Lögberg - 12.02.1953, Blaðsíða 5

LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 12. FEBRÚAR, 1953
5
ÁHLGAMÁL
LVCNNA
Ritstjón: INGIBJÖRG JÓNSSON
UM ÞJÓÐRÆKNISMÁL
Finnar sjálfstæð þjóð í 35 ár
Þann 23. febrúar hefst þrítug-
asta og fjórða ársþing Þjóð-
ræknisfélags íslendinga í Vest-
urheimi, og í hvert skipti er eins
og nýtt líf færist í hið íslenzka
mannfélag hér í bænum, því
þingið sækja fulltrúar utan úr
bygðum íslendinga og menn
fagna því að hittast einu sinni
enn til að ræða þjóðræknismál-
in, sem öllu fólki af íslenzkum
stofni eru svo hjartakær. Auk
þess eru þá haldnar samkomur
þrjú kveld í röð, sem vandað er
mjög til, meðal annars með því,
að fá kunna ræðumenn langt að,
og þá beztu söng- og hljómlistar-
krafta, sem völ er á meðal ís-
lendinga til að skemta.
Þjóðræknisfélagið hefir gert
lítið að því að auglýsa sjálft sig
eða telja upp afrek sín á opin-
berum vettvangi, enda fer jafn-
an bezt á því. En þeir, sem lesa
Þingtíðindin í Tímaritinu, eða
fundargerninga stjórnarnefndar
félagsins, komast fljótt að því,
að starf félagsins á síðastliðnum
34 árum, síðan það var stofnað
15. marz 1919, er orðið geysi-
mikið.
Ekki skal nein tilraun gerð til
þess hér, að rekja starfsferil fé-
lagsins, enda er það of mikið
efni í stutta grein, en hins*vegar
skal reynt að hrinda nokkrum
misskilningi, sem virðist sums
staðar eiga sér stað, en hann er
sá, að félagið hafi bundið sig
við það, að nota íslenzka tungu
eingöngu við öll sín félagsstörf,
eins og við fræðslu- og útbreiðslu
mál.
Vitaskuld er einn aðaltilgang-
ur félagsins sá, að styrkja og
styðja íslenzka tungu og bók-
vísi hér í landi, og að því hefir
félagið og deildir þess unnið
dyggilega með stofnun íslenzku
skóla, hvar sem hægt var að
koma því við; með því að halda
vakandi í fjölda mörg ár áhug-
anum fyrir stofnun íslenzku-
deildar við háskólann, og með
fjárframlögum félagsins og með-
lima þess til þeirrar stofnunar.
Þótt íslenzkan eigi að vísu að
skipa öndvegi hjá félaginu, datt
hinum vísu mönnum, sem stofn-
uðu félagið og sömdu löggjöf
þess aldrei sú firra í hug að úti-
loka tungu landsins, enskuna;
ef til hennar þurfti að grípa, var
sjálfsagt að gera það. Fer hér á
eftir kafli úr 14. lagagrein fé-
lagsins, er fjallar um ársþingið:
. . . „skal forseta heimilt að leyfa
félagsmönnum að ræða málin
á ensku, ef hann álítuK nauðsyn-
legt, en annara þjóða mönnum
skal svarað á þeirri tungu, sem
þeir skilja."
Félagsmönnum var strax ljóst
á fyrstu árum félagsins, að margt
fólk af íslenzkum stofni naut
sín ekki á íslenzkunni og að
slíku fólki myndi fara fjölgandi
eftir því sem árin liðu, og væri
því nauðsynlegt að fræða það
um uppruna sinn og ætt á enskri
tungu. Fyrir þessa ástæðu mun
félagið hafa ráðist í að styrkja
útgáfu sögu íslands á ensku árið
1924. Kennari einn við Luther
College, Decorah, Iowa, Knut
Gjerset að nafni, hafði ritað á
enska tungu allstó'ra bók um
sögu íslands; einnig var í henni
kafli um flutninga íslendinga
vestur um haf og fyrstu nýlend-
ur þeirra hér í álfu. Útgáfufé-
lagið MacMillan Co. hafði lofað
að taka að sér útgáfu bókarinn-
ar með því skilyrði, að það fengi
tryggingu fyrir því, að 1000 ein-
tök yrðu keypt af bókinni í einu
lagi og átti eintakið að kosta
$4.00 í lausasölu. Þótt Þjóð-
ræknisfélagið væri ekki auðugt
fé, tókst það á hendur þessa
ábyrgð og bókin kom út. Bókin
fékk ekki alls staðar góða dóma,
eins og gengur, og salan gekk
ekki vel í fyrstu, en nú mun
þessi bók uppseld. Munu marg-
ir hafa haft mikið gagn af
henni, og fleiri myndu nú vilja
greiða meira en hið upphaflega
verð til að eignast hana.
Fyrir nokkrum árum var Þjóð-
ræknisfélaginu ljúft að eiga sam-
vinnu við Icelandic Canadian
Club um að stofna kveldskóla —
Icelandic Canadian Evening
School — í þeim tilgangi að
kenna íslenzku og flytja fyrir-
lestra um sögu íslands og ís-
lenzkar bókmentir á ensku fyrir
íslenzk ungmenni, er ekki gátu
notið slíkrar ffæðslu á íslenzku.
Voru fyrirlestrarnir allvel sóttir.
Átti félagið seinna samvinnu
við ofannefndan klúbb um að
gefa út fyrirlestrana í bókar-
formi — Iceland’s Thousand
Years — og bjó próf. Skúli
Johnson bókina undir prentun,
og lagði á sig mikið verk í því
sambandi. Er auðséð að Þjóð-
ræknisfélagið lá ekki á liði sínu
í þessu máli, því níu fyrirlestrar
af þrettán í bókinni eru eftir
stjórnarnefndarmenn félagsins.
Þó að vafalaust megi finna
ýmislegt að þessari bók, því
sumir höfundar fyrirlestranna
eru engir sérfræðingar í þeim
efnum, er þeir fjölluðu um, þá
hefir hún vafalaust orðið nokk-
ur fræðslulind fyrir marga og
víst hefir hún náð allmikilli út-
breiðslu og er það aðallega að
þakka dufnaði formanns útgáfu-
nefndarinnar, frú Hólmfríðar
Danielson.
Þjóðræknisfélagið hefir látið
sér mjög ant um að fræða aðra
þjóðflokka hér í landi um Is-
lendinga, sögu þeirra og bók-
mentir. í þeim tilgangi hafa
stjórnarnefndarmenn félagsins,
einkum forsetar þess, flutt ótelj-
andi erindi á ensku í borgum
og bygðum þessarar álfu. Vafa-
laust hefir Dr. Richard Beck
verið afrekamestur þeirra allra
á þessu sviði; hann hefir borið
hróður Islendinga og Islands vítt
um þessa álfu ekki einungis
með óþreytandi ræðuhöldum á
ensku og á Norðurlandamálun-
um; hann hefir gefið út, eða
verið ritstjóri að mörgum bók-
um: þýðingum íslenzkra ljóða
og skáldsagna, og hefir samið
sögu íslenzkra bókmenta, auk
þess sem greinar hans um þessi
mál og um íslenzka forvígis-
menn, er birzt hafa í mörgum
öndvegisritum álfunnar, hljóta
að skipta mörgum tugum, e. t. v.
hundruðum. Dr. Beck á ekki
margan sinn líka.
Vitaskuld hafa hvorki Dr.
Beck né aðrir félagsmenn unnið
að þessum íslenzku fræðslumál-
um eingöngu né aðallega á veg-
um Þjóðræknisfélagsins, en það
sem hér hefir verið sagt, ber þess
vitni að forustumenn félagsins
og þá félagið í heild hefir frá
upphafi vega verið fylgjandi og
hefir starfrækt fræðslustarfsemi
um íslenzk mál á enskri tungu.
Það er síður en svo að engir
aðrir en meðlimir Þjóðræknis-
félagsins hafi unnið að þessum
málum. Góðu heilli hafa menn
og konur af íslenzkum ættum,
búsett víðsvegar um álfuna,
reynt á einn eða annan hátt að
fræða meðborgara sína um ætt-
land sitt. Og ekki má gleyma
því virðingarverða þjóðræknis-
starfi, er Icelandic Canadian
Club hefir int af hendi; þó ekki
sé minst á annað en útgáfu árs-
fjórðungsritsins, Icelandic Can-
adian, er það nóg til að sýna,
að það félag hefir nú í síðastliðin
tíu ár, síðan ritið hóf göngu
Gífurlegar framfarir hafa orðið
í landinu þrátt fyrir þung örlög
Eftir SIGURJÓN GUÐJÓNSON
Margt er á huldu, eins og ætla
má, um uppruna þess fólks, er
Finnland byggir. Höfðu Skand-
inavar lengi lítil mök við þeð,
nema þá helzt Bjarma, þjóð-
flokk finnskan við Hvítahafið.
Fóru Norðmenn í ránsferðir til
Bjarmalands vegna g r á v ö r u
þeirra, er þótti mjög góð, en
tóku síðar upp friðsamlegri ,verzl
unarviðskipti við þá.
Þegar Finnland kemur fyrst
fram í dagsljós sögunnar, eru
verulegir hlutar þess bygðir, ó-
1 í k u m þjóðflokkum. Má þar
nefna s æ n s k a n kynstofn, er
hafði numið land í strandbyggð-
um Finnska flóans ,er kallaðar
hafa verið Nýland. Er hann tal-
inn hafa komið frá Svíþjóð og
Álandseyjum. Þá voru þar
finnskir þjóðflokkar, er flutzt
höfðu að líkindum til Finnlands
frá Eistlandi og Eystrasaltslönd-
unum, og benda hin nánu mál-
tengsl finnsku og estnesku til að
svo hafi verið. Það voru hinir
eiginlegu Finnar, er settust að í
Ábohéruðunum og Satakunta.
Tavastar, er tóku sér bólfestu í
hinum skógauðugu, vatnasælu
miðbyggðum landsins, þar sem
nú er kallað Tavastland Kyrjál-
ir, sem ætla má að komið hafi
frá Rússlandi og blandast hafa
Rússum allmikið, bæði fyrr og
síðar.
Milli Tavastanna og Kyrjál-
anna varð til einn kynstofninn
enn, Savolalksarnir, er byggja
Savolalkshéruðin. Ber ú 11 i t
þeirra þess vitni, að þeir eru
blóðblandaðir Tavastar og Kyrj-
álar. — Nyrzt í Finnlandi voru
loks lappneskir þjóðflokkar sem
höfðu aðsetur langt suður eftir
landinu lengi vel, eins og ör-
nefni enn í dag benda til, en
urðu smám að lúta í lægra haldi
fyrir finnsku þjóðflokkunum, er
sóttu fast norður á bóginn. Eru
sína, afrekað miklu þjóðræknis-
legu starfi. Það var brýn þörf á
slíku riti og í því hafa birzt
margar ágætar greinar. Vitan-
lega hefir félagið haft margt
fleira með höndum þó það verði
ekki hér upptalið. Eins og fyr
er sagt, hefir Þjóðræknisfélagið
aldrei einskorðað sig við ís-
lenzkuna í starfi sínu; Icelandic
Canadjan Club ætti heldur ekki
algerlega að binda sig við
enskuna í sínu starfi, að minsta
kosti yrði það vel þegið af
mörgum, ef rit félagsins flytti af
og til hvatningarorð þess efnis,
að foreldrar kendu börnum sín-
um íslenzku og að íslenzk ung-
menni legðu stund á þessa
fögru tungu feðra sinna.
•Það var mikið fagnaðarefni
öllum þeim, sem íslenzkum mál-
um unna þegar það fréttist að
ungt námsfólk af íslenzkum
ættum ætlaði að stofna félag sín
á meðal; þetta er nú orðið að
’veruleika og heitir það Leifs
Eiríkssonar félagið. Það var
glæsilegt unga fólkið úr félag-
inu, er sótti samkomu Icelandic
Canadian Club fyrir tveimur
vikum, og manni hlýnaði um
hjartarætur að kannast við
margt af því, frá því á dögum
Laugardagsskóla Þjóðræknisfé-
lagsins. Frá tilgangi félagsins
hefir áður verið skýrt hér í
blaðinu.
Eiginlega vinna öll þessi félög
að sama marki, Þjóðræknisfé-
lagið og deildir þess, Icelandic
Canadian Club og Leifs Eiríks-
sonar félagið; milli þeirra ætti
því jafnan að vera sátt og sam-
lyndi, og sem nánust samvinna.
Nú fer þjóðræknisþingið í
hönd, hið eina þing, sem háð er
um þessi mál; væntanlega taka
öll þessi félög þátt í því, og nota
tækifærið til að kynnast, skiptast
á skoðunum og leita leiða í
framhaldsstarfinu.
nú leifar Lappanna aðeins tvö
þúsund manns. Lifa þeir á hrein
dýrarækt og veiðiskap, sem
frændur þeirra í nágrannalönd-
unum. Talið er nokkurn veginn
víst, að forfeður þeirra hafi búið
í landinu á steinöld.
Það segir sig sjálft, að á langri
þjóðarævi hafa þessar ólíku kyn
kvislir landsins blandazt veru-
lega. Þó hafa hinar tvær ólíku
höfðutungur, finnska og sænska
er þjóðin talar, átt sinn þátt í
að draga úr því. Oft hefur verið,
einkum á seinni hluta 19. aldar,
hreint málstríð í landinu, þjóð-
inni stundum til verulegs tjóns.
Finn-Finnar og Finn-Svíar
Við íslendingar köllum lands-
menn Finna. Réttara væri að
kalla þá Finnlendinga. Sænsku-
mælandi Finnar vilja ekki láta
kalla sig Finna, og telja sig ekki
vera það, heldur sænska Finn-
lendinga. Hugtakið Finnar á þar
a ð e i n s við finnskumælandi
hluta þjóðarinnar. Ef við viljum
kalla alla þjóðina Finna, eins og
við höfum gert hingað til, en
ekki Finnlendinga, þá skulum
við okkur til glöggvunar kalla
þá Finn-Finna, er eiga finnsku
að móðurmáli, en hina, er á
sænsku mæla, Finn-Svía.
Oft hef ég orðið mikils mis-
skilnings var meðal Islendinga,
hvað við kemur tungu þeirra, er
Finnland byggja. Halda margir,
að landsmenn tali sænsku því
nær einvörðungu. En það er
öðru nær. — Níutíu af hverju
hundraði íbúanna tala finnsku,
sem er firna fjarskyld voru máli
og öðrum Norðurlandamálum,
og þykir býsna erfitt að nema
hana. Mun enginn íslendingur
ennþá hafa lært finnsku svo
neinu nemi.
Níu af hundraði tala sænska
tungu, og breytast þó hlutföllin
sí og æ sænskunni í óhag. — Þá
tala Lapparnir eigin tungu, sem
svipar dálítið til finnsku, svo og
Sígenar, sem eru því nær fimm
þúsund talsins.
1 æðri skólum læra Finn-Finn
ar sænsku, en margir þeirra
týna henni fljótt, og þá einkum
þeir, er hafa búsetu í finn-finnsk
um byggðum. Og í verulegum
hluta Finnlands og þá sér í lagi
í sveitunum, kemur sænskan að
engu haldi. Enginn skilur hana.
— Allir Finn-Svíar læra finnsku,
þar eð hún er hið drottnandi mál
í landinu.
Þjóðin á langa sögu, sem hef-
ur verið raunsaga með köflum.
— Við minnumst orða J.L. Rune-
bergs í þjóðsöng Finna (þýðing
Matth. Jochumssonar):
Hver reiknar allt það raunatal,
er reyndi lands vors þjóð?
Er styrjöld fór um fold og dal,
og frost og hungur gjörði val,
hver hefur Finnans metið móð,
og mælt hans úthellt blóð,
„Heijuþjóð norðurlanda"
Ferill Finna sem sjálfstæðrar
þjóðar er ekki langur, aðeins
35 ár. En á því tímabili hafa
orðið gífurlegar framfarir í land-
inu, þrátt fyrir þung örlög, er
þeir hafa átt við að stríða, þrjár
styrjaldir, eins og alkunna er.
Finnar lutu Svíum í sjö aldir.
Tók það Svía langan tíma að
leggja landið undir sig, því að
bæði var landið stórt og erfitt
yfirferðar. Var einkum erfitt að
brjóta Tavastana til hlýðini. —
1 mörgum styrjöldum er Svíar
háðu við Rússa á þessum öldum,
voru Finnar brimbrjóturinn, er
flóðaldan skall yfir frá austri.
Var þá oft mikið mannfall úr
þeirra liði, ekki aðeins á vigvöll-
um, heldur af völdum hungurs
og hallæris, er kom ævinlega í
kjölfar styrjaldanna.
En í öllum þessum stríðum fór
ífægðarorð af hreysti Finna og
harðfengi, hugrekki og þraut-
seigju. Allra þessara sömu eigin-
leika hefur gætt á vorri öld.
Rafa þeir hlotið viðurnefnið
„hetjuþjóð Norðurlanda.“
í byrjun 19. aldar féll Finn-
land undir Rússa, og laut þeim
til 6. des. 1917, er Finnar lýstu
yfir sjálfstæði sínu. réttum mán
uði eftir rússnesku byltinguna.
Var sambúðin allgóð fram undir
aldamót, en þá tóku Rússar að
þrengja kosti Finna og ganga á
lagalegan rétt þeirra og þjóð-
ernislegan. — Helzti stjórnmála
maður Finna, er þeir lýstu yfir
fullveldi sínu, var P. E. Svín-
hufud. Höfðu Rússar áður dæmt
hann og sent í Síberíuvist fyrir
skelegga baráttu í þágu þjóðar
sinnar. Hann varð síðar forseti
Finnlands 1931-1937.
Upp úr fullveldisyfirlýsing-
unni dró til grimmilegrar borg-
arastyrjaldar, ef Finnar kalla
frelsisstríðið, og lauk því með
sigri hvítliða, undir stjórn Man-
nerheims marskálks, þjóðhetju
Finna. Eftir styrjöldina varð
mikil nauð í landinu, en fyrir
atorku, samheldni og dugnað
rétti þjóðin fljótt við, og fyrir
stríðsárin 1939-1944 var velmeg-
un í landinu, framkvæmdir
miklar og þjóðin skuldlaus.
En þá dundi á élið dimma,
fyrst „vetrarstríðið“ 1938-1940 og
stríðið 1941-1944, og þarf ekki
því að lýsa, hver hlutur Finna
varð, þrátt fyrir afrelc þeirra, er
lengi munu lífa.
Enn sem fyrr klifruðu þeir
upp á ný, og hafa nú greitt Rúss-
um hinar gífurlegu skaðabætur
að fullu. Hafa Finnar á síðustu
árum skrifað merkasta kapitul-
ann í ævisögu sinni.
Margir hugðu, að Finnar gætu
a 1 d r e i innt greiðslurnar við
Rússa af hendi. En það fór öðru-
vísi. Að þeim var það kleift staf-
aði ekki aðeins af ötulleik og
fórnfýsi þjóðarinnar sjálfrar, þó
að það hafi ráðið mestu, heldur
var það einnig að þakka skóga-
auði landsins. Finnar kalla skóg-
ana „grænagullið," og nema af-
urðirnar af þeim 80-90% af út-
flutningsverðmætunum. S k ó g -
arnir hafa átt sinn ríka þátt í
því, að Finnland er mikið iðn-
aðarland, og lifir því nær fjórði
hluti þjóðarinnar á iðnaði, og er
hann næststærsti atvinnuvegur
landsmanna. ----- Landbúnaður
einn er þar ofar, en á honum
byggir helmingur þjóðarinnar
afkomu sína. Hann er í mestum
blóma í Nýlandi, Ábohéruðun-
um, Austurbotnum og sunnan-
verðu Tavastlandi. Stendur naut
gripabúskapur Finna á háu stigi,
svo og kornyrkjan í frjósömustu
héruðunum. — En víða er rækt-
unin mjög dýr sakir grýtts jarð-
vegs, skóga og vatns. Fiskveiðar
þeirra eru smávægilegar borið
saman við Islendinga, einkum
síðan þeir töpuðu Petsamó, og
um leið beinum aðgangi að Norð
ur-íshafinu.
Séreinkenni ýmissa fylkja
Þó að þjóðin sé töluvert blönd
uð, eins og áður gat, halda samt
íbúar ýmsra fylkja, og þá að
sjálfsögðu einkum þeir, er af-
skekkt búa, ýmsum greinilegum
sérkennum, bæði að ytra útliti
og skaphafnareinkennum. Og
verulegur munur er á Finn-Finn
um og Finn-Svíum. — Yfirleitt
eru Finn-Svíar heldur hávaxn-
ari og grennri, ljóslitaðri og
mjóleitari (langhöfðar), og hafa
fallegra hörund. Finn-Finnarnir
eru breið vaxnari, grófbyggðari,
miklu eru þeir ljósari og nor-
rænni í útliti en ég hafði látið
mér koma í hug. I Tavastlandi
og Savolaks er fjöldi manna gló-
hærður, með grá eða ljósblá
augu. Virtust mér þeir miklu
ljósari en íslendingar, en nokk-
uð er þetta misjafnt eftir héruð-
um. Kyrjálarnir eru hins vegar
margir dökkir yfirlitum. Þá eru
skapgerðareinkennin eigi síður
ólík.
Krjálar eru léttlyndir, og lifa
oft fyrir liðandi stund, að því er
öðrum löndum þeirra finnst.
Eru geðbrigðamenn, geta grátið
og hlegið í senn. Þeir unna söng,
kvæðum og dansi. Úr þeirra hópi
voru flestir hinna frægu kvæða-
manna, Kalevala, er Elias Lönn-
rot safnaði á sínum tíma. Var
minni þeirra alveg undravert.
Nágrannar þeirra og frændur,
Savolaksarnir, hafa prð á sér
fyrir það, hve fyndnir og snar-
orðir þeir eru. K u n n a þeir
manna bezt að segja frá brosleg-
um atvikum. Þeir eru gæddir
ríku ímyndunarafli og sköpun-
argáfu til skáldskapar og lista
fram yfir flesta aðra Finnar;
hafa yndi á bókum og lesa
manna mest.
Nágrannar Savolaksanna að
vestan og frændur eru Tavast-
arnir. Hefur þeim stundum ver-
ið jafnan við Dalakarlana í Sví-
þjóð um margt. Mun vart annar
kynþáttur kjarnmeiri í Finn-
landi. Þeir eru alvörumenn mikl
ir og seinteknir, en manna trygg
lyndastir, er trausti þeirra eru
engin takmörk sett, skapfastir
og íhaldssamir nokkuð, hafa í
heiðri trú og siðu feðra sinna.
Fastlyndir og þrályndir, og hið
fræga, finnska „sisu“ einkennir
þá öðrum landsmönnum frem-
ur. Seinþreytir eru þeir til vand-
ræða, en ekki þykir gott að
verða fyrir reiði þeirra. Búhöld-
ar þykja Tavastar góðir og for-
sjálir atorkumenn.
Aust-Botningar eru dugandi
menn og sjálfglaðari en aðrir
Finnar, sem ég hef kynnzt. Rík
útþrá er þeim í brjóst lagin, og
hafa þeir flutt að heiman í stór-
um stíl í seinni tíð, enda er
þröngt um þá, bæði til Svíþjóð-
ar og Kanada, og þykja hvar-
vetna þegnar góðir.
— MBL. 5. des.
GAMAN 0G
ALVARA
Sorgin ag gleðin
— Sástu hvað hún frú Ander-
son varð glöð, þegar ég sagði að
að hún hún liti ekki einum degi
eldri út, heldur en dóttir hennar?
— Nei, ég var of niðursokkin
í að sjá, hvað dóttirin varð
rasandi.
☆
— Hvað sagði hann Pétur
þegar þú skilaðir hrífunni, sem
þú hafðir brotið skaftið á?
— Og hann bölvaði og ragn-
aði!
— Hvað er að heyra þetta. —
Næst fáum við þá bara lánað hjá
prestinum.
☆
— Frissi, þú mátt ekki hlægja
upphátt í skólastofunni.
— Ég gerði það ekki heldur.
Ég brosti bara, en brosið breidd-
ist of mikið út.
Jón á Strympu
eftir
GUNNSTEIN EYJÓLFSSON
Bókin kostar í bandi $5.00, en óbundin $3.50
Fæst í Riverton Drug Store, Riverton
og í Björnsson's Book Siore, 702 Sargent Ave., Winnipeg
Einnig í Arborg Cafe, Arborg, og
Arnason Self-Serve Store, Gimli.