Lögberg - 21.10.1954, Blaðsíða 7

LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 21. OKTÓBER 1954
7
SVEINBJÖRN JÓNSSON:
MINNI SVEITANNA
Flull á fyrsla bændadag Snæfellinga 24. júní 1954
Heiðruðu tilheyrendur!
Kæru bændadagsmenn
°g konur!
,,Á sælum sumarkvöldum,
er sveitin glóir öll,
og leikur ljós á öldum
og logagyllir'fjöll.
Og hljóður hvíslar blærinn
um helgan frið og ró,
þá er það bóndabærinn,
sem ber af öllu þó".
I þessum ljóðlínum felst það,
sem ég vildi tala við ykkur hér í
dag. Mörg skáld hafa játað að-
dáun sína og ást á sveitinni og
sveitalífinu í ljóðum, litum og
lögun. Ýmist er þar átt við land-
í heild sinni eða einstaka
tandshluta, eða jafnvel bara
blettinn í kringum bæinn heima.
Og þá er það oftast vorið í sveit-
mni, sem yrkisefni verður. Vor-
dmur náttúrunnar í sveitinni
hefir heillað og laðað menn og
konur frá fyrstu tíð, og gjarnast
þá mest, sem víðast fara, því
þrátt fyrir útþrá og ævintýra-
^öngun æskuáranna leynist þó, í
°g rheð, sterk þrá til heimahaga.
„Hömm er sú taug, er rekka
öregur föðurtúna til“.
Og þeir sem heima sitja tengj-
ast svo sterkum böndum við
^eimahagana, að ættjarðarástin
Verður mörgum eins og Ekkj-
unni við ána hjá Guðmundi
^riðjónssyni. „Hún elskaði ekki
tandið, en aðeins þennan
blett
^að er leikvöllur bernsku- og
þroskaáranna, sem hugann heill-
ar fyrst og fremst. Enda þótt
nýtt umhverfi veiti mörgum
manninum góða og hamingju-
sama daga, þá endast þessi
mjúku tengsl við fornar slóðir
°H vel og lengi, og veita ljósi
°S yl á lífsbrautina. —
Sveitalífið er í aðalatriðum
Svipað hvar á landi sem er. Þess
Vegna eiga menn hægra með að
Venjast umhverfi í nýrri sveit
en í kaupstað, því
„grjótið er þeim gramast,
sem gróðurilminn þrá“.
Allir þrá í rauninni frið og
relsi framar öllu öðru. Sveitin
§efur hvorttveggja. Hvergi er
^hoiri friður og kyrrð en á fögr-
nm vordegi „blómabrekku
undir“. Þar verður heldur eng-
mn einmana, — því blóma-
skrautið og „bláloftin hljómandi
söngfuglaóm“ veita manni
eilbrigt viðtal. Þetta heilbrigða
VlÖtal náttúrunnar hefir gefið
°lkinu vit og þroska til að varð-
Veita íslenzkt þjóðerni um ára-
aldaraðir.
^ »Ástkæra ylhýra málið“ hefi
ezt varðveitzt í sveitunum, o)
§erir það enn. En veigamest
P^ttur 1 þjóðernisbaráttunni e
a varðveita óspillt móðurmá
f^tt- Má því segja, að lífsneist
Pjóðarinnar hafi lifað *bezt
Sveitum landsins.
„En oft er þröngt í búi oj
g^mt í dalakofa", segir Davíð
kki er alltaf vor og sumar
veitinni. Oft hefir veturinn :
andi verið harður og óvægini
8 fólkið ekki nógu vel undi:
^ann búið að ytri gæðum. Þett;
Tfir mjög breytzt til hins betr;
síðustu áratugum. Öryggið ti
°munnar hefir orðið meira
vellíðan fólksins aukizt. -
1111 þarf þó að herða róðurinn
oVq
ao sveitirnar beri þam
^sisvip, sem þær eiga skilið
að við réttilega dásömun
eitalífið og séum stolt a
men
þr(
-hningu sveitafólksins
Jti, þá göngum við þess ekl
m, að vel má á halda, ;
^tamenningin á að halda sn
sessi 1 þjóðfélaginu. Kau]
stað
að
'lr og þorp hafa betri aðstöð
lrigU
tnörgu leyti, til að veita unj
en
lnUm margháttaðri fræðs'
, sveitirnar, enda elst upp
ie Pstöðunum margt af glæ:
. öU nrr ______i... n'ii' _ _
þa?T ve^ menntu fólki, og
ke Sleðilegt. — En það þarf
eÞpa að því að gera aðstöl
æskufólksins í sveitinni til lær-
dóms og aukinnar þekkingar
jafn góða og í þéttbýlinu, án
þess þó að það þurfi að slitna úr
tengslum við æskuheimilin. Það
þarf fyrst og fremst að auka vel-
megun sveitanna með góðum
húsakosti, mikilli ræktun, fjölg-
un, fjölgun býla, góðum vega-
og símasamböndum, rafmagni
o. fl. — Það þarf að rísa í hverju
héraði menningarstofnun, þar
sem héraðsbúum sé auðvelt að
sækja þekkingarforða sinn til,
samhliða því, sem þeir teyga 1
sig bjartsýni og þrótt frá náttúr-
unni sjálfri í heimahögunum.
Þetta er, sem betur fer, allt að
þroskast í áttina. Hin glæsilega
menningarstofun á Laugarvatni
í Árnessýslu er talandi vottur
þess.
Okkar land á marga fræga og
fagra staði, fræga sögulega séð
og fagra frá náttúrunnar hendi,
nema hvorttveggja sé. Þannig á
þjóðin sameiginlega Þingvelli,
sem eru allt í senn, sögulega
frægir, dásamleg náttúrusmíð
og yndislega fagrir.
„Þar hefir steinninn mannamál
og moldin sál“,
segir Davíð. Ég harma það, að
íslendingar skuli ekki alltaf hafa
háð sitt Alþing á Þingvöllum,
þar sem saga þjóðarinnar er svo
við tengd. Ég hefi þá trú, að
farsæld fylgi þeim stað framar
öðrum stöðum á landinu, til þess
að taka þar mikilvægar ákvarð-
anir fyrir land og lýð. Og vel
mætti það athugazt af glöggum
og þjóðhollum mönnum, hvort
ekki væri rétt, þegar byggt
verður nýtt þinghús fyrir Al-
þingi, að sú þinghöll verði reist
á Þingvöllum. —
Við Snæfellingar og Hnapp-
dælir eigum marga fræga og
fagra sögustaði, en> líklega mun
Helgafell í Helgafellssveit bera
þar hæst, þar sem Þórólfur
Mostraskegg og Snorri goði
gerðu garðinn frægan. Enn
finnst mér tign og máttur hvíla
yfir þeim stað. — Og hér á lág-
lendinu, neðan Hnappadals, rís
Eldborg í Eldborgarhrauni, sem
er í senn fögur og merkileg nátt
úrusmíð, og sögulega merkt, þar
sem getið er um sögu Selþóris,
landnámsmannsins á Rauðamel.
Mér finnst Eldborg gefa hérað-
inu umhverfis hlýjan og tignar-
legan svip. Svona veit ég að það
er í fleiri sveitum og héruðum,
að fræg og fögur náttúrusmíð
laða og heilla hugann. Og þó að
norðaustan næðingurinn sé oft
napur hér á Snæfellsnesi, þá
koma þó hér mörg kyrr og
fögur sumarkvöld.
„Og seg mér hvað indælla auga
þitt leit,
íslenzka kvöldinu í f^llegri
sveit“.
Sveitin (Miklaholtshreppur-
inn), þar sem við erum stödd í
dag, er fögur og búsældarleg.
Farðu einnig um Staðarsveitina
á björtum vordegi og þú hrífst
af fegurð hennar og landkostum.
Og líttu yfir Breiðuvíkina af
Axlarhyrnu á sólríkum sumar-
degi, þá veit ég, að þú skilur vel
skáldið, sem fæddist á Arnar-
stapa (Steingrím):
„Hér andar Guðs blær og hér
verð ég svo frjáls,
í hæðir ég berst til ljóssins
strauma".
Farðu líka um Eyrarsveitina og
líttu yfir Grundarfjörðinn og
sveitina umhverfis hann, með
Stöðina, Kirkjufellið og fleiri
tignarlega fjallatinda. Og síðast
en ekki sízt, farðu um Kerlingar-
skarð á kyrrum og björtum
sumardegi. Það má heita' sama
hvort þú kemur um sólarlagsbil
vestur á brúnina og rennir
augum vestur og norður um
Breiðafjörð, með búsældarleg-
um eyjunum og Barðastranda-
fjöllin í baksýn, eða þú kemur á
suðurbrúnina ofan Hjarðarfell
um sólarupprás og sérð hinar
grösugu og fögru sveitir baðast
í geislum morgunsólarinnar, og
hinn fisksæla Faxaflóa speglast
framundan. Slík sýn yfir fagurt
og frjósamt land, og fiskauðuga
firði, gerir meira en fylla hug-
ann fegurðartilfinningu. Það
gefur manni einnig nýja von og
aukna trú á framtíð sveitanna
og landsins í heild. ■—
Flest öll störf sveitamannsins
eru lífræn störf, og það gefur
þeim mest gildi. Það er mest
lifandi verzlun við náttúruna
sjálfa. Verzlun við jörðina er
sannheiðarleg verzlun. Þar upp-
sker hver eftir því sem hann
sáir.
„Sveit er sáðmannskirkja,
sáning bænargjörð",
segir Bjarni Ásgeirsson. Starf
sveitamannsins er starf biðjandi
manns. Þegar bóndinn sáir í
akur sinn, vaknar óhjákvæmi-
lega bæn í hug hans um fagran
og frjósaman akur. Sama er að
segja um búfjáreignina, þar
snýst allt um frjósemi og vellíð-
an bústofnsins. Það er, sem sé,
ýmist verið að hlúa að nýgræð-
ingi eða annast um ungviði.
Hvorttveggja er sannarleg bæn-
argjörð. Um þetta er hugsað og
að þessu er unnið í sveitinni, oft
nótt með degi, en ekki alltaf
hugsað um að „alheimta dag-
laun að kvöldum“. í þessu liggur
meginkostur sveitalífsins, að
störfin eru fyrst og fremst að
hjálpa áfram lífinu sjálfu. Það
er sönn nýsköpun. Þetta veitir
Stærsta gróðurhús
í garðyrkjubænum Hveragerði
eru ræktuð suðræn aldin og
blóm. — Kaífi, appelsínur, sykur
maís, bananar o. fl. njóta yls og
sólar í gróðurhúsunum.
Fjölmargar nýjungar á sviði
garðyrkjunnar eru árlega
reyndar í hinum ört vaxandi
garðyrkjubæ. Allar garð-
yrkjustöðvarnar í Hvera-
gerði eru hitaðar með gufu
eða heitu vatni úr iðrum
jarðar. í Hveragerði er
Garðyrkjuskóli Islands.
Glerhús yfir 2/3 dagsl. lands
Samkvæmt stuttu viðtali við
Unnstein Ólafsson garðyrkju-
skólastjóra í Hveragerði, er nú
verið að byggja þar stærsta
gróðurhús, sem enn hefir verið
byggt á landi hér.
Er það 2000 fermetrar að flat-
armáli og undir einu risi um 6
metra háu. Stærsta gróðurhúsið,
sem áður var til á Garðyrkju-
skólanum, er um 1000 ferm. Hús
þetta er eingöngu byggt úr járni
og gleri og er ekki til í því neitt
úr timbri.
Ýmsar nýjungar
Fyrirhugað er að nota hið nýja
og stóra hús til tómataræktunar.
Hægt er að koma við hentugri
vinnuaðferðum í þessu stórhýsi
en áður hefir þekkst hér. Enda
verður hús þetta eins fullkomið
og frekast er hægt. Má til dæmis
nefna sjálfvökvunina, sem þarna
á að verða og rafljósin, sem eiga
að breyta uppskerutíma tómat-
anna. Tilraunir með gerfisólar-
Ijós hafa lengi staðið yfir er-
lendis og einnig hér hin síðari
árin og gefið góða raun. Á nú
að notfæra sér þá þekkingu, sem
fengizt hefir á þessu sviði við
stórframleiðslu á tómötunum.
Sjálfstillt hitunartæki verða
þarna að sjálfsögðu og ýmsar
fleiri nýjungar.
Það hefði þótt saga til næsta
bæjar fyrir nokkrum árum síð-
an, ef einhverjum hefði þá dott-
ið slík fásinna í hug að byggja
glerhús, sem næði yfir tvo
þriðjunga úr dagsláttu lands.
Hin unga framleiðslugrein,
gróðurhúsaræktin, hefir tekið
ótrúlegum framförum að undan-
förnu. Með gróðurhúsum eins og
þessum hefst stórframleiðsla á
sveitafólkinu gleði þrátt fyrir
erfiðið, því
„hjartað heimtar meira,
en húsnæði og brauð*.
En sveitasælan og sveitavel-
ferðin er í hættu, ef félags-
þroska fólksins er ábótavant.
Bæði til leiks og starfa þarf
félagsskap. Af samhuga átaki og
félagsvilja gátum við haldið
þessa samkomu fyrir alla sýsl-
una. Við vitum, að einhuga fé-
lagsskapur fólksins getur lyft
Grettistaki. Slíkur félagsskapur
þarf að eflast og vinna mark-
visst að meiri framförum og
auknum þægindum i sveitinni.
En hamingja heimilanna á
hverjum stað byggist á því, að
húsráðendur og heimilisfólk lifi
saman í kærleika, sannleika og
góðu samlyndi. Þar sem sam-
lyndi er gott og óskir og bænir
falla samari bæði á sorgar- og
gleðistundum, og trúin á lífið og
eilífðina er sameiginleg og vak-
andi, þar ríkir sönn gleði og
lífshamingja. Komirðu á slíkt
heimili, muntu hitta í hlaðvarpa
úti, eða við vinnu sína, glaðan
bjartsýnan bónda, sem býður
þér til stofu, og inni fyrir hittir
þú gestrisnina, milda og lífs-
glaða húsfreyju, sem hefir yndi
af að buga að gestum þrátt fyrir
annríki heimilisins. —
Þetta eru heimilin, sem haldið
hafa uppi þjóðlegri, kristilegri
menningu í sveitum þessa lands,
og þau munu halda áfram að
vera til og fjölga með fjölgandi
býlum og búendum, og breytt-
um og batnandi lífsskilyrðum.
Og enn „verður það bónda-
bærinn, sem ber af öllu þó“.
—FREYR, sept. 1954
landsins í smíðum
gróðurhúsavörum. Með áfram-
haldandi þróun í þessa átt og
með henni einni, verður fram-
leiðslan ódýrari en nú er.
Bananar. sykurmais, kaffi o. fl.
Bananaræktin gengur vel í
Garðyrkjuskólanum. Uppskeran
í vor var ágæt og horfur góðar
með næstu uppskeru.
Fyrstu appelsínurnar eru að
þroskast. Fékk skólinn appel-
sínutré frá Californíu fyrir
tveim árum síðan og eru þetta
fyrstu ávextir þess.
Sykurmaisinn verður einnig
þroskaður innan skamms. Hann
er nú í einu húsi stöðvarinnar.
Ananas, sem þarna er líka
gerð tilraun með, á að geta borið
ávöxt á riæsta ári.
Kaffitré frá Kona, sem er eyja
skammt frá Havai, skreyta nú
og auka fjölbreytni ræktunar-
innar í Hveragerði. Kaffitréð er
hálfgerður runni og fékk skól-
inn nokkrar plöntur til gamans.
Enn þarf að bíða í tvö ár eftir
uppskerunni.
Tómatar þroskast undir
berum himni
í garðyrkjubænum Hvera-
gerði, eru ýmsar tilraunir gerð-
ar í ræktun blóma og matjurta.
Ingimar Sigurðsson í Fagra-
hvammi ræktar t. d. tómata nú
í sumar í garði sínum. Þeim
var plantað út í garðinn um
miðjan júní s.l. og eru nú að
verða þroskaðir. Vonir standa til
að hér sé um að ræða mjög
merka nýjung. Þetta tómata-
afbrigði er enskt og á að þola
nokkurt frost.
Sala garðyrkjuafurða hefir
gengið vel það sem af er þessu
ári sunnanlands.
—DAGUR, 8. sept.
SONGS OF THE NORTH
By s. K. HALL, Bac. Mus.
JUST PUBLISHED—
Volume III—Ten Icelandic Songs
with English Translation and
Piano Accompaniment.
Price per copy—$2.00
On Sale by—
S. K. HALL, Wynyard, Sask.
Kaupið Lögberg
VIÐLESNESTA
ISLENZKA BLAÐIÐ
Minni mormónanna frá Eyjum
100 óra minningarhátið íslendinga-
byggðar í Bandaríkjunum
Undirbúningur hátíðarinnar, sem
haldin verður 17. júní næsla ár,
hafinn vestra
Fyrsti íslenzki landneminn
vestan hafs er talinn Samúel
Bjarnason bóndi frá Kirkjubæ í
Vestmannaeyjum, og kom hann
vestur þangað við fimmta mann
sumarið 1855, en frá Vestmanna-
eyjum hafði hann farið árið
áður. Næsta ár, 1856, kom svo
einn maður til viðbótar, og 1857
komu þangað 10 manns, allt frá
Vestmannaeyjum, en nokkrir
þeirra voru ekki þaðan upp-
runnir, heldur aðfluttir úr öðr-
um landshlutum.
Nöfn fólksins
í för með Samúel var kona
hans, Margrét Gísladóttir, einnig
úr Vestmannaeyjum. Ennfremur
Helga Jónsdóttir frá Klasbarða
í Landeyjum, Guðmundur Guð-
mundsson silfursmiður frá Þor-
laugargerði og Sæmundur Ei-
ríksson vinnumaður frá Dölum.
Þá fór Þórður Diðriksson bróðir
Árna bónda í Stakkagerði næsta
ár, en í hópnum, sem fór 1857
voru: Loftur Jónsson, smiður úr
Þorlaugargerði, bóndi og for-
maður, er var forustumaður
hópsins, og kona hans Guðrún
Hallsdóttir og tvö börn hennar
af fyrra hjónabandi, Jón Jóns-
son og Guðrún Jónsdóttir, tvær
vinnukonur, Vigdís Björnsdóttir
frá Hjallanesi í Landmanna-
hreppi og Anna Guðlaugsdóttir
frá Ketilsstöðum í Mýrdal. Þá
voru og í hópnum Magnús
Bjarnason, tómthúsmaður frá
Helgahjalli, kona hans Þuríður
Magnúsdóttir og ungt barn
þeirra og loks háöldruð ekkja,
Guðný Erasmusdóttir frá Ömpu-
hjalli.
Alll mormónar
Allt var þetta fólk mormónar
og settist flest að í Spanist Fork,
Utah. Síðar fluttust þangað fleiri
Islendingar, og riú eru í Utah á
annað þúsund manns af íslenzk-
um ættum.
í Utah er starfandi félagsskap-
ur, sem nefnist „Daughters of
Utah Pioneers“. Forseti þess fé-
lagsskapar hefir um 12 ára skeið
verið bróðursonardóttir Vig-
dísar Björnsdóttur, sem fyrr er
nefnd, frú Kate B. Carter. Faðir
hennar var fæddur og uppalinn
á íslandi og fluttist vestur 1883.
Um 20 ára skeið hefir staðið
prentun á landnámssögu fylk-
isins, sem frú Carter hefir
safnað og skirfað og séð um út-
gáfu á. Af riti þessu eru út
komin a. m. k. 13 bindi og er
hvert þeirra yfir 500 bls. að
stærð í allstóru broti.
Hátíðahöldin
Aðalforustuna um hin áform-
uðu hátíðahöld hefir John Y.
Bearnson kaupmaður í Spring-
ville, Utah, sem nú er forseti Is-
lendingafélagsins vestur þar og
hefur um langt árabil látið til
sín taka í félagsmálum íslend-
inga og kirkjumálum.
Hann hafði m. a. forgöngu um
það að fá vestur íslenzk málverk
til sýningar á listsýningu, sem
stóð allan aprílmánuð 1950, og
vildi með því kynna þar íslenzka
málaralist.
—Alþbl., 28. ágúst
THI$
S P A C t
CONTRIBUTtD
B Y
DREWRYS
MANITOIA
0 I V I S I O N
WESTERN
CANADA
BREWERIES
IIMITID
MANITOBA TELEPHONE SYSTEM