Lögberg - 16.10.1958, Blaðsíða 2

2
LÖGBERG, FIMMTUDAGINN 16. OKTÓBER 1958
BRAGEYRA
(Eftirfarandi grein birtist í blaðinu ,,Þj6Sstefna“ 22. júní 1916,
undirrituS dulnefninu Glúmur. Var það ætlan margra, aS hinn
rétti ilöfundur væri Einar Benediktsson skáld. Þar sem nú á
tímum er mjög deilt um form ljóSa, rim og rímleysur, gæti grein
þessi orSiS til nokkurs fróSleiks, og er hún þvi birt hér.)
Ef nýi tíminn, sem er að
koma með breytingar og bylt-
ingar yfir kristnu siðmenn-
inguna á að gera sín vart hér,
með endurreisn þjóðernis-
ræktar vorrar og þekkingar á
auðæfum lands vors, forn-
sögu og tungu til stofnunar
sérstakri, sjálfstæðri íslenzkri
þjóð, þá mun eitt hið fyrsta,
sem vísindi vor og listir
vinna, verða það, að hefja í
gildi það, sem vér einir eigum
fram yfir aðra.
Allt virðist nú einnig stefna
í þá átt, að orðlistin verði met-
in hátt yfir. allar aðrar listir
og því hærra, sem hámenning
nær dýpra niður til fjöldans.
En hjá engri þjóð mun til-
tölulega bera meira á þessu
heldur en hjá íslendingum
framtímans, vegna þess að
þeir eru fæddir til þess að
kunngera og endurþýða hug-
tök norrænu fornmenningar-
innar öllum þeim lestrar-
heimi, er mælir og skilur
niðjamál norrænunnar, en það
er allur germanski og engil-
saxneski heimurinn að ótöld-
um öllum Norðurlöndum og
má því segja að þar eiga ís-
lenzk málvísindi vísa áheyr-
endur hjá mestum hluta sið-
aðra jarðarbúa, þegar vér
vöknum til þess, að þekkja
oss sjálfa og vora eigin arf-
leifð.
Eins og það hljómbil, sem
kallast tvísöngur, er eign vor
einna í söng, eins er ríman og
rímnalagið sérstaklegt fyrir
oss. Hvorttveggja þetta er dýr
mætt, sem grundvöllur nýrr-
ar, göfgaðrar listar í tónum
og máli hjá oss. Ég man t. d.
eftir forspili fyrir Hallfreði
vandræðaskáldi eftir Drach-
mann, þar sem Enna lét tvo
hljómstrauma með tvísöngs-
bili kvíslast gegnum allar lag-
breytingarnar, endilangt. —
Leikhúsið glumdi af lófalofi.
Allir voru hugfangnir eftir
a r n s ú g þessa hressandi
hljóms frá íslenzku dala- og
fjallalífi. Á sama hátt mætti
hefja oss sjálfa til að unna
voru eigin þjóðarlífi og þjóð-
arlist, skrautklæddri eftir nú-
tíma sið og með allri þeirri
þekking, sem vér getum num-
ið af reynslu heimsins eins og
aðrir, — svo framarlega sem
menn hætta að .svæfa hver
a n n a n með móðursjúku
haugahóli fyrir viðvanings-
verk og framhleypnar til-
raunir þeirra, sem óhæfir eru
eða ólærðir eru í erfiðustu
grein allra vísinda og allra
lista, tónskáldskapnum.
Einn gimsteinn, sem vér
einir eigum fram yfir allar
heimsþjóðir, er stuðlagáfan,
kenndin á setning þess ríms,
sem á útlendu máli er kallað
bókstafa rím. Ég leyfi mér að
kalla þessi rímvísi þjóðar
vorrar brageyra og skal skýra
nánar, með nokkrum orðum,
hvað þetta nafn á hér að
merkja.
1 öllum stíl, mælsku og
spakmælum á þeim tungu-
málum heimsins, að minnsta
kosti, sem ættuð eru við nor-
rænuna, er stuðlun beitt jafn-
aðarlega til þess að fegra og
styrkja mál eða gera það
minnisstætt. Einnig hafa
mörg útlend skáld síðari tíma
reynt að stuðla hendingar, en
hafi það tekizt, þá hefir það
verið af tilviljun, því að
brageyra er hvergi til nú
nema hjá íslendingum. Bæði
Grundtvig gamli og Inge-
mann reyndu að stuðla rímað
mál, en tókst illa og verða
stuðlar þeirra kátlegir þegar
íslendingar lesa. Edgar Poe
stuðlar og gerir það rétt í
fagra kvæðinu “Annabel
Lee,” þar sem hann segir:
“For the moon never beams
without bringing me dreams
of the beautiful Annabel
Lee.”
En slíkt er fágætt og kemur
þá líklega helzt fyrir hjá há-
menntuðum stílskáldum En-
gilsaxa.
Allur meginþorri íslend-
inga á brageyra sitt ennþá ó-
falsað og hreint. En á síðustu
tímum ber allmikið á því,
einkum í Reykjavík, að þessi
gáfa er að glatast hjá þjóð-
inni og eru til skáld hjá oss,
sem ekki hafa átt tryggt brag-
eyra. Er kunnastur þeirra
allra Grímur Thomsen, sem
var þó að flestu leyti svo á-
gætlega vandur að öllu
bundnu máli og fegurðar-
næmur. Allir þekkja vísu-
orðin: „Fyrir Limafirði liggja
langskip fagurlega búin.“ Þar
er fyrri hendingin rangstuðl-
uð og þarf ekki að nefna hér
fleiri dæmi frá þessum höf-
undi. Það er líka sagt um Pál
gamla Melsted söguritara að
hann hafi vantað brageyra, en
lítið mun finnast eftir hann
rímað, nema stúdentavísur
frá Hafnarárunum, en þær
eru að vísu rangstuðlaðar. Hjá
einu skáldi furðaði mig að
finna rangsetta stuðla en það
var Þorsteinn heitinn Erlings-
son, og man ég eftir því í
erfiljóðum einum fyrir nokkr-
um árum.
Með málskemmd þeirri, er
aukizt hefir hröðum skrefum
síðan réttritun blaðamanna
komst á og aðrar tilraunir til
þess að hringla frá hinu spak-
lega, djúpsæja og grundvall-
arboði Konráðs Gíslasonar
um ritun íslenzkrar tungu:
„Eftir framburði, þó svo að
ekki komi í bága við upp-
runa“ — hefir tungan spillzt
mjög ,einkum hér í Reykja-
vík, og kemur ekki sjaldan
fyrir að unglingar, sem komn-
ir eru undir fermingu, fella úr
hneigingar nafnorða, beygja
sagnir vitlaust, láta forsetn-
ingar stjórna röngum föllum
o. s. frv., auk þess, sem flá-
framburðurinn og linun sam-
hljóðenda er einatt hryllileg.
Þessi ungmenni, sem nú eru
að vaxa upp, hafa víst fæst
heyrt talað um það, að af allri
málsmenning vorri, ætti sér-
staklega rímvísi vor á bundið
mál, sem vér eigum fram yfir
aðra, að haldast í heiðri. En
þetta er því hættulegra, sem
höfuðstaðabúarnir og bæjar-
búarnir eiga sjálfsagt meiru
að ráða um þjóðarreisn vora í
framtímanum h e 1 d u r en
dreifðu héraðsbúarnir og bæj-
arbúarnir úti um land og því
ranglátara sem uppvaxandi
kynslóðin í Reykjavík ann
landi sínu fullt svo vel sem
aðrir íslendingar, en ætti á
hinn bóginn að eiga mikið
greiðari aðgang að málsmenn-
ing heldur en aðrir lands-
menn, þar sem minna er kost-
að og varið til almennra náms
stofnana.
Stuðlasetning verður bezt
numin með því að gjöra sér
Ijóst fyrst, að þetta einkenni-
lega norræna rím, sem má
teljast grundvöllur skáld-
formsins frá elztu tímum
feðra vorra, kemur fram í
t v e i m áherzlusamstöfum
tveggja orða og á þetta vafa-
laust skylt við þann sérstak-
leik norrænunnar að áherzlan
liggur ætíð á fyrsta orðs-
atkvæði. í þessari mynd hefir
stuðlasetning gengið í arf til
annarra niðjatungna norræn-
unnar og er óspart höfð þar í
máltækjum, fyrirsögnum og
jafnvel í auglýsingum. En sem
alltaf er einhver þróttur og
eitthvert minningarafl í þessu
meginrími vors forna feðra-
máls.
Ég vil kalla þessa samstæðu
setning stuðla frumstuðlun
og gildir um þá sú megin-
regla, að allar íslenzkar hend-
ingar eru rétt stuðlaðar,
standi þeir saman á tveimur
síðustu stuðla-atkvæðum í
vísuorði.
Vegna stuðlalögmálsins er
bragfótafjöldi vísnahendinga
í íslenzku takmarkaður. Gild-
ir alveg sama hvernig brag-
fóturinn sjálfur er byggður
og má engin hending hafa
fleiri en fimm fullkomna brag
fætur, en minnst tvo. Spurn-
ingin um stuðlasetning kem-
ur auðvitað ekki fram í tví-
fættum vísuorðum og í þrí-
fættum vísuorðum má stuðla
á alla þrjá vegu, en að öðru
leyti gildir sú regla, utan
frumstuðlunar, að annar stuð-
ullinn er bundinn við ákveð-
inn bragfót, en hinn má setja
hvar sem vill. í fjórfættri
Jones þykir ekkert
varið í kálhöfuð...
Þó JONES þyki ekkert varið í kálhöfuð
finnur hann ekki til neinna óþæginda yfir
slíku. Enginn þröngvar honum til að neyta
þeirra. „Enginn segir það gott fyrir þig
að fá þér svolítinn bita.“
Smith fellur ekki áfengi; þó er hann engan
veginn sem ánægðastur. Félagar hans eru
stöðugt að leggja að honum með að fá sér í
staupinu. Þeir segja: „Fáðu þér einn gráan;
falli þér ekki rúgur mun vera eitthvað til
af Scotch á heimilinu; þeir sýnast líta þannig
á, að taka ekki dropa sé móðgun við þá,
sem fá sér hressingu; stundum er honum
borið það á brýn ,að hann skoði sig öðrum
„betri og meiri.“
Finst yður ekki að Smith verðskuldi sömu
nærgætnina og Jones? Taki maður þá
stefnu að neyta ekki áfengis, ber
hlutaðeigendum að virða afstöðu hans
í þeim efnum.
Hafið hugfast, að það er óviðeigandi að
þröngva mönnum með ólíkan smekk til að
gera eitt og hið sama.
Þetta er oin þeirra fræðslugreina, sem girt cr
almenningi til gagns af
MANITOBA COMMITTEE
on ALCOHOL EDUCATION
Department of Education, Room 42,
Legislative Building, Winnipeg 1.
M.C.AÆ.
LIVE BETTER
...Electrically
When the various factors in water heating are taken
into consideration . . . economy, convenience, cleanliness,
safety . . . tests have shown that electricity is up to
twice as efficient as any other method. And the finest of
these electric water heating units, either copper or glass
lined, can be found at the CITY HYDRO SHOWROOMS.
0*t
Showrooms: 405 Porlage
WHitehall 6-8201