Lögberg - 18.06.1953, Qupperneq 5

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 18. JÚNÍ, 1953
5
WWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWWW'W
il l 4 AVi VI
l>ISSA
Ritstjón: INGIBJÖRG JÓNSSON
FRÚ MARGRÉT J. BENEDICTSON, RITSTJÓRI
RÉTTINDABLAÐSINS FREYJU
Erindi fluit af frú Sigríði Árnason á fundi kvenfélags
Sambandssafnaðar 1944
— INNGANGSORÐ —
Nokkrum sinnum hefir verið
minst á frú Margréti J. Bene-
dictson í þessum dálkum, en
ekki eins ýtarlega eins og vera
ber, því vissulega er hún í
fremstu röð íslenzkra frumherja
í þessu landi, einn aðalbraut-
ryðjandinn í kvenréttindamálinu
í Vesturlandi Canada. Þess
vegna er þetta erindi eftir frú
Sigríði Árnason kvennasíðu
Lögb^rgs einkar kærkomið. Frú
Sigríður var frú Margréti sam-
tíða um skeið og þær eru vin-
konur; kann hún því frá ýmsu
að segja, er varpar ljósi á ævi-
feril þessarar mikilhæfu konu.
Margrét J. Benedictson er
fædd 16. marz 1866. Foreldrar
hennar voru Jón Jónsson söðla-
smiður frá Bergsstöðum í Húna-
vatnssýslu og Kristjana Ebenes-
dóttir Sveinssonar prests í
Borgarfirði. Eru rithöfundar og
skáld í ætt hennar; skáldkonan
Helga Baldvinsdóttir (Undína)
og Margrét voru náskyldar.
Margrét varð ung, aðeins 13
ára, að sjá sjálfri sér farborða
og um tvítugt fluttist hún vest-
ur um haf og settist fyrst að í
Norður-Dakota, stundaði þar
nám við alþýðuskóla og við mið-
skóla og vann fyrir sér sam-
tímis. Nokkrum árum síðar kom
hún til Winnipeg og gekk þar í
kvöldskóla og lærði hraðritun
og vélritun. Árið 1892 giftist hún
Skáldinu Sigfúsi B. Benedikts-
syni. Bjuggu þau í Mikley í 3 ár,
þá í Winnipeg og fluttust síðan
til Selkirk og þar settu þau upp
prentsmiðju- og hófu útgáfu
blaðsins Freyju 1898. Margrét
aflaði fyrirtækinu fjár með því
að ferðast um íslenzku bygðirn-
ar og flytja fyrirlestra og safna
áskriftagjöldum. Þegar tillit er
tekið til erfiðleikana í sambandi
við útgáfu íslenzks blaðs í Vest-
urheimi, má segja að það gangi
kraftaverki næst að geta stofn-
að og haldið áfram útgáfu mán-
aðarblaðs í samfleytt tólf ár.
Frú Margrét var ritstjóri blaðs-
ins. Auk ferðalagana og ritstarf-
ana annaðist hún um heimili og
börn; sonur þeirra, Ingi, á heima
í Blaine, Wash., en dóttir þeirra,
Helena, Mrs. Gustaf Dalsted, á
eyjunni Anacortes, Wash., og býr
nú Margrét, hnigin að aldri, hjá
henni.
Vafalaust átti Freyja, frú Mar-
grét og aðrir, sem fylgdu henni
að málum, stór^n þátt í því að
Manitoba var fyrsta fylkið í
Canada, er veitti konum kosn-
ingarétt og kjörgengi. Þessi stað-
reynd er fyllilega viðurkend í
bókinni “The Women’s Suffrage
Movement in Canada” eftir Dr.
Catherine Lyle Cleverdon, er
gefin var út 1950. Þegar Liberal
flokkurinn komst til valda í
Manitoba 1915, var Hon. Thomas
H. Johnson einn aðalframsögu-
maður 1 kvenréttindamálsins í
þinginu, og 10. janúar 1916 var
frumvarpið samþykt. Því miður
gat frú Margrét ekki verið við-
stödd þann sögu- og fagnaðar-
ríka atburð. Árið 1910 varð hún
að hætta við útgáfu Freyju sök-
um sjóndepru og tveimur árum
síðar fluttist hún vestur að hafi.
En nafns hennar, þessarar merku
islenzku frumherjakonu, mun
Jafnan minst með virðingu í
sÖgu Canada.
í’egar Manitoba hafði veitt
konum kosningarétt og kjör-
gengi sáu stjórnarvöld flestra
hinna fylkjanna sér ekki annað
fært en að gjöra slíkt hið sama,
Frú Margrél J. Benedictson
og árið 1917 samþykti sambands-
þing Canada pólitísk réttindi
kvenna. Mun hin fljóta af-
greiðsla þessa máls um alt land-
ið ekki sízt að þakka brautryðj-
endastarfi íslendinga í Manitoba.
☆
— ERINDI —
Þegar ég lít til baka yfir þau
54 ár, sem ég hef átt heima hér
í Manitoba, og allar þær breyt-
ingar, sem orðið hafa á því tíma-
bili, þá finnst mér engin breyt-
ing vera eins markverð eins og
sú stóra breyting, sem varð þeg-
ar okkur konunum var veitt at-
kvæði hér í Manitoba af Norris-
stjórninni strax og hún komst
til valda, snemma árið 1916. Sá
dagur ætti að vera okkur konun-
um minnisstæður, því þá var
okkur, jafnt sem karlmönnum,
gefinn almennur kosningaréttur
í Manitobafylki. Við konurnar
ættum að muna þann dag sem
lengst og um leið minnast þeirr-
ar konu úr okkar fámenna ís-
lenzka hóp, sem með dugnaði
sínum og viljaþreki bar af okk-
ur öllum í því að vinna fyrir
jafnrétti kvenna.
Nú er þessi stórgáfaða kona,
Margrét Benedictson komin hátt
á áttræðisaldur, og hvergi, að ég
veit til, hefir nokkuð verið skrif-
að um þessa merku konu í ís-
lenzkum ritum eða blöðum um
hennar starf fyrir kvenréttinda-
málinu.
En mér hefir verið sagt, að
nú ætti að fara ð rita um hana
bráðum, og veit ég að það er
gleðiefni fyrir okkur, sem þekkj-
um hana persónulega, og hina
sem þektu hana í gegn um blað-
ið hennar Freyju. Og á hún það
maklega skilið, þar sem hún var
í meira en 12 ár ritstjóri fyrsta
kvenréttindablaðsins í Canada.
Þann 6 apríl 1909 sýndi Canadian
Suffrage Association henni þann
heiður að bjóða henni að vera
ein af fulltrúum þess á quin-
quennial þinginu, sem Inter-
national Women’s Suffrage Alli-
ance hélt í Toronto það sumar.
Þetta var mikil viðurkenning, að
hún skyldi vera kjörin, þar sem
annað eins mannval var saman-
komið frá flestum þjóðum, á
fundi, sem haldinn var til undir-
búnings fyrir hið fyrrnefnda
þing.
Strax eftir að þing þetta var
haldið, hélt Canadian Suffrage
Association ársþing sitt í Toronto
og var henni sérstaklega boðið
á það þing, ásamt íslenzka
Kvenfrelsisfélaginu í Ameríku,
sem boðið var sæti sem ein deild
af Canadian Suffrage Associa-
tion. Stofnaði Margrét Bene-
dictson það félag hér í Winnipeg
í janúar 1908 með nokkrum
konum, sem hlyntar voru kven-
frelsismálunum. Félag þetta var
nefnt Tilraun; og undir forustu
Margrétar gekst það fyrir að
safna nöfnum á bænarskrá, sem
var lögð fram fyrir* þingið
skömmu áður en kvenfrelsis-
málið var samþykt. Fjöldinn
allur af íslenzkum konum skrif-
uðu nöfn sín undir þessa bænar-
skrá.
Tek ég hér nokkur orð eftir
Mrs. Nellie L McClung úr rit-
gerð, sem hún kallar Retrospect,
og kom út í blaðinu The Country
Guide árið 1929, en þar segir
hún:
“The honor of having the first
Suffrage Society in Manitoba,
and in the west belongs to the
Icelandic women I wish we
knew more about it.” Svo sagði
hún seinna: “They were the
Pathfinders.”
Á hvorugu þessara þinga gat
Margrét verið, sökum peninga-
skorts. Seinna var henni boðið á
Sambandsþing hinna ýmsu kven
frelsisfélaga í Bandaríkjunum af
tveimur helztu forstöðukonum
þeirra. Hafði Margrét vakið
eftirtekt á sér hjá þessum leið-
andi konum með bréfum, sem
birt voru eftir hana í ýmsum
enskum blöðum og tímaritum í
Bandaríkjunum, og set ég nöfn
þeirra hér: “Progress”, “The
Eugenics of America”, “The
Lightbearer”, “The Women’s
Standard and Delineater”. Oft
fékk hún bréf frá ritstjórum
þessara blaða og hún beðin að
skrifa ritgjörðir, en sökum tíma-
leysis gat hún það ekki, en varð
að láta duga að senda blöðunum
bréfin, sem birt voru.
Það var eins með þessi þing,
sem hin; hún hafði ekki kring-
umstæður að sækja þau.
En þótt hún gæti ekki verið á
The quinquenial International
Women’s Súffrage þinginu, þá
var samt á því þingi minnst á
blaðið Freyju sem eina kvenrétt-
indablaðið í Canada, og var það
stöðugt auglýst í blaði, sem Alls-
herjar kvenréttinda-félagið gaf
út. Hefir Margrét með útgáfu
blaðsins Freyju áunnið okkur,
vestur-íslenzkum konum alheims
viðurkenningu fyrir þátttöku í
frelsismálum kvenna. Svo þegar
minnst verður kvenfrelsishreyf-
ingarinnar í sögu Canada, þá
verður Freyju getið sem fyrsta
lcvenfrelsisblaðsins í Canada, og
eigum við það Margréti og Sig-
fúsi Benedictson að þakka, því
árið 1898 stofnuðu þau blaðið
Freyju; áttu þau þá heima í Sel-
kirk; gáfu þau blaðið út í nokk-
ur ár, en fluttu svo til Winni-
peg. Hefir það verið mikið á-
ræði fyrir þau fátæk, eins og
þau voru, að ráðast í svo stórt
fyrirtæki sem það var, þar sem
þau þurftu að fá til láns peninga
til að geta gefið út blað og ætla
sér að hafa lifibrauð af því. En
af því að þau voru bæði mjög
reglusöm, sparsöm og fóru gæti-
lega með þær litlu inntektir, sem
blaðið gaf af sér, voru þau búin
að borga skuldina á blaðinu eft-
ir nokkur ár. Freyja varð strax
vinsælt blað, og náði altaf meiri
og meiri útbreiðslu eftir því sem
árin liðu, enda gat það ekki öðru
vísi verið, því innihald þess var
fjölbreytt. í hverju hefti voru
tvö og þrjú kvæði eftir beztu
skáldin okkar hér vestan hafs,
og oft falleg kvæði eftir skáld
að heiman, góðar smásögur eftir
ýmsa höfunda, svo sem Magnús
J. Bjarnason og fleiri. En oftast
voru það þýddar smásögur eftir
Margréti sjálfa, því það sem hún
skrifaði í Freyju var mest alt
þýtt, voru það smáritgerðir um
ýms fróðleg efni; framhalds'-
saga (continued); oft æfisögur
með myndum af merkum mönn-
um og konum; fréttir úr heimi
kvenna; ágætar smásögur fyrir
börn, sem hún kallaði Barnakró;
stundum falleg kvæð-i, ýmist ort
af henni sjálfri eða þýdd, og Rit-
stjórapistlar.
Þið getið ímyndað ykkur hve
mikil skrif liggja eftir þessa
gáfuðu konu og hve mikið hún
lagði á sig fyrir kvenréttinda-
málin með ferðalögum út um
bygðir til að vekja áhuga fyrir
þeim og safna áskrifendum fyrir
blaðið. Segir hún sjálf frá því,
að þessi ferðalög ftafi verið afar-
skemtileg og alls staðr hafi sér
verið tekið vel. Sumum bygðum,
eins og til dæmis Argylebygð,
lýsir hún gullfallega, og kemst
svo skáldlega að orði í lýsingu
smni á þeirri bygð.
Heimilisannir hafði hún mikl-
ar, því þau hjónin voru bæði
með afbrigðum gestrisin, enda
komu þar margir. Ég man vel
eftir að stundum var stanzlaus
straumur af gestum frá morgni
til kvölds, sem komu til að sjá
Margréti, því hún var afar
skemtileg í samræðum, víðlesin.
og fróð um margt. Hún gat gert
tvennt í einu, og stóðu margir
undrandi að horfa á hana gera
það; hún setti stílinn og meðan
hún var að því, þá gat hún samt
talað um alla heima og geima
við gesti sína. Oft voru ýmsir
fundir haldnir hjá þeim hjón-
um, eins og t. d. hagyrðinga-
fundir, sem sjaldan voru annars
staðar haldnir en hjá þeim.
Veturinn, sem við Sigurrós
Vídal vorum í fæði hjá Margréti,
voru hagyrðinga-fundir oft
haldnir þar. Þær kvöldstundir
voru hinar skemtilegustu. Við
sátum í herbergi okkar og hlust-
uðum á skáldin bera saman
kvæði sín og ræða um þau aftur
á bak og áfram, alt í svoddan
bróðerni, að það var unun að.
hlusta á.
Aldrei, það ég vissi til, hafði
Margrét tækifæri eða tíma til að
lesa eða skrifa á daginn; oftast
var það þegar aðrir í húsinu voru
gengnir til hvílu, að hún settist
niður og ýmist las eða skrifaði,
oftast til kl. 1 og 2 á nóttunni,
að undirbúa eitthvað til að setja
í Freyju.
Ekki var vegurinn ævinlega
sléttur, það kom fyrir að stein-
ar urðu á vegi hennar, sem ein-
hver hafði kastað í þeirri von,
að hún kæmist ekki lengra; en
hún hafði ævinlega lag á að velta
þeim frá sér, svo hún kæmist á-
fram. Því var það, að það kom
fyrir, að henni var sagt upp
blaðinu vegna einhvers sem kom
út í því, sem þessum eða hinum
líkaði ekki. Eins og til dæmis
þegar sögurnar komu út, Helen
Harlow og Heimili Hildu. Sögðu
þá nokkrir upp , blaðinu. En
Margrét skoraði á kaupendur
blaðsins að skrifa sér bréf um
hvort þeir væru með eða á móti
sögunni Heimili Hildu. Fór svo
að meirihlutinn réði og sagan
hélt áfram að koma út þar til
herini lauk. Afleiðingin út af
þessum aðfinnslum um söguna
varð sú, að Freyju bættust við
miklu fleiri kaupendur.
Margir voru það, sem vin-
veittir voru Freyju og málefnum
hennar, sérstaklega á seinni ár-
um hennar. Fyrst vil ég nefna
Dr. Sig. Júl. Jóhannesson, sem
orti kvæði til Freyju og er það
að finna í kvæðabók hans —
Kvistir — og heitir „Til Freyju“;
annað kvæði í sömu bók, sem
heitir „Kvenfrelsi“, og þriðja
kvæði, sem heitir „Kvenfrelsis-
hvöt“.
Ég set hér. part úr bréfi, sem
læknirinn skrifaði og birtist 1
Freyju árið 1908: — „FREYJA“.
Um hana er það að segja, ég ann
henni alveg eins og fyr. Ég fylgi
nákvæmlega sömu stefnu og
hún berst fyrir: Jafnrétti kvenna
og fullkomin mannréttindi., Það
sem Freyja berst fyrir, er það
göfugasta í blaðamensku, sem
ég þekki.“
Magnús J. Bjarnason var
annar, sem var sérstaklega vin-
veittur Freyju, læt ég hér fylgja
bréf, sem birt var í Freyju: —
„Freyja er kærkominn gestur,
og þegar hún kemur, er hún
jafnan fyrsta blaðið, sem lesið
er í þessu húsi. Hver einasta
kona ætti að kaupa hana. Ég
man eftir ræðu svo ágætri, sem
Dr. Rögnvaldur Pétursson heit.
hélt um réttindi kvenna; þar
sýndi hann og sannaði, að hreyf-
ingin væri réttmæt og eðlileg, og
þátttaka kvenna í öllum umbóta-
og framfaramálum heimsins
sanni hæfileika þeirra til að
taka þátt í stjórnmálum. Og
kröfur þeirra til að gera það séu
í fylsta máta réttlátar.“
Maðurinn minn, séra Guð-
mundur' Árnason heitinn, sagði
einu sinni í ræðu: — „Frelsi
kvenna er í því fólgið, að þær
fái atkvæðisréttinn. AtkvæðiS'
rétturinn er merki fullra borg-
aralegra réttinda og hins mesta
frelsis, sem hvert þjóðfélag veit-
ir meðlimum sínum. Meðan kon-
ur hafa hann ekki skortir þær
það frelsi, sem karlmenn hafa,
og sem þær eiga heimtingu á“.
Ég gæti talið marga fleiri, er
málinu voru vinveittir, en það
yrði of langt mál að geta þeirra
hér. Ætla ég svo að enda þetta
litla erindi mitt með því að lesa
kvæði eftir Margréti, sem sýnir
bezt mannfélagsviðhorf hennar,
góðar gáfur, innri mann og við-
kvæma sál.
Sigríður Árnason
11. apríl 1944.
Rósa-blanda
(ÞYRNIRÓSIN)
Tileinkað vini mínum, skáldinu
J. M. Bjarnasyni
Ég geng mig í skóginn um
árdegið ein,
Því ilmurinn tælir mig sætur,
Og blöðin þau titra á grænni
grein,
Hún grætur!
Já, tár hennar dynja, ó, dögg sú
er hrein,
Og döggin, hún fellur um nætur.
Þá vaknar margt grátblítt
viðkvæmum hug,
Þar vonirnar örmagna þreyja.
I barnglöðu hjarta þær fengu
þó flug.
Þær deyja.
Og til þess ég varla hef táp eða
dug
Frá táldraumum þeirra að
segja.
En indæla rós, hversu angar þú
sætt
Með árdögg á vanganum rjóða.
Hvort hefir þú nokkuð, sem bölið
fær bætt
að bjóða?
Hvort hefir þig nóttin með
nepjunni grætt
Og níst úr þér ilmvökvann góða?
Ég ber þig nú samt upp að
brjóstinu á mér
Svo bæti mér ilmur þinn sætur.
En hvort eru svo ekki þyrnar
á þér!
Hún grætur!
Jú, gadda eins sára og bitra þú
ber
Sem biturt er frostið um nætur.
En samt ert þú dýrðleg með
drjúpandi brá
Og döggina’ á kafrjóðum vanga,
Sem llfsgleði’ er æskunnar
einasta þrá
Að fanga.
— Þó þyrnarnir stingi, samt þér
skal ég ná
Og þá er mér launuð mín ganga.
M. J. Benediclsson
Það var verið að ræða um
harðskeyttan og mælskan stjórn
málamann, og þá sagði einn:
— Ég segi ykkur það satt, að
þótt hann fengi taugaveiki, þá
mundi honum batna, þótt hann
fengi lungnabólgu, þá mundi
honum batna, þótt hann fengi
heilablóðfall, þá mundi honum
batna. En ef hann fengi gin-
klofa, þá mundi hann springa.
.^í!l!!!!!li!l!!!l!ííl!!l!l!!l!lllllllll!llllllllllllll!!l!l!lllllllll!!ll!llllll!!llllllllllll!!l|||lll|ll[!lll||||||||||!lllllll|j||!l!lll!lllllllll|||||||||||lil||!l|||||!l!!l|||!!|||!|||| |[|[|lll|||j|ilil|||||l|[||||||||[[||||||||||[||||||llllllHllllllllllllllinill!IIIIIIIM
| Skoðið hinn nýja Hillman hjó
umboðsmanni yðar þegar
í stað!
HINN NÝJI 1953 HILLMAN MINX SKIFTANLEGUR
Hið rúmgóða bekkjarlagaða framsæti, er aðeins einn hinna
mörgu sérkosta, sem einkenna þenna mjúkrennandi,
fallega bíl og gera hann frá hagsmunalegu sjónarmiði séð
einstakan í sinni röð!
THE 1953 HILLMAN SEDAN
21 ár og 21 biljón mílna, hafa fullkomnað
þenna bíl til yðar eigin afnota. Hér koma
fram höfuðkostir stórra bíla, ásamt sparnað-
arkostum smærri bíla og megineinkennum
auðveldrar meðferðar.
HILLMAN
ROOTES MOTORS (CANADA) LIMITED • VANCOUVER • TORONTO • MONTREAL • HALIFAX
HILLMAN. HUMBER. SUNBEAM-TALBOT. COMMER, KARRIER, ROVER AND LAND-ROVER PRODUCTS
ll!llllllllllllll!llll!llllllllilllllllllllllll1l!llllll!llllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllltllll!llllllllllllllllllllll!llll!lllll!lllllllllli!!!!!:l|l|!!!!!!í!!lll|i!!!!!!lllll!l!lll!illllllll!llllll!l!!!llltllllll!!ll!ll!!lllllllllll'!!|llllllllllll!llllill!|lll!!!!lllllllll!llll!llllll!l!lllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllllll!lllllllllllHIII!lS