Lýður - 23.07.1890, Blaðsíða 1

SSnrkir af lilaiVmu kosfa 2 );r.. orlcndjs
2.r0 kr.Borpist fvririVnni til útsöluninnna.
Aiiiilvsinpíir toknar i'vrir ln aurn linau
al vnnalogu lotri edu jnfiiniikiú rúni.
Uppsögn lignd ncnia skridög til ritst.
LÝÐUR
JUtgjörðir. Frjc.ttir og augl'+singnr
sendist ritstjóranum.
Aöalú.tsölumenn: Idalldór Péturison
Akurerri og Björn .Tónsson á Oddeyri
Bluðió borgist (ieim.
13. blaft.
3lerkist‘ó]k í EyjnfmM.
Lesemlur jiessa litla blaðs munu aísalca oss. j.ótt vör
bætum enn við sniágrein um sögu jmssa heraðs; en pessi
grein er ágrip af'tölu jieirri. sem ritStjóri Lýós liélt á
Oddeýrarhátíðinni 20. f. m.
ilver sem athugar eða les Jiað, sem skráð finnst um
iverað petta allt frá byrjun péss byggðar, hatm hlýtur að
undrast hve margir merkir menn og konur ]>jóðarinnar liafa
hér verið bornir og bariifreddir. og five mikil kýnsiúld fylgt
liefir nálega á öllum timum vmsum stöðvuni pessa bvggð-
arlags. Hér er ekki tóm né tlini tii að fara út í rann-
sóknir, en eittsér hver heilyita maður, sem slikan fróðleik
kynnir sér, :ið ]>essi ættgöfgi og ]>etta mannval hofir ekki
komið úr lausu lopti eða af hendingu, lieldur hefir sínar
orsakir, er liggja dýpra. Eg skal Játa mér nægja, að taka
cit-t fram, pað er búsæld þossa héraðs, og allt sem þar
aueð fylgir. Mest :if kynsæld héraðsins hefir spx-ottið i
skjóli fáeinna höfuðbóla, og höfðingsskapur Eyfirðinga
hcfiráv&llt hækkað eða lækkað með stórbúunum. Nú á dög-
um pegar allir vilja vera jafnir, eiga menii erfitt með að
skilja pessa kenningu. að margir sauðir og voldug tún skapi
incnning og merkisfólk, frægðir og frama; pó er petta svo,
eða hér i liéraði hefir pað saiuiast. Gáfað fólk freðist líka
í fátiekum lircysum, en menning til lengdar getur hvergi
prifist nema efni og önnur ytri skilyrði veiti skjól og næði.
Látum oss nú nefna nokkra Eyfirðinga á hverri öld,
peirra scm ínerkasiir hafa pótt og vér helzt vitum deili á;
geta svo peir sem vilja, borið pann lióp saman við inerkis-
mannaital annara héraða, enda teljum vér lielzt pá eina, sem
liér í héraði voru bornir og barnf'æddir. eða sem oss pykir
liklegt að hafi verið pað.
Söguöldina tökuni vér pá fyrst í einu lagi, en hana
má hér reikna frá landnámstíð til seinni hluta 11. aldar.
Munu Eyfirðingar á peim t<mum Jiafa verið eptirliátar
iinnara? Er ekki nóg að nofna nufnin: Eyólf Yalgerðar-
son, Yíga-GIúm. Guðnmnd ríka og Einarbróður lians, Yig-
fús, þóri Helgason, þorgeir á Ljósavatni (Fnjóskadalur
telst með landnámi Helga magra) pá Svarfdæli, Kari
hinn rauða, þorleif jarlaskáld og Valla-Ljót o. fl. A seinni
hluta 11. aldar liöfum vér litlar frásögur um Eyfirðinga ;
Eyólfur lialti, sonur Guðniurdar rika en afi Sæmundar
'fróða og Ketils biskujm, cndar söguöldina. A 12. öldinni
var liér aptur svo sögulegt að fram úr kevrði. Um pað
vitnar saga Guðmundar dýra og prestssaga Guðmundar góða,
en báðir voru peir kynbornir Eyfirðingar. Snemma á öld-
inni voru peir göfgastir og auðugastir menn i héraðinu :
Ivetill prestur á Möðruvölluni, er síðar varð biskup, og
þorsteinu ranglátur á Grund. og studdu peir báðir, og pó
einkum spekingurinn Ketill, að sáttum peirra Hafliða Már-
sonar og þorgils Oddasonar 1221. |>á var og uppi liöfð-
inginn þorgeir Hallason, undir Hvassafelli og lians forlaga-
ríku synir: þorvarður, Iiinn mesti garpur og stórmcnni,
Ari faðir Guðmundar biskups góða, sá er lét líf sitt fviir
Erling jarl og Einar og Ingimundur prestur; peir bj-reður
íétu báðir líf sitt i Grænlands-óbyggðum, og komst Eiixar
allt vestur vfir jökla á landsbrún og „livílir á Herjólfsjiesi11.
I ndir lok pcirrar aldar var hin mosta óöld í ljúraði possu
og siðir njanna spilítir mjög. Eptir Lönguhlíðarbronnu 1297,
leystist hér öll héraðsstjórn í sundur og livarf í hendur ut-
anhéraðsmönnum, fyrst Sigurði Ormssyni austan af Siðu,
og síðan Sighvati og örðum Sturlungum, og allt pangað
til Jandið liomst undir undir Norogs konung og hinir vngri
2. ár
Möð luvellingar, Hallur Jónsson, og einkum J>órður sonur
lians koina til sögunnar. Marga stórbændur í Eyjafirði nefnir
Sturlunga á 13. öld, en fáir voru peir atkvæðamonn og slep.pum
vér pví nöfnuin peirra. A 12. öld var stofnað j>verár-
klaustur, sern jafiían var talið í heldra lagi, og noklcra
merka ábóta mætti par telja, en eptir engan peirra eigum
vér rit eða nierkar menjar. Bergur Sokkason (á 14 öld)
var ekki eyfirzkur maður. A 13. öld seint var klaustrið sett
á Möðruvöllum í Hörgárdal, en pess saga er mjög ómerk
í alla staði. Hefði víst verið betra að slíkur staður o. fl.
kaustragarðar, liefði mátt vera bændaeign og ættarskjól
göfugra mánna. eins og Möðruvellir í Eyjafirði ujðu, Grund
og fleiri staðir.
A 14. öld er saga lands vors æði fáskrúðug og surnl-
urlaiis, en pað er eptirtektavert, að einmitt á peirri öld
(kynja- og öaldaröldinni) allt til fyrri plágunnar (svarta-
dauðaj og eptir pá pláguna, ber mest á Eyfirðingum
og peirra sögn, og báðar aldirnar 14. 15. var höfðingskap-
ur peirra og metorð með undra-miklnm bióma. Fyrir
aldaniótin 1300 ólst hér upp i Svarfaðardal einn liinn bezti
maður peirra tíma, en pað var Lafrans Kálfsson, er síðar
varð Hólabiskup. j>á voru Möðruvellingar hinir
seinni í blóma, fyrst j>órður Hallsson, en síðan Eirikur
iiinn ríki, Halldór prestur Pálsson, o. fl. j>á voru og niðj-
ar pórðar kakala á Gruncl; ein af peim var hin fræga
Grundar-Helga, inóðir hins nxesta og göfugasta manns á
landi hér um sína daga, Bjarnar Jórsalafara. Hún stóð
mjög i stórræðum; má f ullyrða að pað var hún, er lét drepa
pá Smið hirðstjóra i Grundarbardaganum 1362 í hefnd
eptir Arna j>órðarson hirðstjóra, biréður sinn. Hún gjörði
og Rórnför í elli sinni. J>á var uppi i Auðbrekku faðir
j>orleifs í Yatnsfirði, pess er átti Kristínu dóttur Bjarnar
Jórsalafara, hinn mesta skörung. J>eirra son var Björn rílci
jnaðnr Ólafar Loptsdóttur, og onn var pá uppi einhver
Hiesti maður aldarinnar, jjorsteinn löginaðnr Eyjólfsson frá
llrðixm og siðan synir ljans Arnfinnur og Sumarliði, rikis-
menn miklir og ofsanieijn. Eyfirðingar voru og lögmeun-
irnir' Guðmunfiur Sigurðarson og Hrafn Bótólfsson, er skrið-
an tök.
A 15. öld ber Loptur rilci og lians kyn regishjáhn yfir
nálega állt fölk annað á landi Jiér, einkum eptir að ljörn
Lopts giptust: Ólöf Birni rika (af Vatnsfirðingum), en
j>orvarður Margrétu dóttur Yigfúsar Holrns (af Kolbeins-
staðamönnum). Hefir engin öld svo liðið að elcki hafi Ev-
firðingar yngt upp flestar hinar stærri ættir annara. höfuð-
héraða landsins. Loptur riki brá miklum frægðarljúma
yfir fjörð pennan, og pau feðgin. liann og Ólöf dóttir hans^
hafa skapað nieiri sagnabálk eptir sig, en nokkrir aðrir
menn á seinni iildum. Segir Espólin. að Ölöf rika bori
af öllum konum , sem fæðst liaii á ísjandi, með stórmenn-
sku og skörungsskap. Loptur sjálfur var spakmenni, en
pó liið mesta rikraenni og liöfuðskáld; on sumir niðjar
haus voru ofsaijienn i luijd, svo sein j>orvarður, sú er
steypti .lóui biskupi Gerekssyni, eða Torfi i Ivlofa. Stóra-
dalsmenn, niðjar Lop‘s voru og höfðingjar leugi, og hans
kyn tengdist Svalberðinguin, Svarfdælum, Höfðamönn-
um og hinum síðustu Möðruvellingum.
A 16. öld hélzt enn töluverður höfðjngjabragur hér i
fornum stil. Sama ár og Ólöf rilca andaðist, freddist að
Grýtu einn hiijn mesti og frregagti maður, som á Islandi er
borinn: Jón biskup Arason. Hér slcal peirrar frægðar
hans einnar getið, að Ijajin varð einhvor hinn kynsælasti
íslendingur, svo áð sá Eyfirðinguvinn er uú rettfaðir oftaust
Akureyri 23. júli 1890.