Lögberg - 07.10.1954, Qupperneq 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 7. OKTÓBER 1954
7
SIGURD MADSLUND:
Sumardagar í æsku minni
— Bernskuminningar frá Sjálandi —
Höfundur eftirfarandi rit-
gerðar, Sigurd Madslund,
er talinn meðal beztu skálda
Dana af yngri kynslóðinni.
Hann er 35 ára gamall,
fæddur í Danmörku og á
þar heima, en er íslenzkur í
móðurætt, systursonur Sig-
urgeirs heitins Sigurðssonar
biskups. Sigurd hefur verið
hér í nokkrar vikur ásamt
konu sinni og móður, en fer
í dag til Danmerkur. Grein
þessi var flutt sem erindi í
útvarpið síðastliðið mið-
vikudagskvöld.
Ótalmargar minningar á ég
um sumardaga sem ég lifði fyrr-
um. Oft voru þeir hver öðrum
líkir. Ég vakna. Sólin skín á tré-
gólfið. Það glampar á það þar
sem fernisinn er óslitinn af.
Flugur suða á gluggakarminum
við opna rúðuna. Andvarinn
tekur í gluggatjaldið og veifar
því inn í stofuna og blærinn,
sem í senn er hlýr og svalur,
þvær mér í framan.
Hvaða ár gerðist þetta, og
hvar var ég staddur. Ekki veit
ég það, enda má það einu gilda,
þá var ég ungur, frá átjánda ári
til tuttugasta og fimmta, og
þetta gerðist í Danmörku, á
Norður-Sjálandi og líklega í
Rungsted.
Ég ligg þarna í rúmi mínu í
björtu veðri á sumarmorgni,
teygi mig, anda djúpt að og frá.
Mér er heitt í hamsi og þó svalt,
líður vel og þykist fær í flestan
sjó. Ég sparka í rúmgaflinn og
tek höndum um rimlana höfða-
gaflsmegin og ýti fast á svo að
vöðvarnir í baki, á herðum og
handleggjum kreppast, en blóð-
ið streymir til hjartans svo mér
sortnar fyrir augum. Skuggar af
blóðkornum þjóta um nethimnu
augans. Svo sleppi ég tökum og
fer að horfa út í daginn. Hvað
ar það af draumum sem að mér
sækir, meðan flugurnar sveima
°g suða og fólkið í húsinu fer á
kreik. Hvað er það sem unglings
naanni verður helzt hugsað til
svo engu sé sleppt. Ætli það séu
ekki stúlkurnar, já, ætli ekki
það?
Ég velti mér nú á allar hliðar
1 bólinu mínu og sezt síðan
framan á, nudda stýrurnar úr
augunum og strýk framan úr
utér leifarnar af syfjunni, mig
svíður í andlitið eftir allt sól-
skinið í gær. Síðan sezt aftur
að mér syfjan svo ég get ekki
haft mig upp, en dreymir að ég
sé úti á víðu hafi björtu, í opn-
um báti. Þar sit ég nakinn niður
að beltisstað og held um stjórn-
völinn. Ég er einn. Er ég úti á
Miðjarðarhafinu, eða hvar er ég
staddur? Einhvers staðar í
fjarska sér til fjalla. Sjór, fjöll
°g sólskin. — Þetta eru mínir
virktavinir. Löngu áður en ég
hafði nokkurt fjall séð hafði ég
fengið slíkt dálæti á fjöllum.
Oft kom að mér sárasta eftirsjá
eftir fjöllum og úthafi, þegar ég
var stálpaður unglingur. Var
þetta ættareðli, sem sagði til sín,
var hið fjöllótta móðurland mitt
fsland, að seiða mig til sín? Og
^uundi ekki blóð margra ættliða
af fiskimönnum og sjófarendum
renna mér í æðum, svo að þaðan
sé mér komin þráin til sæfara?
Var ég slíkur Ijósvinur vegna
þess hve áfátt er birtu í ættar-
landinu? Hér sit ég unglings-
^naður á sængurstokki, stíg fót-
uni á volgt trégólf og er að
•freyma um úthaf, fjöll og sól-
skin. Þá rekst fluga á hausinn á
^ér, harkalega, ærist af heift,
°lmast fyrir framan hægra
eyrað á mér með þeim mestu
ehljóðum, sem fluga getur
atið frá sér fara, unz ég ærist
af heift sálfur, fæli hana frá
^ér í vonzku og fer svo út til
þvo af mér syfjuna í volgu
vatni.
Sumardagar í æsku minni.
a var heitt í veðri og þá skein
sólin glatt. Ég man þá morgna
er ég var á vakki á malbornum
þjóðvegum á Norður-Sjálandi,
og ilmur í lofti frá görðunum
með fram vegunum, býflugur
suðandi yfir opnum blómvörum
og suðið sameinaðist birtunni og
tíbránni í loftinu. Hjartsláttur-
inn örvaðist af eftirvæntingu og
tilhlökkun. Ég gekk stefnulaust
og komst inn á götuslóða, hann
var sundursprunginn af þurrk-
inum. Þar skriðu svartar bjöllur
fyrir framan tærnar á hvítu
skónum mínum og maurar upp
eftir skálmunum á buxunum
mínum. Ég rakst á einn og einn
dauðan fugl, étinn af maurum
og öðrum kvikindum. Á slíkum
dögum fékk dauðinn ekki náð
taki á taugum mínum til að leika
á þær lagið sitt hið skelfilega,
sem þær ýla og ýskra undir. Þá
var dauðinn sjálfsagður hlutur,
það lá við að hann væri líf en
ekki dauði.
Á meðan ég er að fara um
þennan veg finnst mér náttúran
öll verða að einu stóru tákni og
ég hluti af því. Allt sameinast í
þessu tákni, sólin, dýrin, grasið,
landið.
Já, sveitin. Mér hafa aldrei
geðjast borgir, en sveit geðjast
mér. Sveitin, það er sú lifandi
náttúra. Hvenær sem ég finn að
ég hef gras undir fótum, er sem
ég girðist megingjörðum, ég,
sem þó er fæddur og upp alinn
í stórborg. Er ég slíkur sveita-
vinur vegna þess að faðir minn
var af józkum bændum kominn
í marga ættliði, er það þess
vegna sem mig langar alltaf upp
í sveit, og til þess sem í sveit-
inni grær, þess vinur er ég. Því
er það að þá er ég geng í gegn-
um þennan grasakur um há-
sumar nýsprottinn unglingur,
þá finnst mér ég að sönnu vera
sveitamaður, og þetta er vissu-
lega engin ímyndun, þetta
breiða bak, þessir stinnu húnar
og þetta dræma görígulag, þetta
er það, sem ég hef af langfeðg-
um mínum, hinum józku bænd-
um, en hitt, útþráin og dag-
draumarnir, þráin til hafs og
fjalla, er ugglaust arfur frá Is-
lendingum, sem ég er kominn
af, aftur genginn í mér.
Ég fer að horfa yfir engið.
Það er hitatíbrá yfir grasinu og
höfgur ilmur af smáranum. Ég
fer út af götunni og veð út í
grasið. Við það kætist ég allur
og kvikna við, fer að henda mér
þúfu af þúfu, geng upp á hól og
allt er kafið í grasi, ég leggst
þar á bakið og fer að horfa upp í
himininn. Stinn strá stingast
gegnum skyrtuna mína og kitla
mig. Aandvarinn er hfýr og
þægilegur. Ég horfi á himininn
þangað til mig fer að sundla af
allri þessari birtu. Ég skynja
ekki jörðina framar og finnst ég
ekki hvíla á neinu, heldur finnst
mér sem ég svífi og sé kominn
inn í eilífð. Ég rétti út hand-
leggina til flugs eins og vængi.
Síðan flýg ég. Ég flýg eins og
Eros, sem flýgur upp af Venus-
fjallinu. Þá stöðvast flugið og ég
kemst aftur í samt lag. Stráin
stinga mig lystilega, og ylnum,
sem í moldinni býr, andar að
mér eins og komi hann úr hlýju,
röku móðurskauti. Mér rennur
í brjóst, og á meðan þykir mér
sem ég fljúgi upp og hlýir vind-
ar lyfti mér. Ég stefni beint á
sólina, þyrlast gegnum bláhvít-
an geiminn í áttina til þessa log-
heita hnattar.
Ég þýt á fætur sveittur og
brenndur af sóliskininu, það
svífa svartir blettir fyrir augum
mér og ég staulast heim mátt-
dreginn til að borða morgun-
matinn í þessari svölu, skugg-
sælu stofu, þar sem ég hef ágæt-
an matfrið.
Já, sumardagar í æsku minni.
Þetta voru árin eirðarlausu, því
það'fylgir æskunni. Ætíð var ég
á sveimi í einhverjum garðinum.
Drjúg er stundin frá hádegi til
nóns, og þá er heitast. Þá er
sofið á bæjunum í sveitinni. Ep
ég geng um garðinn minn létt-
klæddur eins og Afríkani, þel-
dökkur á kroppinn og sveittur.
Undir ávaxtatrjánum er svolítið
skuggsælt, en þó er lítið svalara
þar. Ég er á einlægu iði um garð-
inn eins og sá skógarguð, sem
týnt hefir hljóðpípunni sinni.
Það er þögn úti og inni og alls
staðar nema í sjálfum mér.
Hjartað slær þungu og hörðu
slögin sín. Ég fer yfir í mat-
jurtagarðinn bak við húsið, gái
að tómötunum og stikilberjun-
um, ribsinu og sólberjunum.
Allir hlutir taka á sig einhvers
konar konumynd fyrir augum
mínum. Svo verð ég þreyttur á
þessu randi og fleygi mér í garð-
stól og fer að bera mig að reyna
að lesa, stritast við að handsama
það, sem vitrir menn kalla
andann, en líkaminn heimtar að
fá að sitja í fyrirrúmi í þvílík-
um hita. Ég verð heimskur, en
jafnframt ergilegur og illur í
skapi eins og naut sem togar
í tjóðrið, plágað af flugum og
ofstopa sínum. Loks get ég ekki
setið kyrr lengur, en næ mér í
buxur, skyrtu og baðföt, hrifsa
reiðhjólið mitt úr geymslunni,
sezt á bak á því og er óðara
kominn langan veg út á þessa
mjúku dökku malbiksvegi, þar
sem tíbráin iðar í megnum
tjöruþef.
Fyrst stefni ég til skógarins
og ríð inn í hann. Þar eru krók-
óttar götur með breiðum rásum
eftir rigningarlækina, þeir sker-
ast í odda og þarna inni milli
stofnanna er svo svalt að svitinn
kólnar á mér en jafnheitur inn-
vortis er ég fyrir því og ríð
hraðar og hraðar á hjólinu mínu
um þessar götur milli trjánna.
Greinar brotna undir hjólunum
með snöggum skothvellum og
þurrt laufið þyrlast upp að baki
mér. Inni í skóginum er sægrænt
í skímunni og skiptist liturinn
á við gula sólstafi, sem smjúga
milli fingraða burknalaufa, en
undir þeim þjóta skorkvikindin
í felur inn í rökkrið, eða geisl-
arnir hitta fyrir litla tjörn og
þá glyttir í þetta blágræna
ferskvatnsausa í skógarbotnin-
um dökkum og dimmum.
Hér ríð ég hratt og léttilega
úr ljósi í skugga, úr skugga í
ljós. Sólin og skuggarnir af lauf-
inu teikna í sameiningu myndir
á veginn, sem ég fer um. Allar
hafa þær þenna yngismeyjar-
svip, sem sífellt sækir að mér,
hvít brjóst, grannleitt andlit, og
hlæja við mér. Háir fótleggir
sem hverfa með blænum.
Hér er engan mann að sjá, og
einveran þrýstir svo að mér, að
ég tek stefnuna út úr skóginum
og út í sólbjartan sumardaginn.
Ég býst við að þessi skógur
liggi ofar en umhverfið, því
þegar ég ríð niður að sjónum
þarf ég varla að stíga í ístöðin,
svo mér finnst því líkast sem ég
sitji í svifflugu sem borin sé af
hafrænunni. Ég þýt eins og kólfi
væri skotið niður að sjónum, en
sólin skín mér í andlit og bringu,
sveifla mér yfir strandveginn,
yfir hinn afmarkaða gangveg,
stöðva hjólið og læt það velta á
hliðina, fleygi mér svo á grúfu í
sandinn og styð enninu að
spenntum greipunum.
Herna ligg ég í hitanum og er
að hlusta á gjálfrið í öldunum,
sem í sífellu eru að koma að.
Mér finnst ég bráðna allur eins
og smjör á heitri köku. Jafn-
framt kemur upp í mér letin,
sama er mér hvað fyrir kann að
koma, ekki stend ég upp. Ég
þykist vera orðinn að húðlötum
blámanni á Gullströndinni, ell-
egar Spanjóla í Mexíkó úti við
Flóann. Síðan gufa ég upp og
samlagast í mistrinu sem hvílir
yfir núna um nónbilið. Og þá
þykir mér sem ég sé ekki lengur
staddur á ströndum Sjálands, en
vera þó þar, en ekki fremur en á
hverri annarri heitri sólskins-
strönd, hvar í heimi sem er. Sól-
skinið þurrkar út þessa ein-
staklingsveru, sem ég held að sé
ég, svo að eftir verður ekki ann-
að en ungur maður, sem hvílir á
sjávarströndu. Einkenni hefir
hann varla nein. Heldur er hann
sem hver önnur skepna skapar-
ans, honum er hlýtt og notalegt,
hann er þyrstur og vífinn. Síðan
ekki söguna meir. Ég velti mér
við og fer að horfa yfir strönd-
ina. Sólin speglast yfir björtum
bylgjunum og ótal sandkorn úr
kvarzi og glimmer gneista.
Ég horfi yfir ströndina sem
liggur frá suðri til norðurs,
breið, flöt og björt eins og þorn-
aður árfarvegur. Ég verð suð-
rænn í huganum af öllum þess-
um hita og af að sjá alla þessa
brúnu líkami nakta, liggjandi,
gangandi, hlaupandi og á kafi 1
tæru vatninu. Ungu mennirnir
eru í þröngum baðfötum. Þeir
eru langstígir og hoknir í hnján-
um, dimmraddaðir og hláturinn
dimmur og gjálpandí eins og
öldur við sand.
Stúlkurnar rétta frá sér fætur
og handleggi svo að línan frá
fingrunum lendir á brjóstinu og
frá tám að skauti. Það glampar
á hörundið. Þær sýnast vaxnar
upp úr blaðfatableðlunum.
Og hér sit ég í sandinum og
er að horfa á stóra stúlku, ljósa
á hár og hörund. Hörundið ber
lit af rafi og rjóma, með vott
af súkkulaði saman við. Andlitið
er ekki annað en mjúkur ávali
og blóðdropi í. Sá blóðdropi er
munnurinn. Hún er í blárri kápu
og tvískiptum baðfötum gulum.
Brjóstin koma undan þessum
oflitlu höldum, halla sér hvert
að öðru og að birtunni. Annan
fótinn réttir hún beint fram en
beygir hinn hvasst um hnéð.
Þessi stúlka vitrast þarna eins
og nýútsprungið blóm, en af því
virðist hún ekki vita neitt, held-
ur hvílir hún þarna í birtunni
eins og ekkert sé. Hún er svo
nærri mér, að ég skil varla að
hún geti verið til. Hún er jafn
lifandi og jafn dauð og ávöxtur,
sem dottinn er niður úr tré. Hún
er nýsprottin, þrungin gróðrar-
mætti.
Ég fæ aldrei nóg af að horfa á
hana né hinar stúlkurnar, bæði
hinar dökku og hinar ljósu.
Þarna er ein svarthærð og dökk
á hörund eins og kastanía. Hún
líður áfram fremur en hún
gangi. Hún vaggast í lendunum.
Hver hreyfing felur í sér fyrir-
heit. Ég leggst niður og horfi á
fætur hennar hvernig þeir
hreyfast hiklaust og létt, það
glyttir í ljósar iljarnar þegar
hún spyrnir fæti við á göng-
unni, beygði hné og lyfti. Þetta
er svo fellegt að sjá, að mig
svíður í hjartaræturnar. Þá
kemur tveggja ára gömul telpa
utan frá, tifandi á óstyrkum
fótum, öll rennblaut og söndug.
Hún réttir út frá sér hendurnar
til að halda jafnvæginu og litlu
hendurnar ganga títt og ótt.
Hún er fín og slétt á kroppinn
eins og brún eggjaskurn.
Skammt þar frá og fyrir utan
mannþyrpinguna sé ég hvar
roskin kona veður út í til þess
að kæla á sér fæturna og hefur
stytt sig. Fæturnir eru litlausir
og bláæðarnar skína í gegn eins
og þéttriðið net.
En á þessum sumardögum í
æsku minni voru það hvorki
börnin né gömlu konurnar, sem
mér þótti gaman að, heldur hin
unga gjafvaxta stúlka. Á þess-
um sandi er slíkur urmull af
þessari kórónu sköpunarverks-
ins, að jafnvel hinn ríkasta
kvennabúrseiganda m u n d i
sundla við.
Enda sundlar mig af hvoru-
tveggja, kvennaskaranum og
sólskininu. Ég fer í baðfötin og
stekk út í sem snarast, fer á kaf
og læt síðan berast hægt um
þessar volgu grynningar, þar
sem botninn er rakaður eins og
þvottabretti. Ég syndi letilega
og læt aðeins fljóta yfir mig
eins og fiskarnir í akvaríinu.
Hristi mig dálítið og skirpti út
úr mér vatninu. Ég synti eins
hægt og mér er unt, líð hægt
gegn um sjóinn og er að horfa á
hvít ský hátt yfir og á dauf-
bláan sólskinshimininn. Svo lít
ég við og horfi út yfir hafið. Þar
sem haf og himininn ættu að
koma saman, skilur þau að mjó,
dökk rönd af landi. Ég rétti
hendurnar beint út frá mér og
þá finnst mér sem ég skilji hina
bunguvöxnu lögun hafs og jarð-
ar undir mér og út frá mér á
löngu færi. Það færist yfir mig
þýð og þægileg værð.
Mig hefur rekið til hafs og
ég heyri hláturinn í stúlkunum
eins og dauft klukknahljóð úr
löngum fjarska, stúlkunum, sem
eru að baða sig í grænleitu
vatninu. \
Mér finnst ekkert liggja á. En
allt í einu kemur upp í mér
hræðsla. Hún þyrlast inn í vit-
undina eins og sviptivindur fari
yfir sléttan vatnsflöt og fylgi
honum svartur skýskuggi! Ég
verð hræddur við dýptina, sem
sífellt er að aukast, sný mér Við
í skyndi og syndi hratt bringu-
sund unz ég tek niðri á rifi,
síðan veð ég í land, ber fæturna
eins og ég vaði aur, en fótsogin
skerast öldótt í odda að baki
mér. Síðan þramma ég renn-
blautur eftir ströndinni og þar
situr þá stúlkan mín bjarta,
horfir á mig og brosir víð mér,
en ég myndast við að brosa á
móti. Ekki er ég alveg viss um
nema hún sé sjónhverfing, þessi
stúlka, sem áðan lá þarna svo
grafkyrr, sem væri hún gerð úr
vaxi. Líklegra þykir mér, að
hún sé hugarburður minn og
gerð að geðþótta mínum og hafi
heppnast svo að mér líki. Og svo
leggst ég fyrir í heitan sandinn,
loka augunum og læt sólina
þurrka mig, en nú er hún þó
gengin til vesturs.
Það er tekið að kvölda, og hit-
inn er ekki eins sterkur, en þó
fjarri því að vilja víkja. Þegar
ég er orðinn þurr, klæði ég mig
og ríð á hjólinu mínu hægt
heim.
Ég skreiðist heim í garðinn og
sezt í stól í skugga hússins, reyni
að lesa í bók meðan ég bíð eftir
matnum, en árangurinn verður
heldur rýr. Lyktin af nýsoðnum
matnum kallar á mig að borða.
Meðan á máltíðinni stendur,
vakna ég við og verð eins og ég
á að mér að vera, og ég borða
nýuppteknar kartöflur, nýtínd
ber og kalda mjólk. Síðan leggst
ég á meltuna, sem kallað er.
Gegnum opinn gluggann berst
hinn fyrsti svali gustur af út-
rænunni á þessu kvöldi. Síðan
kemur kvöldið, en þó er bjart
sem á degi væri.
Sumardagur í æsku minni. —
Það var þá, sem eilífðin lifði í
tímanum, eilífð grasanna, eilífð
endurtekninganna. Aldrei leiðist
sumrinu góðverkin sín, aldrei
leiðist því kraftaverkin sín, í
hvert sinn eru verkin þess ný.
Sumardagar í æsku minni.
Þeir eru aldrei liðnir hjá. Þeir
lifa enn í draumheimi, þar sem
hvorki er breyting né breyting-
arskuggi, hvorki uppahf né end-
ir, og þó á sér hver þeirra kvöld,
þegar hvítir hálogar dagsins
gulna og lækka í glóð niður og
síðan ösku undir svörtum katli
næturinnar.
Sumarkvöld í æsku minni.
Ég leita aftur þangað sem ég
fór fyrr um daginn. Fyrst fer ég
út að sjónum. Þar er nú mann-
laust með öllu. öldurnar gjálpa
syfjulega við uppfyllinguna. Ég
horfi yfir hafið. Niðri í djúpinu
undir sléttum fletinum eykst
myrkrið. Hér og hvar glóir rautt
endurskin frá sólinni, sem geng-
in er undir. Eða eru þetta mar-
mennlarnir að kveikja á lömp-
um í neðansjávarhellum? Það
þyrlast upp smáöldur á stöku
stað og stíga dans. Eru þetta
hafgúur Eyrarsunds að dansa
við sækonungana, hertoga Jót-
landshafs. Ég heyri kliðinn í
þeim utan frá hafnargarðsend-
anum, en þar situr nú bjartleit
stúlka og lætur fæturna hanga
út af og dinglar þeim. Hún rétt-
ir handleggina aftur fyrir sig,
glennir fingurna og styður þeim
á dökkt malbikið. Hárið, sem er
gult eins og þroskað korn á akri,
hrynur um bak og herðar yfir
stálbláa kjólnum hennar. Hún
horfir langt út í fjarskann. Er
þetta stúlkan, sem mig var að
dreyma í morgun, eða er það sú
hin sólgullna, sem lá á strönd-
inni. Ég þori ekki að fara til
hennar, því að ég gizka á að hún
muni hverfa, ef ég yrði á hana.
Stúlkurnar í æsku minni voru
ekki af þessum heimi. Og er ég
ríð heimleiðis gegnum skóginn,
en útrænan stendur í bakið á
mér, finnst mér ofur eðlilegt, að
hún sé þar komin, og sé að dansa
þar milli trjástofnanna og það
sé hlátur hennar, sem hljómar
eins hátt og fuglakvak. Hlátur-
inn heyri ég alla leiðina, og alla
leiðina er loftið þrungið af
höfgum ilmi frá blómum, runn-
um og trjám.
í garðinum hangir rökkur-
slæðan yfir trjánum og runnun-
um. Ekki bærist lauf né kvikar
grein. Varla er neitt kvikt á
ferli, þegar ég fer inn. Jurtir og
fuglar hljóðna við sólarlagið,
þess vegna er slík kyrrð í garði
mínum á kvöldin og á nóttunni,
en úti á vegunum og í öðrum
görðum kippkorn í burtu heyri
ég ungt fólk hlæja dimmum
hlátri. — Stúlkurnar hlæja við
piltunum og piltarnir við stúlk-
unum, því nú fer gamanið að
byrja. Og er ég stend við glugg-
ann minn uppi og horfi yfir
akra og engi, en dalalæðan stíg-
ur upp, heyri ég æða slög næt-
urinnar utan frá sjónum.
Sólin er gengin undir, og
sumarnóttin þrumar eins og stór
grár hestur einhvers staðar úti
í húminu og það leggur af þessu
ferlíki mikinn tyita. — Hann
hneggjar við og við og þá heyrist
mér honum vera svarað óra-
langt að, með öðru hneggi. Ég
heyri flissið í kátri stelpu, og
kötturinn kyrjar mansönginn
sinn ráma fyrir utan gluggann
minn.
Það dregur upp bliku við sjón-
deildarhringinn, það þjóta þar
upp fjallbláir bólstrar áþekkir
kvenlíkömum í laginu. Það er
því líkast sem jörðin sé að fálma
til himins, altekin af ást, þegar
stjarnan kveikir fallega drauma,
því ekki hæfir annað að liðnum
sumardegi í æsku manns.
—VISIR, 4. sept.
Kaupið Lögberg
VIÐLESNEST A
ÍSLENZKA BLAÐIÐ
TMIl
SPACC
CONTRIBUTCD
DREWRYS
MANITOBA
DIVISION
WESTERN
CANADA
BREWERIES
IIMITID