Lögberg - 26.05.1955, Blaðsíða 4

4
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 26. MAÍ 1955
Lögberg
GefiC tit hvern fimtudag af
THE COLUMBIA PRESS LIMITED
695 SARGENT AVENUE, WINNIPEG, MANITOBA
J. T. BECK, Manager
Utanáskrift ritstjðrans:
EDITOR LÖGBERG, 695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba
Ritstjóri: EINAR P. JÓNSSON
Verð $5.00 um árið — Borgist fyrirfram
The “Lögberg" is printed and published by The Columbia Press Ltd.
695 Sargent Avenue, Winnipeg, Manitoba, Canada
Authorized as Second Class Mail, Post Office Department, Ottawa
PHONE 743 411
Ræða landsstjórans í Canada,
GIMLI, 21. maí 1955
Herra bæjarsljóri, bæjarfulltrúar, konur og menn:
Það fær mér mikillar ánægju, að vera staddur hér í dag
og ég þakka hjartanlega hinar hlýju viðtökur.
Einhvernveginn er því þannig farið, að Gimli og þessi
héruð seiða til sín ímyndunarafl mitt. Fyrir áttatíu árum
kom hingað smár hópur innflytjenda frá íslandi; saga ferð-
arinnar hingað og eldraunir hinna fyrstu ára, þar sem bólu-
sóttin varð að aldurtila fullum þriðjungi hins fámenna hóps,
bera með sér öll hin dramatísku einkenni, er svipmerkja
hinar mikilfenglegu, þúsund ára íslendingasögur.
Skarpskygni hinna fyrstu landnema og úrræðagæði
þeirra við að koma sér fyrir við landbúnað og fiskiveiðar á
Winnipegvatni, leiddi í ljós hvað í þetta harðsnúna fólk var
spunnið.
Það hafði á mig djúp áhrif, er ég varð þess vísari hvað
það í rauninni var, er skipaði fyrirrúm í þessari ungu ný-
lendu; hér var um óskipulagt landsvæði að ræða; land-
nemarnir sömdu stjórnskipunarlög, er fullnægja skyldi þörf-
um bygðarlagsins og mæltu fyrir um kosningar með kosn-
ingarétti nálega allra þeirra, er náð höfðu 18 ára aldri og
þar yfir; kosinn var hreppsnefndaroddviti, jafnframt því
sem kosnir voru hreppsnefndarmenn; fyrirmæli voru sett
um liðsinni við þá, er hjálpar þurftu við. Skólar voru settir
á fót, og mér skilst, að fyrsta veturinn væri dreift út skrifuðu
sveitablaði áður en stofnað var hið fyrsta, prentaða frétta-
blað.
Ég er viss um, að þessi atriði eru yður öllum að fullu
kunn, en ég vík að þeim vegna þess hve afdráttarlaust þau
leiddu í ljós, hve stofnendur þessa bygðarlags unnu í hjarta
sínu lögum og rétti, hve virðing þeirra fyrir lýðræðisstofn-
unum var djúp og hverja áherzlu þeir lögðu á mikilvægi
almennrar og æðri ^aentunar.
Tölu íslendinga í Canada hefir stórvægilega fjölgað
síðan að fyrsta landnemafylkingin settist hér að; þeir hafa
unnið sér álit vegna iðjusemi og framtaks, er forfeður þeirra
mættu vel vera stoltir af.
Síðan um aldamót hefir fólk af öðrum þjóðernislegum
uppruna flutzt inn í þetta bygðarlag og það hefir líka lagt
fram sinn skerf til aukinnar fjölbreytni í félagslífinu; ég
fæ því naumast með orðum lýst, hve það gladdi mig að
hlusta á hinar mjúku Úkraníuraddir.
Án hliðsjónar af þjóðerni, er ég sannfærður um, að þér,
sem öðlast hafið canadisk þegnréttindi, hljótið að hafa orðið
snortin viðkvæmni við umhugsunina um þau forréttindi
og þá ábyrgð, sem canadiskum þegnréttindum er samfara.
Á hinn bóginn geng ég þess eigi dulinn, að allir hugs-
andi Canadamenn skilji til hlítar hvér ávinningur það varð
Canada, að fá inn í landið slíkt fólk til að deila örlögum við
þessa ungu þjóð og bjarta framtíð hennar.
Canada stendur í mikilli þakkarskuld við frumherjana,
er hingað komu snemma á tíð; framtak þeirra, trúnaðar-
traust þeirra, saga og siðvenjur, hafa lyft Grettistökum til
þróunar þessu landi og þessu til framhalds höldum við
áfram að njóta góðs af starfi niðja þeirra, sem nú skipa við
vaxandi áhrif margar trúnaðarstöður, ekki aðeins hér um
slóðir, heldur um Canada þvert og endilangt. Sérhver nýliði
flytur með sér nýjar hugsjónir, nýja kunnáttu og sögulegar
erfðir, er óhjákvæmilega hljóta að auðga líf okkar allra, er
land þetta byggjum.
Þér, sem gert hafið þetta bygðarlag að heimkynni yðar,
eruð undantekningarlaust góðir Canadamenn í þess orðs
fegurstu merkingu; þér hafið sent sonu yðar á vígvöll til
að verja mannréttindi og frelsi þjóðarinnar; þér hafið af
heilum huga helgað líf yðar og starf þróun þessa mikla
lands.
Ég vona af djúpi hjarta míns, að þó hollusta yðar sé
tengd órofaböndum við Canada, að þér gleymið eigi upp-
runa yðar, né varpið í glatkistuna sögu og menningu for-
feðra yðar. t
Megi auðlegð menningarerfða yðar verða í framtíð
allri óaðskiljanlegur hluti af lífi yðar og oss öllum eggjun
til framtaks og dáða.
Hugleiðing um hundrað óra afmæli
íslenzku byggðarinnar í Utah
eftir FINNBOGA GUÐMUNDSSON
Það er nógu fróðlegt til þess
að vita, að hinir fyrstu menn,
er tóku sér aðsetur á Islandi,
svo að kunnugt sé, fóru þang-
að af trúarástæðum — og
reyndar brott þaðan aftur
fyrir sömu sakir. En í íslend-
ingabók Ara fróða segir, þeg-
ar lýst er komu landnáms-
manna til íslands: „Þá voru
hér menn kristnir, þeir er
Norðmenn kalla Papa, en
þeir fcru síðan á braut, af því
að þeir vildu eigi vera hér
við heiðna menn, og létu þeir
eftir bækur írskar og bjöllur
og bagla. Af því mátti skilja,
að þeir voru menn írskir.“
1 Landnámu er frá þeim
skýrt á svipaðan hátt, en þeir
þar kallaðir Vestmenn. Er
það óvenjulegt, því að Vest-
menn er að jafnaði haft um
norræna menn, er tekið höfðu
sér bólfestu fyrir vestan haf
(frá Norðurlöndum séð), og
þá oftast átt við Orkneyjar,
Hjaltland eða írland, að því
er ætla má. Sú skýring Land-
námu, að Vestmannaeyjar
hafi í upphafi verið nefndar
eftir þrælum Hjörleifs Hróð-
marssonar hinum írsku, hefur
verið dregin í efa og senni-
legra þótt, að eyjarnar hafi
verið heitnar eftir norrænum
mönnum, er . dvalizt höfðu
fyrir vestan haf og komið
þaðan til Islands.
Auðvitað skiptir þetta ekki
miklu máli, aðeins gaman að
brjóta heilann um það og þá
sérstaklega vegna þess, að
hinir fyrstu íslenzku Vest-
menn, í hinni yngri merkingu
þess orðs, komu frá Vest-
mannaeyjum og fóru vestur
um haf af trúarástæðum líkt
og Paparnir forðum.
Víkur sögunni nú fram á
miðja 19. öld. En þá gerðust
þau tíðindi vestur í Ameríku,
í New York ríki, að trúar-
flokkur þeirra manna, er
Mormónar voru kallaðir og
nefndu kirkju sína Church of
Jesus Christ of' Latter Day
Saints, varð sökum trúar
sinnar fyrir svo miklum of-
sóknum, að hann flúði vestur
á bóginn og linnti ekki för-
inni fyrr en hann hafði brot-
izt alla leið til héraðsins Utah,
um þúsund mílna veg vestur
af næstu byggðpm í austri.
Námu Mormónár þar lönd
árið 1847, og hét foringi
þeirra Brigham Young. Ein-
ungis tveimur árum síðar
sendu þeir trúboða til ýmissa
Evrópulanda og þá m. a. til
Danmerkur. En þaðan barst
kenning Mormóna til íslands
og vitneskja um landnám
þeirra í Utah.
Þorsteinn Þ. Þorsteinsson
hefur í 2. bindi Sögu Vestur-
íslendinga skrifað allýtarlega
(3. — 66. bls.) um landnám
Islendinga í Utah, og leyfi ég
mér að grípa niður í fyrsta
kaflanum, þar sem hann
segir:
Um þær mundir, sem trú-
boðarnir frá Utah byrjuðu
starf sitt í Danmörku, voru í
Kaupmannahöfn tveir ungir
íslenzkir iðnnemar frá Suður-
landi. Munu þeir hafa komið
þangað frá Vestmannaeyjum.
Hétu þeir. Þórarinn Hafliða-
son og Guðmundur Guð-
mundsson. Lærði hinn síðar-
nefndi gull- og úrsmíði. í
Höfn komust menn þessir í
kynni við trúboðana og
hlýddu á kenningar þeirra.
Verður ei annað séð en ís-
lendingarnir hafi tekið á móti
hinum nýja fagnaðarboðskap
með glöðu geði eins og margir
Danir gerðu þá. Er Þórarinn
talinn hafa tekið trú Mor-
móna fyrstur allra íslendinga,
árið 1851, en Guðmundur
litlu síðar, óefað sama árið.
Og skömmu síðar segir Þor-
steinn ennfremur:
Það er því ekki einungis
ný trú, sem postularnir frá
Utah boða í Evrópu. Það er
ný ummyndun til lífs og sálar,
ný vesturför og ný veröld,
sem heitið er. Þeir bjóða
gjafajarðir, glaða sólskin og
sælu þessa heims og annars,
en umfram allt nýja æsku í
nýjum heimi, og stundum
nýja ást, sem minnir Islend-
inga á mildi Jörundar við
stórbóndann á Suðurnesjum
og marglæti Salómons kon-
ungs í allri sinni dýrð, og var
þar ekki leiðum að líkjast.
Þega'r iðnsveinarnir tveir
höfðu tekið hina nýju trú,
voru þeir sendir til íslands í
trúboðserindum, og munu
báðir hafa farið til Vest-
mannaeyja, þótt. Guðmundur
kæmi nokkru seinna en
Þórarinn.
Sigfús M. Johnsen hefur í
1. bindi Sögu Vestmannaeyja,
í sérstökum kafla um Mor-.
mónana þar, lýst þeim erfið-
leikum, er trúboðarnir áttu
við að etja, og viðnámi ís-
lenzkra yfirvalda, hæði and-
legra og veraldlegra. Þórarinn
Hafliðason drukknaði við
Vestmannaeyjar árið 1852, og
stóð þá Guðmundur einn eftir,
unz danskir Mormónar sendu
Lorensen nokkurn honum til
aðstoðar. Útnefndi hann Guð-
mund forseta Mormónasafn-
aðarins í Vestmannaeyjum og
og vígði Samúel Bjarnason
bónda í Kirkjubæ, er tekið
hafði trúna, til Mormóna-
prests. Urðu nú talsverð átök
með Mormónum og yfirvöld-
unum, unz hinir fyrrnefndu
munu hafa séð, að þeim yrði
varla vært til lengdar. Þar
sem og trúboðið hafði gengið
stirðlega og söfnuðurinn var
fámennur, sáu íslenzku Mor-
mónarnir loks sinn kost
vænstan að hverfa á brott frá
íslandi og leita vestur um haf
til trúbræðra sinna í Utah.
Vegna sambandsins við
danska Mormóna var förinni
fyrst heitið til Kaupmanna-
hafnar, en þaðan vestur sam-
fara öðrum Mormónum frá
Norðurlöndunum.
Nokkur vafi hefur ríkt um
brottfararár hinna fyrstu
vesturfara frá íslandi, sumir
talið (t. d. Einar H. Johnson
í Sögu íslendinga í Utah,
Alm. Ólafs Thorgeirssonar
1915), að þeir hafi lagt af stað
árið 1855 og komið til Utah
árið eftir. En aðrir, svo sem
Sigfús M. Johnsen í fyrr-
nefndri Sögu Vestmannaeyja,
og ýmsir í Utah, að þeir hafi
farið frá íslandi árið 1854 og
komið til Utah 1855. Rann-
sóknir, sem nýlega hafa farið
fram, sanna, að hið síðara er
rétt, og skal nú skýra ögn frá
þeim.
Styðst ég við bréf, er Henry
E. Christiansen, forstöðumað-
ur fyrir Rannsóknardeild
Ættfræðifélags Mormóna (Re-
search Department, Genea-
logical Society of the Church
of Jesus Christ of Latter Day
Saints) í Salt Lake City skrif-
aði Tryggva Oleson 3. febrúar
þetta ár. Ennfremur styðst
ég við bréf til mín, skrifað 25.
janúar s.l., frá John Y. Bearn-
son, formanni framkvæmda-
nefndar hátíðahaldanna í
Utah nú á næstunni.
í bréfunum vitna þeir í
kirkjubók Kirkjubæjarpresta-
kalls í Vestmannaeyjum árið
1854, þar sem getið er brott-
farar eftirfarandi fjögurra
persóna frá Vestmannaeyjum:
177 Helga Jónsdóttir, aldur
39 vinnukona, frá Garðinum
til Kaupmannahafnar.
178 Guðmundur Guðmunds-
son, aldur 27, gullsmiður, frá
Þorlaugargerði.
179 Samúel Bjarnason, ald-
ur 32, bóndi, frá I^irkjubæ til
Kaupmannahafnar.
180 Margrét Gísladóttir,
aldur 32, hans kona.
í sérstakri athugasemd í
kirkjubókinni segir: „Allir
þessir fara burt héðan sem
Mormónar.“
Ekki er þess getið, hvaða
dag þau fóru, en í Church
Chronology eftir Andrew Jen-
sen, sem talin er mjög áreiðan-
leg heimild, er frá því skýrt,
að Guðmundur Guðmundsson
hafi farið frá íslandi 20. júlí
1854, þar sem hann hafi boðað
trú Mormóna í þrjú ár og
skýrt níu manns. Er einnig
tekið þar fram, að hann hafi
farið til Danmerkur.
Þar sem Guðmundur er
nefndur í fyrrgreindri kirkju-
bók í sömu andrá og þau
Helga, Samúel og Margrét,
má sennilegt þykja, að þau
hafi öll orðið samferða til
Kaupmannahafnar og 20. júlí
1854 sé brottfarardagur fyrstu
íslenzku vesturfaranna frá
Islandi á síðustu öld.
í skýrslum um útflutning
Mormóna frá Norðurlöndum
(Latter Day Saints Emigra-
tion Records from the Scandi-
navian Mission) 30. október
1854 eru þrjú íslenzk nöfn:
Framhald á bls. 5