Austri - 23.03.1893, Blaðsíða 2

r
'lí. S
|>.1 mim Drottinn loggja li&
lán og Imgsæld veita,
reisa þjóö úr rannura við
rétt ef kunum brevta.
Búi.
Kolikrítr smágreinar
um
tímarít iiins ísl. liékiiK'iuttnfí'iag's
XIII árg.. 1892.
~o—
Mér finnst vel vert, rrð fnra
um suim\r ritgjörðir
A U S T t; 1
30
r. wum— -
nokkrum orðum
Gröndal hefir tek.'zt mjög vel að
sýnn. frnm ú. að margir fraðimenn
ln.fi fundið líkingn milli goðsngnanna
norrmnu og útlcndra liugmynda. áður
en }>eir Bugge, Bang og Meyerkomu
til sögur.nnr, cn með pessu hrindir
hann pój ekki pví, að lítið \erði úr
frumleika goðafræði vorrnr; ef pag
sannast að skoðanir Bugges liafi við rueg
rök að styðjast. . Norrænar goðsagnir
eru að vísu eins og Gröndal sogir (142.
bls.), alt eins frumlegar og merkilegar
| fyrir pví, pótt bera megi pær saman
, við ýmislegt annað, en pað er mestj
! munur á hvernig peim sumanlmrði er
húttað, pað er vist öllu eðlilegra og
I liggur beííina við. að bera pær sainan
þessum siðasta árg. tímaritsins. pótt | við hinar austnr letizkn (fornindversku
og fornpersnesku) goðsagnir, eins og
Yiktor Bydberg liefir gjört, lieldur en
að stritast við að rekja|upprunít peirra
til munkarita frá miðöldumnn. En
pött Gröndal virðist liafa talsverðar
mætur á skoðumini Bngges, lætur
liann samt Bydberg líka njóta sann-
rnælis. og lýkur maklegu lofsorði á
híð míkla yerk hans um germanska
goðafræði. og pótt hann finni nðýms-
um einstökum ntriðum. pá virðist pað
fiest með ástæðum gjört. f>ó sýnist
skýring lians á Loddfiifnis-nafninu
eigi taka fram öðrtim skýringartil-
raunum, enda lítur svo út, sem hann
sé í aðra röndina 4 líku nnili og
B.ydberg um pað. að Loddfáfnjr sé í
einhverju sanibandi við Fáfni í Fáfnis-
íniluin (135. hls.). Nafuorðið ,.loddi“
er haft í Skaptafellssýslu i merkiir.-
unni „seinlátur niaður“, ,.slöði“, og
getur pví Loddfáfnir vel pýtt „lati
F;ifnir“. en hitt er annnð mál, hverníg
baui Fáfnis lieíir getað fer.gið pað
nafn, eða livort pað getur átt nokk-
uð skjlt við „gaufugt dýr“ í Fáfnis-
málnm, eins og Bydberg liyggur, Eigi
er liægt að sj.á, að pað iiljóti endilega
eg ætli nsér ekki að skrifa neiun j
ritdóm, heldur að eins drepalítið eitt
ti, einstök atriði í samhandi við pao |
sem um pessar ritgjörðir hefir verið
sagt í Sunnanblöðunum.
Dr. Yaltýr Guðmundssoii á mikla
pökk skilið fyrir „ritsjá“ sína, pví að
hún gefur góða hugmynd um mörg rit
er snerta pjúð vora á einhvern hátt,
en vér höfum pó lítið færi á að kvnna
oss, nema oss sé á pau bcnt. Eink
um mun mörgum pykja fróðlegt að
kynnast skoðunmu útlendra fræði-
manna á uppruna hinnar fornu goða-
fræði Nörðurlanda, sérstaklcga Völu-
spú, liíns merkasta af Eddukrícðun-
um, og pað Till lika svo vel til. að
xétt á eptir „rit,sjánni“ kemur fróðleg
ritgjörð|eptir Benidikt Gröndal ,.um
Sæmundar Eddu og norræna goða-
fræði, skoðanir Bugges og Bydfeergs“
(en á verk hins siðarnefnda er að
eins lsuslega minnst í ritsjánni).
]j>að er margt gott og satt í pess-
ari ritgjörð Gröndals, en sumt er líka
nokkuð kynlegt og ekki sem ijósast
framsett. Svo er t. d. pnr sem hann
segir, að Bugge hafi aldrei neitað
frunileika
,.pví ef hann hefði gjört pað, pá
spyrjurn vér: hver var pá trú áNorð-
urlöndum? var par önnur trú? eða,
var par engin trú?“ (110. bls.). en rétt
á eptir 111 his. tilfærir hann pnr
orð Bugges. að Baldurssagan sé
Lreinn tilbúningur N orðurlandabúa
hinnar norrænn goðafræði, j Tera vitleysa, að leiða konunafnið
Naima af sagnorðínu uenna, sem í
Skírnismálum (38. or.) merkir s. s.
að pýðast, leggja ást við, og ólíklegra
sýaist að'pnð.só saraa riafn og Oenone,
sem Bugge ætlar. J>að er eigi held-
ur alskostar rétt hjá Gröndal, að
: Bydberg telji r.öfn dvergn. jötaa, sæ-
sjálf'sagt víkinga vestan um haf (sbr. | konunga o. s. frv. uppfundið einungis
ritsjánn, bls. 6). En ætli pessir
vikingnr—- pessi ,.ó p j b ð a 1 ý ð u r“
scm 'Gröndal kallar — liafi svo boð-
að pessa tilliúnu trú sína uin öil
Norðurlönd og snúið almenningi til
liennar, eða ætli liitt verðí ekki lik-
legri álvktun, að alpýða á Noröur-
löndura liafi að minnsta kosti ekkí
trúað á Baldur, ef sagan um hann
er ekkijupprunnin fyr en á víkinga-
öldinni? |>að mun víst verða bágt að
koina pví smnan. að mestur porri
goðsagnanna norrænu sé sprottinn af I
gyðinglegum og kristilegum, griskum i
rómverskum lmgmyndum, og að i
og
trú
hafi pó verið hin sama i aðalatriðun-
um, og sú, er lýst er i Eddukvæðun-
urn. Annað mál er pað. að einliver
siuáatriði í kvæðum pessum (og pó
enn fremur í Snorra Eddu) kunní að
vera aðí'engin, og ekki upprunaleg í
norrænni trú; en eins og Gröndal
tekur vel og réttilega fram, (92. hls.)
getur pað, að eitthvað er svipað öðru
eða jafnvel alveg eins og pað, ekki
verið nein sönnun fyrir pví, að pað
sé tekið til láns; hugmyndirnar geta
verið jafn-upphaflegar hjá tveim eða
fieirum pjóðum og riinnar úr hinni
sömú frumlínd.
lianda skáldunum (114. hls.); aptur
er svo rétt a.ð orði komist (164 bls.)
að liann segi nöf'n pessi talin upp í
parfir skáldaima. J>að er vist ekki
skoðun Rydliergs, að liöfundarnir að
nafnapulunum í Euorra Eddu hafi
sjálfir sniíðað nöfnin, heldur að peir
liafi tint saman nllskoriar lieiti er
peir fundu og skipað í fiokkn, svo að
úr ptíim j gætn ung skáld jtokið af
hamllióíi nöín og kenningar til að
skreyta skáldskapinn. en með pessum
hætti hafi verið gjörð almenn nöfn
(sameignarnöfn) úr inörgum peim
heitum, er höf'ðu fvrrum sérstaka
hinna heiðuu Norðurlandabúa, ! merkingu og voru tengd við sérstakar
sagnir. en aptur á móti hafi í heiðn-
inni. meðan goðasagnirnar voru mönn-
um lifandi í minni, hvort nafn haft
sína pýðingu, og skáldin tekið hana
til greina í kvæðum s'nnin, par sem
likingar voru viðhafðar. En pegar
stundir liðu, var eðlilegt, að mönnum
gleymdist uppruna-pýðing ýmisiagoð-
fræðisnafna, og blönduðu pe.mjafn-
vel samán eptir að kristni var komin
á (eins og pegar nöfn á sérstökum
konungaættum, svo sem Y'nglingar,
Skjöldungar, Döglíngar, o. s, frv.,
urðu að almennum konungaheitura,
meðfram v.egua pess að ættirnar hafa
runnið sanvnn, slr. Sn. E. I. 522;
„Bragningar, pat er ætt (c móður-
ætt) Hílfdanar hins milda“, sem er
Ynglingur að föðurætt.
Gröndal minnist að eins á pað,
að Bydberg tali um Baldurssöguna
(164. bls.) en skýrir alls ekki frá
rökum pei.m, er B. færir fram t:l að
sýna, að Baldur og Höður hafi eiei
siður verið alkunnir og tignaðir hjá
hinuin J>ýzku pjóðum (og Forn-Engl-
um), lieldur en iijá Norðurlandabúum.
Jpessi rök sýnast flest ijós og snun-
færandi. en sumstaðar krvnn reyndar
að vera tekíð nógu djúpt í árinni. t.
d. par sem B. vill gjöra flest pað. er
á einlivern hátt snertir sögu Ólafs
Geirstaða-álfs (Fms IV. 27_____32) að
tómum goðsögnum, pótt iiinsvpgar sé
fullar líkur til pess, að aðalefnið í
henni sé sprottið af Baldurssögunni,
og pað sé hverju orði sannara að
raargar sögur í kristnum hímingi sé
lieiðnar að uppruna,
Eiris og tekíð er fram i ritsjánni
(72. hls.) rýrir pað eigi all-litið ái-Qio-
anlegleik og sanrileiksgildi liinna ís-
lenzku fornsagna. ef sannað verður-
að liöfundar peirra liafn liúið til si.'g
ur með peim hætt', sem Cederschiöld
bendir til f grcin sinni urn Glúmu.
en mál haus er alls ekki nægiiega
rökstutt, pví að pað er. eíns og
Gröndal segir (127 bls.) viðurkennt og
margsnnnað, að fieírum en eimim
getur dottið sania i lmg, án pess
hvor viti af öðruin, og enginn veit
nema lik saga og ,.TÍnaraunin“ hafi
gengið hér á landi fyrir daga Víga-
Glúms. Hitt er nuðvitað og öllum
kunnugt, að margt er pað í sögum
voruin. sem getur ekki verið satt, svo
sem draugn- og fyrirburðarsögur og
fleira lijátrúarkenntefni, en alit slíkt
á rót slna i pjóðlííinu og pjóðtrúnni.
og dregur ekki úr áreiðanlegleik
sagnanna í heild sinni. pví sagnft
mennirnír liafa sagt frá pessu bcin
eins og pcir trúðu að pað Iiefðí farið
fram.
I auuan stað gotur varla hjá
pví farið. að sögnr pær, sem iivor
iieíir haí't cptir öðrum um lnngan al.i-
ur, hafi nokkuð „gengizf í niunní11 og
annarlegar sögur stundum blandast
Sílllian við pær, cins og pegar nokkr-
ar almonnar pjóðsögur um víkinga
sýnast vera heimt'ærðar uppá liernað
Haralds liarðráða á Sikiley. eða kom
Sigurðar Jórsalafara til MiklngnrSs.
en liins vegar er pað óskiijanleg
meinloka lijá Gröndal, að segja að
öll ferð Sigurðar Jórsnlaf'ara sé törn-
ur „diktur“ og tilbúningur (90—91.
bls,), pví að hvort ætti Sigurður að
liafa farið nonia til Jórsalalands? enda
eru til nogir aðrir vitnisburðir en fs-
lenzkar sögusagnir um pað, að hann
liati pangað komið, pótt ,,býzantínskir“
sagiiritarar, sem fyrirlitu og liötuðu
alia útlendinga, geti lians ekki.
Gröndal liefir pví orðið sanm á í
pessari grein, sem Cedersc'uiöld og
fleirum útlendum frícðiroömmm, sem
hættir við, ef peím pykir eittlivert ein-
stakt atriði i sögunum tortryggilegt,
að telja pá allt ónierkt og að engu haf-
andi, senl bundið -. er við pað að ein-
hverju leyti. En pað er kunnugra en
frá purfi að segja, hversu opt ýktar
sögur mvndast um afburðamenn, jafn-
vel meðan peir eru á lífi. og risa pær
pá optast af einhverju sönnu efni.
Að lyktuin skal pess getið að
niun hafa tekið fram í
horg, að frumstÖðvar „Evrópu-Arii *
liafi verið í Mið- og Norður-Evrópu,
(ekki að lieinikynni peirra allra hafi
verið fyrir n o r ð a n Eystrasalt.
eins og niönruim iiiýturjað skiljast at'
uinmælum Gröndals (151 bls.), og
nyrzt, peirra hafi liinir formi Gerinan-
ar átt lieima, en frændpjððir peirra
(forfoður Grikkja, Böniverja, Siava og
Kelta) íyrir sunnan pí, austan og
vestan. Yar með svo felldu móti eðli-
legt, að hinar upphaflegu goðsagnir
til Aria, eða stofnliugmyndir ppirra.
varðveittust hetur hjá germönskn pjóð-
unum. lieldur en lijá frændpjóðum
'peirra. sem urðn fremur fyrir áhrifum
óskyldra eða fjarskyldra pjóðllokka
og tóku ýmsar trúarhugmyndir uj»p
eptir peiiu (svo sem Grikkir ejitir
Semituni og Egyptum, Bömverjar ept-
ir Etrúskum? Keltaroptir íberuin eða
Böskum, Slavar eptir Finnuni, sein
voru reyndar lika nágrannar Norður-
landnbúa, að minsta kosti á síðari
öldum).
J.
eg
UTLEIÍDAK FltETT 5 K.
— 0 —
Banmörk- Danir sátu nú á
pingi siðast i janúarmánuði og voru
nieð aðra umræðu af fj'rlöuununi i
neðri deild ríkisdagsins, og kom Jiing-
flokkunmn hvergi nærri vel saman cmi
pá, og leit helzt út fyrir sama. ósum-
^ komulngið uin viggirðiug KaujHiiaima-
I liafnar og' ýmsan annan tilkostnað t• 1
I hersins, er stjórnin og hægri mems
! hulda alltaf f'ast fram, en vinstri menn
j vilja sporna við nieðhnj ’ini og linúuin-
j J>eim pykir og ineir en mál koivnó
I til að aliiema þann viðaujca við lög-
reglulicið, er stjórnin gjörði fyrir
okkruiH árum. pá er deilau vur sem
hörðust i milli flokkanria.
Hið mikla frost, sem verið iiefr
! erlendis í vetur, hefir mjög hanilað
atvinnu manna og vnr pví töluverð
neyö meðal fátæks fólks í Kaujnnnnria-
höfn, en Danir eru menn mjög brjost-
góðir. og var pví öll óskój) gefið af
peim er hotur nmttu.
Frostið var svo grimmt í Kanp-
mnnnaliöfn i janúarmán.uði. að „pass-
ið“ iraus í rörunum, sro að pað varð
mða að hrúka gamla olíulamjia á
götunum, eins og rui tíðkast í iiöfuð
r115 íslamis. Yatn hefir og frosið i
vatnsrennunum. svo viða varð að sækja
pað iaugt að.
Leikhúsin og aðrir skemmtistaðir
stúðu háif-tómir. pvi allur almenning-
ur kúrði helzt lieima, en pnð er
Kaupmannahaf'narbúum ótítt, pví peir
eru gleðimenn miklir og sækja alinennnt
skemmtistaði sína. sem nóg cr lika
af í iiöfuðborginui-
„Mund og Klov“-sýkin var lield-
ur i rénun í Danmörku, er siðast
fréttist.
Svíjijóft. Eptir aukaping pað,
er Svíar héldu i liaust, og sem sam-
pykkti ný herlög og töluverðar um-
bætur á skattalögum landsins, liai'a
hinir frjálslyndari merm míkið hugsað
um að fá rýmkað um kosningarrétt
alpýðu, og jafnvel að fá kosningnrrétt
veitt öllum fullorðnuin mönnuni, er
hel'ðu óflekkað mannorð og ekki hefðu
pegið af' sveit.
Til pess að herða á rikisþinginu
með að veita penr.a ótakmarkaða
„Bókafregn“ í ,,Lýð“ 1890, heldur Byd- < kosningarrétt; hafa meim tokið uppá