Lögberg - 12.02.1953, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMTUDAGINN, 12. FEBRÚAR, 1953
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Gefið út hvern íimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARQENT AVENUE. WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáskrift ritstjðrans:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 74-3411
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The 'Lögberg” is printed and published by The Columbla Preas Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Mapitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Skáldkonan Úndína
Frá því um aldamót birtust öðru hvoru í íslenzku viku-
blöðunum vestan hafs kvæði eftir Úndínu, viðkvæm og
blíðstrengjuð, er öfluðu skáldkonunni fjölmenns hóps ljóð-
unnenda og vina; hún orti undir dulnefni, en hét Helga og
var Baldvinsdóttir frá Skútustöðum í Mývatnssveit; hún
haslaði sér völl í ríki ljóðagerðarinnar um líkt leyti og
þeir Kristinn Stefánsson og Stephan G. Stephansson og
hún orti auðsjáanlega af innri þörf, því kvæðin voru sungin
út úr næmu móðurhjarta, laus við uppgerð og rímtildur.
Sá maðurinn, er fyrstur vakti athygli á ljóðgerð Undínu,
var Jón Ólafsson, sem þá gaf út Öldina í Winnipeg og var
þar farið lofsamlegum orðum um kvæðin; nú hefir svo vel
tekist til, að heildarútgáfan af ljóðum Úndínu er komin
fyrir almenningssjónir, en að útgáfunni stóð Isafoldarprent-
smiðja og er bókin um alt hin vandaðasta að frágangi.
Fornvinur minn, Snæbjörn Jónsson bóksali í Reykja-
vík, sendi mér þessa fallegu bók og kann ég honum alúðar-
þakkir fyrir, en hann hefir með örlæti sínu og vinhollustu
flestum fremur auðgað bókakost minn.
Snæbjörn fylgir bókinni úr hlaði með vönduðum og
þaulhugsuðum formála, þar sem brugðið er upp glöggri
mynd æviatriða höfundarins, en við það skýrast kvæðin og
verða lesandanum hugstæðari, og sjálfur yrkir hann mergj-
að minningarljóð um skáldkonuna.
Kvæðið Til sólarinnar, bls. 65, lýsir ljósþrá skáldkon-
unnar jafnframt því, sem nokkuð má af því ráða hversu
húmað hefir verið tíðum um þann veg, er skáldkonan tróð.
„Ert þú svifin, sól af himinboga?
Svona snemma dags mig kveður þú.
Ég sé ei þína gullnu geisla loga;
það gægist enginn bjarmi til mín nú.
Aður leiztu, ljúfa, til mín niður —
leizt á mig, sem unni þér svo heitt,
í brjósti þínu býr minn hjartans friður;
brosið þitt fær vetrarkuldann deytt.
Ó, hvað fljótt við aftur hlutum skilja.
Inn í þögla skuggann braut mín lá,
og myrkva skýið barst á vængjum bylja
birtu þína til að skyggja á.
Það er kalt á þessum vetrar-tíma
þitt ef brosið ekkert líta má;
það er löng og þögul sérhver glíma,
þú ef beði síðla stígur frá.
Kom þú, sól, og send mér geisla nýja,
svo að vetrartíminn styttist mér.
Lát þinn varma hjarta mínu hlýja, —
hjarta því, sem nærri frosið er.“
*
Úndína verður í tvennum skilningi landnemi í þessari
álfu; hún verður sveitakona, sem ekki fer varhluta af erfið-
leikum frumbýlingsáranna og hamingjublöndnum sorgum
og hún verður landnemi í heimi ljóðlistarinnar meðal ís-
lendinga vestan hafs, fyrsta konan, sem kveður sér hijóðs
svo um muni í nýlendulífinu hér vestra; og þó kvæðin henn-
ar, eins og flestra skálda, séu misjöfn að listrænu gildi,
skilur hún eftir sig ljóð, sem lifa.
Fallegar og kliðmjúkar eru þessar vísur úr ljóðinu Við
gröfina:
Ég man er leit ég síðasta sinn
vögguna skreytta blóma-böndum,
og blóm í lilju-hvítum höndum
og fölar varir brosa í blund.
Þú sefur, blessað barn mitt rótt! —
Ó, mætti’ ég hjá þér höfuð hvíla,
og hrygðartárum mínum skýla
í værri og dimmri dauðans nótt!
Myndir af skáldkonunni, ungri og aldurhniginni, prýða
bókina og setja á hana eftirminnilegan svip. Bókin er spjald-
anna á milli full af fögrum hugsunum, sem gott er og gagn-
legt að kynnast.
Ljóðabók þessi kostar í laglegu bandi $3.50. Pantanir
sendist Mrs. H. P. Kyle, R 1, Box 575 Poulsbo, Wash. U.S.Á.
SKÁLDKONAN ÚNDÍNA
Góðvinur minn, Steingrímur Jónseon rafurmagnsatjöri Islenzka ríkisins,
sendi mér þetta fróðlega erindi eftir hina mikilhæfu konu hans frú Láru
Arnadöttur, er hún flutti I ríkisútvarpinu I Reykjavlk 2. nóvember, 1952;
erindið hefir eigi áður verið birt á prenti. —Ritstj.
Ekki getur verið nein skyn-'
samleg ástæða til að efa það, að
konur hafi ort ljóð á Islandi
eins lengi og karlmenn, og ekki
meir en kvenþjóðarinnar gætir
í fornritum okkar, geyma þó sög
urnar kveðskap bæði norskra og
íslenzkra kvenna — þar á meðal
vísu eftir Gunnhildi konunga-
móður. Skáldkonur eru því ekki
nein nýjung í íslenzkum bók-
menntum, enda undarlegt ef svo
væri. En allt til þessa dags er
ekki unt að segja að þær séu þar
íyrirferðarmiklar en það hefir
sínar sérstöku ástæður, sem að
nokkru leyti liggja í augum uppi
og alveg eru hagmælsku og
skáldgáfu óviðkomandi. Þannig
er það, að ekki er til sjálfstæð
ljóðabók á prenti eftir íslenzka
konu fyr en 1876, er út kom á
Akureyri Slúlka Júlíönu Jóns-
dóttur, sem litlu síðar fluttist
vestur um haf og lézt í hárri elli
vestur á Kyrrahafsströnd árið
1918. Þessi fyrsta ljóðabók ís-
lenzkrar konu er í senn bæði
furðu-stór, níu arkir, og furðu
merkileg, því það er sannast
sagna um hana að þegar undan
er skilin ein staka, hefir hún til
þess ærna verðleika að vera gef-
in út á ný, og skemmtilegt væri
ef konur vildu beita sér fyrir að
svo yrði gert á sómasamlegan
hátt. I kjölfar hennar sigldu
nokkru síðar tvö lítil ljóðasöfn
eftir konur. en minna kveður að
þeim, og það er ekki fyr en með
hinu fyrra ljóðakveri Ólafar
Sigurðardóttur, 1 8 8 8, að ný
stjarnan rís í sömu átt, en þá er
ekki heldur um að villast að þar
er skáld á ferðinni, og enn hefir
engin íslenzk skáldkona, ekki
einu sinni Vatnsenda-Rósa. kynt
heitari eld en Ólöf, og raun er
það að við skulum ekki enn eiga
viðunandi ú t g á f u af ljóðum
hennar.
Þegar hið fyrra kver Ólafar
kom, var þess enn langt að bíða
að kona sú, Unnur Benedikts-
dóttir Bjarklind, eða Hulda, sem
nefnd hefir verið ljóðadrotning
íslands, birtist á leiksviði bók-
mentanna. En af öllum íslenzk-
um konum mun hún hafa látið
eftir sig mest af Ijóðum, og að
henni tókst það, mun óhætt að
fullyrða að við eigum það ekki
litlu leyti hennar hamingjusama
hjónabandi að þakka. En á þeim
tíma, sem þarna liggur á milli,
kom fram á sjónarsviðið önnur
íslenzk skáldkona, að vísu ekki
hér heima, heldur vestan hafs,
og það er um hana og hennar
verk að ég vildi segja hér nokk-
ur orð í kvöld. Þetta er kona sú,
er fyrir og um aldamótin orti
undir dulnefninu UNDÍNA og
ákaflega fáir vissu 'þá hver var.
Laust eftir 1890 var Jón ólafs-
son um hríð ritstjóri Heims-
kringlu, að nokkru leyti með
Gesti Pálssyni, svo að þar voru
þá þeir ritstjórar, sem ekki voru
beinlínis utangátta í bókment-
unum. Þá birtust í blaðinu nokk-
ur kvæði undir þessu ókenda
nafni, og þau voru með þeim
hætti að ekki var unt að ganga
fram hjá þeim eða lesa þau at-
hyglislaust. Öndverðlega á ár-
inu 1893 réðst Jón í að stofna
tímaritið Öldina, sem kom út í
Winnipeg í fjögur ár, fyrst undir
hans ritstjórn, en síðan tók við
annar afbragðsmaður, Eggert
Jóhannson, skagfirzkur að upp-
runa. Öldin er enn í dag talin á
meðal okkar skemmtilegustu og
fróðlegustu tímarita, svo að þeir
þykjast eiga góða eign sem hana
eiga. Bæði sem blaðamaður og
bókmentamaður vissi Jón það
vel hvenær hnífur hans kom í
feitt, og sjálfur var hann gott
skáld og frumlegt og einn hinn
mesti snillingur á óbundið mál.
En hvað haldið þið að hann hafi
látið birtast á fyrstu síðu og
fyrstu síðum þessa tímarits, sem
hann stofnaði nú, og vitanlega
var umhugað um að þegar í
stað vekti athygli? Til þess valdi
hann nokkur kvæði eftir þessa
konu, sem enginn vissi hver var,
og það er víst að honum missást
ekki í valinu. Hann átti eftir að
birta meira eftir hana og minn-
ast hennar oftar, en í þetta sinn
komst hann þannig að orði um
hana:
„Það er lítið um það, að kven-
fólkið hafi til þessa lagt skerf
til íslenzkra bókmenta, sízt þann
skerf er nokkurs sé verður. Or-
sökina ætlum vér ekki að rann-
saka; vér höfum aðeins orð á
því, sem engum getur dulist sem
vit hefir á og athugar málið.
Það er líklega engin þjóð sem
framleiðir eins mikið af kveð-
skap eins og Islendingar, en af
þeim kveðskap á tiltölulega lít-
ið skylt við skáldskap. Vér höf-
um áður í Heimskringlu átt því
láni að fagna að geta birt nokk-
ur ljóðmæli eftir íslenzka konu,
sem er undantekning frá regl-
unni að því leyti að ljóð hennar
eru skáldskapur. Hún nefnir sig
nafninu Undína, og vér hikum
ekki við að segja, að ekkert ís-
lenzkt skáld þyrfti að fyrirverða
sig fyrir kvæðin hennar. Þau
eiga fyrir sér lengri aldur en
blöðin sem þau birtast í; þau
eiga framtíðarsæti í íslénzkum
bókmentum. Þau eru vottur um
sterka náttúrugáfu og fegurðar-
smekk; í einu orði: þau sýna að
Undína er skáld. Vér kunnum
henni þökk fyrir kvæðin sín, og
fyrir sakir íslenzkra bókmenta
hvetjum vér hana til að rækja
þessa gáfu sína.“
Við skulum hafa það í huga, að
þegar Jón (Ólafsson segir að ekk-
ert íslenzkt skáld þyrfti að fyrir-
verða sig fyrir kvæði Undínu,
voru þeir síyrkjandi jöfrarnir
þrír, Benedikt Gröndal, Stein-
grímur Thorsteinsson og Matth-
ías Jochumsson, sem hann dáði
alla saman og mjög að makleg-
leikum — að ógleymdum Grími
Thomsen, sem Jón var í engu
vinfengi við og hafði dæmt
nokkuð harkalega, en gat þó
ekki á eftir stilt sig um að telja
meiriháttar s k á 1 d, enda gat
hann, með sinni skörpu dóm-
greind, vitanlega ekki rekið
sjálfan sig úr vitni þar um. Og
þenna dóm sinn staðfesti Jón
síðar. Þarna var þannig ekki um
neina smáræðis-viðurkenningu
að ræða.
Við vitum nú hver þessi Und-
ína var, þó að ekki vissum við
það þá nema örfáir þagmælskir
trúnaðarmenn. Hún var Helga
Baldvinsdóttir frá Skútustöðum
við Mývatn Helgasonar, en á
meðal systkina Baldvins voru
(1) Stefán faðir Jóns rithöfund-
ar á Litlu-Strönd, þess er ritaði
undir dulnefninu Þorgils gjall-
andi; (2) Hjálmar faðir séra
Helga á Grenjaðarstað; (3) Þur-
íður kona Jóns Árnasonar á
Skútustöðum föður þeirra séra
Árna á Skútustöðum, Sigurðar á
Yztafelli og þeirra systkina; og
(4) Friðrika kona Jóns Hinriks-
sonar föður Jóns alþingismanns
í Múla.
Kona Baldvins var Soffía Jósa-
fatsdóttir á Stóru-Ásgeirsá í
Víðidal Tómassonar stúdents
Tómassonar, sem mikill og merk-
ur ættbálkur er frá kominn. En
móðir Soffíu var Helga systir
Jóns hins stjörnufróða í Þór-
ormstungu, þess er Björn Gunn-
laugsson ritaði um. Bróðir Jósa-
fats var séra Jóhann á Hesti fað-
ir séra Jóhannesar á Kvenna-
brekku. Tæki það of langan tíma
að rekja nú þessar miklar ættir
nánar.
Þau Baldvin og Soffía flutt-
ust vestur um haf sumarið 1873
og með þeim öll þau börn þeirra,
er þá voru fædd, og öll urðu hið
mesta meykisfólk. Á meðal
þeirra var Helga, þá fjórtán
vetra, fædd 3. desember 1858.
Samskipa þeim urðu skáldin
Stephan G. Stephansson og Krist
inn Stefánsson. Vestra urðu þau
Stephan og Helga um eitt skeið
nágrannar og var með þeim góð
vinátta.
Svo má segja að eitt og sama
hlutskifti biði allra íslenzkra
innflytjenda fyrir vestan haf,
það hlutskifti að vinna stranga
erfiðisvinnu með litlum tóm-
stundum og iðulega við harð-
neskjulegan aðbúnað. Svo varð
það líka fyrir þessari fjórtán ára
telpu. En þó að hún réði ekki
yfir öðrum tíma en nóttinni, og
um skólagöngu gæti þannig
ekki verið að ræða, tókst henni
samt að menta sig ágætlega,
enda skorti hvorki skarpar gáf-
ur né kappsamlega ástundun.
Er talið að hún yrði vel að sér
í enskum bókmentum og ís-
lenzkum. Hún hafði frá blautu
barnsbeini ort ljóð og eru til góð
kvæði eftir hana frá því áður en
hún fór vestur og önnur frá
fyrstu mánuðunum þar. Þau
sem ort voru eftir að vesturför-
in var ráðin, sýna hve nauðug
hún fór, og hin sýna djúpa heim-
þrá. Sú heimþrá læknaðist aldr-
ei, enda þótt það ætti fyrir
Helgu að liggja að lifa hátt á
sjöunda áratug í Vesturheimi og
verða nær 83ja ára gömul. Hún
andaðist fyrir ellefu árum vest-
ur á Kyrrahafsströnd hjá dóttur
sinni, Sophiu Kyle, sem, ásamt
manni sínum, bar hana á hönd-
um sér og sýndi henni alla þá
ástúð og umönnun sem nokkur
dóttir getur sýnt elskaðri móður.
Þegar Helga Baldvinsdóttir
fæddist, bjuggu foreldrar henn-
ar á Litlu-Ásgeirsá í Víðidal, en
í Gröf í sömu sveit þegar þau
fluttu vestur. Bæði voru þau
miklum hæfileikum búin til sál-
ar og líkama og bæði skáldmælt,
þó að flestur sé kveðskapur
þeirra nú að líkindum glataður.
I frásögur er það fært, að maður
nokkur svakafenginn kvað:
Löngum þó ég leiki glatt
og listir margar vinni,
mun ég varla fara flatt
fyrir veröldinni.
1 þessu mun Baldvin hafa þótt
kenna nokkurs oflætis og svar-
aði hann:
Þú ef leikur þér of glatt
þar af hljótast kynni
að þú síðar færir flatt
fyrir eilífðinni.
Hann var glæsimenni svo af bar
hinn mesti íþróttamaður, þjóð-
hagasmiður, völundur bæði á
tré og málma.
Vera má að elzta vísan sem
geymst hefir eftir Helgu, eða
Undínu, sé þessi, kveðin meðan
hún var enn í bernsku, og sýnir
þá þegar bæði skáldið og hag-
yrðinginn; svo snemma beygð-
ist hjá henni krókurinn til þess
er verða vildi:
Hnígur sunna, og sígur
svartur skuggi á dal bjartan,
fríðum í fjalla hlíðum
fjóluna bærir gjólan;
eftir létt eyrum sléttum
ítækur streymir lækur,
í móum litlum lóum
leiðist ei við sín hreiður.
í þessu erindi finnum við ekki
annað en kvíðalaust æsku-yndi
og samúð með því sem fagurt er
í náttúrunni. Og æfilangt förlar
þeirri samúð aldrei. En því er
miður, að eins og svartur skuggi
seig á dal bjartan, svo áttu eihn-
ig hræðilegir skuggar miskunn-
arlausra örlaga eftir að leggjast
yfir skáldkonunnar eigið líf,
eins og ég mun brátt víkja að.
En engin frostviðri æfidaganna
megnuðu nokkru sinni að kæla
hjartað eða seyra þá miklu
manngöfgi sem þessari konu var
njeðfædd. Hún flutti þetta með
sér gegnum allt lífið, og í sínum
þungu raunum afklæddist hún
aldrei skikkju gleðinnar, heldur
varðveitti hún alla tíð hið ytra
skin hennar og gat sífelt glatt
aðra, þó að hennar eigin hugar-
kvöl væri lítt bærileg. Sá síð-
ferðisþróttur sem til slíks út-
heimtist, er mikil guðsgjöf og fá- »
um gefin í svo ríkulegum mæli.
Guðmundur Finnbogason lýsti
Steingrími Thorsteinsson látn-
um þannig, að hann hefði verið
blíðskáld, og fann þá eins og
löngum endranær rétta orðið. Ef
hann hefði ritað um Uudínu,
hefði hann sennilega lýst henni
á sama hátt.
Helga mun ekki hafa verið
nema örlítið yfir tvítugt þegar
hún giftist Jakob Jónatanssyni
Líndal frá Miðhópi í Víðidal.
Þau voru systkinabörn að
frændsemi og höfðu orðið sam-
ferða vestur. Bæði voru þau
glæsilega falleg í sjón og Jakob
var ágætlega gefinn maður og
mentaðist vel. Hann fékk góða
stöðu sem fréttarritari í Pem-
bina. En ölhneigð hans var slík
að við hana réð hann ekki og
gerðist ofdrykkjumaður. Hjóna-
bandið varð fjarska ófarsælt, og
unni þó Helga manni sínum um-
fram allt í veröldinni. Loks slitu
þau samvistir árið 1892. Þau
höfðu eignast að minsta kosti
fimm börn, en þá lifðu aðeins
tvö, Stefán og Sophia. Með þau
fluttist Helga til bróður síns og
vann fyrir þeim að öllu leyti
Framhald á bls. 8
Sendið engin meðöl tiI Evrópu
þangaS til þér hafið fengiS vora nýju verðskrá.
Skrifið cftlr lilnni nyju 1953 veröskrít, sem nú or ú luktelnmn.
Verð hjú oss er mlklu læsru en nnnnrs stnðnr í Cnnndn.
RIMIFON — $2.10 fyrir 100 töflur
STREPTOMYCIN — 50c grammið
Sent frá Evrópu uin víðn veröld. jnfnvel nustun júrntjnldslns. —
l*óstKjuld innifnllð.
STARKMAN CHEMISTS
103 BLOOR ST. WEST TORONTO
STRIVE FOR KMOWLED6E
In these modem times Business College
Education is not only desirable but almost
imperative.
The demand for Business College Educa-
tion in industry and commerce is steadily
increasing from year to year.
Commence Your Rusiness t
Training Mmmediately!
For Scholarships Consult
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
PHONE 74-3411 695 SARGENT ÁVE., WINNIPEG