Lögberg - 24.06.1954, Blaðsíða 7

Lögberg - 24.06.1954, Blaðsíða 7
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 24. JÚNÍ 1954 7 Fuglinn Rati sem étur vax og verður gott af Höfundur þessarar greinar, dr. Herbert Friedman, er kunnur fuglafræðingur og líffræðingur. Hann ferðaðist um Afríku árin 1950—'51 aðeins til þess að kynnast þessum einkennilega fugli, er hann segir hér frá. Löng ritgerð um þennan fugl mun koma út í sumar á vegum Smilhsonian Inslitution. EINU SINNI var lítill brúnleitur fugl og hann fann dauðan fíl. »,Hæ“, sagði fuglinn, „hér ætla ég að eiga heima“. Svo setti hann merki í húðina rneð nefi sínu og flaug svo burt ffl þess að kalla á vini sína og asttingja. En meðan hann var í burtu bar þar að mús, og hún ákvað að setjast þarna að og byrjaði að grafa sig inn í skrokkinn. Þegar fuglinn kom aftur með vini sína og ættingja, varð hann reiður við músina og sagði: „Hér á ég heima“. „Nei, hér á ég heima“, sagði rnúsin. Um þetta voru þau lengi að þrátta, þangað til þeim kom saman um að leggja máiið fyrir dómara. Og dómarinn var bý- fluga. Býflugan gerði sig afar valds- mannslega og kvað upp dóminn. En hann var á þá leið, að músin ®tti fílsskrokkinn. Fuglinn mót- maslti, kvaðst hafa fundið skrokkinn fyrst og benti á merk- ið, sem hann hafði gert í húðina. Dómarinn var óbifanlegur: „Þú skrökvar því“, sagði hann, „músin á fílinn“. Upp frá þeim degi hefur verið óslökkvandi hatur milli fuglsins °g býflugunnar. — Fuglinn situr um hvert tækifæri til þess að hefna sín, og það gerir hann á þann hátt að vísa mönnum og skepnum á hreiður býflugnanna. ----0---- ÞETTA er þjóðsagan suður í Rhodesíu. Og hún á sammerkt við ýmsar aðrar þjóðsögur í því, að skýra það, sem menn hafa ekki skilið. Það er sem sé til fugl, sem heitir hunangsrati, og hann hefur þann merkilega sið að vísa mönnum og dýrum á aðsetursstað býflugnanna. Pugl þessi kann lítt að syngja °g hann er ekki fagur álitum. En þó hefur hann verið stöðugt undrunarefni vísindanna vegna þess einkennilega hæfileika síns, sem er'annars óþekkt fyrirbrigði 1 dýraríkinu. Hann hefur líka verið vísindamönnum undrunar- efni vegna þess að hann étur vax og getur melt það. í þriðja lagi hefur þann þann sið að unga ekki út eggjum sínum sjálfur, heldur að verpa þeim í hreiður annarra fugla. Og vegna þessa einkennilega fugls hef ég nú gert mér tvær ferðir til Afríku. Ratinn er spætuættar og af honum eru til 11 tegundir. 1 skógunum í Himalaja er e(in fegundin og sú eina, sem er með skrautlegum fjöðrum. önnur fegund er á Malaja. Borneo og Sumatra. Hinar 9 tegundirnar eru allar í Afríku. Vér vitum mjög lítið um sum þessa fugla, því að hvítir men kafa aldrei séð þá lifandi. E nokkrir þeirra eru þó til í söfi um 0g hafa Svertingjar veitt þ einhvers staðar inni í frumskó; unum í vestanverðri Afríku. Ei egundin gefur frá sér hvínanc isturhljóð og kemur það senn ega fram við það, að fuglin vefur upp á sér stélið svo a oftið hvín þar í. Hann heldi ^g í toppum trjánna og hai vertingjar gefið honum nafn: ” uglinn, sem enginn sér“. Alk essar tegundir munu éta va: n Það eru aðeins tvær tegundi ern vísa á býflugnahreiður c því fremur öðrum rat nafnið skilið. skaj ----0---- aðeins sagt frá öðrum þessara fugla, sem kallaður er stóri rati. Á 16. öld fluttist portúgalskur dominika-trúboði til Nova Sof- ala, sem nú er borg í Mosambi- que. — Hann hét Joao dos Santos. Einu sinni er hann gerði bæn sína úti í kirkju, brá honum mjög í brún, því að lítill fugl kom fljúgandi inn um gluggann og fór að narta i kerti, sem stóð á altarinu. Trúboðinn kaliaði svo þenna fugl „passaro que come vera“, en það þýðir: fuglinn, sem étur vax. 1 bók sem Santos skrifaði og heitir „Ethi- opia Oriental“, segir hann frá því að hann hafi oft séð fugla koma fljúgandi inn í kirkjuna og kroppa í kertin á altarinu, og hann segir líka að þessi fugl fái Svertingja til þess að leita að býflugnahreiðrum. Ég rakst á þessa bók í bóka- safninu í Salisbury í Suður- Rhodesíu, og að því er ég veit bezt, þá er þetta fyrsta heimild- in um þennan einkennilega hæfileika fuglsins. Frásögn þessi er hundrað árum eldri, en þær frásagnir er fyrst bárust um þennan fugl til Evrópu á 17. öld, og þóttu svo furðulegar. Síðan hefur sagan um þennan fugl verið margsögð og þá oft krítað liðugt. En í meginatriði er hún sönn, því að um margar aldir hefir þessi fugl vísað Svertingjunum á, hvar þeir geti fundið uppáhalds sælgæti sitt, hunangið. ----0---- FUGLINN mun vera um allan suðurhluta Afríku, fyrir sunnan Sahara, nema í hitabeltisskógin- um og á hinum trjálausu auðn- um í suðvesturhluta álfunnar. Þetta er ekki stór fugl — svona mitt á milli sólskríkju og skógar þrastar. Hann er brúnn á bakið, en gráleitur á bringu og slær stundum gulleitum blæ á bakið á karlfuglinum. í stélinu eru hvítar fjaðrir. Eigum vér svo ekki að reyna hæfileika hans? Vér erum staddir í Zululandi í suðaustur Afríku, í hinu mikla buskalandi, þar sem fuglinn heldur sig helzt. Vér leggjum á stað frá einhverju þorpi, því að fuglinn fer ekki til manna- byggða að bjóða hjálp sína. Ekki er það þó vegna þess að hann sé mannfælinn, því að hann eltir oft veiðimenn, þeim til sárrar skapraunar, því að þeir segja að hann fæli veiðidýrin með gargi sínu. Hann slæst líka í för með mönnum þótt þeir sé margir saman, eins og kunnugt varð í Búastríðinu. Zului fer á undan oss og þeg- ar vér komum út í buskann byrjar hann á því að kalla á fuglinn. Það gerir hann með því að slá saman spýtum eða berja í tré, blístra og reka upp ein- kennileg kokhljóð. Fuglinn lætur ekki standa á sér. Brátt tekur hann undir og það er gargandi hljóð líkt og hann segði „gutta-gutta-gutta“, eða „kurra-kurra“. Rétt á eftir bendir Zuluinn á grein, svo sem 150 fet frá oss, þar situr fuglinn. Vér staðnæmumst og þá stingur hann sér af greininni og flýgur á móti oss og sezt á lága grein í svo sem 15—20 feta fjar- lægð. Nú sjáum vér að hann er nærri hvítur á bringunni. Það hlýtur því að vera gamall kven- fugl. Hann er ókyrr og sýnilega óánægður út af því að vér skul- um ekki halda áfram. Hann kurrar hvað eftir annað, þenur stélið og baðar vængjunum. Svo flýgur hann til vinstri, en kem- ur brátt aftur og rífst, og flýgur svo burtu enn. Hann fer ekki beinustu leið með oss. Stundum flýgur hann til hægri, stundum til vinstri, eða hann fer til baka. En skóg- urinn er gisinn þarna, svo að engin hætta er á að við töpum Gigantic Projcct Is Completed To Curb Odors at Fish Plant af honum. Oftast er hann þó nokkuð langt á undan oss, en vér heyrum alltag kurrið í honum, Dar sem hann situr og bíður eftir oss. Og þegar vér komum þang- að, sjáum vér aðeins bregða fyrir hvítu fjöðrunum í stélinu, hann er þotinn á stað lengra inn í skóginn. En ef vér stað- næmumst stundarkorn, þá kem- ur hann til vor og háskammast út af því að vér skulum vera að slóra. Þannig göngum vér á tíu mínútum — og fimm í viðbót. Þá breytir fuglinn allt í einu um háttu. Nú flýgur hann í hring, hættir að garga og sezt svo í fíkjutré og situr þar sem fastast, eins og hann vilji þar með benda oss á að nú séum vér komnir á áfangastað. Það var rétt. Zuluinn tekur eftir holu í stofni á akasíutré. Hann leggur eyrað við tréð og inni fyrir heyrir hann stöðuga suðu, svo að enginn efi er á að þarna er býflugnabú. Fylgdarmenn vorir tendra nú kyndla til þess að geta varizt flugunum, og svo er farið að víkka holuna. Eftir nokkra stund er þarna dreginn út býkúpu- kleggi, löðrandi í hunangi. En hvað er nú orðið af fuglin- um, sem vísaði oss á þetta? Hann hefur setið grafkyrr í fíkjutrénu og steinþegir, eins og honum komi þetta ekkert við. En hann á sín laun skilið. Vér brjótum bút af kleggjanum og festum hann á trjágrein og myljum nokkuð af vaxi niður á jörðina. Og nokkuð af hunangi verður að skilja eftir. — Svert- ingjum kæmi aldrei til hugar að hirða allt hunangið, því að þeir halda að þá mundi fuglinn aldrei hjálpa sér framar, eða jafnvel hefna sín með því að leiða þá á villigötur, beint í opið ginið á slöngu eða hlébarða'. Vér fórum skammt og földum oss til þess að vita hvað fuglinn tæki til bragðs. Hann flaug þeg- ar á kleggjann og byrjaði að kroppa. Hann át aðallega vax, en bætti sér svo í munni með hun- angi við og við. Hann er ekki sólginn í hunang, þótt svo sé sagt. •---0---- HVERNIG stendur nú á því að þessi fugl skuli bjóðast til þess að leiðbeina mönnum? Áður en ég fór að rannsaka þetta mál, var það almenn skoð- un, að fuglinn gæti ekki náð sér í hunang sjálfur og yrði því að fá hjálp til þess. Þess vegna vísi hann svertingjum á býflugna- búin í von um að njóta sjálfur góðs af. í fljótu bragði virtist þessi skoðun mjög sennileg, en hún þolir ekki gagnrýni. Það er langa rót að rekja að upptökun- um að venjum dýranna, og breytingarnar á þeim hafa orðið ákaflega hægfara. En hér var um hæfileika að ræða, sem fugl- inn sjálfur gat ekki haft neitt gagn af fyrr en hann hafði kennt öðrum óskyldum skepn- um að hagnýta sér ratvísi sína. Þetta var gáta, og til þess að geta ráðið hana varð ég að kynnast fuglinum sem bezt. í fyrsta lagi virtist mér það augljóst að fuglinn mundi hafa fengið þessa gáfu fyrir svo mörg- um þúsundum ára, að maðurinn hefði þá ekki verið til að færa sér hana í nyt. Þess vegna hefur fuglinn haft samvinnu við ein- hverja aðra, áður en maðurinn kom til sögunnar. Sænskur ferðamaður, An- drew Sparrman, ferðaðist um Afríku 1785 og hann segir frá því, að blökkumenn hafi sagt sér, að fuglinn vísaði eigi aðeins mönnum á býflugnabúin, heldur einnig dýri nokkru greifingja- ættar, sem þeir nefna hunangs- sleikju. — Margir studdu þessa frásögn seinna, en mér er ekki kunnugt um að neinn hafi séð þetta með eigin augum fyrr en 1950. Mér þótti sagan ótrúleg, fyrst og fremst vegna þess, að greif- inginn væri á ferð um nætur, en fuglinn aðeins á ferli á daginn. 1 öðru lagi var talið að greifing- inn gæti ekki klifið í tré, en nú eru flest býflugnabúin hátt uppi í stofnum trjánna. Með því að spyrjast rækilega fyrir komst ég að raun um að margir menntaðir hvítir menn höfðu með eigin augum séð slíka samvinnu milli fugls og greif- ingja, og þá var engum blöðum um að fletta að þetta var satt. Ég komst einnig að því, að greif- inginn er á ferð jafnt nætur sem daga þar sem ekki er manna- byggð, og að hann getur klifið tré. Samvinnan hefur því upphaf- lega verið með fugli og greif- ingja, og það er augljóst, að blökkumenn hafa tekið eftir þessu þegar þeir voru að snuðra um hunansleit greifingjans. Einu sinni spurði ég Zulua hvers vegna hann ræki upp þessi kokhljóð og berði saman spýtum. „Ég er að tala við fugl- inn“, sagði hann. Seinna spurði ég hann: „Hvernig er hljóðið í greifingjanum? — „Alveg eins og þegar við köllum á ratann“, sagði hann, og gaf þar með í skyn að þeir væri að herma eftir greifingjanum. Og enda þött rati komi oft til manna án þess að hann sé kallaður, þá halda blökkumenn að vissara sé að herma eftir greifingjanum. ----0---- NÆSTA skrefið var að kynnast betur lífsviðurværi fuglanna. Ég hef þegar getið þess, að það eru aðeins tvær tegundir, sem vísa mönnum á býflugnabú, en menn hafa komizt að því að all- ar tegundirnar éta vax. Af þessu þóttist eg sjá að ekki væri það af matarþörf að ratinn vísar á býflugurnar. Ég komst líka að því ,eins og áður var sannað, að fuglarnir þurfa ekki vax því að þeir veiða maðka og flugur. Leiðbeining þeirra stafar því ekki af því að þeir séu svangir. Ég skaut tvo fugla, sem voru að vísa mér á býflugnabú, og fóarn þeirra var fullt af vaxi og ormum. Hvorug- ur þeirra var svangur. Víða um Afríku eru hvítir menn hættir að safna hunangi villibýflugna. „Hvers vegna ætt- um vér að gera það, þegar vér getum fengið sykur í búðinni?" segja þeir. Á þessum slóðum er jafn mikið um rata og áður, en þeir eru hættir að vilja fylgja mönnum. Menn sem eru nýlega komnir til Kenya halda því að það sé ekki nema skröksaga að ratar hafi vísað mönnum á býflugnabú. Þar sem ég hef farið um Afríku þykir mér líklegt að ein tylft af býflugnahreiðrum sé að minnsta kosti á hverri fermílu, ýmist í trjám, klettum eða þúf- um. Rati kemur eflaust oft að þar sem apar, íkornar, greifingj- ar eða menn hafa rænt hreiður og geta því fengið eins mikið af vaxi þar og þeir girnast. Af þessu er augljóst að þeir þurfa ekki að leiðbeina mönnum til þess að geta sjálfir náð í vax. Fuglinn hefur engar leibein- ingar í huga. Hann fylgir aðeins einhverri eðlishvöt. Og hann fer oft villur vega og fer fram hjá býflugnahreiðrunum. Einu sinni elti ég rata í 21 mínútu, en var aðeins 9 mínútur að ganga til baka, beina leið. Hefði hann ætlað að vísa mér á býflugnabú, sem hann vissi um, þá var þessi krókaleið lítt skiljanleg. Sama segir Davison kapteinn. Hann var á ferð með herflokk í Rho- desíu. í einum áfangastað kom rati til þeirra og var sem hann vildi ólmur fylgja þeim. Davison vildi ekki leyfa hermönnum sínum að elta hann. Héldu þeir svo áfram 5 mílur, en fuglinn elti þá. Og þar vísaði hann þeim á býflugnabú rétt hjá, en það eru engin dæmi til þess áður að rati hafi teygt menn með sér rúmlega fjórar mílur. Og sjálf- sagt hefur hann upphafalega ekki haft neina hugmynd um þetta býflugnabú. Aldrei hefur það komið fyrir New System at Menhaden Firm Is In Operation. Results Thus Far Proving Effeciive. Cost Set At $150,000. A gigantic system to com- pletely eliminate odors escaping from the smoke and water vapor during the reducing process at the New Jersey Menhaden Pro- ducts, Inc., in Middle Township, has been designed by world famous Icelandic inventor and designer, Gisli Halldorson, and is now in operation. Cost of the undertaking was $150,000, com- pany officials said. The system, which was com- pleted recently, after two years of construction work, includes a wash-tower, a dust collector and an incinerator which rises about 100 feet from the ground level. Immense dryers, a furnace and huge fans are all combined to deodorize the odors emanating from the Menhaden plant on the Wildwood Blvd. A complete technical descrip- tion of the new plant and its possibilities are followed by an article written by the inventor. “What may be the world’s largest deodorization equipment has just been installed and put into operation at the New Jersey Menhaden Products, Inc., near Wildwood. Results obtained during the first 24 hours of continuous pro- cessing indicate that the plant will proably eliminate all of the smoke and water vapor to- gether with odors which are only too well known from fish reduction plants of standard types. The new deodorization system completes an installation made last year of a large new auto- matic drying system. The finished installation of- fers many points of interest to both the public and the fish meal industry, some of which will now be described. The dryer is of a new type, varying in diameter from six to 12 feet and 60 feet long. It weighs, empty, around 40 tons and rotates on four one-ton rollers. On the front end it ns con- nected to a furnace 30 feet long by 12 feet wide by 18 to 24 feet high. At the rear end it is connected to a centrifugal fan driven by a 75 HP motor and blows the dry- ing air which it received from the furnace through a cyclone or dust collector. To this system now has been að rati hafi vísað mönnum á yfirgefið býflugnabú, þótt þar sé nóg af hunangi. En þeir hafa vísað mönnum á ný bú, þar sem flugurnar voru ekki farnar að safna. Og einu sinni vísaði rati á býflugnahóp, sem var að sjúga hunang úr blómum úti á víða- vangi. Það er því sýnilegt að hann ratar á suðuna í flugun- um. Er það ekki eins og hér sannist þjóðsagan um fjandskap býflugnanna og ratanna — að ratarnir séu að vísa á flugurnar til að vinna þeim mein? ----0---- ANNARS er hitt merkilegt að þessir fuglar skuli geta melt vax. Þeir eru svo að segjá eina líf- veran, sem hefur þann hæfi- leika. Út af þessu fara nú fram rann- sóknir á því með hvaða hætti þetta getur orðið. Eru það ein- hverjir gerlar í meltingarfærum fuglanna, sýrur, eða eitthvað annað, sem vinnur á vaxinu? Þegar þessi gáta er leyst má vera að finnist eitthvert meðal til þess að leysa upp þá vax- brynju, sem er utan um berkla, holdsveikissýkla og fleiri sótt- kveikiur, og hlífir þeim nú. —Lesb. Mbl. added a deodorization system which also by its size and opera- tion is outstanding in every re- spect. Whereas previously the dry- ing gases and the vapors created by the evaporation of the water from the fish being dried were discharged into the atmosphere from the top of the dust collect- or, they are now taken into a condensing tower where they pass through a spray of cool water to condense the steam. In the tower the air and vapors from the dryer are cool- ed and the vapor thereby con- denses i n t o droplets which through centrifugal action are thrown on the inner walls of the tower and mixed with the cool- ing water. The remaining cool air is now sucked into a 75 HP fan and recycled back into the furnace where it is heated up again and can start a new drying cycle through the dryer. However, since about 25% fresh air is needed to carry oxy- gen for the combustion in the furnace an equal volume of de- oxgenized air has to be dispelled to the atmosphere and this is done in a new, most interesting way, by bleeding it off from the furnace itself. Thus the air which is bled off comes right through the hottest zone in the furnace and for a great part is fresh air which has only taken part in the combus- tion and does not carry any odors, since the recirculated air goes around and around only partly entering the combustion space from which the air is bled. The system thus comes near to being a closed system with no odors at all being discharged to the atmosphere, but what little there is goes out at a very high temperature through a 100-foot high stack which at the bottom is about 12 feet in diameter and about seven feet at the top. This stack is built of steel and is self- supporting. On the inside, it contains over 200 tons of brick lining and a 30-foot high special incinerator, which is used for incineration purposes in addi- tion or parallel to the incenera- tion being performed in the main drying furnace. This stack-incenerator is con- nected to the main furnace by a duct 12 feet high by about six feet wide and the amount of air being bled out is regulated by a seven-ton rotating damper of steel and brick which can be operated automatically. Another recycle exhaust duct connects the stack of the system. The stack has a thermocouple which automatically maintains a very high temperature. The heavy damper in the flue duct is regulated by an auto- matic pressure cylinder which maintains the required suction in the furnace. The automatic controls form an imoptrant recording and con- trolling part of the whole sys- tem, being one of the largest de- odorization systems known. The whole system, including the new type dryer and the new type deodorizing furnace, on which patents are pending, was designed by Gisli Halldorson, Consulting Engineer, M.A.S.M.E. of Baltimore, Maryland, for Ed. Renneburg and Sons Co. of Bal- timore, Md., builders of the ma- chinery. Brick work and erec- tion was done by the Boiler Brick and Refractory Company of Richmond, Virginia. Since the odors from the dry- ing operation are the ones which carry far and are objectionable, it is felt that the operation of the plant will from now on not cause any appreciable odors around Wildwood or surround- ing areas.”

x

Lögberg

Beinir tenglar

Ef þú vilt tengja á þennan titil, vinsamlegast notaðu þessa tengla:

Tengja á þennan titil: Lögberg
https://timarit.is/publication/132

Tengja á þetta tölublað:

Tengja á þessa síðu:

Tengja á þessa grein:

Vinsamlegast ekki tengja beint á myndir eða PDF skjöl á Tímarit.is þar sem slíkar slóðir geta breyst án fyrirvara. Notið slóðirnar hér fyrir ofan til að tengja á vefinn.