Austri - 21.04.1894, Blaðsíða 2

Nií. II
A IJ S T R I.
12
legs, er teljast má að efli tmrfir laiuls-
ins i heild sinni, og til annars, er efla
á hag einstakra manna og einstakra
landshluta.
þannig verðnr að telja, að lann
hinna æðstn einbættisnuvnna: lands-
höfðingja, aintmannn og biskups með
ritfi* Jjeirra, laun landlæknis, land-
fógeta, vfirdómendn. endurskoðanda
landsreikninganna, allur kostnaður við
latínuskólann, heknaskólann og presta-
skólann, allur kostnaður við aljvingi,
allur kostnaður v’ð póststjórnina og
enn fleira — J að verður að telja, að
petta allt sö greitt í sameiginlegar
parfir alls landsins. Og má pó reynd-
ar gjrtra um leið pá athugasemd, að
sá hluti landsins, par sem peir menn
eru flestir samansafnaðir, er gegna
slikum hájaunuðum störfuni, njóti
fjarska mikils góðs af pví f'ram yfir
fjarlægari landshluta.
A])tiy á móti tel eg, að laun til
sýslumanna og bæjarfógeta, liéraðs-
lækna og aukalækna, fé til kvenna-
skóla, búnaðarskóla, barnaskóla, skóla
í Flensborg og á Möðruvöllum, fé til
vegabóta og til eflingar biinaði. styrk-
ur til sveitakennara o. s. frv. — eg
tel að petta fé sé einkanlega og aðal-
legiv veitt peim héruðum, par sem peir
menn dvcdja eða pær „tofnaniv eru,
sem fjárins njóta.
Pig ;»*tla mér pá að nefna nokk-
ur dæmi, til að sýna, hvað Múlasýsl-
ur fá úr landsjóði i samanburði við
allt landið.
Múlasýslur höfðu 2 sýslumenn með
sanitals 1.1000 króna launum um fjfir-
liagstímaliilið 1890—91. Kn allir sýslu-
inenn og tiæjarfógetar á landinu höfðu
laun nm sama tima 1108(10 kr. Hlut-
fallið milli Múlasýsla og alls landsins
er pá sem 1 á móti 10.
d liéraðsUeknar og 1 aukalaiknir
í Aíúlasýslt.m, með viðbættum 1000 kr.
til 1 héraðslæknis enn fyrir Hofs-
prestaky.il í Muðnrmúlasýslu, böfðu í
laur. um fjárhagstímabilið 2800 kr.
En allir héraðslæknar og aukalæknar
á lnndinu höfðu í laun nm sama tíma
tima 76000 kr. (Uiunin talin eptir launa-
liigum lækna frá 15. okt. 1875) Hlut-
fnllið er 1 á móti 6.
Búnaðarskólinn á Eiðmn fékk um
fjárUagstímabilið 4000 kr. En allir
búnaðarskólar á landinu, allir kvenna-
skólar, Elens'oorgarskóli og Möðru-
vallaskóli fengu 52200 kr. Hlutfallið
<*r 1 á móti 13.
Barnaskólar í Miilasýslum fengu
úr Umdsjóði 80 kr. PUi allir barna-
skólar á laiulinu annarstaðar en í
kaupstöðum fengu4940 kr. Hlutfallið
er 1 á móti 62.
Sveitakennarar i Múlasýslum fengu
ur landsjóði 365 kr. p]n allir sveita-
kennarar á landinu fengu 4530 kr.
Hlutfallið er 1 móti 12,-.
Búnaðarfölög í Múlasýslum fengu
úr laudsjóði 358 kr. en öli búnaðar-
félög á landinu 16000 kr. Hlutfallið
er sem næst 1 á móti 45.
Til vegabóta í Múlasýslum var
veitt á fjárAagstimabilinu 61,58 kr.
En til vegabóta á öllulandinu varurn
sama tíma veitt 53786,56 kr. Hlut-
fallið er 1 á móti 872.
Engin spræna í Múlasýslum var
brúuð fyrir fé úr lanusjóði um fjár-
hagstímabilið. En par á móti voru
40 púsundir króna veittar úr land-
sjóði til að brúa eina á annarstaðar.
IJm fjárhagstímahilið var veitt til
landsbókasafnsins oe amtsbókasíifn-
anna á, Hkureyri og i Stykkishölmi
7900 kr. Hér á möti kemui' enginn
eyrir til Múlasýs’a
A fjárhagst’nuibilinu var 4500 kr.
úthlutað til bráðaliyi'gðaruppbótar fá-
tækum brauðum á landinu. |>ar af
kom enginn eyrir til Múlasýsla.
Sjúkrahúsin i Reykja vík og á Ak-
ureyri fengu 3200 kr. Til slikra parfa
kom enginn eyrir í Múlasýslur.
Samkvæmt lögum um skipun presta-
kalla 27. febr. 1880, 1. gr. eiga presta-
köllin i Múlasýslum að greiða í land-
sjóð um fjárhagstímabilið 2400 kr. áu
pess að pau eða Múlasýsíur fái nokk-
uð í staðinn.
Eg ætla ekki að tilfæra fleiri
dæmi; pau eru orðin nógu mörg til
pess, að eg ætla, að liver maður eigi
hægt með a,ð sjá af peim, livað Múla-
sýslur fái yfir höfuð úr landsjóði í
samanburði við allt landið. Eg segi
„fá£í, en ekki „liafa fengið“, pví að
Jiótt eg hafi að vísu yfirhöfnð haldið
mér við árin 1890 og 1891, bæði
pegar eg hef skoðað, livað Múlasýsl-
ui' greiddu í landsjóð og hvað pær
fengti aptur, pá skal enginn ætla að
pessu hvorntveggju hati verið Jiannig
báttað einuugis pessi 2 ár. pætta
liefiv verið svona i allmörg ár -og eins
liin 2 seinustu árin, árin 1892 og 1893.
Stjórnartíðindin bera pa.ð með sér, að
MúlasýsJur hafa lika pau árin o:
1892—93 notið liins sama góða jafn-
réttis! sem skýrt er bent á hér að
framan, að p.ær nutu úrin 1890 og
1891. (Niðurl. næst)
IfvíM'nig or gjort íít »
Seyðisíirði?
m.
(Eramli.)
Eg vík pá aptur að iimlendum
sjómönnum, og kjörum peim er peir
sæta héiwið Seyðisfjörð.
Sjómenn af Suðurlandi, og úr
ýmsum öðrum sjójilássnm landsins,
liafa um nokkur ár leitað sér atvinnu
á Austfjörðum yfir sumartímann, pann
tímann sem að peim er óarðhærastur
heima !)já sér. I fyrstu voru sjó-
rnenn pessir teknir hér upp á mán-
aðarkau]), optust nokkuð liátt, pví
bæði var pað. að pá voru góð fiski-
ár hér, og annað pað, að sjómenn
pessir voru pá tiltölulega fáir er hing-
að leituðu í samanburði við pað sem
nú e.r orðið, og par afleiðandi gætti
pess minna, pó kaupið væri nokkuð
hátt, par eð fáum purfti að borga.
En brátt komust pó útvegsbænd-
ur hér að pvi, að kaup petta var
töluvert of hátt, pegar tekið var til-
lit til péss, að misæri gat auðveld-
lega að borið.
Árin 1882—83 vóru sérlega góð
fiskiár hér, og góður fiskiprís, einkum
árið 1883, p>á stóðust útvegsbæudur
vel allan kostnað og höfðu nokkurn
ábata á sjávarútveginum, enda voru
pá kaupamenn (sjómenn) vart fleiri hér
en ljA—1/., lduti móti pví, sem nú er
orðið.
En Seyðfirðiiigar áttu ekki lengi
að fagna pessari velgengni, pví árið
1884 voru sjómenn fjarska dýrir á
vinnu siuni af Jieirri ástæðu, að peim
virtist að útvegsbændur græða full-
mikið á peim næst unðanfarin ár; peir
leiti'.ðn b.ingað miklu fleiri en iiokkru
sinni áður í vissri yon um, að eptir-
sók'n mimdi meiri verða um sjómenn,
og að hátt kaup mundi verða á boð-
stölum. p>eim varð og að trú sinni,
pað varð niikil eptirsókn um pá, og ekki
var látið standa á tilboði um kaup,
enda gjörðu peir sig ekki fala fyrir
neitt litilræði. Kaupið um mánuðinn
varð allra minnst 50 kr., en almenn-
ast 60—70 kr., og ekki vur pað dæina-
laust að boðnar væru 100 kr. um
mánuðinn.
|>á kom fyrir pað sem ekki var
óhugsandi að komið gæti fyrir, par
pað liefir prásinnis opt að höndum
borið í nálega öilum veiðistöðum lands-
im — pað varð mesta fiskileysisár
víðast hvar á Austfjörðum; og ofan á
pað bættist, að fiskur varð nú i liinu
lægsta verði, sem liann heflr nokkru
sinni orðið hér austanlands. Afleið-
ingin af öllu pessu varð sú, að ekki
einn einasti útvegsbóndi, sem kaupa-
fólk bafði til sjóverka, — stóðst
kostnaðinn. og margur var sá, sem
ekki gat borgað fólkinu meira enn
helming af hinu umsamda katipi, og
sumir töluvert minna í bráðina, .en
reyndu pó til að smáborga pað á
eptirfarandi árum. Skuldir urðu pá
fjarska miklar hjá flestum útvegsbænd-
um, og surnir urðu algerlega eignalaus-
ir. Seyðfirðingar og Mjófirðingar
urðu verst út leiknir af’ sjáfarútveg-
inum petta ár, enda munu flestir að-
aðkomandi kaupamenn liafa verið tekn-
ir á pessum stöðura.
petta varð til pessað vekja menn
til alvarl'egri liugsana um pað, livað
gjfira skyldi framvegis. pví petta fyr-
irkomulag var auðsjáanlega illbrúkandi
í beztu fiskiáruni, og ajveg óhafandi
í öllum verri árum, pegar fiskur var
tiæði litill og í lágu verði. J>essvegna
breyttu nokkrir útvégsbændur pannig
til, að peir tóku sjómennina uppá hlut
til pess að kostnaður og ábati fram-
vegis jafnaðist betur niður á útvegs-
bændum og hlutarmonnum. En við
pessa breytingu gat hlutfallslegur
jöfnuður, á tapi og vinning, svo að-
eins orðið réttur, að hlutarmenniiviir
bæru pann kostnað sem af peirra
eigin blutuni orsakaðist; en sa kostn-
aður var, er og verður, einkum fœðis-
peningar hlutamannanna sjálfra.
Nú með pví að vaninn með háa
kaupið, var kominn á, gekk ekki greið-
lega að fá sjómennina til að vera upp
á lilut, nema pví áðeins að útvegsbændur
létu hlutnum fylgja frítt fæ ð i. Inná
petta var, af vanhyggju, gengið af Seyð-
firðingum, hvað pó aldrei skyldi verið
hafa. Já, svona öðluðust útvegsbænd-
urnir hér, beinið með bitanum, og
petta er lieinið, sem enn pá stendur
í peim. Á peim tíma var hér engum
samtökum hreyft móti pessum ókjör-
um, og hafa Seyðfirðingar mátt sæta
peim síðan, en illa var með peim bu-
ið í haginn fyrir eptirkomandi tím-
ann.
Mjófirðingar niðu sér betur fyr-
ir. |>eir hafa hlutarmenn uppá sér
haghvæmari kjör en Seyðfirðingar, og
stóðu pó hvortveggja jafnt að vígi á
sama tíma.
Eg draj) á pað hér að framan.
1 að kostnaður sá, sem eðlilega ætti að
j liggja á hlutum hlu tarmannanna,
[ væru fæðispeningar sjálfra þeirra
(o; hlutarmannanna). Fái peir hjá út-
vegsbónda, auk hluta sinna, fría fæð-
ispeninga, pá hafa peir meira enn
í einn hlut í kaup hver, Em liagfræðis-
lega skoðað, má slikt ekki eiga sér
stað, pví pá yrðu kostnaðartegundir
fleiri en hlutir peir er látnir
eru bera kostnaðinn, pvflíkt get-
ur ekki borið sig. nema svo að eins,
að skipt sé í fleii'i hluti af bátnum en
vanalega hefir gjört verið. f>að
yrði pví að skipta sérstökum hlut,
sem nefndist fæðispeninga-hlutur, og
og sem ætti að bera fæðiskostnað
peirra manna, er að fiskinum ynnuu;
að öðrum kosti ætti hver að fæða sig
af sínum eigin hlut. Að petta sé rétt
í eðli sínu, ímynda eg mér að enginu
reyni að lirekja; o" reyni nokknr pað
samt móti von minni, býst eg við, a.ð
hann vo.nti nægilegan rökstuðning.
En atmað er pað, að öðruvísi
geta hlutarmenn og útvegsbændur uin
samið, og mætti að pví leyti álita
samninga peirra rcttlátlega, sem peir
eru að beggja vilja — alténd ofaná —
sampykktir; en pað sannar ekki að
aðrirhvorir hlutaðeigenda geti ekki,
af ófyrirsynju, gengið inn á sér óliag-
felda samninga.
það er víst. pegar um samninga
milli hlutarmanna og útvegsbænda er
að ra:ða, að Seyðfirzkir útvegsbænd-
nr hafa gengið inn á sér óhagfelda
samninga, og pað svo óhagfellda, að
peim verðnr ekki auðið að reisa sig.
meðan peir láta við suma sitja; pað
liggur nærri, að betra væri hreint
engan sjívariitveg að liaf’a, en að
lianga við hami i pessu núveraudi
fornii. (Eramli.)
Bréfknfli úr Skagafirði fi, mars 1694.
Skagfirðingar ætla að koma upp
hjá sér kembingarvél, spunavél, prjóna-
vél og eg held vefnaðarvél? Er pað
mikið í ráðist, en von inín og ósk, ;iö
vel takist. Fólkshaldið er orðið bæml-
um ærið dýrkeypt, og jafnvel mjög
erfitt að fá vinnufólk, og væri pví
mikil bót í máli, ef tækist að láta
náttúrukraptana hjálpa, höndunum.
Hinn 2. p. m. sálaðist frú Helifa
Arasen í Réttarholti, gófug og góð-
kunn konu. Hún var dóttir T’orv.
próf’asts Böðvarssonar og var ein ept-
ir á lifi af liinum mörgu börnuin lians
(21). Er ætt sú kunn um land allt.
Helga sál. var gipt Ara Arasen á
Elugumýri; sem var með gofugustu
bændum norðanlands um miðbik og
fram á síðara hluta pessarar aldar.
Heimili peirra var alkunnugt risnu-
og sómaheimili, og hafa kunnugir sagt,
að yfir pví hu.fi verið pessi „aristokra-
tiski“ blær, sem einkenndi höfðingja-
lieimili vor allt fram að pessum síð-
ustu tímuni, pegar allt er að „demo-
kratiserast". E'rú Helga var sóma-
kona hin mesta, stýrði heimili sínu
innanhúss með hinni mestu prýði.
Hún var gáfukona og mennt vel; en
allra-fegurstan orðstýr gat hún sér
fyrir hjartagæzku við bágstadda aum-
ingja.
Um miðjan fyrra mán. sálaðist
merkisbóndinn Pétur Pulmason á
Álfgeirsvöllum. Haim yar atgjörfis-
maður bæði til sálar og líkama, og
einhver hinn ágætasti búhpklur, heim-
ili hans alkunnugt sóma heimili. Hann
var maður aldraður.