Lögberg - 22.04.1954, Side 7

V
GUNNAR DAL:
„VILLUR SÓKRATESAR"
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 22. APRIL 1954
It Takes a Happy lcelander
To Shout 'Hamingjusamur'
Þegar réttvísi Aþenu árið 399
f. Kr. dæmdi öldunginn Sókrates
til að tæma eiturbikar afbrota-
mannsins, var ástæðan ekki sú,
að Sókrates gegndi ekki borg-
aralegum skyldum. — Sókrates
var löghlýðinn borgari og Aþen-
ingur í húð og hár. Þegar Aþena
barðist sat Sókartes ekki heima.
«
Jafnvel verstu óvinir hans
fara viðurkenningarorðum um
hreysti og hugrekki. Sókrates
barðist við Samos, við Dalium,
við Podidda og víðar. í viður-
eign sinni við Potidda barg
Sókrates lífi Alkibiadess hins
fræga gríska stjórnmálamanns.
— Síðan var Alkibiadesi, sakir
tignarstöðu sinnar veitt heiðurs-
laun fyrir hugrekki. — Ekki fót-
gönguliðanum Sókratesi.
Ekki var hann dæmdur til
dauða fyrir fjárplógsstarfsemi.
Sókrates hafði það að lífsstarfi
að kenna mönnum heimspeki, en
hann tók aldrei eyrisvirði fyrir
fræðslu sína, sem þó var siður á
hans tíð (Sófistarnir). Sókrates
var því jafnan snauður af ver-
aldlegum auði. Árið um kring
gekk hann í sömu snjáðu flík-
unum og aldrei eignaðist hann
skyrtu eða skó.
Ekki var Sókrates sakaður um
venjulega glæpi. Hann bar virð-
ingu fyrir lögum Aþenu og lifði
hinu grandvarasta lífi, án þess
þó að gerast gleðisnauður mein-
lætamaður.
Ástæðan fyrir lífláti Sókra-
tesar er tæplega sigur lýðræðis-
flokksins í byltingunni 399. Þó
Sókrates ætti vini, sem stóðu
framarlega í hinum sigraða
höfðingjaflokki (t. d. Krítias og
Alkibiades) og þó hann skopað-
ist stundum að stjórnarfari
Aþenu, var hann þó eindreginn
naálsvari lýðræðis. Líf Sókrates-
ar var í jafn mikilli hættu undir
stjórn hvors flokksins sem var.
Árið 405—406 f. Kr. var hann
meðlimur 500 manna ráðsins þar
sem hann reyndi jafnan að bera
klæði á vopnin. Þegar sigurveg-
ararnir úr stríðinu við Arginusæ
voru dregnir fyrir dóm, var
Sókrates einn á móti dómnum
yfir hershöfðingjunum. Undir
ógnarstjórn hinna 30 harðstjóra
hafði hin ákveðna neitun Sókra-
tesar til að samþykkja hand-
töku Leons næstum kostað hann
lífið. Það má teljast víst að
Sókratesi hefði verið stefnt þótt
fckki hefði til neinnar byltingar
komið. Þegar við þetta bætist að
lýðræðissinnar höfðu skömmu
eftir valdatöku sína lýst yfir
uppgjöf pólitískra saka, en á-
kærðu samt Sókrates, er aug-
Ijóst að dómurinn yfir Sókratesi
var annað og meira en venju-
legur dómur yfir pólitískum and-
stæðingi, eins og sumir sagn-
fræðingar hafa þó haldið fram.
----☆-----
Hin raunverulega ástæða fyrir
lífláti Sókratesar, var sú, að
Lann hafði gerzt sekur um þá
alvarlegustu „yfirsjón“, sem
óægt er að gera í mannlegu sam-
félagi. — Hann bœtti alin við þá
mœlistigu, sem lögö er á per-
sónulega stœrð manna. — Sú
»yfirsjón“ kostar þá fáu menn,
sem hana geta framið, oftast
Lfið. Af sömu orsökum var
Hristur krossfestur og Bruno
C0PÍNHAGEN
munntóbak
heimsins
brenndur t. d. — Skýringin er
einföld: Flestum mönnum er
það sameiginlegt að vilja teljast
sæmilega góðir og greindir
menn. Nú sýnir reynslan okkur,
að hinn sjálfsagði mælikvarði á
mannkosti er meðalmaður sam-
félagsins. Mælikvarðinn á mann-
gildið er gerður á þann hátt, að
við merkjum t. d. tölustafinn 1
við hinn óþroskaðasta mann
samfélagsins og 100 við þann
gáfaðasta og bezta. Allur þorri
manna er einhvers staðar þar á
milli, flestir sennilega um 50.
Af þessum orsökum líta menn
ósjálfrátt með vissri velþóknun
á þrjótinn og kjánann, því slíkir
menn láta aðra sýnast betri og
vitrari. Komi aftur á móti
fram á sjónarsviðið maður,
sem ber af öllu því, sem
samfélagið hefir áður þekkt,
hækkar sá maður sjálfan mæli-
kvarðann þannig að gáfur og
aðrir mannkostir allra hinna
lækka á kvarðanum í samræmi
við þessa hækkun. Afburðamað-
urinn verður þannig til þess að
sá sem áður var t. d. 50 verður
nú aðeins 49, þ. e. a. s. fyrir
neðan meðallag. Vilji menn
vinna sig upp í sitt fyrra sæti
verða þeir að bæta sig og taka
andlegum framförum. Slíkt kost-
ar áreynslu, sem menn eru ekki
alltaf reiðubúnir að leggja á sig.
Þess vegna hrópa menn á öllum
tímum, þegar um eitthvað líkt
þessu er að ræða: — „Heldur
Barrabas!“ Og afburðamaðurinn
fer þá oft á bálköstinn eða kross-
inn eða þá að honum er réttur
eiturbikarinn.
Þetta að vera betri maður og
vitrari en aðrir Aþeningar, fyrir
hans dag, var hin fyrri „villa“
Sókratesar. — Hin síðari var að
halda að þekking væri dyggð og
dyggðin þekking.
Á vissan hátt var Sókrates efa-
semdamaður. Hann hélt eins og
Protagoras að manninum væri
ekki unnt að þekkja veröldina
réttilega. Hann áleit það mönn-
um tilgangslaust að vera að
grufla út í innsta eðli tilverunn-
ar, um upphaf hennar og endi.
Hvaða þýðingu hefir slíkt fyrir
manninn? Eitt var þó sem
Sókrates trúði að hægt væri að
þekkja: — sjálfan sig. Og þar
skilur með honum og öðrum
Sófistum. Þeir höfðu ekki trú á,
að til væri neinn algildur sann-
ieikur, né algild siðferðilögmál
sem væru veruleiki í sál hvers
manns. Engir tveir menn eru
eins, sögðu þeir, og sannindi og
Siðferðilögmál eru jafn breyti-
leg og mennirnir eru margir.
Þannig lítur það út á yfirborð-
inu, viðurkenndi Sókrates — en
ef við skyggnumst dýpra sjáum
við þá ekki manninn innst inni
í eðli allra manna? Sjáum vér
ekki að baki allra þessara marg-
breytilegu sannleiksbrota yfir-
borðsins hinn djúpa sannleika
lífsins, sem birtist í óhaggandi
lögmálum veraldarinnar og í
samvizku mannkynsins? Og sjá-
um vér ekki að baki allra þess-
ara hvata og tilfinninga djúp-
stæða eiginleika, sem eru innsta
eðli allra manna, eiginleika eins
cg góðvild, fegurð, réttlæti og
sannleika. Allt þetta er í djúpi
mannsins, þó að það kunni að
vera honum og öðrum hulið.
Þess vegna biður Sókrates menn
að þekkja sjálfa sig. Hlutverk
alls uppeldis hlýtur að vera það
að vekja hið innra eðli mannsins
og laða þessa eiginleika fram.
Kjarninn í heimspeki Sókra-
tesar verður þess vegna sá, að
fá menn til að þekkja sjálfan s:g,
því þeim mun meiri, sem sú
pekking er, þeim mun betri
mun breytni mannsins verða.
Maðurinn er í eðli sínu góð-
ur — hinu innsta og sanna
eðli sínu. Hið illa í fari manna
er sprottið af því að þeir þekkja
ekki þetta eðli sitt og lífsins í
kringum sig. M. ö. o. yfirsjónin
og röng breytni stafa af van-
þekkingu. Þess vegna segir
Sókrates að þekkingin sé dyggð
og dyggðin þekking.
Þessa kenningu Sóratesar um
að hið illa væri vanþekking og
yrði sigrað með þekkingu, hafa
margir greindir menn kallað
augljósa vanþekkingu á mann-
legu eðli. Aðrir láta sér nægja
að tala um bjartsýni Sókratesar
á mannlega náttúru, en þeir
meina þó hið sama, — að þessi
kenning sé villa. Þekkjum við
ekki öll mýmörg dæmi þess, að
menn, sem aflað hafa sér mik-
illar þekkingar og eru sagðir
gáfaðir, breyta engu betur en
hinir „fáfróðari“? — Þekkjum
við ekki lækna, sem vita gjörla
um hin skaðlegu áhrif áfengis
t. d., en gerast þó ofdrykkju-
menn? Þekkjum við ekki lög-
fræðinga, sem afla sér tekna með
því að brjóta lög og rétt? Og
þekkjum við ekki presta og
spekinga, sem hrasa auðveldlega
á vegi siðferðisins? Er nú ekki
éugljóst að hér hafi gamla
manninum orðið á í messunni?
Er yfirleitt nokkuð samband
milli þekkingar og breytni? Lít-
um í kringum okkur og við mun-
um finna gnótt „fáfróðra“
manna, sem breyta betur, en
margir þeir sem þekkingu hafa.
Þessi skoðun Sókratesar að
riyggðin sé þekking virðist svo
augljóslega röng, að það vekur
hjá okkur grunsemdir: —
Hvernig stendur á því, að sá,
er véfréttin í Delfi kallaði vitr-
astan allra manna, skyldi ekki
sjá þetta, sem við sjáum svo ljós-
lega, þetta að þó andinn sé
reiðubúinn þá er holdið veikt?
Hvernig þorði Sókrates, sem átti
í látlausum orðasennum við hina
frægustu menn sjálfrar Aþenu-
borgar á blómaskeiði hellenskr-
menningar, að bera fram svo
auðhrakta skoðun. Hvers vegna
gerir sjálfur Aristoteles, sem
gagnrýnir svo skarplega alla
hellenska heimspeki fyrir sinn
dag, enga athugasemd við þessa
skoðun? Sumum dettur nú ef til
vill í hug að mannsandinn hafi
þroskazt það mikið síðastliðin
2300 ár, að það sem við sjáum
svo ljóslega í dag hafi verið þess-
um heimspekingum óskiljanlegt.
En bíðum við, e. t. v. er skyn-
samlegt að vanmeta ekki um of
getu hinna fornu spekinga til
rökréttrar hugsunar!
Sókrates segir, að hið illa í
manninum sé sprottið af van-
þekkingu og að þeim mun meiri,
sem þekking mannsins sé, þeim
mun betri mun breytni hans
verða. — En hvað er þetta, sem
Sókrates kallar þekkingu — og
hvað er það, sem við köllum
þekkingu?
„Þekktu sjálfan þig“ er kjarn-
inn í kenningu Sókratesar. En
hvernig er hægt að öðlast slíka
þekkingu? Margur kann að
halda að þekkingu sé að finna á
bókum og ræðum viturra manna.
Á þann hátt er að vísu hægt að
læra boðorð um að menn eigi
t. d. ekki að stela, að menn eigi
að elska náunga sinn, að rangt
sé að valda þjáningu. En allt,
sem þannig er lært úr bókum
eða af viðræðum þarf ekki að
vera annað en minni. Okkar
kynslóð kann að halda að þetta
minni sé sama og sönn þekking
— sjálfsþekking. En Sókrates og
margir aðrir fornir heimspek-
ingar álitu, að þessi skoðun væri
of grunnfær til að ræða hana.
Það mun ástæðan fyrir þögn
Aristotelesar. Sókrates hélt að
sjálfsþekking væri annað og
meira en safnhaugur minnisins.
I hans augum þýddi hún það, að
hið innra eðli mannsins vaknaði
og yxi fram sem veruleiki í lífi
hans og breytni. Ef því einhver
breytir illa á einhverju sviði, þá
er það vegna þess að samsvar-
andi eðlisþáttur er formyrkvað-
ur og þessa formyrkvun kallar
Sórates fáfræði. Við skulum taka
dæmi. Prófessor í lögum heíir
lært utan að margar og þykkaf
bækur um hvað sé réttlæti. Rétt-
læti, segir Sókrates, er einn af
eðlisþáttum manna. Gerum nú
ráð fyrir að einmitt þessi eðlis-
þáttur lagaprófessorsins sé for-
myrkvaður. Hefir þessi maður
þá til að bera þekkingu á rétt-
lætinu. Já, segja þeir, sem halda
að þekkingin sé sama og minni.
Nei, segir Sókrates. Þessi maður
mundi vera fáfróður um réttlæti.
Vegna þess að þessi eðlisþáttur
hans er formyrkvaður getur öll
hin mikla bókstafsþekking hans
ekki komið í veg fyrir tilhneig-
ingu hans til að vera ranglátur,
ef hann hefir einhvern hagnað af
að víkja frá réttu máli. Ef þessi
prófessor hefir sanna þekkingu
á réttlæti, þá er það vegna þess,
að þessi eðlisþáttur hefir vaxið
fram í lífi hans og starfi. Og ef
svo er, þá getur hann ekki hall-
að réttu máli, vegna þess að rétt-
lætið er eðli hans. Þess vegna er
hin sanna þekking hans dyggð
og dyggðin þekking. — Prófessor
í guðfræði hefir lesið og lært all-
ar ritningagreinar kristindóms-
ins um góðvild og mannkær-
leika. Góðvild, segir Sókrates, er
einn af eðlisþáttum manna.
Hugsanlegt væri þrátt fyrir allt
að einmitt þessi eðlisþáttur pró-
fessorsins sé formyrkvaður.
Hefir þessi maður þá til að bera
þekkingu á mannkærleikanum?
Já, segja þeir, sem halda að
þekkingin sé minni. Nei, segir
Sókrates. Þessi maður mundi
vera fáfróður um mannkærleika.
Vegna þess að þessi eðlisþáttur
hans er formyrkvaður getur öll
hin mikla bókstafsþekking ekki
komið í veg fyrir tilhneigingu
hans til að vera drambsamur,
viðskotaillur eða sérgóður. Ef
þessi guðfræðiprófessor , hefir
aftur á móti sanna þekkingu á
kærleikanum, þá er það vegna
þess, að þessi eðlisþáttur hans
hefir vaxið fram í lífi hans og
starfi. Og ef svo er hlýtur allt
dramb og öll síngirni að víkja,
vegna þess að góðvildin er eðli
hans. Þess vegna er hin sanna
þekking hans dyggð og dyggðin
þekking.
Listaskýrandi hefir lært utan
að margar og þykkar bækur um
sögu, þróun og tækni listarinn-
ar. Fegurðin, segir Sókrates, er
einn eðlisþáttur manna. Gerum
nú ráð fyrir, að einmitt þessi
eðlisþáttur listfræðingsins sé
formyrkvaður. Hefir þá þessi
maður til að bera þekkingu á
fegurð listarinnar? Já, segja
þeir, sem halda að þekking sé
minni. Sókrates aftur á móti
taldi hann fáfróðan um fegurð.
Vegna þess að þessi eðlisþáttur
hans er formyrkvaður getur öll
hin mikla bókstafsþekking hans
ekki komið í veg fyrir þá til-
hneigingu hans að benda mönn-
um á fegurð í vanskapnaðinum
og vanskapnað í fegurðinni. Ef
þessi listskýrandi hefir aftur á
móti sanna þekkingu á fegurð,
þá er það vegna þess að þessi
eðlisþáttur hefir vaxið fram í
vitund hans, í lífi hans og starfi.
Og ef svo er þá getur hann ekki
séð fegurð í vanskapnaðinum og
vanskapnað í fegurðinni, vegna
þess að fegurðin er þá eðli hans.
Þess vegna er hin sanna þekking
dyggð og dyggðin þekking.
-----☆----
Þetta voru aðeins dæmi tekin
til skýringar og ef við nú sjáum
fleiri slík dæmi í kringum okk-
ur, menn, sem við teljum gáfaða
og margfróða, en breyta samt
illa, þá er það vegna þess að
þekking þeirra er ekki sönn
þekking. Hún er aðeins safn-
haugur minnisins, sem á sínum
tíma kann að eyðast og hverfa
og skilur þá manninn eftir eins
og hann raunverulega var: fá-
fróðan og án sjálfsþekkingar.
Sókrates hélt því fram, að
hægt væri að kenna dyggðina.
En hún verður ekki kennd með
því einu að auka safnhrúgur
minnisins, heldur með því að
hjálpa nemandanum til að vekja
sitt innra eðli: góðvildina, feg-
urðina, sannleikann og réttlætið.
Slík var kenning Sókratesar,
mannsins, sem var af samtíð
sinni dæmdur til dauða og gefið
eitur, fyrir að vera betri og
vitrari en aðrir menn, og af síð-
ari tímum gagnrýndur fyrir að
hafa kennt að þekkingin væri
dyggð, og dyggðin þekking.
—Lesb. Mbl.
By BARBARA FLANAGAN
Minneapolis Tribune Staff Writer,
April 5th 1954
“Hamingjusamur” is the word
for Mr. og Mrs. Vilhjalmur
Thorlaksson Bjarnar.
It means “happy” in Bjarnar’s
native Iceland.
Last Wednesday President
Eisenhower signed a bill giving
permanent residence in the
United States to Bjarnar, a tu-
berculosis patient at Glen Lake
sanatorium.
FIRST WORD that congress
had passed thev bill come from
Sen. Thye (R., Minn.), who
wired the Bjarnars the good
news.
“I feel just a little insignifi-
cant,” Bjarnar said Sunday. “It’s
wonderful that congress found
Lme to help me when is so busy
with everything else.”
The Bjarnars are most grate-
ful to Thye, to Rep. Judd (R.,
Minn.) and to State Treasurer
Val Bjornson who started it all.
Bjarnar come to Minneapolis
from Iceland in 1942 to study
lorestry at the University of
Minnesota.
He took a room in the home of
the late William Erickson at
3053 Thirteenth avenue S. That’s
where he met the future Mrs.
Bjarnar — then, Dora Erickson.
While in school, Bjarnar, now
34, contracted glandular tu-
berculosis. He received treat-
ment in Minneapolis, then re-
turned to Iceland.
BEFORE LEAVING, however,
Bjarnar became engaged to his
vrife. “Although she understands
Icelandic, I believe I proposed
;n English,” Bjarnar said.
Bjarnar met Bjornson in Ice-
land when the state treasurer
was serving there with the
United States navy.
During World War II, Bjarnar
worked for the American mili-
tary forces in Iceland, in the
counter-intelligence s e c t i o n
doing translation work.
On May, 19, 1946, Bjarnar and
Dora Erickson were married in
Reykjavík, Iceland, his home
town.
Val Bjornson was best man.
THE BJARNAR returned to
Minneapolis in 1947. Then
Bjarnar’s tuberculosis recurred.
Since that time, his six-month
visitor’s visa has been renewed,
as doctors belived a move
would damage his condition.
The Bjarnars appealed to
Bjornson who wrote to Thye
who introduced Bill S-931 in the
senate last year.
And finally, last Wednesday,
Bjarnar became a permanent
i esident.
As they say in Iceland, it was
a “hamingjusamur” day for the
Bjarnars.
Norskur fornleifa-
fræðingur við rann-
sóknir í Skólholti
Víðtækar rannsóknir gerðar á
grunni kirkjunnar, standa
meirihluta sumars
Eins og áður hefir verið
nefnt opinberlega, verða í
sumar gerðar víðtækar forn-
leifarannsóknir í dómkirkju
grunninum í Skálholti. Hefir
alþingi veitt fé til þessara
rannsókna á fjárlögum. —
Rannsóknirnar verða gerðar
á ábyrgð þjóðminjavarðar,
en hann hefir, með sam-
þykki menntamálaráðuneytis-
ins, óskað eftir að fá til rann-
sóknanna norskan fornleifa-
fræðing, sem reynslu hefði
af uppgrefti miðaldakirkju-
grunna í Noregi.
Fyrir vinsamlegan atbeina
norska sendiherrans, Torgeir
Andersen-Rysst, og góðar undir-
tektir þjóðminjavarðarins í Nor-
egi, dr. Arne Nygard-Nilsen,
hefir það orðið að ráði, að hing-
að komi norski fornleifafræð-
ingurinn Hakon Christie arki-
tekt og vinni við rannsóknirnar
eigi minna en hálfan annan
mánuð.
Gert er ráð fyrir, að rann-
sóknir þessar hefjist um 15. júní
og má telja líklegt, að þær standi
yfir mikinn hluta sumars, þótt
erfitt sé um slíkt að segja fyrir-
fram. En allir eru sammála um,
að þessar rannsóknir beri að gera
sem vendilegast, áður en hafizt
er handa um aðrar framkvæmdir
á staðnum, og mun því verða
lagt kapp á að ljúka þeim í
sumar.
—Alþbl., 23. marz
SALKELD'S
Emden, Toulouse Goslings
started or day olds, avail-
able May 1-August 1
Shipped anywhere in Canada
Salkeld's Turkey Hatchery
1975 Logan Ave., Winnipeg
KAUPENDUR LÖGBERGS
Á ÍSLANDI
> #
Gerið svo vel að senda mér sem fyrst greiðslu fyrir
yfirstandandi árgang Lögbergs, kr. 75.00. Dragið
ekki að greiða andvirðið. Það léttir innheimtuna.
Æskilegt að gjaldið sé sent í póstávísun. Þeir sem
eiga ógreidda eldri árganga, eru vinsamlega beðnir
að snúa sér til mín.
SINDRI SIGURJÓNSSON
LANGHOLTSVEGI 206 — REYKJAVIK
mrnammmm
iiuhiiiiihiiiiiiiiiiiiiiiii
iiiiiitiniuiiiutiiiiniiii
LÆGSTA
TIL
ÍSLANDS
Aðeins
310
fram og til baka
til Reykjavíkur
FLUGFAR
Grípið tækifærið og færið
yður í nyt fljótar, ódýrar og
ábyggilegar flugferðir til
fslands í sumar! Reglu-
bundið áætlunarflug frá
New York .. . Máltíðir inni-
faldar og annað til hress-
ingar.
SAMBÖND VIÐ FLESTAR STÓRBORGIR
Finnið umboðsmann ferðaskrifstofunnar
ICELANDIC AIRLINES
15 We$t 47th Street, New York
PLaza 7-8585
fflllU