Lögberg - 31.03.1955, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN, 31. MARZ, 1955
Lögberg
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Gefið flt hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVBNUE, WXNNIPEG, MaNITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáakrift ritstjðrana:
EDITOR LÖGBERG, 695 SARGENT AVENUE, WXNNIPEG, MAN.
PHONE 743-411
Verð $5.0U um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg” is printed and published by The Colurnbia Presa Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
Hálfrar annarrar aldar afmæli
heimsfrægs ritsnillings
Eftir PRÓFESSOR RICHARD BECK
Laugardaginn 2. apríl næstkomandi eru rétt 150 ár
liin frá fæðingu hins heimsfræga danska ritsnillings, ævin-
týra meistarans Hans Christian Andersen. Verður þessa
merkisafmælis hans, að vonum, minnst með veglegum og
víðtækum hátíðahöldum í Danmörku, og þá sérstaklega í
fæðingarborg hans Odense og í Kaupmannahöfn. Jafnframt
verður afmælið haldið hátíðlegt í eitthvað 70 öðrum lönd-
um, og ber það vitni víðfrægð og ástsæld Andersens, enda
standa börn og foreldrar um allan hinn menntaða heim í
mikilli þakkarskuld við hann.
Um hann má segja með sanni, að hann hafi verið sonur
karls í koti, sem kóngsríkið vann. Ævi hans var eins ævin-
týraleg og nokkur af sögum hans sjálfs. Þetta gaf hann í
skyn, er hann valdi sjálfsævisögu sinni nafnið: „Ævintýri
lífs mins“ (Mitt Livs Eventyr); en hún byrjar á þessa leið:
„Líf mitt er fagurt ævintýri, innihaldsríkt og unaðssælt,“
En þetta var ritað, þegar snilld höfundarins hafði hlotið
verðskuldaða frægð bæði heima og erlendis. Hitt sýnir
sjálfsævisaga hans, svo engum fær dulist, að frægðarbraut
hans var hvorki bein né slétt. Hann kleif margan örðugan
hjalla áður en hann komst upp á sigurtindinn.
Þetta sést einnig víða í ritum hans, ekki sízt í ævintýr-
um hans. Það leikur ekki á tveiiji tungum, að sagan „Ljóti
andarunginn“ er saga skáldsins sjálfs. Flestir kannast við
söguna þá. „Vesalings ljóti andarunginn,“ sem bæði endurn-
ar og hænsnin börðu og bit'u, hröktu og hæddu, af því að
hann var öðruvísi en þau. Hann átti ekki sjö dagana sæla
í andagarðinum. Og lengi mátti hann þola örlög olnboga-
barnsins. En loksins kom vordagurinn ógleymanlegi, þegar
hann sá í spegilsléttu vatninu, að hann var sjálfur svanur.
„Og stóru svanirnir syntu hringinn í kringum hann og
struku honum með nefjum sínum — og gömlu svanirnir
lutu honum.“ Andersen varð líka að þola marga mæðu,
áður en samtíðarmenn hans, eigi sízt margir landa hans,
sáu og skildu, að hann var svanur — afburða skáld.
Hans Christian Andersen var fæddur 2. apríl, 1805.
Hann var sonur fátæks skósmiðs í Odense á Fjóni. Naut
lítillar menntunar í æsku, en las allt, sem hann komst hönd-
um yfir. Ellefu ára að aldri missti hann föður sinn. Er
pilturinn hafði fermdur verið, vildi móðir hans, að hann
lærði skraddaraiðn, en því var Andersen algerlega mót-
fallinn, og grátbændi móður sína, að lofa sér að freista
gæfunnar í „kóngsins Kaupmannahöfn.“ Að lokum lét
móðir hans undan og leyfði honum brottförina. En hún
hafði haft allan vara á. Hún hafði leitað til spákonu einnar
í Odense, sem lét svo um mælt — er hún hafði leitað vé-
frétta í spilum og kaffikorg — að Andersen myndi mikill
maður verða, og sá dagur myndi koma, að Odensebær yrði
skrautlýstur honum til heiðurs.
Fjórtán ára gamall, með eitthvað tíu ríkisdali í vasan-
um, hélt Andersen úr föðurgarði, að leita gæfunnar. Hann
var sem hetjurnar í ævintýrunum, er allalausar og ein-
mana lögðu út í heiminn. En Andersen var hinn öruggasti,
setti traust sitt á handleiðslu forspónarinnar, minnugur þess
að löngum fór vel í ævintýrunum.
Aður en hann fór að heiman, hafði hann sagt við móður
sína: „Fyrst verður maður margt illt að þola, og svo verður
maður frægur.“ Hann reyndist sannspárri, en hann mun
hafa grunað. Vegur snillingsins er eigi sjaldan þyrnum
stráður, og sannaðist það eftirminnilegs á Andersen. Hann
varð að þola sár vonbrigði og margt andstreymi, áður en
frægðardraumur hans rættist. En er stundir liðu, hlutu
ritverk hans verðuga viðurkenningu erlendis og heima fyrir
Hann fór sigurför úr hverju landi í annað í Norðurálfunni,
og heima á ættjörð hans öfluðu ævintýri hans honum vax-
andi lýðhylli með ári hverju. Sjálfsævisaga skáldsins, sem
út kom á fimmtugsafmæli hans, jók einnig vinsældir hans í
Danmörku. Ýmiskonar virðingarmerki hlóðust nú að
honum.
Hinn 23. nóvember 1867 var Andersen gerður að heið-
urs borgara Odensebæjar; var bærinn skrautlýstur og mikil
hátíð haldin við það tækifæri. Spákonan hafði reynst
sannspárri en margar stallsystur hennar. Og sjálf „kóngs-
ins Kaupmannahöfn“ sýndi Andersen að lokum verðskuld-
aðan sóma. Hinn 26. júní 1880 var afhjúpuð höggmynd sú af
skáldinu, er stendur í Rosenborgarhallargarði. Kom hér
fram kaldhæðni örlaganna. Því að í skemmtigarði þessum
hafði Andersen, bláfátækur unglingurinn, setið og maulað
þurrt brauð, er hann átti eigi ráð á betri miðdegisverði. Við
minnisvarða hans þar í skemmtigarðinum fer einnig fram
meginþáttur í hátíðahöldunum í tilefni af 150 ár afmæli
hans, er nær hámarki sínu í skrúðgöngu 5000 barna þangað.
Ekkert sæmir heldur betur minningu ævintýraskáldsins, en
að dönsk börn hylli hann með þeim hætti.
Andersen var kunnugt um, að reisa átti ofannefnda
standmynd honum til heiðurs, en hann lifði eigi, að sjá því
verki lokið. Hann andaðist, rúmlega sjötugur að aldri, 4.
ágúst 1875. Varð honum ævikveldið ánægjulegt, því að
hann var umkringdur ábætum vinum og fórnfúsum.
Andersen var óvenju fjölhæfur og afkastamikill rit-
höfundur. Hann orti margt kvæða. Meðal hinna bestu og
víðfrægustu þeirra er „Hið deyjandi barn,“ sem 'margir
kannast við í íslenzkri þýðingu.
Hann samdi einnig margar
skáldsögur, er teljast meðal
merkustu rita hans. Hann ritaði
fjölda sjónleika, er sumir urðu
vinsælir á leiksviði, en ekki var
h a n n atkvæðamikið leikrita-
skáld. Ferðalýsingar hans eru
skemmtilegar og vel samdar, en
hann var ferðalangur mikill. Þá
er fyrrnefnd sjálfsævisaga hans
stórmerkilegt rit og heillandi.
Eitthvert allra frumlegasta og
yndislegasta rit Andersens er þó
„Myndalaus myndabók“ (Billed-
bog uden Billeder), er kom út í
Heimskringla í prýðilegri þýð-
ingu dr. Sigurðar Júlíusar Jó-
hannessonar fyrir tveim áratug-
um síðan. Hér lætur Andersen
tunglið lýsa ýmsu því, sem bor-
ið hefir fyrir sjónir þess á ferð-
um þess kringum jörð vora. í
þessu safni meistaralegra smá-
mynda blasir lífið sjálft við oss
í fjölbreytni sinni, og málið á
þessum tilbreytingaríku frásögn
um er framúrskarandi þýtt og
ljóðrænt.
Þetta sérstæða og snilldarlega
rit Andersens er, að efni og frá
sagnarhætti, náskylt ævintýrum
hans. En þeim á hann heims-
frægð sína að þakka. Fyrsta
hefti þeirra kom út 1835, fyrir
120 árum síðan, og rak svo hvert
heftið annað þangað til 1872.
Sem vænta má, eru ævintýrin
ekki öll jafn ágæt, en fjölda-
mörg þeirra eru löngu viður-
kennd listaverk. Þau hafa farið
heimskauta milli, og kann ég
ekki nöfn eða tölu á öllum þeim
tungum, sem þau hafa verið
sem þau hafa verið þýdd á.
Efni ævintýranna er sótt víða
að. Sum eru byggð á dönskum
þjóðsögum, sem Andersen hafði
heyrt í æsku; önnur eru erlend
að uppruna. En þó efnið sé lán-
að, þá hefir skáldið jafnan lagað
það í hendi sér. Mega ævintýrin
því yfirleitt kallast skáldskapur
hans sjálfs. Og hann hefir sjálfur
skýrt frá uppruna ýmsra þeirra.
Eitthvert atvik, einhver endur-
minning, eitthvað, sem vakti
eftirtekt hans — það gat verið
blóm, dýr eða leikfang — varð
honum oft efni ævintýra. 1 orð-
um skáldsins: „Þau lágu í hug
mér sem frækorn, og þurftu eigi
annað en vindblæ, sólargeisla
eða malurtardropa, svo að þau
yrðu að blómi.“ Mörg ævintýrin
eru þannig auðsjáanlega árang-
urinn af augnabliks hughrifum.
Samt skyldi enginn ætla að
skáldið hefði eigi lagt rækt við
að hefla þau og fága. Hann yfir-
fór þau mörgum sinnum, unz
hann hafði klætt þau í þann
snilldarlega búning, sem al-
menna aðdáun vekur. En sam-
ræmi efnis og forms er ekki utill
þáttur listar hans.
Og engum blandast lengur
hugur um, að hin beztu ævintýr-
anna séu, frá listarinnar sjónar
miði, fullkomnust allra rita
Andersens. Hér naut fjölhæf
skáldgáfa hans sín til fulls:
frumleiki hans, hugarflug og
skörp eftirtekt. Hér gat hann
gefið í m y n d u n sinni lausan
tauminn, látið hana fara gandr-
eið um loft og lög, kanna haf-
djúpin og iður jarðar. Hér var
hann ekki hnepptur um of í
fjötra formsins. Enda eru ævin-
týri hans og sögur svo fjölbreytt
að efni og búningi, að hreinni
furðu sætir. Hér eru ljóðræn
kvæði, þó í óbundnu máli sé,
stuttar skáldsögur, glettnir gam-
anleikir og háalvarlegir harm-
leikir. Ekki verða hér þulin nöfn
á ævintýrunum og sögunum, en
geta má þess, að mörg hin allra
beztu þeirra og frægustu eru í
safni því, sem Steingrímur skáld
Thorsteinsson þýddi á vora
tungu.
Sem ævintýraskáld á Ander-
sen ekki sinn líka. Á því sviði er
hann konungur konunganna. I
hverju er hin mikla list hans
fólgin?
1 bréfi, er hann ritaði um það
leyti, sem hin fyrstu ævintýri
hans komu á prent, segir hann:
„Ég hefi byrjað á nokkrum
ævintýrum, sem sögð eru fyrir
börn; ég hefi ritað þau alveg eins
og ég mundi segja barni þau.“
Hér leggur skáldið áherzluna á
höfuðeinkenni ævintýra sinna
og sagna — frásagnarháttinn.
Þau eru við hæfi barna, rituð
frá sjónarmiði þeirra, en skáldið
skildi til fulls hugsunarhátt
þeirra. Honum veittist létt, að
setja sig í spor þeirra og líta á
lífið með þeirra augum. Þetta
hefir engu ævintýraskáldi tek-
ist eins vel og honum. Og eflaust
er það rétt, að hið ríka barnseðli
hanS hafi átt sinn þátt í því, að
honum tókst þetta svo meistara-
lega.
Frá því á stúdentsárum sínum
hafði Andersen tamið sér, að
segja börnum sögur; þannig
þroskaðist smám saman hjá hon-
um hið sérkennilega orðfæri, er
hann notar í ævintýrum sínum.
Hann talar beint til barnanna og
miðar orðaval og allan rithátt
sinn við þroska þeirra og þekk-
ingu. Setningarnar eru stuttar
og einfaldar, eins og í mæltu
máli, er menn segja börnum frá
einhverju, samlíkingarnar hlut-
rænar, miðaðar við það, sem
börn þekkja. Segi menn börnum
frá einhverju dýri, þá herma
menn líka eftir því til fyllri lýs-
ingar og á h e r z 1 u: krunka,
hneggja, baula o. s. frv. eftir því,
sem við á. Og allt þetta gerir
Andersen á pappírnum svo lysti-
lega, að mann stórfurðar á
leikni hans. Hann segir söguna í
stað þess að rita hana. Annað er
það, að Andersen persónugervir
dýr og dauða hluti. En þetta
gera börnin líka í leikjum sín-
um. Fyrir þeim er allt lifandi og
sálu gætt — brúðan sem köttur-
inn, stóllinn sem fuglinn, skýið
sem blómið.
Ævintýri Andersens og sögur
eru því fyrst og fremst ætluð
börnunum ,en hann hafði hina
fullorðnu einnig í huga, er hann
skráði þau. Hann segir í bréfi til
skáldsins Ingemann: „Ég gríp
hugmynd við hæfi hinna full-
orðnu — og segi svo frá fyrir
börn, minnugur þess, að pabbi
og mamma hlýða oft á, og þeim
verður eitthvað að fá til umhugs-
unar. Og einmitt þessa, að Ander
sen talaði bæði til hinni yngri
og hinna eldri, verður hvarvetna
vart í ævintýrum hans. Eins og
lífið sjálft, horfa þau öðru vísi
við frá sjónarmiði hins saklausa
og óreynda, en hins reynda og
harðnaða. Barnið les ævintýrið
sögunnar einnar vegna, og finn-
ur þar andlega næringu og unað.
Hinn fullorðni finnur þar, eða
getur fundið, dýpri merkingu,
eilífsanna speki, ávöxt fjöl-
breyttrar og oft dýrkeyptrar
reynslu skáldsins sjálfs.
Ekki verður því neitað, að
margt af því, sem Andersen rit-
aði er löngu fallið í gleymsku.
En hann lifir og mun halda á-
fram að lifa í hinum meistara-
legu ævintýrum sínum. Þau eru
sígild, hafa allt í senn till brunns
að bera: frumleik, fegurð og
sannleiksgildi. Og ég er svo gam-
aldags, að ég held því fastlega
fram, að slík ævintýri séu hollur
lestur börnum og unglingum.
Þau verða ekki andlega snauðari
við það, að kynnast Hans Chris-
tian Andersen. Hann opnar les-
endum sínum veröld dýrðar og
furðu, hann eykur ást þeirra til
allra manna, ást þeirra til alls,
er lifir, ást þeirra á sannleik,
góðvild og réttlæti. Og ævisaga
Andersens getur verið hinum
ungu hvatning til dáða og fram-
sóknar. Hún sýnir, að hið lífs-
hæfa heldur velli. „Ekki sakar
þann að vera fæddur í andagarði
sem í svanseggi hefir legið.“
Andersen áleit hina óvenju-
legu snildargáfu sína guðlega
gjöf, sem ekki mátti misbeita, og
þessi háleiti skilningur hans á
köllun hans óx eftir því, sem
árin liðu. Hann hafði lært það,
að hinir mestu í heimi hér helga
líf sitt hárri hugsjón. 1 kvæðinu
„Zombien“ (sem Bjarni Jónsson
frá Vogi þýddi) segir skáldið:
Andans snilli er einhlít varla,
ef að kalt er mannsins hjarta.“
Hann gat djarft úr flokki
talað; hann átti bæði hlýleik
hjartans og hreinleik þess. Hann
var alla ævi snillingurinn með
barnshjartað.
Kaupið Lögberg
VEÐLESNESTA
ISLENZKA BLAÐIÐ
m
BLOOD BANK
T H I S
SPACE
CONTRIBUTE D
B Y
DREWRYS
MAN ITOBA
D I V I S I O N
WESTERN
CANADA
BREWERIES
L I M I T E D
HD-352
L.i JAR SOKKARyJ
Skoðið
hina
nyju
vG*vV*V
Pen-flex SOKKA
Hin eina tegund
fvíilja sokka í Canada
13-S-5
Fáanlegir úr 100%nylon eða ull
Ágætt handa ömmudreng —
og ömmu!
Ljúffent á bragðið. Wampole’s
inniheldur ekki neina ollu og
reynist fyrirtak ár út og ár inn
fyrir fólk á öllum aldri. Eink-
um holt fyrir ungbörn. Auðugt
af bætlefni “D” og caleium
pað styrkir bæði heUsu og
llfsþrðtt. Reyn-
ið þetta sjálf.
EXTRACT onlt‘i?*
0F C0D LIVER
W-4-R
KONUNGLEGA CANADISKA LÖGREGLA
litast eftir mönnum fyrir lúðrasveit sína í Ottawa,
Ontario og Regina, Saskatchewan.
Ungir menn frá 18 til 30 ára gamlir og ókvæntir koma
til greina við valið ef þeir geta leikið á eitt eða fleiri
af eftirtöldum hljóðfærum:
Flauta, Oboe, Básúna, Klarinett,
Valdhorn, Trompett, Bassifíól,
Lúður, Trombón, Bassi og Slag-
hljóðfæri.
Allar upplýsingar veittar hjá:
The Commissioner
R. C. M. POLICE, OTTAWA, ONTARIO