Austri - 16.12.1892, Qupperneq 2

Nk. 34
A tJ S T It I
í útlogð til fjiirla'grar nýlenclu f'vrir
upppot og inót|jróa. Og mi f liaust
urða tölnvrrð Lrögð að óspektum í
fyrstu hersveit varðliðs dro-ttningar
í Waulsor, par sem drottningin stuud-
um situr. og var sú Siersveit lika rek-
in til fjarlægrar nýlenclu í liegningar-
skyni.
juctta þykir st.aía af pvi. að í
lier Breta er eiuungis málalið, og
margt ai’ pví af lakara tagi.
Ifús.sIaJid. Ensk blöð tala um,
að í haust hafi verið gjiirð tilraun
á Rússlandi til pess að sjirengja
keisarana og fýlgd hans í lopt upp
roeð „Dyuamit“. En pnð varð keisara
til lifs að pessu sinni, að liann kom
innA járnbrautarstöðir.a eptir öðru járn-
hrautarspori en morðingjarnir höfðu
íetlað, en 5 menn létust og 14 særð-
ust. er sprengikúlan sprakk.
Hin ensku hlöð segja, að hinum
rússnesku blöðum sé bannað að geta
um petta hanatilræði við keisarann.
Itússar haf'a uú aukið svo herskijia-
íiota sinn í Svartahafinu, að peir geta
á hverri sHmdu. er vera skal sent á.
móti Tyrkjum í Evropu eða Asiu 20
pús. hermanna með öíium úthúnaði;
og stendur Tyrkjum all-mikiil stugg-
ur af J.iessu, og hafa á orði, að víg-
girða hæði Miklagarð og sundið við
Dardanella og Bosporus; en f'épröng
Tyrkja mun hamia framkvsemdum
pessara ráðagjörða fyrst um sinn.
p>að er og heldur hvergi nærri
trútt um, að Englendinguni pyki Búss-
ar f'æru. enu vei rnikið út kvíarnar
suður í Asiu og nálgasf alltal’
iskyggilegar Indiand og halda eigi
sætt þú uui landamerki i peirrahuims-
álfu, er peir komu sér saman uui við
Enfiiendinga fyrir uokkrum árum.
í Svíjjjóff pykir forseti neéri
deildar pingsins hafa svarað vel og
einarðlega setniiigarræða Oskars kon-
ungs. Segir Herslow forseti kon-
ungi og stjórnínni í ávarpinu afdrátt-
aiiaust, að um ieið og pingdeildin sé
stjóruinni samdcma um að þörf sé á
umhótum á herskipuninni —, pá
vientist neðri öedd pingsins pess. að
pær auknu hyrðar, er fiið nýja í'yrir-
koinulag hljótí að hafa í íörméð sér.
verði iagðar með jöínuði og sanngirni
á herðar pjóðarinnar og skattalög-
gjöf líindsins um leið komíð i rétt-
látara og hftgkvteinara horf', eri verið
hefir. Segir forseti að pingið full-
treysti pví, að sá tími sé nú í nánd,
aö hverjiun manni í hinum mikla her-
skara borganna hitni um hjartarætur
af tilhugsuniuni um pað, að hver og
eiiin peirra ujóti fuiis borgarréttar í
pvi föðurlandi, er hann skal fórna
liíi og hlóði. er á liggur. Er það álit
manna að stjórnin muni verða við
pessum tiimælum neðrí deildar, og
muni leggja f'vrir na'sta rikisping
frumvarp til eudurbóta á skattaiög-
unum, og frjáisleg kosningarlög.
I haust feugu Stokkhólmsbúar
elektriskt ljós um mikinn hlutu höf-
uðborgar.iiaar, eu allur úthúningur
við petta nýja ijós kostar yfir 6
inillíónir króna.
I Kaupniiuinahöfii er ekki eim
þá komið elektriskt Ijós, uema á stöku
stöðuai.
Munurinn á elekírisku ijósi og
gashirtu er viðlika og mismuuur á
birtu af góðum steiiioiiulainpa og liin-
um gömlu grútartýrum.
J>ess hefir áður verið getið iiér í
hlaðinu, að stjörnuskoðarar hafapötzt
taka eptir pví að Marsbúar vœru að
geia oss Jarðbyggjuin merki. Kú
J pykjust menn hafa séð að Marshúar
| séu að reyna að gjöra oss hendingar
| með pví að kasta til vor príhyrnings-
| myiiduðum ljósmerkjum, sem menn
j eru ini að reyna að ráða.
A stjörnuskoðunarhúsinu á Ha-
miltoii-fjaili i Kaliforuíu. par sem
vera mun hin stærsta stjörnu-sjón-
p;pa iieimsins, liafa s.tjörnufræðing-
arnir uppgötgvað nýtt á Mars í landa-
fræðislegu tilliti, og ætla nú bráðum
að gefa út nýít landabréf yíir pá plá-
netu. sem nú er mjiig nálægt Jöiðu,
og því heppilegur timi til pess að
rannsaka liaint.
KyeimfreLsl og afn«ím
YistarskyMuimar.
•
(Niðrl.) p>á er mest um afnáni
j vistarskyldunnar; hafa blöðin nú liaí't
I pað mál lengi til meðferðar og fært
j eins og gjörist ýmsar ástæður með
pví og mót; en eg’ ætla mér ekki hér.
að íást við pað sem koniið er Jieldur
reyna að sýna ýmsar hliðar á máliiui,
sem menn imí’a litið tekið til greina.
Elest biöðin eru meðmælt pessu
frelsí, pau er um pað haf’a talað,
r.ema Sannanfari; hann hefir og orðið
einn til pcss að rekja málið í æsar
söguiega, og er paö mikilla pakka
vert, pvi að við pað skýrist múlið
liklega enn pá betur fyrir alpýðunni,
en pott reynt sé að rannsaka aldar-
far, meuniugu og aðra þjóðháttu.
Svo er ritháttur á slíkum re uum
opt nokkuð óljós og pungiamalegur.
Eg vil pá fyrst minnust litið eitt á
skyldur m«ima við Jijóðiélag pað, er
með laudsiögunuffl yenular iif og eign-
ir maima, og þá um leið óskrifuðu
lögin eða lög samvizkunnar. Laga-
legu skyldurnar eru auðvitað pær. að
brjóta eigi iandslögin og vinna pað
aí alúð. sem lögín skilja fyrir, og
i parí’ pvi hér eigi frekar um pað að
tala, en af þvi að iögin geta eigi
sagt fyrir um ailt, sem pó parf að
vinna eða forðasí, pá eru lika til eins
og áður er áminnst, óskrifuðu lögin
eða lög samvizkunnar, sem eigi er
síður mikiis umvert að uppfyllt sé en
hin. skriíuðu lögin. Lög pessi eða
skyldur eru rsú á ýmsan veg og með
ýmsum blse, en allt á pað saimuerkt
í pví, að pað í iimsta eðli sinu er
grtmdvallað á maimelskufullri og ó-
sérplæginni starfsemi. og má pví lög-
gjafarvald'ð aldrei setja nein pau lög
1 er rýrir ávöxt slíkrar hreytni manna,
penna fyrsta og síðasta lifsneista von-
arfullrar gleoi góðs og gagnlegs icðju-
manns; un eg efa eigi að pað nmndi
særa margan iðju- og reglumanninn
að sjá lausamaimalýðinn riðlast fram
og aptur um héruðin iðjulausan; auk
pess sem pað yki bonum ýmsa hyrði
og sta>li pannig aimaðhvort af lionum
tíma verki eða fé. Menn vilja nú
sjálísagt ekki heyra aðþettafari svo.
en nteim pekkja pá illa lakara hluta
viimuhiúaima, einiuitt pá meimina.
j sem víimuna hata og sjilfræði elska
j og helzt parfnast aðhaldsins. eða peir
' liafa pá ekki lesíö um iiakkið hans
I (ivemlar biskups góða með harka-
| lýönm sirm. 6('>0 landeyður, ef peim
gctur eigi flogið i hug að slikt megi
enn viö l>era. Eg gjöri pessvegna
pá kröfu til alpingis, að pað beini
löguiuim í pá útt, að tryggja iðjusemi
j og reglusemi í landinu; lögin eru líka
j hvert sem er einkum sett vegna ó-
' hlýðnu og óreglúmannanna; sömuleiðis
að alþíng í engu leysi pau bönd, er
1 34
' iðrii og reglusemi styðja. N,ú er pað !
skrítið i pessu máli, að hingað til
haía hjúin eígi, nema pá landeyðurn-
ar kvartað um neina sérlega viimu- j
hörku af hállii lnisbænda heldur iiitt, 1
að pau fá ekki að ráða, hvernig pau í
vinni verk sin, en myndu pau fá pað
iremur pó pau væru daghumamcum?
Hcr sýnist mér pví ágreiniugurínn
vera um sjálfræði, en pað sé eg eigí,
hvernig sjálfræðinu á aö skipa með
lögum.
Vera má og að sumuui þyki vist- j
timiun ofliingur, en varla nuin pað !
vera viimufúlkið, sem að pví finnur, J
pví að eg sé eigi hetur en pað. sé
hjúuimni stórum í \‘il. er peim með
pessu er tryggð atviuna árshringinn
út. og niunu pví líklega allir t.dja
petta með kostum en eigi ókostum
iýrir vinnufólkið, auk pess sum árs-
vistin tryggir hjúunurn aðhjúkrun allt
ár^ð í sjúkdómum. sem díighutmuuað-
urinn fer að mestu á mis við; ojr svo <
purfá hjúin eigi að lnigsa um fæði, I
hús eða nauðsynlegau klæðnað, en
pær áhyggjur heiir daglaunamaðurinn
að hera í hvert siiiu, seiu vinnan
prýtur.
J>á er pað eiít viðkvæðí meðhalds-
maima atvimiufrelsisins. að liér sé
eiginlega ekkert annað að gjöra en
að löghelga pað, sem urðið sé, lausa-
iiiennskuna, pví nú séu svo margir
iausir og eugitin klagi og séu lögin
pamíig gagnslaus. En pó nú svo
vseri, að rnargir va>ru ólcglega lausir,
seiu pó ekki er, pá mætti nieð sönui
sannindum segja um miirg önnur lög
að pau eru gagnslaus, svo sem helgi-
dagali>ggjötii.n og lieg.iingivrlögin. En
mundi pað heillavænlegt að afnema
hegningarlögin.
Enn segja þeir. að menn muni
jafut verða í vistum eptir s.-m áður-
En petta getur fráleitt orðið. og peir
fáu, sem í vistuin verða, hverjir verða
pað og hversu lengi? J>að verða
góðu hjúin, en ekki nema pangao til
pau deyja, i næstu kvnslóð mnnu
varla fásjt vistir, pví að pá verður
ekkert hjúaliald orðið; allir húa pá
sem einvirkjar. Meiri hltiti l.jú.uma
sendist svo landstiorna h nnUi. vinn-
anrti svona aniianlivorn dag, og lílc-
lcga stundum ekki sem bezt, að
míunsta kosti liet’ cg heyrt nofnt
kaupamannsslátt ogkaupakonurakgtur.
par sem illa pykir gengið aðheyverk-
um pessum. En petta, vinnuleysi
verður samt ekki versti ókosturinn,
liitt ætla eg að verði enn pá hættu-
legra og valdi jafnvel regluleguin
hörmuugum, er pes.si lausalýður á
flakki sínu fer að keuna æskulýðnum
sin fræðí, og lijá ]>ví verður ekki
komist, en fræðí J essara aima un
verða íllt orðhrag . lausmælgi og enda
| óknyttir. Auk pess venjast ungling-
j arnir á óreglusemi, leti og sviksemi
j í samliúðinni við ílökkulýð pennan;
■ gjörspillist pannig heimílislífið á
skömmum tima og aliur göfugur liugs-
unarháttur og drengilegar framkvæmd-
ir dvína; hörnin hlaupa frá for.ddr-
unum undir eins og pau komast á
legg, og lenda svo mörg hver á *n- j
löngum flækingi; suin koma ináske
heim aptur eptir nokkurn tíma, en
óánægja m lí og óheitin > viim-
unni fylgir peim samt pa'an af alla
æfi. J>essi verður ávöxturinn, pegar
vel lætur, on optast verri. Margir
munu samt berjast i pví að halda
uppteknum búskaparliáttum, og halda
marga daglaunamerm, svo búin gangi
ekki saman, en af pví að viimulaun
hljóta að verða fiilit svo iiá sem nú,
og virman íniimi og ónotalegri, eink-
um ]>ó livað aðra vinnu á lieimilum
suertir en heyskap, svo sem hnust og
vorviimu, en sérdagi pá skepimhirð-
ing a vetrum, er opt parf að skipta
i*n' fjármeim. og sem allir góðir hú-
menn álíta með öilu óhafaucli. pá
ganga hú.n samt sem áður sinánisain-
an til þurðar, þrátt fyrir alla við-
leitni bóndans, og án þess rtaglauna-
inenniruir græði; hef eg fyrir niér í
pessu eigín sögu duglegra og reulu-
samra lausamaiiua; og einn peirra
kvað svo hart að, að hann
hefði grætt meira með lágu árskaupi
i vist, en háuin daglaunuin meiri hluta
arsins. Næsta kynslóð tekur svo upp
eiiivirkjn búskapinn. og er pá tnflið
úti. og Irelsissælnnni lokið; daglauna-
luennirnir fa enga atvinnu oa verða
eítt ai prennu. að vera á flækingi,
fara á sveitina eða iiytjast til Yest-
urhoinis.
Eg lief all i tíð skoðað góð.i heim-
ilin á Islandi sem einskonar uppold-
isskóla og þá um leið heilladrýgstu
og farsælustu skólana; en noyðist nú
sl k heimili til að taka upji búskap
með clagiauiiamömmm, sem sjaldnast
verða liema stund í senu, þá hverfur
um leið öll sú hiýlega sambúð á
þessum heimilum, er nú á sér stað
miili húsbænda oghjúa, og. daglauna-
mennirnir rerða skoðaðir annaðhvort
rétt sem vinntulýr, eða pá. er bozt
léti. sam gestir, er ekki retti að hafa
neitt samblendi við, og pví Slðui’ a)
koma njipá nokkurt dálæti.
Eg htíti falla vissu fyrir iið sam-
húð vinnuveilenda og vinnupyggenda er
nokkuð á pessa leið erleudis. og g> t eg
tilað okkur nmndi ekki farnast bet.ur .
Tcd eg pví petta til stórskaða í
félagsl fi voru, ef það næði lram að
ganga; og svo eptir allt sanian. hverj-
ir ímmdu ábatast á rótinu? Enginii.
Bændurnir lentu í basli og bágindum,
hjúiu lékjusér að visu fyrst, en fenpju
svo að livila sig. og lanclið sieti með
skömmina og skaðaim.
það nuetti. ef til vill. skilja lllig
svo, nfi eg ynni öirelsi, og mun pví
eigi afieiðis að eg bæti enn íám orð-
um við.
Eg skoða frelsið eigi sem tak-
mark, heldur sein meðal, pað er að
segja meðal til sælu, og eg áht að
frelsið fáist eigí nema með pekkingu
og pekkingin eígi nema með iðni og
ástundan. og verðurþað pá pekkingin
sem gjörir menn frjálsa; en eigi viljitm
bláber eða sjálfræðisfýsiiin. eins og a
sér stað lijá hörnum og vilbpjoðum;
eg á liér nefnil. við skynsiunlegt
f’relsi, af pví eg er nð u**> menn
með skynsemi og einhverri þekkiiigu,
en eigi pað sem almenningur leggur
oj>t í orðið og sem eg kaila sj dlræði.
Röðín verður ]>a þessi: með starfsem-
iuni fœst pekking, pekkingiu gjörir
uienn frjálsa, frelsið pjörir nieim sæla,
en sælan er takmark líí’sins. Nú
nieð pví, eins og áður er tekið i’ram,
að landslögiii verncla líf og eignir
manna, og eignir fást eigi nema með
vinnu, pá er pað siðferðisleg skylcía
livers manns, sem vinnuheilsu liefir,
að viuna at’ alúð og áimga f’yrir pjóð-
félagið, meðaii heilsa lians leyfir; eu
af’ pví að líka allflest vimiuhjú iiafa
eigí næga pekkingu t.l að nýta frels-
íð skynsamlega, svo in.jög er iiætt víð
að pau verði sjálls síns þrælar í stað
pess að verða frjáls, pá er pað sið-
ferðisleg skylda þessara prédikara
lýðsins, að pagna á sinm banvæuu