íbúðinni.
Hjónaskilnaðir gerast sjald-
gæfari en fyrr í Ráðstjórnar
ríkjunum og blöð og tímarit
^eggja áherzlu á samstöðu fjöl-
skyldunnar og hlutverk hennar
að ala upp börn. Börnum verka-
manna er komið í smábarna-
skóla, en ekki þeim börnum,
sem hægt er að annast heima
Vitaskuld er það ríkisvaldið,
sem ákveður, hvaða börn fá að
geta séð, hve erfið kjör forfeðr-
anna í fátæku og viðarlausu
landi voru endur fyrir löngu.
Hér í landi hafa menn búið í
tíu þúsund ár eða lengur, en að-
eins í tæpa öld hafa hvítir menn
búið á þeim slóðum, sem við nú
stöndum á. Fyrir tveim manns-
öldrum eða jafnvel einum var
auðvelt að kynnast bústöðum og
menningu frumbyggja landsins,
en nú eru Indíánarnir óðum að
hverfa og menning þeirra að
mestu eyðilögð. Það er því varla
seinna vænna að safna saman
bústöðum þeirra og tækjum á
einn stað, því að afkomendur
okkar munu glaðir kynnast hinni
frumstæðu menningu, sem for-
feður þeirra drifu á brott.
Þó munu þeir miklu fremur
vilja kynnast bústöðum og tækj-
um sinna hvítu forfeðra, sem
héldu hingað um reginhöf frá
ýmsum löndum heims. Ennþá
er gjörlegt að koma upp söfnum
til að sýna líf þeirra og baráttu
heima fyrir og hér fyrstu árin,
en eftir nokkur ár eða áratug
getur það orðið um seinan.
Við ættum að hefjast handa
um að koma upp byggðasafni í
Manitoba, þar sem reistir yrðu
bæir og þorp sömu tegundar og
þeir, sem fólkið flutti úr, þegar
það yfirgaf sín gömlu lönd, bæði
ríkmannleg hús og hús hinna
fátæku, með öllum tækjum og
áhöldum, sem til eru enn. Við
hvert safn hlytu að vinna menn
og konur, sem sýndu hin fornu
vinnubrögð og gengur klætt
eins og áður fyrr. Mætti jafnvel
flytja inn allskonar húsdýr til
sýningar við bæi hverrar þjóðar,
svo að hægt yrði að sjá muninn
á þeim stofnum, sem hinir ýmsu
innflytjendur áttu að venjast
heima fyrir, svo að safnið líktist
veruleikanum sem mest. Á sama
svæði myndu svo rísa bjálka-
kofar af sömu gerð og þeir, sem
landnemarnir byggðu við kom-
una til hins nýja lands, og í þeim
yrðu sýnd þau tæki, sem þeir
notuðu í harðri baráttu fyrir lífi
sínu og sinna fyrstu árin.
Það eru mörg þjóðabrot í
Manitoba, og slíkt safn verður
ekki byggt á einum degi. Eflaust
verður það byggt með tímanum,
og þegar eitt þjóðarbrot hefir
hafizt handa, koma hin strax á
eftir til að reyna að verða hin-
um fremri. Ég er ekki í hinum
minnsta vafa um, að fegurri
minnisvarði verður ekki reistur
landnemunum, og vonandi
finnst ykkur eins og mér, landar
góðir, að hinir íslenzku frum-
byggjar hins Nýja-lslands, sem
komu flestir snauðir handan um
haf með gáfur og góðan vilja
sem veganesti, eigi ekkert frem-
ur skilið en að okkar ættliður
hefjist handa um byggingu slíks
byggðasafns einhversstaðar í
Nýja-íslandi eða í hinum fagra
borgargarði Winnipeg-borgar,
Assiniboine Park. Hið íslenzka
hverfi hlyti að sýna veglegan
íslenzkan torfbæ, kannski prests-
setur með gamalli torfkirkju og
helzt lítinn kotbæ, en líka hin
fyrstu hús landnemanna við
Winnipegvatnið og helzt eftir-
líkingu þeirra húsa, sem ríkinu
Nýja-fslandi var stjórnað frá í
tólf ár. Ég er sannfærður um,
að slíkt yrði ekki aðeins íslenzk-
um mönnum til virðingar held-
ur og mikil hvatning til allra
annara þjóðarbrota þessa fylkis
og ef til vill víðar, því að þótt
okkar tími sé tími hinna miklu
framfara og hins ókomna, verður
aldrei fundin ný menning, sem
ekki byggir á reynslu hins liðna,
og sú þjóð, sem gleymir fortíð
sinni, á á hættu, að framtíðin
renni líka úr höndum hennar út
í sand hins ókomna.
Eflaust segja menn, að þetta
sé ágæt hugmynd, hún hljóti að
verða framkvæmd einhvern-
tíma, bara ekki af þeim eða
okkur. Við viljum allir gjarnan
ljá góðu máli lið, ef það kostar
okkur ekkert og við getum hlot-
ið af því heiðurinn án mikillar
fyrirhafnar, og séum við farin
að eldast, vonumst við eftir, að
hinir yngri taki af okkur alla
fyrirhöfn. En það er máltæki í
Færeyjum, að íslendingar geti
allt, og þótt við séum ef til vill
ekki ólíkir öðrum að því leyti,
að okkur þykir gott að geta látið
nágrannan fást við erfiðleikana,
hafa Vestur-íslendingar sýnt það
í verkinu greinilegar en önnur
þjóðarbrot hér, að þeir vilja allt
á sig leggja til að halda við
minningunum um hið liðna og
menningunni, sem hingað flutt-
ist með þeim. Þótt kennslustóll-
inn í íslenzku við Manitobahá-
skólann hafi kostað mun meira
fjárhagslegt átak en slíkt safn
myndi þurTa að kosta, hafa þús-
undir manna sýnt það í verkinu,
að þeir horfa ekki í aurana, þeg-
ar mál þeirra og menning eiga í
hlut. Eflaust myndu íslenzk
yfirvöld líka styðja slíkt mál
með ráðum og dug og gefa hing-
að muni, sem nauðsynlegir yrðu
fyrir byggðasafn fylkisins, og al-
þýða sveitanna víðsvegar um
Kanada vill vafalaust gjarnan.
gera sitt til að næstu ættliðir fái
skoðað fortíðina á þennan auð-
velda og lærdómsríka hátt.
Vandinn er aðeins að finna góða
menn til að hefjast handa og
koma verkinu af stað — hálfnað
er verk þá hafið er — en úr því
er vandiijn minni. Og það er
sannfæring mín, að ef slíkt nauð-
synjaverk bættist við hina vel-
kunnu nýju deildarstofnun í ís-
lenzku máli og menningu við
háskólann hér, verður þess varla
lengi að bíða, að hér lendir menn
fari að nota hið færeyska orðtak
örlítið breytt og segi, að Vestur-
Islendingar geti allt.
læra að dansa, hver að læra
ensku og frönsku, hver eru nógu
vel gefin til þess að halda á-
fram inn í miðskólana og að lok-
um háskólann. Foreldrar veita
börnum sínum heimili og um-
önnun þegar þau eru lítil. En
með uppvextinum verða þau að-
eins óaðskiljanlegur hluti fjöld-
ans. Breytingin er augljós á 12—
13 ára aldrinum. Þá þrýstir rík-
isvaldið sér inn á sálir þeirra og
þroska .... Þvottasnúrur eru
jafnan nokkur auglýsing um
það, í hvað fólkið klæðist. Á
þvottasnúrunum í Moskvu sér
maður litaðar baðmullarskyrtur,
sem hljóta að vera ætlaðar jafnt
konum og körlum, hnésíðar
prjónabuxur kvenna, brúnar,
bláar eða leirrauðar, ferhyrnda,
hvíta baðmullardúka, — annað
tveggja uppþvottadúkar eða
barnableyjur, nokkur bætt lök,
einn borðdúk, í hæsta lagi tvo,
og annað veifið gróf baðmullar-
gluggatjöld. Þetta er það, sem
maður sér á þvottasnúrunum og
annað ekki, nema staka peysu
og mislita karlmannsskyrtu af
og til . . . . Skrítilegt atvik kom
fyrir framan við sendiherrabú-
staðinn (ameríska) í gær, þegar
fordrukkinn bóndi gaf sig á tal
við rússneskan varðmann, sem
var á verði, og spurði: „Er það
þarna, sem stríðsæsingamenn-
irnir búa?“. Varðmaðurinn benti
honum þegjandi að hypja sig á
burt, en bóndinn faðmaði hann
að sér og hrópaði: „Þakka þér
félagi fyrir að þú verndar okkur
fyrir þeim!“ —DAGUR
Formaður íslendingafélags í Oslo í 25 ér
Þegar Hekla fór frá Noregi í
Geysisferðinni tók einn farþegi
sér far með henni heim til Is-
lands, Guðni Benediktsson frá
Reyðarfirði. Allir íslendingar
sem dvalið hafa í Osló síðustu
aratugina kannast við Guðna,
því hann hefir verið formaður í
félagi Islgndinga þar í borg í 25
ár.
Fararstjórinn er annaðist fyrir
greiðslu farþeganna er voru á
vegum Ferðaskrifstofunnar, Sig-
urður Magnússon, átti tal við
Guðna fyrir blaðið. Liðin eru 33
ár frá því hann fór af landi burt.
Hér var viðtalið.
— Ertu ættaður að austan?
— Já. Ég er fæddur í Breið-
dalnum, en allt ættfólk mitt er
austfirzkt. Ég veit ekki hvort þú
kannast nokkuð við ættir manna
austur þar, en bróðir minn var
Sveinn, hreppstjóri í Búðahreppi
kunnur maður, nýlátin. Hann
var elztur okkar fjögurra bræðra.
Hinir eru Einar símstjóri í Stöð-
varfirði og Björgvin útgerðar-
maður á Búðum.
— Hvaða ástæður lágu til þess
að þú fórst af landi burt?
— Forvitni, — útþrá. Mig lang-
aði til þess að litast um 1 heimin-
um. Það var í júnímánuði 1919,
en þá var ég rúmlega tvítugur, að
ég steig í fyrsta skipti á erlenda
grund. Ég hafði keypt mér far til
Björgvinjar og er þangað var
komið vissi ég varla hvað ég átti
af mér að gera því þar þekkti
ég engan mann.
— Talaðirðu norsku?'
— Nei. Þá talaði ég slæma
dönsku en það dugði mér til þess
að drepast ekki.
— Fékkstu strax atvinnu?
— Já. Ég komst strax að vinnu
við skrifst’ofustórf og var hjá
sama fyrirtækinu í sex mánuði.
— Varstu vanur slíkum störf-
um að heiman?
— Já. Ég hafði unnið talsvert
við verzlunar- og skrifstofustörf,
•var t. d. búinn að vera sýsluskrif
ari í tvö ár hjá Magnúsi Gísla-
syni þáverandi sýslumanni Suð-
ur Múlasýslu, og var það ástæð-
an til þess að ég leitaði fyrir mér
um slík störf í Noregi. Frá Björg-
vin fór ég svo til Oslóar og 1.
marz 1923 fékk ég svo vinnu við
skrifstofustörf hjá Shell og hjá
því fyrirtæki hef ég verið síðan
og unnið alls konar skrifstofu-
störf.
— Alltaf verið í Osló?
— Já, allan tímann.
— Kvæntur?
— Norskri konu, Maríu, ætt-
aðri af Vestfold. Við eigum einn
son, Harald Benedikt, sem hefir
lokið háskólaprófi í frönsku, og
býr í Osló.
— Þú varst lengi formaður ís-
lendingafélagsins í Osló, eða var
ekki svo?
— Jú, í 25 ár. Þess vegna hef
ég bæði kynnst öllum þeim Is-
lendingum, sem stundað hafa
nám í Osló síðustu þrjá áratug-
ina og til mín hafa oft leitað
ymsir íslenzkir ferðamenn, sem
gist hafa Osló. Þú mátt segja frá
því, að mér hafi alltaf þótt afar
vænt um að fá að fylgjast með
unga fólkinu og sjá það vaxa til
nýrra dáða með nýjum verkefn-
um. Þessi tengsl mín við hið
unga ísland hafa valdið því að ég
hef ekki fundið eins sárt til út-
legðarinnar og margir aðrir þeir,
sem brjóta allar brýr að baki,
týna máli og menningu ættjarð-
arinnar án þess að geta þá fylli-
lega eignazt nokkuð nýtt í stað-
inn.
— Varstu upphaflega ráðinn í
að fara alfarinn frá íslandi?
— Nei. Það var aldrei ætlunin.
En svo höguðu örlögin ævi minni
þannig, að hvert atvikið af öðru
varð til þess að ég sá mér ekki
fært að fara heim og sætti mig
svo við að verða kyrr.
— Hlakkarðu til að koma
heim?
— Mjög. Fyrst ætla ég til
Austurlandsins að heimsækja
ættfólk mitt og forna vini. Þar
mun ég verða í hálfs mánaðar
tíma og svo mun ég halda til höf-
uðstaðarins. Ég geri ráð fyrir að
undarlegt muni verða fyrir mig
að sjá ísland aftur, einkum
Reykjavík, en þar kom ég síðast
árið 1912. Ég óttast að ég muni
lítið finna af því gamla íslandi,
sem ég kvaddi, en vona að í stað-
inn komi eitthvað nýtt, sem
verði mér síðar jafn kært í minn-
ingunum og það, sem ég á nú þar.
S. M.
— MBL. 13. júní
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent 1 póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
BJÖRN GUÐMUNDSSON
FREYJUGATA 34 . REYKJAVÍK