Lögberg - 24.02.1955, Side 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 24. FEBRÚAR 1955
Lögberg
Ritéitjóri: EINAR P. JÓNSSON
Gefið tit hvern fimtudag aí
T H E C O L U M.B IA PRESS LIMITED
695 SAEGENT AVENUE, WINNIPEG, MaNITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáskrift rltatjórana:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MAN.
PHONE 743-411
Verð $5.0u um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is prlnted and published by The Coiumbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Ársskýrsla
forseta Þjóðrœknisfélags íslendinga í Vesturheimi,
DR. VALDIMARS J. EYLANDS,
21. febrúar 1955
Háttvirtu þingmenn og gestir:
„Fylkjum liði á þjóðræknisþing til öryggis vorri tignu
tungu og menningarerfðum. ‘ ‘ Þannig fórust öðru íslenzka
vikublaðinu hér í borg orð fyrir ári síðan, er það í feitletr-
aðri upphrópun á framsíðu, hvatti menn til fundar og þing-
setu. Sömu orðin, töluð, eða aðeins hugsuð, hafa hrært
hugi ykkar, sem hingað eru komin til að sitja þetta 36.
ársþing Þjóðræknisfélags íslendinga í Vesturheimi. Ég býð
yður innilega velkomin til skrafs og ráðagerða, og ég vona,
til heillaríkra framkvæmda. Þegar menn fylkja liði mun
það jafnan gert til framsóknar, eða til varnar einhverju
góðu málefni. Svo er það einnig hér og nú. Liðssafnaðurinn
er nú sem fyrr á þessum þingum vorum kallaður til öryggis
hinni tignu tungu vorri og menningarerfðum. Öryggisleysið
amar að á mörgum sviðum. Ég hygg, að ekki verði á móti
því mælt, að margt sé öruggara er síður skyldi en arfleifð
vor fslendinga hér vestan hafs. Vegna skorts á öryggi kaupa
menn sér ýmis konar tryggingar. Getum vér þá ekki með
einhverju móti keypt líftryggingu fyrir tungu vora og
menningarerfðir hér vestra? Sennilega myndu iðgjöldin af
slíkri tryggingu nokkuð há, jafnvel hærri en ýmsir telja að
samsvara mundi þeim hagnaði, sem henni fylgir. Vér erum
saman komin til að ræða þessi mál í bróðerni, til þess að
rifja upp það, sem gerzt hefir á nýliðnu ári, og til þess að
skyggnast fram á veginn. Málefnið, sem vér vinnum að, er
stórt, baráttan, sem vér heyjum, er óþrotleg, og. liðið, sem
vér fylkjum, er fámennt og dreift.
Eftir því sem samverkamönnunum fækkar falla verk-
efnin á herðar þeirra, er eftir standa. Margir ágætir verka-
menn í víngarði þjóðræknismála vorra hafa fullnað skeið sitt
á meðal vor á þessu nýliðna ári, og fáir hafa komið fram á
starfssviðið í stað þeirra. Þetta eru óviðráðanleg lög lífsins
og þeirrar þróunar, sem vér erum háð.
Þessir hafa látizt á árinu, að því forseta er kunnugt:
Heiðursfélagar: Einar Jónsson myndhöggvari og dr. A. H. S.
Gillson háskólarektor. Þorsteinn Sveinsson, Sveinn Pálma-
son, Jóhanna Hólm, Böðvar Magnússon, George Cooney,
Hjörtur Brandsson, Einar Thomson, Guðmundur Jóhannes-
son, séra Sigurður Christopherson, Finnur Johnson, Salome
Backman, Magnús Árnason, Sigríður Hall, Sigvaldi Nordal,
Andrew Daníelsson, Sigurður Sigurðsson, Friðrik Fljozdal,
Þorbjörn Magnússon.
Stjórnarnefnd félagsins hefir haft marga fundi með
sér á árinu. Hafa þeir verið haldnir í hinni snotru, en litlu
skrifstofu félagsins í skólahúsinu gamla á Home Street. Er
það herbergi einnig að nokkru leyti bókhlaða og forngripa-
safn, svo að ekki er þar pláss aflögu þegar tíu manns eru
komnir þar inn, en aðsókn að fundum hefir jafnan verið
góð, og samvinna í bezta lagi. Umræðuefni fundanna hefir
verið svipað og á undanförnum árum. Hið tvöfalda viðhorf
í þjóðræknismálum vorum hefir verið rætt, það sem að Is-
landi snýr, og horfur og viðleitni vor hér heima fyrir. Ef
til vill má með sanni segja, að ekki hafi verið jöfn hlutföll í
þessum umræðum, eða að oftar og lengur hafi verið horft í
austurátt, en á þau verksvið, sem heimta athygli vora hér
og nú. En ljósið úr austri lýsir oss enn, og mun svo verða
meðan þetta félag stendur. Slokkni það að fullu, verður
fljótlega dimmt á vegum vorum. Þess vegna teljum vér það
frumskilyrði fyrir allri þjóðræknisstarfsemi vorri, að vér
látum þetta ljós loga, og vér viljum efna bjarma þess og yl
svo sem frekast má. En það er auðvitað ekki nóg að sitja
með krosslagðar hendur og stara á hinn austlæga bjarma;
hlutverk vort er að færa hann út á slétturnar til þess að
vér frjósum ekki í hel, og alt stirðni, hugur, tunga og hönd.
Dr. Richard Beck, fyrrverandi forseti félagsins, hefir
aftur á nýliðnu starfsári lagt málstað þess lið með ýmsum
hætti, sérstaklega sem fulltrúi þess í heimferð þeirra hjóna
til Islands síðastliðið sumar, en stjórnarnefnd félagsins fól
honum það fulltrúastarf. Hann flutti kveðjur félagsins og
Vestur-íslendinga á 10 ára afmælishátíð hins íslenzka lýð-
veldis í Reykjavík, þann 17. júní, ennfremur á Prestastefn-
unni, Sjómannadeginum og Skálholtshátíð, og á fjölmörgum
öðrum samkomum víðsvegar um land; var mörgum af
ræðum hans útvarpað, og náðu með þeim hætti til allrar
þjóðarinnar. Mun dr. Beck sjálfur gera frekari grein fyrir
dvölinni á Islandi og viðtökunum þar. Síðan vestur kom úr
íslands- og Norðurlandaferðinni, hefir dr. Beck þegar flutt
milli 15 og 20 ræður og erindi um ferðina í Norður-Dakota,
Minnesota og Manitoba, og Mrs. Bec^t hefir einnig sagt frá
henni á samkomum í Winnipeg og Grand Forks. Dr. Beck
hefir einnig á liðnu starfsári ritað mikið um íslenzkar bók-
menntir og menningarmál; meðal annars birtir hið víðlesna
tímarit, The American Scandinavian Review í New York
bráðlega ritgerð eftir hann um Stephan G. Stephansson.
Þá hafði dr. Beck samvinnu við nefnd þá af hálfu stjórnar-
nefndar félagsins, sem ráðstafaði ferðum og ræðuhöldum
Árna G. Eylands stjórnarráðsfulltrúa; átti hann hlut að því
að Árni sýndi íslandsmyndir og flutti ræður á tveim sam-
komum í Grand Forks, og einnig á samkomu á Mountain,
N.D., á vegum Islendinga þar.
Af meðlimum núverandi stjórnarnefndar hefir pró-
fessor Finnbogi Guðmundsson, vara-skrifari félagsins, verið
stórvirkastur og víðförlastur á
árinu. Hann varði nokkru af
sumarfríi sínu á Islandi, og rak
þar ýmisleg erindi fyrir félagið.
Hann er forvígismaður í mikil-
vægu nýmæli, sem snertir ís-
lendinga bæði austan hafs og
vestan. Er hér um að ræða kvik-
mynd af Vestur-íslendingum,
sem ætlað er að Kjartan Ó.
Bjarnason, myndatökumaður í
Kaupmannahöfn, muni ef til vill
fást til að taka hér að sumri.
Mundi hann, ef til kemur, jafn-
framt starfi sínu að þessari kvik-
myndatöku, ferðast um byggðir
vorar hér, og sýna nýja og fagra
kvikmynd af íslandi og íslend-
ingum, sem hann hefir tekið ný-
lega og talin er ein bezta Islands-
kvikmynd sem gerð hefir verið.
Fyrir milligöngu próf. Finnboga
hefir ríkisstjórn íslands veitt
nokkurn styrk til töku fyrsta
þáttar hinnar fyrirhuguðu kvik-
myndar af Vestur-íslendingum;
en sá þáttur er tekinn í sveit á
Islandi og sýnir brottför fjöl-
skyldu þaðan á öldinni sem leið.
Hefir stjórnarnefnd félagsins
heitið þessu fyrirtæki nokkrum
fjárstyrk, ef til framkvæmda
kemur. Gjafabögglamálið, sem
þeir Ólafur Hallsson kaupmaður
og próf. Finnbogi lögðu fyrir
hlutaðeigandi embættismenn á
íslandi fyrir ári síðan, var til
lykta leitt með bréfi frá Fjár-
málaráðuneyti Islands, þar sem
heimilað er að sénda gjafa-
böggla af tilteknu verðmæti
héðan að vestan til vina og ætt-
ingja á íslandi. Verða sendingar
þessar undanþegnar tollgjaldi,
ef þær fullnægja fyrirmælum
reglugerðarinnar um innihald,
og eru auðkenndar á vissan hátt.
Stjórnarnefnd félagsins lét
prenta nokkur hundruð miða
með mynd af innsigli félagsins
og nafni, að viðbættu orðinu:
„Gjafasending,“ til auðkenning-
ar slíkum sendingum. Hefir
verið mikil eftirspurn eftir þess-
um miðum, og virðist þetta fyrir-
tæki hafa reynzt mjög vinsælt
báðum megin hafsins. Ennfrem-
ur hefir próf. Finnbogi beitt sér
fyrir endurreisn laugardagsskól-
ans í íslenzku, og hefir haldið
honum uppi undanfarna mánuði
í samkomusal Sambandskirkj-
unnar á Bannig St. í fyrravetur
var skólinn ekki starfræktur,
vegna þess að þá vantaði bækur
fyrir börnin, en nú vantar börnin
fyrir bækurnar. Aðsókn að skól-
anum er treg, og þarf góð ráð
til úrbóta. Valdimar Lárusson og
Þór Víkingur hafa aðstoðað
Finnboga við kennsluna.
Hvað samskiptin við Island
snertir er þess að geta, að margir
hafa komið og farið. Sumir
þeirra hafa verið skyndigestir,
og kann ég ekki að greina nöfn
þeirra allra. Séra Eric H. Sigmar
og frú Svava frá Seattle komu
úr Evrópu- og Islandsferð
snemma á árinu; fluttu þau er-
indi á ýmsum stöðum og sýndu
myndir fyrir atbeina Þjóðrækn-
isfélagsins, sem skipulagði ferðir
þeirra. Var erindi þeirra tekið
mjög vel, og framkoma þeirra
hjóna öll fróðleg og skemmtileg.
Arni G. Eylands, fulltrúi, og frú
Margit, komu einnig norður
hingað á ferð sinni um Ameríku,
samkvæmt tilmælum félags vors,
og flutti Arni erindi og sýndi
kvikmyndir á nokkrum stöðum.
Alls sýndi hann myndirnar frá
íslandi og flutti erindi á 23 stöð-
um á ferð sinni, og á tveimur
stöðum voru myndirnar sýndar
að honum fjarverandi. Þau hjón
reyndust oss hinir mestu aufúsu-
gestir; voru þau kvödd hér með
samsæti af hálfu stjórnarnefnd-
ar, og veitti vara-forseti, séra
Philip M. Pétursson því forstöðu
í fjarveru forseta.
Séra Pétur Magnússon frá
Vallanesi kom hér við á ferðum
sínum í sumar, og flutti erindi
og prédikanir á nokkrum stöð-
um. Jón Kristgeirsson, kennari
frá Reykjavík, hefir dvalizt hér
um slóðir í 2 mánuði og kynnt
sér skólamál. Hefir hann einnig
ritað margar greinar um dvöl
sína vestra í blöð á íslandi. Dr.
Haraldur Sigmar og frú ferðuð-
ust til íslands og Noregs s.l.
sumar. Hefir hann sagt frá ferð-
um þeirra opinberlega á ýmsum
stöðum og ritað ferðasökukafla í
blöðin. Páll S. Pálsson skáld og
frú heimsóttu einnig ættjörðina,
flutti hann þar erindi og svo
aftur hér, er heim kom. Snjólaug
Sigurðsson píanóleikari tók sér
einnig ferð á hendur til íslands
og flutti þar hljómleika. Jón Ás-
geirsson kaupmaður og frú
hafa dvalizt að undanförnu
í heimsókn hjá ættingjum
og vinum á Islandi. Dr.
Stefán Einarsson prófessor
dvaldi á íslandi um tíma s.l.
sumar, og sömuleiðis Grettir
Eggertsson forstjóri. Valdimar
Björnsson, fyrrv. ríkisféhirðir í
Minnesota, er nýkominn úr ís-
landsferð, og skrifar nú fróðlega
greinaflokka um íslenzk mál í
stórblaðið St. Paul Pioneer Press.
Allt af þessu tagi er til nytsemd-
ar og fróðleiks, en mest er þó
vert um hin persónulegu vináttu
sambönd, sem myndast á slíkum
ferðum. Á meðan gagnkvæmar
heimsóknir milli íslendinga
vestan hafs og austan haldast
við, er síður hætt við að tengslin
slitni.
Með því sem þegar hefir verið
vikið að um heimsóknir, fyrir-
lestrarhöld o. fl., tel ég að gerð
hafi verið nokkur grein fyrir
samvinnumálum við ísland og
viðleitni félagsins í fræðslu-
starfsemi.
Margir munu þeir, bæði innan
Þjóðræknisfélagsins og utan
þess, sem í kyrrþey vinna að
fræðslumálum um íslenzk efni.
Kunnugt er það um prestana,
einkum þá á meðal þeirra, sem
nýlega hafa flutzt hingað vestur.
Þannig hefir séra Eiríkur Brynj-
ólfsson flutt erindi og sýnt
myndir á ýmsum stöðum á
Kyrrahafsströndinni; séra Bragi
Friðriksson og séra Robert Jack
hafa gert slíkt hið sama í presta-
köllum sínum og víðar. Kunnugt
er mér og um konu eina, sem
hefir unnið mikið og gott starf á
þessum vettvangi. Er það frú
Hólmfríður Danielson, fræðslu-
málaritari I. O. D. E., og hefir
maður hennar, Hjálmur, veitt
henni góða aðstoð í starfi henn-
ar. Hefir frú Hólmfríður flutt
fræðsluerindi um ísland, land og
þjóð, sögu, bókmenntir og listir
á ýmsum stöðum bæði í Mani-
toba og Minnesota, og hafa á-
heyrendur hennar komið víða
að, og skipt hundruðum. Margt
af þessu fólki, eins og t. d. Al-
þjóðaþing Zonta samtakanna,
þar sem fulltrúar voru saman
komnir úr flestum Miðríkjum
Bandaríkjanna, og frá öllum
Vesturfylkjum Canada, hafi
naumast heyrt áður að til væri
land, sem heitir Island. Erindi
frúarinnar á þessu mikla þingi
var vel tekið, og bárust henni
margar bréflegar fyrirspurnir
síðar, og beiðnir um bækur og
fræðslurit um ísland. Hafa þau
hjón lagt á sig mikla vinnu við
að fjölrita slíkt lesmál og senda
áhugamönnum um þessi efni, og
einnig kennurum og námsmönn-
um við ýmsa skóla, alla leið frá
Toronto til Hawaii. Hafa þau
hjón rekið eins konar einka-
bréfskóla í íslenzkum fræðum á
eiginn reikning. Viljum vér
votta þeim viðurkenning og
þakkir félags vors fyrir þetta
ágæta og óeigingjarna starf.
Þá er þess að geta, að Jóns
Sigurðssonar félagið, I. O. D. E.,
efndi s.l. ár til samkeppni í samn-
ingu leikrita. Skyldi leikurinn
vera í þremur þáttum og fjalla
um líf og starf Islendinga í
Vesturheimi. Fjögur leikrit voru
send dómnefndinni, en einn
meðlimur hennar var prófessor
Skúli Johnson. Hlutskörpust
listhafenda var Lauga Geir,
frá Edinburg, N. Dak., og voru
henni veitt verðlaunin. Nefnist
leikrit hennar: “In the Wake of
the Storm,” og verður það senni-
íega sýnt á leiksviði innan
skamms.
Útgáfumál félagsins eru ekki
margbrotin. Saga íslendinga í
Vesturheimi, er nú, sem kunn-
ugt er, komin út í fimm bindum.
Er talið, að því verki sé þar með
lokið, en svo er þó ekki. Enn
vantar mikið á, að gerð hafi
verið grein fyrir öllum byggðum
vorum hér vestra, og þyrfti sögu-
ritunin að halda áfram. Sögu-
útgáfunni hefir því miður ekki
verið tekið eins vel og vonir
stóðu til, en um gildi hennar
segir Jónas Jónsson frá Hriflu
í blaðagrein, sem birt var í
Reykjavík 17. maí s.l.: Sú saga
hermir frá dáðríku lífi kynslóð-
arinnar, sem vestur fór og af-
komendum þeirra, sem erfðu
landið eftir feður og mæður og
ömmur og afa, og hafa gert Is-
lendingsnafnið heiðrað í fjar-
lægum löndum.“ Stórir staflar af
þessum bókum liggja á skrif-
stofu stjórnarnefndarinnar á
Home St. Minntist hr. Jón Emil
Guðjónsson, forstjóri Bókaút-
gáfu Menníngarsjóðs á íslandi,
útgefandi tveggja síðustu bind-
anna, á þetta í nýkomnu bréfi
til forseta, er hann segir: „Illa
gengur salan vestra á Sögu
Vestur-íslendinga, 4. og 5. bindi.“
Vera má, að þetta þing vilji taka
til athugunar á hvern hátt bezt
verður greitt fyrir þessu máli.
Tímarit félagsins kemur út í
ár, eins og venjulega, undir á-
gætri ritstjórn Gísla Jónssonar,
og er Mrs. Einarsson auglýsinga-
safnandi, eins og s.l. ár, en í
Nýja-íslandi mun Mrs. P. S.
Pálsson annast það starf. Hefir
þess verið getið við stjórnar-
nefndina, að tregar gangi nú
með söfnun auglýsinga en á fyrri
árum. Má það teljast eðilegt, er
rætt er um hagnaðarvon auglýs-
enda, sem er víst harla lítil. Hitt
veldur meiri furðu, að meðlimir
félagsins sums staðar hafa tekið
eðlilegri og sjálfsagðri hækkun
meðfimagjalda fremur þung-
lega, en eins og kunnugt er, var
meðlimagjaldið hækkað úr ein-
um dollar upp í tvo á þingi voru
fyrir ári síðan. Menn ættu að
muna, að fyrir þetta tveggja
dollara meðlimagjald veitist
þeim ekki aðeins tækifæri til
að tilheyra Þjóðræknisfélagi ís-
lendinga í Vesturheimi, styrkja
þannig sína eigin þjóðernis-
kennd og málstað félagsins,
heldur veitist þeim í uppbót eitt
hið bezta tímarit, sem gefið er út
á íslenzku. Forseta er ekki
kunnugt um neitt annað sam-
bærilegt félag, sem býður með-
limum sínum slík kostakjör; en
spursmál er hversu lengi það
tekst að halda uppi slíkri rausn,
vegna þverrandi auglýsinga og
síhækkandi kostnaðar við útgáfu
tímaritsins.
Þá skal vakin athygli þingsins
á því, að á þessu ári hætti
Almanak Ólafs S. Thorgeirsson-
ar að koma út. Þetta rit var gefið
út í 60 ár, fyrst af Ólafi sjálfum,
en síðar af sonum hans, með að-
stoð dr. Richard Beck. Naut
almanakið mikilla vinsælda. —
Áratugum saman hafði það birt
söguþætti úr byggðum Islend-
inga, annála og annan fróðleik.
Enn munu liggja á skrifstofu út-
gefanda allmörg handrit af þessu
tagi, sem ekki var hægt að birta
áður en útgáfunni lauk. Æski-
legt væri, að útgáfa almanaksins
gæti haldið áfram í einhverri
mynd, og væri vel ef þetta þing
vildi athuga möguleikana á
framkvæmdum í því máli.
Til fróðleiks um áhuga sumra
gamalla íslendinga langar mig að
benda á það, að háaldraður
maður, Mr. J. A. Vopni í Well-
wood, Man., hefir nýlokið því,
er kalla má merkilegt þrekvirki.
Hann hefir safnað og skrifað
Framhald á bls. 5
Þetta þurfið þér að vita um
canadiska póstþjónustu
Skrifið fult nafn og heimilisfang, að viðbættu landi. Skrifið
skýrt. Setjið nafn og heimilisfang í hœgra horn bréfs eða
pakka að ofan.
Búið vandlega um pakka í þykkum pappír og bindið traust-
lega með seglgarni eða tvinna.
Fyrirfram greiðsla þarf að vera gerð. Séuð þér í vafa um
þyngd bréfs eða bögguls, skal það vegið í pósthúsinu.
Hafið hugfast, að sé burðargjald ófullnægjandi verða
frændur yðar eða vinir að greiða tvöfalda upphæð áður en
þeir fá póstinn.
Póstgjöld til þjóða handan hafs
FLUGPÓSTUR:
Til Evrópu og Bretlands 15c Vz únza
Til Asíu og Afríku .....25c x/z únza
Til U.S.A...............7c fyrsta únza
5c hver auka únza
PÓSTGJÖLD Á LANDl OG SJÓ:
Til Frakklands, Spánar, Bret-
lands og brezku sambands-
þjóðanna og U.S.A....5c fyrsta únza
3c hver auka únza
Til annara Evrópuþjóða, Asíu
og Afríku ...........6c fyrsta únza
4c hver auka únza
Spyrjist fyrir í pósthúsinu um gjöld til
þeirra landa, sem hér eru ekki talin.
AEROGRAMMES: lOc hvert til hvaða lands, sem er.
PAKKAPÓSTUR LOFTLEIÐIS: Leitið upplýsinga í póst-
húsinu um burðargjald og
hvað annað, sem vera vill.
CANADA POST OFFICE
HON. ALCIDE COTE, Q.C., M.P. W. J. TURNBULL
Postmaster General Deputy Postmaster General