Austri - 23.12.1892, Blaðsíða 1

Kemur út 3 á mánuði, aða
3(j blöð til n»J»ta nýárs, og
fcnstar hér á 'andi aðeins 3
kr., erienhis 4 kr, (tjakldagi
l.júií-
Dppaös'u, skriflejr', huud-
iu rið áramót. Ogild nema
ki)iuin »é til ritgtjórans f’yrir
i. október. iVugijsmgar (0
aura iinan, eiia 60 aura hver
|>ml. tlálks og hálfu dýrara á
f'yrntu síðu.
II. Ar.
SEYÐISFHtÐI, 23. DESBR. 1892.
Nti. 35.
fáein orð
UM
EKESTA XDI NEITlTN ARV ALD.
Síðan eg minntist lítiö eítt
á frestaudi neitunavvald konungs
í „Austra“ i vetur sem leiö, liefir
fátt verið mu þ.tð ritaö í blöö-
ununi, þegar írátekin er löng og
röksamleg rítstjórnargrein i sama
blaði urn stjörnarskrárináliö, sern
flestum eöa öllum alfjýðumönn-
utni, er ,á liana hafa minnst svo
aö eg til viti, liefir falliö mæta
vel í geö. j'ess er samt lauslega
getiö i ritstjórnargrem í „f>jóð-
t’dfi‘‘, þar sem rnsnnst var á
Ptjórnarskránnáliö, aö þaö væri
.,heimska“ aö lialda, að vcr
rnundimr fremur fá ueitúnarvald
komings takimukaö, heldur en
stjórnarskiár frumvörp siöustu
fiinga samþykkt. |>ettaer nokkuð,
«em enginn getur neitt sagt um
ineð vissu; þnö eru alit tómir
sjiádómar út í bláinn. hvaö vér
•munum frekast getn f'engiö og
livaö alls ekki. Hannes Hafsteinn
inuu hafa sagt á f>ingvallfundi
I888. aö engiri konungsstjórn
gæti samþvkkt hína endurskoöuöu
tstjórnarskrá frá 1885 og 1886,
þvi aö hún innleiddi „grimuklætf
|)jóöveidi“ hér á landi, og likt :
mætti auðvitaö segja uui það
frumvarp, er setti neitunarvaldi
konnngs takmörk, þótt dæmi sé
tiþ að konungur íiafi samþykkt
slí;K,a stjórnarskipun (Sviakouung-
ur stjómarskrá Norðmanna 1814),
að minnsta kosti var þaÖ viö-
kvæði iiins otrauða og- tnálsnjalla
oddvita „sjálfstjómarma,nna“ á
síðasta þingi (B. Sv.), aö þaö
væri hið smna, áð lögleíÖa frest-
nndi neitunarvald, og aö koma
hér á þjóöveldi.
En fyrst allt er nú svoria
lagaö, og engin likindi til, aö
Danastjórn sú, sem nú er, veiti
oss þá stjérnarböt, er sé full- '
tryggjandi fyrir þjóðréttindi vor !
°g {jóöfrelsi, hvað á þá aö vera
aö bínda síg við írnyndaðar stjóru-
malakre-ddur hennar, og er ekki
rettast nð íara frarn á þaö, sem
oss viiöist í sjálfu sér æskilegt
fyrir land vort?
Ákvæðium frestandi neitun-
arvaid hefir þann mikla kost, að
jþað skilur hver maSur, sem
á annað borö leggur sig nokkuð
niður við aö hugsa urn stjórnar-
mál, og sér aö í þvi er veruleg
róttarbót íölgín, en liitt eiga
margir bágt með aö skilja, að
vér séum miklu nær en nú, þótt
\ ér fáum komið i stjórnarlög jarls-
hugmyndinni; á þann liátt, sem
frumvörp næstu þinga ákveöa.
þi.ð er allt ööru vnáli að gegna
meö stjörnarskipun i ýmsum hlut-
uin brezka ríkisíns, þar sem liugs-
unarliátUir stjórnmíilamanna er
miklu frjálslegri en stjórnar-
lögin sjálí'; þar er nægileg trygg-
ing fyrir frelsinu i stjórnarvenj-
mmi og öllu þjóölífiuu, eu það er
síbur en svo, að slikfc eigi sér
staö í Danmörku, og er því von,
aö meun viJjí hér fá réttindi sín
fastlega og nákvæmlega ákveöin
með öldungis ótvíræðum lagabúk-
staf. Af þessum ástajöum
hefir hugur margra þeirra, er
iJla kurma lagasynjunum dönsku
stjórnarinnar, snú'zt aö frestandi
neitunarvaidi, sem iiiini eina, er
tryggtgeti til fullnustu þingræöiö
og þar meö þjóðfrelsið.
Á þingvallafundiuum 1875
og 1885 fékk hugmyndm um
frestandi neitunarvald þann byr,
«em kunnugt er, og á Fgilstaöa-
fiindinum i vor er leið hlaut hún
eimlregið fylgi meiri hlutans. En
nú hefir ritstjöri ísafoldar lík-
lega ætlað aö gefa lieuni það
rothögg, er riði henni að fullu,
þar sem harin kallar liana
„lieimskufiugu“, sem liklega ætti
þá að vera hægt að sletta á svo
þungri sleggju, að hún komist
ekki á flug fraraar. En eins
og- máltækib segir, að þeir lifi
lengBt, sem meb orðum séu vegn-
ir, eins getur veriö, að höggið
reynist vindhögg, og fáir munu
láta tóm glfuryrði telja sér lnig-
hvarf, hati þeir annars nokkra
sannfæringu i máli þessu. |>ab
er annaðhvort að gjöra, að fara
ekki fram á aðrar breytingar á
stjórrarskrá vorri en þær, sem
fnll líkindi eru til að nái sam-
þykki dönsku stjósnarinnar (og
þær murm að vísu ekki verða
stórvægilegaij, eða þá að krefj-
ast þeirrar stjórnarskipunar, sem
bezt á við allt ásigkomulag og
hugsunarhátt þjöbarinnar, og hún
mundi eflanst verða áþekkari
stjörnurskipun Eorðmanna en
Canada-manna.
|>aö er mörgum kunnugt,
að jSorömenn höfðu landsstjóra
(og stundum undirkonunga) fyrst
frarnan af, eptir að þeir íengu
stjörnarböt, en nú hefir lengi
cnginn landstjóri veriÖ þar, og
þykir hann með öllu óþarfur,
enda er þaö embætti nú reglu-
lega afuumið (fyrir tæpum 20
áruin), en rikisráð í borginni
(Osló) stjórnar landinu ásamt 8
ráðgjöfum hjá konungi í Stokk-
hólnii. Löggjafarvaldið er hjá
þinginu og kouungur hefir aðeins
freslaudi neitunarvald. Um þetta
stjé rnarfv rir k om ula g Norð m aima,
hefir það verið sagt, að það iiafi
orðið svona einkennilégt og frá-
brugðiö stjórnarsniöi nágranna
þjóðatma fyrir þá sök. að ástæö-
ur pjóðarinnar haii eigi leyft neitt
annað fyrirkomulag; þjóöin liafi
veriö oröin óvöu oliu liirðlífi og
návist konungs, og allt félagslíf
hennar einfaldara og óbrotnara
en í fiestum öörum löndum. Og
i með því aö hér er miklu fá-
mennara land og ‘stjórn vanda-
minni og óbrotnari en í Eor-
vegi, þá sýnist alveg nægilegt
fyrír oss aö hafa hér fyrir stjórn-
inni hmdshöfðingja meö ráðgjafa-
valdí og ráðgjafa-ábyrgð, og ann-
an ráðgjafa bjá konungi í Kaup-
maunahöfn, öháöan ríkisráöiDana.
i f>essi skoðun á vist dýpri rætur
í meðvitund þjóðarínnar en svo
að henni verði rýrnt burt með
tórnu orðagjálfri, en gott er aö
hevra röksemdir gegn henni, og
sjálísagt taka tillit til allra skyn-
samlegra bendinga. En það þarf
ab haida jarlshugmyndinni betur
fram enn búiö er, ef hún á að
geta rutt sér til rúms i huga
iandsmanua yfirleitt, þótt hún
kuuui ab verða ofaná hjá meirl
| hlata stjórnmálagarpanna. Jón
i sál. Sigurosson á Grautlöndirn
mun hafa sagt (í Fróða 1885)
eítthvab á þá leið, að þjóöin hati
aldrei æskt eptir konungi eða
íraynd lians (jarli) hingað í laridið,
og þó að tillögur síra Arnijóts
Olafssonar hafi yfirleitt eigí verið
vinsælar á siðari þingum, þá mun
það liaí’a veriö taiaö út úr huga
margra iamlsmanna, er hann lýsti
liinu fyrirhugaða stjöfnarsniði
næstu alþinga (bæöí hjá „þjóð-
viljamönnum og rmöhinarniönn-
ur»“) sein gagnslitlu skrif véla
bákni.
Búi.
*
* * *
Vér erum hinum háttvirta
liöfundi alveg samdóma, og skul-
mn leyfa oss að bæta því við,
að hugmyndin um fresiandi
neitunarvaid kommgs er miklu
eldri en frá þingvallafundi 1873,
því hún kom þegar fram á und-
an Jjjóðfundinum 1851. Hinn
mikli gáfiimaður síra Sveinbjörn
Hailgrimsson hélt liönni fast
fram í „þjóöólfi “ 1850, og til
þjóðfundanns 1851 komu fundar-
álit um stjórnarskrúrmálíð úr
öllum liéruöum landsins, sem
héldu að kidla í einu hljóbi
fram frestandi neitunarvaldi kon-
ungs (sjá hina 'ágætu ritgjörð
lögf’ræðingsins og isiandsvinarins
professors Konráðs Maurers í
Nýjum Fóiagsritum 19. árg. 1859
bls. 50, „Um stjórnardeiiu íslend-
inga við Dani“). Og er það næsta
eptirtektavert, að þessi var sam-
huga ösk allrar þjóðarinnar heima
í s veitunum undir eins og hún
fór að gjöra sér grein fyrir
þeirri stjórnarskipun, er gæti full-
nægt og tryggtlandsréttíndi vor.
|>ær lagasyjanir, er vér höf-
urn átt undir að búasíban stjórnar-
skráin komst á, og getum frarn-
vegis átt von á, bæði eptir frum-
varpi miðluiiarnianna Og þjóð-
viljamauna, — ættu vissuh ga að
geta sannfært oss Ísíendinga um,
aö full landsréttindi verða oss
varla tryggð nema með frest-
audí neitunarvaldi.
þess ber og vel að gæta,
að með frestandi neitunarvaldi
verbur hægt að liafa allt stjórnar-
fyrirkomulagið einfaldara og
kostnaðarminna. Með því er
vonandi að jarliun hverfi og hinn
mikli tilkostnabur er hann mundi
liafa í för meb sér. Sömuleiðis
lirnir mörgu ráðgjafar og öll sú
halarófa af embættismönnum,
er óumflýjanlega fylgir hverju
ráðaney ti.
En að spara óþörf iitgjöid
tdýtur jafn íátæk þjóð og vér
íslendingar erum, jafnan að