Austri - 10.09.1891, Blaðsíða 2

I
Jóbamri Halldórssyni aðbúatil dansk-
ísk nzka orðabók; dó Júliann frá henni
og la.uk Konrúð svo við hana og kom
hún út 1851 (Konráðs orðabók). 1846
var Konráð settur kennari við latínu-
skólann í Keykjavik. en gegndi því
embætti aldrei, en var ári síðar skip-
aður aukakennari í norðurlandamál-
um við Kaupmannahafnarháskóla og
komst um petta leyti inn í nefnd Árna
Magnússonar og var síðan í henni og
lengi annar af formönnum hennar.
Um petta leyti (1847) var hann og
með í pví að stofna hið norræna forn-
ritafélag [nord. líterat.-samfundj. sem
gefið hefir út mörg fornrit og sögur
sem aldrei höfðu verið prentuð fyrri.
Prófessor varð hann 1862 og eptir
dauða Rafns [1874J varð hann ritari
í fornritadeild hins konunglega norr-
æna fornfræðafélags og hélt hann pví
staríi tíl dauðadags. 1868 gerði há-
skólinn í Lundi1 hann að heiðursdokt-
or í heimspeki. 1877 var Konráð
kvaddur fyrir hönd íslands til aðmæta
á háskólahátíðinni í Uppsölum ásamt
Jóni rektor porkelssyni, en hann fór
aldrei pá för. Konráð fékk lausn
frá embætti 1886 og andaðist 4. jan.
1891. Konráð kvæntist 1855 og gekk
að eiga Karen Sophiu Petersen; var
hún pá ekkja og átti einn son barna,
er ekki var borinn með öllum mjalla
og hefir jafnan verið hálfviti; var pað
peim hjónum pví meiriraunsem peim
varð sjálfum eigi barna anðið; en
Konráð gekk honum að öllu í föður-
stað og gaf honum nafn sitt og sá
honum borgið eptir sinn dag. Hafði
Konráð áður heitist svstur konu sinn-
ar. en sú dó 1847.
Af ritum peim sem liggja eptir
Konráð er flest smntt, en margt að
tölu og er pess helzt að leita í Ann-
álum og Árbókum hins konunglega
norræna fornfræðaíelags. Stærsta rit
hans er orðabókin danska, sem er á-
gæt einkum fyrir pað, að paðmáopt-
ast reiða sig á að pað, sem par er á
íslenzku sé nokkurnveginn gjaldgeng
og góð íslenzka. Hans merkilegasta
bók er sjálfsagt „Um frumparta ís-
lenzkrar tungu“ (1846) og verður hún
eitt af pví, sem heldur nafni hans
einna lengst á lopti. Slík nákvæmni
i hljóðfræði var öldungis ópekkt fyrri
og hefir eiginlega ekki verið tekin upp
fyrri en á allra síðustu Aratugum. I
samningi sínum á islenzkri málfræði
[Kli. 1858 1. heptij var hann par á
móti ekki jafnheppinn. Sögnr pær
sem hann gaf ut (lírafnkelssaga,
Droplaugarsona saga,Gísla saga Súrs-
sonar, Fóstbræöra sagaj voru allar
miklu betur útgefnar enn menn áttu
að venjast fyrir hans daga, bæði að
nákvæmum lestri handrita og niður-
skipan handritanna í flokka. Hin
mikla nýja útgáfa af Njálu er og að
mestu bans verk. pví hann hefir sett
textann i pað horf sem hann er i
og allan orðamun, og auk pess sjálf-
ur tæmt flest handritin að mismun-
argreinum og allt annað bindið nema
bandritalýsing og registur, er hans
verk, en pað er skýring yfir vísurnar
j Njálu og ritgjörð um nafnið Njáll,
og hefir i pessum ritgjörðum lærdóm-
ur hans á fornum kveðskap komið
einna mestur fram i einu lagi.
flvað mikið hann kann að hafa
látið eptir sig óprentað mun verða
b Kotiráð var ekki jrloktor frá Uppsölum
eins og stendur í „Pjallk11
skýrt frá aföðrum manni, svo að pess
verður hér ekki frekar minnst. En
hér verður að geta tveggja rita, er
Konráð hefir verið riðinn við og er
pað Fjölnir og Cleasby’s orðabók og
er pó hvort uppá sinn liátt. Fji'lnir
var stofnaður 1835 af Brynjólfi Pét-
urssyni. Jónasi Hallgrímssyni, Kon-
ráði Gíslasyni og Tómasi Sæmunds-
syni á fundi. er peir félagar héldu í
veitingakjnllnra einum í Möntergade
i Kaupmannaliöfn og gáfupeir hannút í
félagi fjögur fyrstu árin, en pá gerð-
ist nokkur ágreiningur. svo að úr pví
dofnaði nokkuð yfir Fjölni, en einkum
pó pegar útgefendurnir fóru að tvístr-
ast. En pessir menn voru atlir úr-
valamenn ungra námsmanna íslenzkra
í pá daga. Jóað er allra manna mál,
að Brynjólfur Pétursson hafi verið
jafn hezt að sér gjörr um flestahlnti
peirra manna er pá voru uppi sam-
tíða. Jónas gerðist strax hezt skáld
á íslenzka tungu peirra, er pá
voru á lífi, og Konráð hafði afburða-
pekking á íslenzku máli ogvarglögg-
ur og lærður pá pegar, svo að ágæti
pótti í, en Tómas varhörkuog kjark-
maðurinnjsem framkvæmdirnar raun-
ar hvíldu á eins og sýndi sig, pegar
haus missti við. Tímarit petta átti
bæði’að vckja Islendinga til pess að
manna sig upp í húskap og gagnleg-
um framförum öllum, og var pað eink-
um Tómas, er hélt pví fram, og svo
til pess að halda uppi pjóðerni is-
lenzku og hreirií máli og fylgja með
i fögrum fræðum annara pjóða og var
pað einkum stefna Jónasar og Kon-
ráðs, en Brynjólfur mun hafa viljað
hafa hvortveggja fram. Kom Fjölnfr
miklu til leiðar, prí hann var ritaður
með fjöriTópreyttra ungra manna, en
harðorður pótti peim hann suvnum.
pað sem Konráð eínkum ái Fjölni er
fyrst og fremst stafsetningin sjálf á
fyrstu árnm hans og svo páttur um
stafsetning (i II. ári), Sagan af
Árna-hirni og m ér (s. st.), Svar
til Árna-bjarnar og svo noklcrnr
pýðingar með Jónasi Hallgrímss. Auk
pess hefir haun eflaust haft mikil á-
hrif á málið á öllu pví, sem ritað var
i Fjölni, svo að pað her hans líklega
meiri eða minni menjar að minnsta
kosti á fyrstu árunum. Á kveðsknp
og mál Jónasar mun Konráð ekkihafa
haft l.til áhrif.
Um 1840 stofnaði enskur maður
að nafni Bichard Cleasby til islenzkrar
orðahókar í stórum stýl og fékk ís-
lendinga til pess að vinna að henni
og átti Konráð að vera aðalumsjón-
armaður við ritið, og var pað óneitan-
lega sá maður er til peirra liluta var
allra manna færastur. Yarekkerttil
sparað og mun mikið hafa verið g.ert.
En nú dó Cleasby og fórpá að minka
um framkvæmdirnai' og ekki kom orðu-
bókin ; var liandritið í vörzlum Kon-
ráðs og lögðu erfingjar Cleasbys pá
mikið fó til pess að ljúka bókinni af,
en ekki kom bókin að lveldur og var
nú enn af Konráðs h lfu béðið um
en pá meira fé 1854 til bókarinnar.
En pví svöruðu erfingjar Cleashy’s nú
með pví að lieimta að handritið væri
sent pegar til Englands, pví peim
fór nú ekki að litast á blikuna, cn
ekki fengust enn nema afskriptir einar
lélegar af safni Cleasby’s og pó í á-
gripi. En par a mót íóru peir að
semja íslenzk-danska orðabók Gunn-
lögur I>órðarson og Eiríkur Jónsson
(út'gT KhT’l863) og er hún keniid við
hinn siðastnefnda, en liún er runnin
upp af safni Cleasby’s og átti fyrst að
vera nveð tilyitnunum, en frá pví
var pó horfið. En við Cleasby’s orða-
hók lauk eins og menp vita Guðbr.
Vigfússon og pá fyrst er húið var
að prerita milcið af orðahókinni (um
1870J komu frumrit Cleasby’s til Eng-
lands frá Kaupmh. jþað er sjálfsagt
að Konráð hefir átt æði mikinn pátt
í undirhúningi orðabókarinnar, pátt
hann væri reyndar veikur mörg af
peim árum, sem hann átti að vinna
að lienni, en hitt er og vist, að sá
undirbúningur hefir komið lienni eins
og liún nú liggur fyrir að harla litlu
gagni. par sem hann hélt safninu hjá
sér og notaðí pað sjálfur við sínar
rannsóknir og ritgjörðir; er pað skilj-
anlegt eptir pví sem á stóð, að hann
hafi hugsað sér að láta ekki pann.
sem lauk rið bókina, skreyta sig með
hans fjörðum. " Eínkennilegt er pað,
að pegar Cleashy’s prðahók kom út,.
brendi Konráð mikið af sínu orða-
bókarsafni,'hvernig sem á pví liefir
staðið. Er petta mál alt aðvisumik-
ill galli á ráði Konráðs, pví til bók-
arinnar hafði verið borgað til manna
í Kaupmannnhöfn, mest til Konráðs,
45.000 kr. alls, og er pað of fjár.
Enda hreinsaði hann sig aldrei af
pessu né aðrir hlutaðeigendur. En
pessa máls er pví getið hér svo ýtar-
lega, að mér er petta af ýinsu kunn-
ugra en mörgum öðrum, og svo stend-
ur hér öðrum megiu anuar maður sem
er látinn og vil eg ekki að hnnsrétt-
ur sé fyrir borð horinn í pessu atriði,
pví hér er ójafn. málstaður tveggja
ágætra mairaa.
Konráð hefir verið talinn lærð-
astur allra manna á íslenzkt mál og
glöggskyggni hans hefir opt verið við
brugðið. Hann var hvorki fijótvirkur
né mikílvirkur, en fram úr skarandi
vandvirkur. Hann var mjög vandur
að íslanzku máli og ritaði það sjálfur
hreint og óblandið, en eiginlega ekki
létt né sérlega liðugt; hann skrifaði
og fátt á íslenzku nema pað, sem er
eptir hann í Fjölni og frá yngri ár-
um. |>egar peir rituðu Saman Jónas
og Konráð var mál peirra ágætt pví
Jónas hafðí meðfædda lipurðina en
Konráð hafði pekkinguna og smekk
til að leiðrétta. Skinnhækur fornnr
las hann mjög vandlega og nákvæm-
lega, og var pó augnveikur. Hann
var rammíslenzkur í lund, og pó nokk-
uð svo sérlyndur, en gæðamaður i
raun og veru. Persónulegt mikil-
menni eða kjarkmaður, var hann
ekki að sania skapi scm hann var
búinn andlegri atgervi og gáfum, og
mun hann liafa verið töluvert við-
kvæmur í lund og hafa tekið sér mót-
gerðir allnærri. Hann var skemmti-
legur í viðræðum og kallaður gems-
fullnr nokkuð á yngri árum og hisp-
urslaus í orðbragði í pá daga í sinn
hóp, og lét pá stundum fjúka í kveð-
lingum, en settist pegar aldur færðist
yfir hann.
Konráð var ekki „praktiskur“
maður kallaður, enda var efnahagur
hans lengst af valtur. Komst hann
snemma í skuldir við okurkarla; var
pað með peim hætti í upphafi, að
hann gekk í borgun fyrir 300 dala
skuld fyrir kuuningja sinn, er fór til
íslands (séra Tómas Sæmundsson)en
varð að fá lán hjá okrurum til pess
að standa i skilum, og sökk 'svo í
skuldasúpu, sem pegar fleira hættist
við, varð á endanum óbotnandi, svo
að hann gerðist gjaldprota 1863. Ept-
ir pað fór hagur hans að réttast. svo
að hann Atti töluverðar eignir peg-
ar hann lézt, sem hann ánafnaði all-
ar stofnun Árna Magnússonar.
J>ess skal getið að 1848—49 var
Konrað nsamt öðrum fleirum Isleud-
ingum kvaddur til setu a rikispinginu
fyrir hönd Islands. Urn störf hans í
peirri stöðu vita menn lítið, enda munu
pau varla hafa verið mikil, pví honum
mun hafa látið betur að sitja á lærðra
matina samkundum en að standa í ping-
deilum. \ ar maðurinn friðsamnr, enda
hræddur við pungar mótspyrnur og
lét miklu fremur hluta sinn en að
stof'na til ófriðar. j>aðan mun pað
og stafa að lians gerðíst aldrei neinn
atkræðamaður í pví, er laut að stjórn
háskólans, og hafði pa.r pví miklu
minni áhrif en lærdómur hans og and-
leg atgervi áttu skilið. I samræmi
við petta og svo fyrir pað að maðurinn
sökum lærdóms og orðstírs átti pað
skilið, var hann kosinn skrifari i hínu
konunglega norræna fornfræðafé 1. ept-
ir dauða Rafns. Voru pá flokkaskipti
nokkur í félaginu; vildu Danir skipta
pví í tvær deildir og hafa aðra fyrir
fornfra ði (arkæologi), en íslendingar
vildu halda félaginu í fornu horfi og
láta pað gefa út íslensk forn rit eins
og pað var til stofnað í fyrstu; vildu
peir gera Jón Signrðsson skrifnra og
pað hafði yerið ósk Rafns, en við Jón
voru Danir hálfhræddir og hugðn hann
mundu verða sér ofjarl;kusu peir pví
Konráð. Umhans daga gaf fornfræða-
félagið ekki út annað en Tístrams-
sögu og Njálu og er pað lítið.
Kennirhér sem annarstaðar að Konráð
heitti »{’r é'kki að sarna skapi sem hann
hafði andlega hæfilegleika til. og mundi
hér eflaust meirá hafá gengið undan
Jóni.
Konráð liefir vérið tálinn mestur
fornkvæðaskýrandi um síiia daga, enda
eru flest af ritum han* um pað efni
og eru páu mörg merkileg, en pvi miður
liefir hann ekki eptirlátið sér neitt
alsherjar rit um fornan kveðska.p er
hans mikli lærdómur korni fram í til
fullnustu. Itit hans eru að eins hrot
af lærdómi feans í psssari grein, cn
pað má vera að pegar pað kemur í
ljós, sem eptír hann liggur óprentað
að pað bæti úr pessu.
Kaupmannahofn í júní 1891.
J ón |> orkels son.
lítlcndar fréttir.
I Kína er hafin mikil ofsókn
gegn kristniboðurum og hlýða ekki
embættismenn stjórninni til að aptra
lýðnum frá ofsóknunum. Evropumenn
í Kanton voru jafnvel hræddír um að
Kínverjar mundu gjöra atgöngu Og
höfðu viðbúnað mikinn, er síðast frétt-
ist hæði til að verjast meðan unnt
væri og til þess að geta komizt undan
á skipum ef vörnin pryti.
Bandaríkin og fleiri pjóðir liáfa
sent herskip til Kína til að vernda
landa sína.
Á Filippsoyj unum austurund-
an Asíu hafa eyjarskeggjar strádrepið
heilan herfiokk af setuliði Spánverja
par eystra. Féllu nær 1000 manns.
Höfðu cyjarskeggjar svíkist að Spán-
verjum óvörum, króað pá af og veitt
peim atlögu öllu megin. Hafði liðs-
munur verið mikíll og eyjarskeggjar
vel vopnaðir. Höfðu peir liaft góðar